qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty
uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasd
fghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx
cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq
wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui
opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg
hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc
ZAA
OŻENIA STRATEGII BEZPIECZEC
STWA
NARODOWEGO
vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq
( materiał pomocniczy w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Nysie)
wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui
opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg
PWSZ w Nysie
hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc
vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq
wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui
opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg
hjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbn
mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwert
yuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopas
dfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklz
xcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnm
qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty
Cele i zadania polityki bezpieczeństwa narodowego
Politykę bezpieczeństwa narodowego stanowi celowa i zorganizowana
działalność kompetentnych organów państwa, zmierzająca do stałego
zapewnienia bezpieczeństwa narodowego, a także współudziału państwa w
tworzeniu bezpieczeństwa międzynarodowego.
Zakres działalności organów państwa w zakresie polityki bezpieczeństwa
narodowego obejmuje: ustalenie celów i zadań polityki bezpieczeństwa,
określenie strategii bezpieczeństwa narodowego, koordynację działania różnych
organów państwa w zapewnieniu bezpieczeństwa oraz budowanie zewnętrznych
warunków bezpieczeństwa narodowego.
Konstytucja RP stwierdza, że Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i
nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i
obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz
zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.
Podstawowe cele polityki bezpieczeństwa narodowego
Do podstawowych celów polityki bezpieczeństwa narodowego należą:
1. Ochrona niepodległości i niezawisłości Rzeczpospolitej oraz utrzymanie
nienaruszalności granic i integralności terytorialnej państwa.
2. Ochrona demokratycznego porządku ustrojowego, bezpieczeństwa
obywateli oraz praw człowieka i podstawowych wolności wszystkich
osób znajdujących się pod jurysdykcją RP.
3. Ochrona dziedzictwa narodowego, w tym substancji materialnej i
duchowej wytworzonej przez pokolenia, których spadkobiercą jest
dzisiejsze społeczeństwo Rzeczpospolitej.
4. Zapewnienie warunków cywilizacyjnego i gospodarczego rozwoju Polski,
dobrobytu jej obywateli, pomyślnych perspektyw rozwojowych, które są
podstawą społecznej stabilności i pozycji międzynarodowej państwa.
5. Ochrona środowiska naturalnego jako dobra narodowego, będącego
warunkiem zrównoważonego rozwoju i ludzkiego bezpieczeństwa.
6. Wnoszenie wkładu w umacnianie pokoju, stabilności i bezpieczeństwa
międzynarodowego.
Główne uwarunkowania bezpieczeństwa narodowego
Za najważniejsze uwarunkowania narodowego bezpieczeństwa uważa się:
1. Olbrzymie opóz
nienie w rozwoju społeczno  gospodarczym w stosunku
do państw Europy Zachodniej.
2
2. Spustoszenia w psychice i moralności społeczeństwa oraz w organizacji i
funkcjonowaniu instytucji państwa po okresie istnienia państwa
totalitarnego.
3. Olbrzymi potencjał liczbowy i dynamizm działania młodego
społeczeństwa polskiego.
4. Szanse wsparcia i zwielokrotnienia wysiłku narodowego przez
członkostwo w NATO i UE.
5. Niepewność i niestabilność warunków i organizacji bezpieczeństwa w
otoczeniu Polski oraz w środowisku międzynarodowym.
6. Zagrożenie zniweczenia potencjału i szans rozwoju na skutek  braku
światłego i dojrzałego przywództwa, zorientowanego na misję dla Polski,
a nie na piastowanie stanowisk i rządzenie na pograniczu prawa .
7. Odbudowywanie mocarstwowych pozycji przez wielkich sąsiadów
Polski.
8. Umiędzynarodowienie, a nawet globalizacja zagrożeń terroryzmem,
degradacją środowiska naturalnego, nielegalną migracją i epidemiami.
Wyzwania stojące przed polityką bezpieczeństwa narodowego
Przed polityką bezpieczeństwa narodowego stoją następujące wyzwania:
1. Zapewnienie skutecznej obrony i ochrony interesów narodowych Polski,
samodzielnie i w ramach obrony wspólnej NATO.
2. Likwidacja skutków opóz
nień cywilizacyjnych w stosunku do Europy
Zachodniej oraz wzmocnienie siły narodowej do poziomu
odpowiadającego wymogom kluczowego dla bezpieczeństwa Europy
położenia geopolitycznego Polski.
3. Całkowite wykorzystanie szans na zapewnienie bezpiecznych warunków
rozwoju Polski oraz zwielokrotnienia siły obronnej, jaką daje
członkostwo w NATO oraz integracji z UE.
4. Współuczestniczenie w tworzeniu i utrzymaniu bezpieczeństwa
międzynarodowego w celu uprzedzenia zagrożeń zewnętrznych
bezpieczeństwa narodowego i zapobiegania im.
5. Uniknięcie powtórzenia błędów polityki bezpieczeństwa z przeszłości, a
zwłaszcza sprzed 1939 r.
Zadania polityki bezpieczeństwa narodowego dla strategii
bezpieczeństwa narodowego u progu XXI wieku
Zadania te są następujące:
1. Zapewnić skuteczną ochronę i obronę interesów narodowych przed
zagrożeniami zewnętrznymi, samodzielnie bądz
w ramach obrony
wspólnej NATO.
3
2. Osiągnąć wzrost siły narodowej odpowiadający nowoczesności i
bogactwu państw Europy Zachodniej.
