Krajobraz polski. Zakład fotograficzny Stanisława Szalaya
mng.gda.pl/kalendarz/krajobraz-polski-zaklad-fotograficzny-stanislawa-szalala/
Czynne w terminie: 24.09.2016 - 04.12.2016
Miejsce
Gdańska Galeria Fotografii (Zielona Brama)
Długi Targ 24, Gdańsk
Wizyta
Fotografia dawna, archiwalna staje się przedmiotem zainteresowań coraz szerszych grup profesjonalistów i
amatorów. Skłania wielu do odkrywania własnych historii rodzinnych, dziejów regionu i szerszego kontekstu
historycznego kraju. Dla badaczy jest także z
ródłem odkryć, szczególnie gdy zbiór jednego autora jest przez
dziesiątki lat rozproszony, jak to jest w przypadku Stanisława Szalaya. Wystawa  Krajobraz polski&  ma na celu
przypomnienie sylwetki i twórczości warszawskiego fotografa Stanisława Szalaya i jego zakładu działającego od
końca XIX do lat 20. XX wieku. W 33 powiększeniach ze szklanych diapozytywów zostały zaprezentowane
fotografie pejzażu ziem polskich, architektury miejskiej i wiejskiej, typy etnograficzne i antropologiczne ludzi
żyjących jeszcze przed I wojną światową.
Szklane diapozytywy w tamtym okresie służyły jako przez
rocza do ilustrowania wykładów i spotkań głównie o
charakterze edukacyjnym.
Część fotografii była po raz pierwszy pokazywana w 2014 roku w Bibliotece Polskiej w Paryżu, jednak w Polsce
dopiero teraz będą miały swoją premierę po wielu latach od ich powstania. Diapozytywy te należą do rodzinnej
kolekcji Witolda Zahorskiego. Wystawę w Gdańskiej Galerii Fotografii poszerzono o zbiór prac dotyczący w
szczególności architektury Gdańska i okolic.
Prace badawcze nad prezentowanym fragmentem kolekcji wykazały, że wiele fotografii Szalaya funkcjonuje w
domenie publicznej i w wydawnictwach drukowanych z przypisanym autorstwem innych fotografów. Wypływa z tego
wniosek, iż zdjęcia te powstały jako wynik warsztatowej usługi atelier Szalaya, w którym fotograf wykonywał
diapozytywy na zlecenie innych fotografów. Jest tak z pewnością w przypadku fotografii z 1906 roku autorstwa
Mieczysława Karłowicza przedstawiającej pierwszego ratownika Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Górskiego
Klimka Bachledę. Zdjęcia pochodzące z zakładu fotograficznego Stanisława Szalaya mogą się więc okazać
zdjęciami wielu autorów, a prace nad opracowaniem zbioru odnalezionego w Rzymie około 2000 roku mogą
wskazać zupełnie nową perspektywę badawczą na historię polskiej fotografii z początków XX wieku.
Mariola Balińska
Stanisław Szalay urodził się w 1867 r. (nie znamy dokładniejszych danych co do daty i miejsca urodzenia). Jego
ojciec Adam brał udział w powstaniu listopadowym, następnie rodzina osiadła w Polsce. W 1896 r. ożenił się z
Heleną Skłodowską (1866 1961), jedną z sióstr Marii Skłodowskiej-Curie. Niewiele wiemy o jego wykształceniu, ale
z pewnością był przedsiębiorcą i gorącym propagatorem sztuki fotograficznej, a przy tym tłumaczem licznych
książek na temat technik fotograficznych istniejących w tamtym okresie. Był właścicielem sklepu fotograficznego na
ul. Marszałkowskiej 110 w Warszawie oraz zakładu na ul. Chmielnej, kolejne jego atelier znajdowało się na Al.
Jerozolimskich 34. W 1898 r. wraz z Jadwigą Golcz założył spółkę Golcz-Szalay (funkcjonowała do 1905) zajmującą
się handlem materiałami i przyborami do fotografii. W pierwszych latach XX w. prowadził przedsiębiorstwo
fotograficzne i litograficzne na ul. MarszaÅ‚kowskiej 110 pod szyldem Szalay Grünhauser (na poczÄ…tku
współpracowaÅ‚ bowiem z drukarzem, litografem i fotografem Edmundem Grünhauserem), które póz
niej
funkcjonowało pod tym samym adresem, ale inna nazwą: Skład materiału i produktów fotograficznych  Stanisław
Szalay.
