Troska o losy ojczyzny w romantyzmie i pozytywizmie
I. Sytuacja Polaków pod zaborami i próby zniesienia zależności.
1. Powstania zbrojne
2. Praca organiczna sposobem walki z rusyfikacją i germanizacją w drugiej
połowie XIX w.
II. Walka zbrojna jedyną drogą osiągnięcia niepodległości zdaniem twórców
romantycznych
1. Propagowanie wzorów bohaterów
a) dobro ojczyzny ponad wszystko - poświęcenie dla dobra kraju
- �Konrad Wallanrod" A. Mickiewicza - �Szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie
było w ojczyźnie", �Jesteś
wdową po wielkim człowieku, który dla dobra ojczyzny wyrzekł się nawet ciebie"
- walka czynna dla dobra ojczyzny w �Panu Tadeuszu" A. Mickiewicza (Tadeusz,
Jacek Soplica)
b) rozpowszechnianie wzoru wychowania młodzierzy (�Do Matki Polki" - A.
Mickiewicz)
- obowiązek wychowania dzieci na bój bez chwały, na śmierć dla ojczyzny, na
cierpienia, na niewolę
c) wezwanie do walki o niepodległość w twórczości Słowackiego
- �Hymn"
- �Kulik" - wezwanie panów do włączenia się w walkę za ojczyznę
- �Testament mój" - �Lecz zaklinam, niech żywi nie tracą nadzieji i przed
narodem niosą oświaty kaganiec,
a kiedy trzeba na śmierć idą po kolei, jak kamienie przez Boga rzucane na
szaniec"
c) wizja Polski projektowanej
- kraj zjednoczony - �posąg z jednej bryły" (�Testament mój" - J. Słowacki")
- zboda narodowa - scena z polonezem (�Pan Tadeusz" - A. Mickiewicz)
d) pochwała patriotów (młodzierzy godującej się do walki) - �Dziady" cz. III
- towarzystwo przy drzwiach - troska o kraj (�Nasz naród jak lawa, z wierzchu
zimna i twarda, sucha i plugawa,
lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi, więc plwajmy na tę skorupę i
stąpmy do głębi")
- Bal u senatora - bunt młodzierzy, chęć walki, Justyn Pol chce zabić cara
(�Zemsta, zemsta za wroga, z Bogiem
lub nawet mimo Boga")
- scena więzienna - wzajemna pomoc niewinnie uwięzionych, poświęcenie Tomasza
(przyjmuje winy na siebie)
2. Krytyka arystokracji polskiej
a) kosmopolityzm i brak zainteresowania sprawami kraju
- �O Litwie wiem dalibóg mniej niż o Chinach" (�Dziady" cz. III)
- postawa Hrabiego Horeszki w �Panu Tadeuszu"
b) brak zgody narodowej wśród polityków emigracyjnych - �Plwają na siebie i żrą
jedni drugich" (Epilog �Pana
Tadeusza")
c) krytyka przywódców powstania listopadowego w �Kordianie" J. Słowackiego
- nieudolni (Skrzynecki), starzy (Niemcewicz, Chłopicki), zdrajcy
(Krukowiecki), brak jednoznacznych poglądów
politycznych (Lelewel)
- umiarkowani:
> nie chcą zabić cara (�olbrzymy spadli ze szczudeł - to karły")
> nie chcą angażować chłopów do powstania (�Pijcie wino! idźcie spać! My
weźmiemy win puchary, by je w
szklany sztylet zlać")
d) krytyka Polaków w �Grobie Agamemnona" J. Słowackiego
- niepełne zaangażowanie się w walkę, walka połowiczna
- przekupstwo Polaków - �Polsko ciebie błyskotkami łudzą, pawiem narodów byłaś
i papugą, a teraz jesteś
służebnicą cudzą"
3. Miejsce Polski wśród innych narodów
a) mesjanizm Polski - posłannictwo narodu polskiego (misja do spełnienia -
wyzwolić wszystkie narody)
- widzenie ks. Piotra (�Dziady" cz. III)
- prolog �Kordiana"
b) cierpienie Polski zbawi wszystkie zniewolone narody
III. Praca jako najskuteczniejsza i najmniej krwawa droga utrzymania
świadomości narodowej i odzyskania
niepodległości hasłem sztandarowym polskich pozytywistów
1. Wzmocnienie polskiego społeczeństwa celem pracy organicznej
a) �Nad Niemnem" E. Orzeszkowej
- Witold - nowy typ gospodarowania (nowoczesne wykształcenie)
- Justyna - �Brak pracy był mi od dawna trucizną i wstydem"
b) �Lalka" B. Prusa - rozwój handlu przez Wokulskiego (dążenie do wzmocnienia
polskiej gospodarki)
2. Praca u podstaw - nauczanie ludzi z najniższych klas społeczeństwa
a) �A...B...C..." E. Orzeszkowej - działalność Joanny Lipskiej
b) nauczanie biednych dzieci wiejskich - Andrzejowa (�Nad Niemnem")
c) �Lalka"
- prezesowa - szkółki, ochronki
- Wokulski - pomaga Magdalenie i Wysockiemu
3. Krytyka pasożytniczego trubu życia arystokracji
a) �Nad Niemnem" - Różyc, Darzecki
b) �Lalka"
- Krzeszewscy, Łęccy
- �Jest to parę tysięcy ludzi, którzy wysysają cały kraj, topią pieniądze za
granicą, przywożą z tamtąd najgorsze
nałogi, zarażają nimi klasy średnie [] i sami giną bez ratumku ekonomicznie,
fizjologicznie i moralnie"