3. Osiągnąć trwałą, wiarygodną i korzystną dla interesów narodowych
Polski pozycję w strukturach NATO i UE.
4. Inicjować dwustronne i międzynarodowe działania tworzące i
utrzymujące bezpieczeństwo międzynarodowe i współuczestniczyć w
nich.
Środki strategii bezpieczeństwa narodowego
Pojęcie, istota i zadania strategii bezpieczeństwa narodowego
Przez strategię bezpieczeństwa narodowego rozumieć należy wybór
będących w dyspozycji państwa właściwych i koniecznych środków w celu
zapewnienia realizacji planów i zadań określonych przez politykę
bezpieczeństwa. Wybór ten powinien być dokonany na podstawie wiedzy i
wnikliwej analizy strategicznej. Tym, co najważniejsze, a więc istotą strategii,
jest określenie priorytetów i dokonywanie trudnych wyborów. Natomiast
zadaniem strategii jest osiągnięcie celów ustalonych przez politykę, przy jak
najlepszym wykorzystaniu posiadanych środków, przy czym w strategii nie
należy obierać za punkt wyjścia tego, co jest możliwe, ale szukać tego, co jest
konieczne.
y
ródło błędnych strategii
Na progu XXI wieku, przy uwzględnieniu zarówno doświadczeń
przeszłości, jak i dynamiki rozwoju zagrożeń środowiska międzynarodowego
główną metodą powinna być  twórcza strategia , a nie  strategia odwlekania .
Twórcza strategia to taka, która kreuje przyszłe bezpieczeństwo, koncentrując
się na zapobieganiu i wyprzedzaniu zagrożeń oraz eliminacji ich z
ródeł.
Uwarunkowania geostrategiczne i historyczne oraz ogólna wiedz
strategiczna są podstawą do sformułowania założeń polskiej strategii
bezpieczeństwa, której istotą jest wybór priorytetowych, środków prowadzących
do zapewnienia trwałego bezpieczeństwa narodowego w ścisłym powiązaniu z
budową europejskiej struktury bezpieczeństwa.
Powszechna obrona narodowa
Obrona narodowa jest decydującym niezastępowalnym środkiem strategii
bezpieczeństwa narodowego, gdyż od jej skuteczności w ochronie i obronie
wartości i instytucji narodowych i państwowych zależy istnienie, a także
efektywność pozostałych środków bezpieczeństwa narodowego.
4
Współczesna  postrzegana nie tylko w aspekcie militarnym  obrona narodowa
to organizacja i działalność narodu zmierzająca do ochrony i obrony swych
wartości i interesów przed militarnymi i niemilitarnymi, wewnętrznymi i
zewnętrznymi zagrożeniami bezpieczeństwa narodowego, w powiązaniu z
obroną wspólną NATO.
Obrona powszechna przygotowuje i wykorzystuje w strukturach cywilnych i
wojskowych wszelkie zasoby ludzkie, duchowe, materialne i terytorialne w celu
stałej ochrony wartości i interesów duchowych, kulturowych, politycznych,
ekonomicznych i państwowych. Istotą funkcjonowania obrony powszechnej jest
stała ochrona dóbr i wartości zarówno w codziennym życiu, jak i w sytuacjach
szczególnych zagrożeń  militarnych i niemilitarnych, wewnętrznych i
zewnętrznych  na wszystkich poziomach życia i działalności narodu i państwa.
Konieczność powszechności obrony narodowej wynika z wielu
strategicznych względów.
Pierwszy to prakseologiczne dyrektywy maksymalnego wykorzystania
środków i możliwości działania dla zapewnienia skutecznej ochrony i obrony
wartości i interesów narodowych, a więc fundamentalnej dla przetrwania i
przyszłej pomyślności działalności narodu i państwa, decydującego o istnieniu
obecnego i przyszłych pokoleń.
Drugi to geostrategiczne położenie Polski między dwoma potęgami, które
w naturalny sposób rozszerzają swoje wpływy, wartości i władzę, czego
doświadczyliśmy w historii.
Trzeci wzgląd to współczesny charakter zagrożeń bezpieczeństwa
narodowego, które nie sprowadzają się tylko do wojen, lecz  pełzająco atakują,
wypierają bądz
zaśmiecają wartości narodowe  świadomość i kulturę
narodową, czego nie można obronić siłą zbrojną, ale patriotyczną obronną
postawą wszystkich Polaków.
Czwarty wzgląd to moralny, prawny i obywatelski obowiązek, ale też
prawo wszystkich Polaków do współtworzenia najważniejszego wspólnego
dobra, jakim jest trwałość i pomyślność Ojczyzny.
Oczywiście powszechna obrona narodowa nie oznacza izolacji Polski i
zamknięcia się na wszelkie wpływy otoczenia w dobie dynamicznych zmian we
wszystkich dziedzinach życia. Nie będziemy narodem prawdziwie europejskim,
póki nie wyodrębnimy się z Europy, gdyż europejskość nie polega na zlaniu się
z Europą, lecz na tym, aby być jej częścią składową  specyficzną i nie dającą
się niczym zastąpić.
Wojskowym filarem powszechnej obrony narodowej będzie obronny system
wojskowy, składający się z dwóch elementów.
Pierwszy to wojska operacyjne  ograniczona, mobilna, uderzeniowa, wysoce
uzawodowiona formacja, interoperacyjna z siłami innych państw wydzielonych
do NATO.