1/3
Współpracował z fotograficznym pismem  Światło . Równolegle interesował się książkami wydawanymi w różnych
krajach europejskich. W 1899 r. przetłumaczył z niemieckiego Anleitung zur Photographie (Wstęp do fotografii)
autorstwa Włocha Giuseppe Pizzighelli ego, znanego badacza wyspecjalizowanego w procesie wywoływania zdjęć
przy użyciu soli platynowej. W 1901 r. wydał mały przewodnik pt. Przepisy dla fotografów miłośników i zawodowych,
w którym tak tłumaczył cel tej publikacji: przedstawić wszystkim tym, którzy zajmują się fotografią liczne reguły, [...]
które mogłyby im ułatwić pracę pod kątem praktycznym. Dodaje, że wybrał reguły, eksperymentowane przez siebie,
lub zarekomendowane i rozwinięte przez ważnych profesjonalistów w Polsce lub zagranicą. Widać więc wyraz
nie,
że Szalay pragnął podzielić się z szerszą publicznością swoją wiedzą z dziedziny rozwoju fotografii europejskiej.
Artysta pełnił rozliczne funkcje społeczne, m.in. został jednym z założycieli, a potem asesorem Warszawskiego
Towarzystwa Fotograficznego, przekształconego w 1907 r. w Polskie Towarzystwo Przyjaciół Fotografii. Był także
członkiem protektorem Kasy Emerytalnej i Pomocy dla Fotografów  pierwszej organizacji zawodowej zrzeszającej
członków tego zawodu. Współtworzył Komisję Fotograficzną przy Polskim Towarzystwie Chorograficznym. W
styczniu 1904 r. Szalay dołączył do komitetu redakcyjnego pisma  Fotograf Warszawski , które ukazywało się z małą
przerwą w latach 1904 1914, ale jego działalność przerwał wybuch I wojny światowej. W piśmie tym Szalay
opublikował kilka cykli artykułów, np. Fotografowanie przy sztucznym świetle czy Sposób pigmentowy. W 1904 r.
wydał książkę pt. Pierwsze zasady fotografii, a w roku następnym przetłumaczył z niemieckiego i wydał Podręcznik
fotografii praktycznej. Przewodnik dla amatorów i zawodowców autorstwa Ernsta Vogla, syna słynnego fotochemika
i fotografa Hermanna Wilhelma Vogla.
W 1912 r. artysta wziął udział w Warszawie w wystawie fotograficznej  Krajobraz Polski , na której reprezentował
siebie indywidualnie oraz prezentował działalność swego zakładu. Dwa lata póz
niej wydał książkę Jak
fotografować? Wskazówki dla początkujących amatorów fotografii, wydanie to zostało wznowione trzykrotnie między
1914 a 1930 r.
Stanisław Szalay zmarł w Warszawie 25 stycznia 1920 r. w wieku 52 lat. Został pochowany na Powązkach. Jego
sklepy zostały zamknięte po kilku latach, a w 1932 r. rodzina przekazała jego archiwa do biblioteki przy Polskim
Towarzystwie Przyjaciół Fotografii w Warszawie.
Fragment kolekcji zdjęć na szkle, prezentowany na obecnej wystawie, został odnaleziony w Rzymie na początku lat
2000. i zakupiony od nieznanej osoby w latach 60. Kolekcja zawiera 183 diapozytywy opatrzone firmowymi
naklejkami. Prawdopodobnie Szalay miał zbiór ponad 25 000 klisz, ponumerowanych i dokładnie zatytułowanych,
którym udało się przetrwać II wojnę światową i okres stalinowski. Większość nich jest jednak w rozproszeniu.
Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie posiada zaledwie około 20 zdjęć pochodzących z
atelier Szalaya, inne znajdujÄ… siÄ™ w Muzeum Narodowym w Kielcach oraz w prywatnych kolekcjach w kraju i
zagranicÄ….
W swych fotografiach Szalay z pasją i miłością pokazuje nam różnorodność ziem polskich swojej epoki:
wszechobecną naturę, pejzaże wiejskie niejednokrotnie ze zwierzętami, czyste i spokojne miasta, ale również i
osoby niezmiernie nas wzruszające, bo żyjące w warunkach skrajnej biedy i w większości świadome, że bez
wątpienia chodziło o jedno jedyne zdjęcie ich życia.
Witold Zahorski
Zachęcamy do zapoznania się z programem edukacyjnym towarzyszącym wystawie.
Kuratorzy: Mariola Balińska, Witold Zahorski
Współpraca: Małgorzata Posadzka, Małgorzata Taraszkiewicz-Zwolicka
Patronat Honorowy: Marszałek Województwa Pomorskiego Mieczysław Struk
Patronat medialny: trojmiasto.pl | Rynek i Sztuka.pl | Wrota Pomorza | kulturaonline.pl | in your pocket
2/3
Muzeum Narodowe w Gdańsku / Gdańska Galeria Fotografii (Zielona Brama)
ul. Długi Targ 24, Gdańsk 80-288, [phone] wew. 102
3/3