Druga to obrona terytorialna  powszechna wojskowa organizacja obrony
miejscowej, przygotowana do ochrony i obrony ważnych obiektów i rejonów na
5
całym terytorium, przeznaczona do prowadzenia działań nieregularnych w
masowej skali oraz do niezwłocznego wsparcia wojskowego miejscowych
władz i społeczeństwa w sytuacjach szczególnych zagrożeń i potrzeb czasu
pokoju oraz w okresie kryzysu czy wojny.
Powszechna obrona narodowa oznacza również zespolenie cywilnych i
wojskowych struktur oraz działań ochronnych i obronnych na wszystkich
szczeblach organizacji państwa.
Siła narodowa i jej umacnianie
Tym, co w rzeczywistości decyduje o pozycji każdego państwa w życiu
środowiska międzynarodowego, w tym szczególnie o jego bezpieczeństwie,
pozycji w rozwiązywaniu problemów dwustronnych i regionalnych,
międzynarodowym wizerunku i o zachowaniu się wobec niego innych państw 
jest jego siła narodowa.
Na siłę narodową wpływają: czynnik geograficzny, zasoby naturalne, potencjał
przemysłowy, gotowość militarna, czynnik demograficzny, charakter narodowy,
morale narodowe, jakość dyplomacji, jakość rządu.
Głównym celem wzmacniania siły narodowej Polski u progu XXI wieku
jest odrobienie olbrzymiego opóz
nienia gospodarczego oraz dostosowanie
organizacji i sprawności rządzenia do standardów demokracji zachodnich.
Podstawą racjonalnego wychodzenia z opóz
nień społeczno  gospodarczych jest
sformułowanie docelowej wizji Polski, obejmującej kompleksowe ujęcie
koniecznych do realizacji zamierzeń strategicznych. A taka wizja to:
1. System wartości moralnych i cnót obywatelskich, będący rezultatem na
przykład chrześcijańskiego wychowania.
2. Demokracja liberalna gwarantująca prawa obywatelskie i ludzkie.
3. Pokojowa i suwerenna polityka wobec sąsiadów, wsparta zdolnością do
skutecznej obrony niepodległości.
4. Prawo równe dla wszystkich i szanowane przez wszystkich;
zabezpieczenie własności prywatnej i ochrony środowiska.
5. Dobrze wykształcone społeczeństwo.
6. Gospodarka rynkowa otwarta na świat.
7. Praworządna administracja publiczna: centralna i samorządowa.
8. Równowaga finansów państwowych.
9. Nowoczesny system funkcjonowania obywateli i organizacji, otwartość
na świat, pragnienie współżycia z przodującymi państwami i zdolność
przystosowania losu Polski do losu przodujących państw w świecie.
10. Zamożność obywateli i państwa jako naturalny rezultat stosowania
wszystkich zamierzeń w zharmonizowanej praktyce.
6
Gdyby udało się wszystkie te zamierzenia zrealizować, Polska może liczyć, że:
�� W roku 2005 stanie się państwem nowoczesnym, wchodzącym do
klubu 30 najnowocześniejszych i najbardziej zamożnych krajów
świata.
�� W roku 2040 awansuje do klubu 20.
Członkostwo w NATO i Unii Europejskiej
Uczestnictwo w sojuszu zasadniczo wzmacnia nasze narodowe zdolności
obronne, a zarazem włącza Polskę w proces tworzenia i utrzymywania
bezpieczeństwa w strefie euroatlantyckiej, a także poza nią. Jednakże jest tylko
szansą, gdyż samo uczestnictwo w sojuszu bez wielkiego narodowego wysiłku
modernizacji i zwiększenia naszego potencjału obronnego może okazać się
złudne, zwłaszcza wobec zmian możliwych w samym sojuszu i środowisku
międzynarodowym.
Wykorzystanie szansy, jaką jest uczestnictwo w NATO, polega na
wyzyskaniu dostępu do najnowszych technologii wojskowych w celu
modernizacji i zwiększenia zdolności bojowych naszych sił zbrojnych, a także
na stworzeniu trwałych powiązań obronnych z innymi państwami NATO.
Podstawą zapewnienia wiarygodności wzmocnienia przez inne państwa
NATO obrony Polski w sytuacjach zagrożeń, a także naszego uczestnictwa w
operacjach wojskowych NATO poza naszym terytorium jest osiągnięcie
interoperacyjności przez polskie wojska operacyjne oraz przygotowanie
infrastruktury i całej organizacji państwowej do wypełniania misji państwa 
gospodarza (ANS).
Członkostwo Polski w NATO umożliwia równocześnie działanie na rzecz
dalszego poszerzania NATO o wschodnich sąsiadów Polski, co leży w
żywotnych interesach naszego bezpieczeństwa. Wstąpienie Polski do UE to
wielka szansa, a nawet konieczność, wykorzystania pomocy oraz doświadczeń
sprawnych i bogatych demokracji Europy Zachodniej do szybkiego uporania się
z zacofaniem gospodarczym i organizacyjnym Polski, a więc do wzmocnienia
naszej siły narodowej. Podobnie jak członkostwo w NATO, również wstąpienie
do UE jest tylko szansą do wykorzystania.
Członkostwo w UE, obok możliwości korzystania z pomocy i
doświadczeń, jest również polem do promocji, a nawet do walki o własne
interesy, poszczególnych państw, które wykorzystują każdą słabość Polski do
ekspansji swoich interesów. Stąd tak ważne jest poznanie mechanizmów
funkcjonowania UE oraz przygotowanie społeczeństwa, a zwłaszcza elit
politycznych i gospodarczych do ochrony i obrony naszych interesów
narodowych.
Ponieważ UE jest wspólnotą w trakcie ciągłego formowania się,
wstąpienie Polski do UE umożliwi nam wpływ na kształtowanie jej zasad
7
i struktur oraz na ukierunkowanie działań korzystnych dla interesów naszego
kraju.
Współpraca sąsiedzka
Tworzenie przyjaznych stosunków współpracy z sąsiadami Polski oraz
współdziałanie z nimi w tworzeniu przygranicznych i regionalnych warunków
bezpieczeństwa jest istotnym środkiem budowania bezpieczeństwa narodowego.
Wzrastająca skala zagrożeń transgranicznych (elektrownie jądrowe,
powodzie, nielegalna migracja, przestępczość zorganizowana) wymusza
konieczność szerokiej współpracy, w tym udzielania pomocy przez tworzenie
trwałych instytucji i procedur współdziałania sąsiedzkiego. Współpraca
sąsiedzka z Rosją na zasadach partnerstwa ma również ogromne znaczenie dla
bezpieczeństwa Polski i całej Europy.
Warto zwrócić uwagę na niespotykane w dotychczasowej historii formy
współpracy wojskowej z sąsiadami, takie jak wspólne formacje wojskowe:
korpus polsko  niemiecko  duński, brygada polsko  czeska, batalion polsko 
ukraiński i batalion polsko  litewski.
Aktywność w zapobieganiu i przeciwdziałaniu zagrożeniom;
utrzymanie bezpieczeństwa międzynarodowego
Wyrazem nowoczesnej twórczej strategii bezpieczeństwa narodowego jest
uczestnictwo Polski w dyplomatycznych, humanitarnych i wojskowych
działaniach poza granicami RP, a nawet obszarem obrony NATO, mające na
celu zapobieganie i przeciwdziałanie zagrożeniom, a także wymuszanie i
utrzymywanie ładu i pokoju w niebezpiecznych rejonach.
Celowość i konieczność tego rodzaju działań wynika z wciąż wzrastającej
współzależności bezpieczeństwa narodowego i skuteczności reagowania na
zagrożenia pojawiające się w otoczeniu Polski, Europy i poza nią.
STANY NADZWYCZAJNE I GOTOWOŚĆ
OBRONNA PAC
STWA
Pojęcie i istota stanów nadzwyczajnych
i gotowości obronnej państwa
Stany nadzwyczajne to przewidziane w Konstytucji RP instytucje prawa
wewnętrznego, wprowadzone na podstawie ustaw w sytuacjach szczególnych
zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne okażą się niewystarczające.
Ze względu na charakter zagrożeń może zostać wprowadzony stan wojenny,
stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej. Ich istota polega na odstąpieniu od
8
konstytucyjnego systemu sprawowania władzy i nadaniu nadzwyczajnych
uprawnień organom władzy wykonawczej w warunkach szczególnych zagrożeń
zewnętrznych i wewnętrznych. Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu
nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać
do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.
Gotowość obronna państwa rozumiana jest jako stan przygotowania
podmiotów obrony narodowej do sytuacji nadzwyczajnych oraz
przeciwstawianie się wszelkim zagrożeniom kryzysowym i wojennym. Istotą
gotowości obronnej jest utrzymanie zdolności państwa do podejmowania i
realizowania zadań obronnych w celu przeciwstawienia się różnorodnym, co do
skali i charakteru, zagrożeniom kryzysowym i wojennym oraz niedopuszczenia
do zaskoczenia RP agresją militarną.
Gotowość obronna państwa obejmuje:
1. Gotowość bojową i mobilizacyjną sił zbrojnych, która oznacza stan
przygotowania planistycznego i organizacyjnego sił zbrojnych do
uruchomienia i prowadzenia mobilizacyjnego rozwinięcia oraz możliwość
podjęcia i kontynuowania działań w wyznaczonym miejscu i czasie:
podstawą do planowania i realizacji przedsięwzięć dotyczących
mobilizacyjnego rozwinięcia wojsk i osiągania przez nie gotowości
bojowej jest  Plan mobilizacyjny Sił Zbrojnych RP .
2. Gotowość stanowisk kierowania, na którą składa się przygotowanie
organów władzy, administracji i gospodarki narodowej do rozwinięcia
potencjału obronnego oraz sprawnego rozwinięcia stanowisk kierowania i
przejścia na wojenny system kierowania obroną państwa; do organów
tworzących stanowiska kierowania obroną państwa należą:
�� naczelne organy władzy i administracji państwowej: parlament,
prezydent RP i Rada Bezpieczeństwa Narodowego, Rada
Ministrów, premier, ministrowie, komisje i komitety sprawujące
funkcje naczelnych organów administracji państwowej;
�� centralne organy administracji państwowej;
�� terenowe organy administracji rządowej: urzędy wojewódzkie,
regionalne i okręgowe dyrekcje, urzędy i kuratoria oświaty;
�� samorządy terytorialne;
�� organy dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP;
3. Gotowość organizacyjno  mobilizacyjną sektora cywilnego, stanowiącą
całokształt przedsięwzięć podejmowanych w celu zapewnienia wykonania przez
podmioty gospodarcze i inne jednostki organizacyjne tego sektora określonych
zadań obronnych przewidzianych na okres kryzysu i wojny.
W stanie stałej gotowości obronnej realizowane są zadania planistyczne,
organizacyjne, szkoleniowe i kontrolne, mające na celu przygotowanie obrony
państwa.
9
Stany nadzwyczajne
Zasady wprowadzania stanów nadzwyczajnych
Stany nadzwyczajne mogą być wprowadzane w warunkach ściśle określonych
przepisami prawa.
Stan klęski żywiołowej może być wprowadzony dla zapobieżenia skutkom
katastrof naturalnych lub awarii technicznych, noszących znamiona klęski
żywiołowej oraz w celu ich usunięcia. Stan klęski żywiołowej może być
wprowadzony na obszarze, na którym wystąpiła klęska żywiołowa, a także na
obszarze, na którym wystąpiły lub mogą wystąpić skutki tej klęski. Wprowadza
go Rada Ministrów  z inicjatywy własnej lub na wniosek wojewody, na czas
nie dłuższy niż 30 dni, w celu zastosowania nadzwyczajnych środków we
współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i
formacji, działających pod jednym kierownictwem.
Stan wyjątkowy może być wprowadzony w sytuacji szczególnego zagrożenia
konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku
publicznego, w tym spowodowanego działaniami terrorystycznymi, które nie
może być usunięte przez użycie zwykłych środków konstytucyjnych. Stan ten
wprowadza Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów na czas nie dłuższy niż
90 dni. Gdyby przyczyny wprowadzenia stanu nie ustały Prezydent RP może go
jeszcze przedłużyć na kolejne 60 dni.
Stan wojenny wprowadza się w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, w tym
spowodowanego działaniami terrorystycznymi, zbrojnej napaści na terytorium
RP lub, gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej
obrony przeciwko agresji. Może on być wprowadzony na części lub całości
terytorium państwa.
Zasady działania organów władzy publicznej
Po wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego organy władzy publicznej
działają w dotychczasowych strukturach organizacyjnych państwa i w ramach
przysługujących im kompetencji.
W czasie stanu klęski żywiołowej działaniami prowadzonymi w celu
zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia kierują:
1. wójt (burmistrz, prezydent miasta)  jeśli stan klęski żywiołowej
wprowadzono tylko na obszarze gminy;
2. starosta  jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej
niż jednej gminy wchodzącej w skład powiatu;
3. wojewoda  jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze
więcej niż jednego powiatu wchodzącego w skład województwa;
4. minister spraw wewnętrznych lub inny minister, do którego zakresu
działania należy zapobieganie skutkom danej klęski żywiołowej, a w razie
10
wątpliwości co do kompetencji właściwego ministra  minister
wyznaczony przez prezesa Rady Ministrów  jeżeli stan klęski
żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż jednego województwa.
Kierujący działaniami w czasie stanu klęski żywiołowej posiadają szczególne
uprawnienia, zapewniające pełną koordynację wszystkich służb uczestniczących
w procesie zapobiegania skutkom klęski lub ich usunięcia:
�� ustawa wprowadza hierarchiczne podporządkowanie
poszczególnych organów kierowania;
�� każdy terenowy organ kierowania jest uprawniony do wydawania
poleceń podległym im służbom, inspektorom i strażom oraz innym
jednostkom organizacyjnym, a także jednostkom skierowanym
czasowo do ich dyspozycji, przeznaczonym do działań na obszarze
gminy, powiatu lub województwa;
�� w razie niezdolności do kierowania lub niewłaściwego kierowania,
organ nadrzędny jest upoważniony do wyznaczenia swojego
pełnomocnika;
�� jako zasadę przyjęto, że jednostki wojskowe wydzielone do działań
na obszarze województwa podlegają wojewodzie i wykonują
określone przez niego zadania, pozostając w dalszym ciągu pod
dowództwem przełożonych służbowych;
�� kierujący są zobowiązani do wzajemnego współdziałania i
wzajemnego przekazywania informacji w zakresie zapobiegania
skutkom klęsk żywiołowych lub ich usunięcia;
�� kierujący mają obowiązek współpracy ze społecznymi
organizacjami ratowniczymi, charytatywnymi, stowarzyszeniami,
fundacjami oraz innymi podmiotami działającymi na obszarze ich
odpowiedzialności, a na wniosek lub za zgodą tych podmiotów
koordynują ich działalność.
W czasie stanu wyjątkowego działania przywracające konstytucyjny ustrój
państwa, bezpieczeństwo obywateli i porządek publiczny, a w szczególności
koordynację i kontrolę funkcjonowania administracji rządowej i samorządowej
wykonują:
1. Prezes Rady Ministrów  przy wprowadzeniu stanu wyjątkowego na
obszarze większym niż obszar jednego województwa.
2. Właściwy wojewoda  przy wprowadzeniu stanu wyjątkowego na
obszarze lub części obszaru jednego województwa.
Jeżeli organy gminy, powiatu lub samorządu województwa nie wykazują
dostatecznej skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych lub w działaniach
wynikających z przepisów o wprowadzeniu stanu wyjątkowego, prezes RM, na
wniosek właściwego wojewody, może zawiesić te organy i ustanowić na ich
miejsce zarząd komisaryczny sprawowany przez komisarza rządowego.
11
Jeżeli zastosowane siły i środki zostały wyczerpane, prezydent RP, na wniosek
prezesa RM, może postanowić o użyciu oddziałów i pododdziałów sił zbrojnych
do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa. Wydzielone jednostki
wojskowe pozostają pod dowództwem przełożonych służbowych i wykonują
zadania wyznaczone przez ministra obrony narodowej po uzgodnieniu z
ministrem do spraw administracji. Żołnierzom tych oddziałów przysługują
uprawnienia do użycia środków przymusu bezpośredniego i broni palnej.
Po wprowadzeniu stanu wojennego, jeżeli wystąpi konieczność obrony państwa,
obroną tą kieruje prezydent RP we współdziałaniu z Radą Ministrów.
Jeżeli Rada Ministrów nie może się zebrać, jej kompetencje przejmuje prezes
RM. Na terenie województwa realizacją zadań obronnych i obroną cywilną
kieruje wojewoda, któremu są podporządkowane wszystkie jednostki
organizacyjne administracji rządowej i samorządowej oraz inne siły i środki
wydzielone do dyspozycji. W razie niedostatecznej skuteczności działań
organów samorządowych może być wprowadzony zarząd komisaryczny,
sprawowany przez komisarza rządowego. Ponadto w strefie bezpośrednich
działań wojennych, określonych przez prezydenta RP na wniosek naczelnego
dowódcy sił zbrojnych, Rada Ministrów może przekazać organom wojskowym
określone kompetencje organów władzy publicznej.
Nowym organem mianowanym przez prezydenta RP, funkcjonującym
wyłącznie w czasie stanu wojennego, jest naczelny dowódca sił zbrojnych, który
odpowiada za:
�� dowodzenie siłami zbrojnymi oraz innymi podporządkowanymi
jednostkami organizacyjnymi, w celu odparcia zbrojnej napaści na
terytorium RP;
�� zapewnienie współdziałania podległych mu sił zbrojnych z siłami
sojuszniczymi w planowaniu i prowadzeniu działań wojennych;
�� określanie, w ramach swojej właściwości, potrzeb sił zbrojnych w
zakresie wsparcia ich przez sektor cywilny;
�� wyznaczanie organów wojskowych do realizacji zadań administracji
rządowej i samorządowej w strefie bezpośrednich działań wojennych.
Zakres ograniczeń wolności i praw człowieka
Ograniczenia wolności i praw człowieka w stanach nadzwyczajnych
stosuje się do osób fizycznych zamieszkałych lub czasowo przebywających na
obszarze, na którym został wprowadzony stan nadzwyczajny, oraz do osób
prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej,
mających siedzibę lub prowadzących działalność na tym obszarze.
W czasie stanu klęski żywiołowej ograniczenia te mogą polegać na:
�� zawieszaniu działalności niektórych przedsiębiorców;
12
�� nakazie lub zakazie prowadzenia działalności gospodarczej określonego
rodzaju;
�� nakazaniu pracodawcy oddelegowania pracowników do dyspozycji
organu kierującego działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia
skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia;
�� całkowitej lub częściowej reglamentacji zaopatrzenia na określonego
rodzaju artykuły;
�� obowiązku poddania się badaniom lekarskim, leczeniu, szczepieniom
ochronnym oraz stosowaniu innych środków profilaktycznych i zabiegów,
niezbędnych do zwalczania chorób zakaz
nych oraz skutków skażeń
chemicznych i promieniotwórczych;
�� obowiązku poddania się kwarantannie;
�� obowiązku stosowania środków zapewniających ochronę środowiska oraz
środków lub zabiegów niezbędnych do zwalczania chorób zakaz
nych
zwierząt;
�� obowiązku opróżnienia lub zabezpieczenia lokali mieszkalnych bądz

innych pomieszczeń;
�� dokonaniu przymusowych rozbiórek i wyburzeń budynków lub innych
obiektów budowlanych albo ich części;
�� nakazie ewakuacji w ustalonym czasie z określonego miejsca, obszaru i
obiektów;
�� nakazie lub zakazie przebywania w określonych miejscach i obiektach
oraz obszarach;
�� zakazie organizowania lub przeprowadzania imprez masowych;
�� nakazie lub zakazie określonego sposobu przemieszczania się;
�� wykorzystania bez zgody właściciela lub innej osoby uprawnionej
nieruchomości i rzeczy ruchomych;
�� zakazie prowadzenia strajku w odniesieniu do określonych kategorii
pracowników lub w określonych dziedzinach;
�� ograniczeniu lub odstąpieniu od określonych zasad bezpieczeństwa i
higieny pracy, jednakże nie powodującym bezpośredniego narażenia
życia lub zdrowia pracowników.
W zakładach pracy, na które został wydany nakaz prowadzenia działalności
gospodarczej określonego rodzaju, mogą być nałożone ograniczenia, polegające
na:
�� zmianie systemu, wymiaru i rozkładu pracy, w tym wydłużenie okresu
rozliczeniowego do dwunastu miesięcy na zasadach określonych w
kodeksie pracy;
�� obowiązku pracy w niedzielę, święta i dni wolne od pracy;
�� powierzeniu pracownikowi wykonywania pracy innego rodzaju, niż
wynika to z nawiązanego stosunku pracy.
13
Jeżeli siły i środki, którymi dysponuje kierujący działaniami w czasie klęski
żywiołowej  wójt, starosta lub wojewoda  są niewystarczające, można
wprowadzić obowiązek świadczeń osobistych i rzeczowych polegających na:
�� udzielaniu pierwszej pomocy osobom, które uległy nieszczęśliwym
wypadkom;
�� czynnym udziale w działaniach ratowniczych lub wykonywaniu innych
zadań wyznaczonych przez kierującego akcją ratowniczą;
�� wykonywaniu określonych prac;
�� oddawaniu do używania posiadanych nieruchomości lub rzeczy
ruchomych;
�� udostępnianiu pomieszczeń osobom ewakuowanym;
�� przyjęciu na przechowanie i pilnowaniu mienia osób poszkodowanych lub
ewakuowanych;
�� zabezpieczeniu zagrożonych zwierząt, a w szczególności dostarczeniu
paszy i schronienia;
�� zabezpieczeniu zagrożonych roślin lub nasion;
�� pełnieniu wart;
�� zabezpieczeniu własnych z
ródeł wody pitnej i środków spożywczych
przed zniszczeniem, skażeniem lub zakażeniem, a także udostępnianiu ich
na potrzeby osób ewakuowanych lub poszkodowanych;
�� zabezpieczaniu zagrożonych dóbr kultury.
W celu usprawnienia przemieszczania się środków transportowych niezbędnych
do prowadzenia działań ratowniczych mogą być wprowadzone ograniczenia w
transporcie drogowym, kolejowym i lotniczym oraz w ruchu jednostek
pływających na śródlądowych drogach wodnych, morskich drogach
wewnętrznych i morzu terytorialnym.
Dla zapewnienia łączności na potrzeby działań ratowniczych mogą być
wprowadzone ograniczenia usług pocztowych charakterze powszechnym lub
usług kurierskich.
Ponadto przepisy ustawy o stanie klęski żywiołowej zobowiązują redaktorów
naczelnych dzienników oraz nadawców programów radiowych do
niezwłocznego publikowania lub zamieszczania komunikatów organów
kierujących działaniami zapobiegawczymi i ratowniczymi.
Ograniczenia w czasie stanu wyjątkowego powinny odpowiadać
charakterowi oraz intensywności zagrożeń, a także zapewniać skuteczne
przywrócenie normalnego funkcjonowania państwa.
Mogą one polegać na zawieszaniu prawa do:
�� organizowania i przeprowadzania wszelkiego rodzaju zgromadzeń, przy
czym nie dotyczy to kościołów i związków wyznaniowych;
�� organizowania i przeprowadzania imprez masowych oraz imprez
artystycznych i rozrywkowych;
14
�� strajków pracowniczych i innych form protestu w odniesieniu do
określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach;
�� strajków i innych form akcji protestacyjnych rolników;
�� akcji protestacyjnych studentów;
�� zrzeszania się.
Osoba, w stosunku, do której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że
pozostając na wolności będzie prowadziła działalność zagrażającą
konstytucyjnemu ustrojowi państwa, bezpieczeństwu obywateli lub
porządkowi publicznemu, w czasie stanu wyjątkowego może zostać
odosobniona.
W czasie stanu wyjątkowego może być wprowadzona także:
�� cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu;
�� kontrola zawartości przesyłek, listów, paczek i przekazów w ramach
usług pocztowych i kurierskich;
�� kontrola treści korespondencji telekomunikacyjnej i rozmów
telefonicznych lub sygnałów przesyłanych w sieciach
telekomunikacyjnych;
�� emisja sygnałów uniemożliwiających nadawanie lub odbiór przekazów
radiowych, telewizyjnych lub dokonywanych przez urządzenia i sieci
telekomunikacyjne, których treść może zwiększyć zagrożenie
konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub
porządku publicznego.
Ponadto mogą być wprowadzone ograniczenia w zakresie:
�� dostępu do towarów konsumpcyjnych przez reglamentację zaopatrzenia
ludności;
�� wolności działalności gospodarczej;
�� działalności edukacyjnej;
�� obrotu krajowymi środkami płatniczymi i dewizami;
�� transportu;
�� funkcjonowania systemów łączności;
�� posiadania broni palnej, amunicji i materiałów wybuchowych.
W czasie stanu wojennego mogą być wprowadzone ograniczenia takie jak w
stanie wyjątkowym, a ponadto można:
�� nakładać na przedsiębiorców dodatkowe zadania, których realizacja jest
niezbędna dla bezpieczeństwa lub obronności państwa oraz zapewnienia
zaopatrzenia ludności;
�� wprowadzać zarząd komisaryczny dla przedsiębiorców, w tym z udziałem
kapitału zagranicznego, jeżeli ich działalność związana jest z
bezpieczeństwem lub obronnością państwa;
�� nałożyć na osoby fizyczne i prawne prowadzące gospodarstwa rolne
obowiązek wykonywania świadczeń polegający na dostawach produktów
15
rolno  spożywczych oraz na uprawie określonych gatunków roślin i
hodowli zwierząt;
�� wprowadzić najem lokali i budynków na podstawie decyzji
administracyjnej o przydziale w stosunku do wszystkich lokali i
budynków, a w uzasadnionych wypadkach także dokwaterowaniu osób;
�� wprowadzić zajęcie nieruchomości niezbędnych dla sił zbrojnych lub
ochrony państwa;
�� zająć lub zarekwirować na potrzeby obronne państwa środki transportu
drogowego, kolejowego, lotniczego oraz statki morskie i żeglugi
śródlądowej;
�� zamykać lub ograniczać ruch osobowy i towarowy przez przejście
graniczne;
�� wprowadzić powszechny obowiązek wykonywania pracy przez osoby w
wieku 16  65 lat.
Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych
Współczesne społeczeństwa narażone są na wiele nagłych i
niespodziewanych sytuacji, które niosą ze sobą pogorszenie warunków bytu i
rozwoju, powodując wiele tragedii ludzkich i strat materialnych lub zakłóceń w
funkcjonowaniu określonych dziedzin państwa, jego części, a nawet całości.
Kryzys oznacza punkt zwrotny, przełomowy, moment rozstrzygający,
jakościową zmianę układu lub w układzie. To kulminacja nagromadzonych
konfliktów w różnych dziedzinach życia społecznego, a także zjawiska
wynikające z natury lub awarii technicznych, przeciwdziałanie którym
przekracza możliwości rutynowych działań administracji publicznej.
Na kryzys składają się trzy elementy: presja czasu, ewentualność
zasadniczego zagrożenia oraz zaskoczenie. Wzajemne oddziaływanie tych
trzech elementów stanowi istotę kryzysu.
Każda sytuacja kryzysowa jest inna, ale wszystkie w pewnym stopniu
charakteryzują następujące cechy: zaskoczenie, niewystarczająca ilość
informacji, nienadążanie w reagowaniu na coraz groz
niejsze wydarzenia, utrata
kontroli (prawdziwa lub odczuwalna), zagrożenie istotnych interesów,
skrupulatna kontrola z zewnątrz, wytwarzanie się mentalności oblężonych,
panika, przerwanie normalnych procesów podejmowania decyzji,
koncentrowanie się na krótkoterminowym planowaniu i działaniu.
Przez termin  sytuacja kryzysowa należy rozumieć zespół okoliczności
zewnętrznych i wewnętrznych, wpływających na dany układ w ten sposób, iż
zaczyna się w nim i jest kontynuowany proces zmienny, w rezultacie, czego
dochodzi do zachowań równowagi, a następnie jej przywrócenia dzięki
podjętym środkom regulacji.
16
 System zarządzania kryzysowego jest integralną częścią systemu
zarządzania organizacją i służy przygotowaniu, a następnie zapewnieniu jej
sprawnego funkcjonowania w czasie występowania w czasie występowania
sytuacji kryzysowych. To dający się wyodrębnić z organizacji dynamiczny
układ organów zarządzających, powiązań organizacyjnych oraz metod i działań,
zmierzających do obniżenia stopnia oddziaływania zagrożeń na funkcjonowanie
organizacji oraz podejmowania w tym celu odpowiednich czynności
zapobiegawczych lub minimalizujących wpływ i skutki pojawiających się
zagrożeń.
Zarządzanie sytuacją kryzysową jest procesem kierowania, mającym na celu
zapobieganie sytuacjom kryzysowym w państwie, a w razie zaistnienia 
zawrócenie kierunku rozwoju nagłych i niebezpiecznych wydarzeń,
zagrażających żywotnym interesom społeczeństwa, w szczególności mogącym
doprowadzić do wojny.
Zarządzania kryzysowego nie można postrzegać jako oddzielnej formy
organizacyjnej na rzecz radzenia sobie z sytuacjami określanymi jako
kryzysowe. Jest to, bowiem fragment szerszego zakresu działań w dziedzinie
bezpieczeństwa narodowego, w tym obrony narodowej.
Zasady zarządzania w sytuacjach kryzysowych
Zasady, reguły i normy zarządzania w sytuacjach kryzysowych
kształtowały się w doświadczeniach wielu pokoleń, często nie
uświadamiających sobie faktu uczestniczenia w tak określanym współcześnie
procesie.
Zasada prymatu jednoosobowego kierownictwa polega na powierzeniu
kompetencji decyzyjnych jednoosobowym organom, które sprawują władzę
ogólną w danym zakresie kompetencji administracji publicznej.
Zasada odpowiedzialności organów władzy publicznej to reguła
określająca, że odpowiedzialność za zarządzanie w sytuacjach kryzysowych
przez funkcjonujące w państwie organy administracji państwowej nie może być
przenoszona na innych.
Zasada prymatu układu terytorialnego określa, że podstawę działania
stanowi podział terytorialny państwa. W wielu wypadkach, zatem całokształt
działań antykryzysowych rozpoczyna się na szczeblach najniższych. Są jednak
takie sytuacje, gdy odpowiedzialność za inicjowanie działań spada na władze
ogólnokrajowe. Chodzi tu o kryzysy o charakterze polityczno  militarnym,
dyplomatycznym, gospodarczym w wielkiej skali, kryzysu władzy {polityczne).
Zasada powszechności zobowiązuje wszystkie podmioty prawa
państwowego do uczestniczenia w działaniach antykryzysowych, każdy
stosownie do jego statusu prawnego i organizacyjnego.
17
 Zasada funkcjonalnego podejścia polega na określaniu względnie
stałych, zwykle powtarzalnych, typowych i sformalizowanych proceduralnie
działań, wyodrębnionych ze względu na ich rodzaj, ukierunkowanych na
realizację celów bezpieczeństwa narodowego.
Zasada zespolenia to reguła, w myśl, której organom administracji
ogólnej stwarza się możliwość  zapanowania - według zasad określonych
ustawami  nad wszelkimi pozostałymi formami administracji, zarówno
zespolonej, jak i niezespolonej.
Zasada ciągłości funkcjonowania państwa określa, że bez względu na
stan i okoliczności funkcjonowania państwa, niezmienne pozostają formy
organizacyjne władzy państwowej, a poszczególne organy realizują swoje
funkcje zarówno w czasie pokoju, kryzysu jak i wojny. Wszelkie modyfikacje, a
szczególnie uproszczenia, wynikają z zasady jednoosobowego kierownictwa lub
z potrzeby skrócenia procesu decyzyjnego i uniknięcia przeszkód
biurokratycznych. Aby tak się mogło stać, wprowadza się m.in. nadzwyczajne
stany w całym państwie lub jego części.
18