XD3_135-184.QXD 5-09-08 13:33 Page 168
CZóÂå III. Wspomaganie rozwoju i uczenia si´
Katarzyna Jaworska-Biskup
Katolicki Uniwersytet Lubelski
Stymulacja procesu przyswajania j´zyka obcego
przez ucznia z dysleksjÄ… na przyk"adzie j´zyka an-
gielskiego
Uczniowie z dysleksjÄ… wyróŻniajÄ… si´
odmiennym i indywidualnym sposobem
przetwarzania informacji.
Odmiennym nie oznacza zaburzonym.
Gevin Reid
t Streszczenie
W artykule przedstawiono zagadnienie stymulacji procesu przyswajania j´zyka
obcego przez osoby ze specyficznymi trudnoĘciami w czytaniu i pisaniu. Kluczowym
zagadnieniem poruszanym w tekĘcie jest wp"yw dysleksji na akwizycj´ j´zyka obcego
i wynikające z tego trudnoĘci. Jak pokazuje praktyka uczniowie dyslektyczni wykazu-
jÄ… wieloaspektowe zaburzenia w poznawaniu nie tylko j´zyka ojczystego ale i obce-
go, zw"aszcza jeĘli jest to j´zyk tak ma"o transparentny i nieregularny jak j´zyk an-
gielski. Opisano takŻe metody pracy z uczniem mające na celu kierowanie rozwojem
poznawczym, motorycznym i afektywnym. W podsumowaniu znajdujÄ… si´ przyk"a-
dowe çwiczenia oparte na metodzie polisensorycznego uczenia si´, b´dÄ…ce inspira-
cją dla dalszych rozwaŻał
i dyskusji na temat dysleksji w kontekĘcie nauczania j´zy-
ków obcych.
Dysleksja a nauka j´zyków obcych
Zjawisko specyficznych trudnoĘci w pisaniu i czytaniu jest zagadnieniem istnie-
jÄ…cym i powszechnie wyst´pujÄ…cym od momentu wynalezienia pisma. Mimo szero-
kiej skali problemu, ĘwiadomoĘç trudnoĘci tego rodzaju jak i efektywnych metod sty-
mulacji i kompensacji nadal pozostaje nik"a. W wielu artyku"ach, monografiach
i innych publikacjach naukowych duÅ»o miejsca poĘwi´ca si´ definicji dysleksji, jej
przyczynom, symptomom wynikajÄ…cym bezpoĘrednio z etiologii, manifestujÄ…cym si´
juŻ od etapu wczesnoszkolnego w wieloraki sposób. Po wstąpieniu Polski do Unii
Europejskiej, co znalaz"o swój oddÄ™wi´k w otwarciu si´ naszego paÅ‚
stwa na kraje
zachodnie, pojawi"a si´ swoista moda, a obecnie wymóg, znajomoĘci co najmniej
jednego j´zyka obcego, ze szczególnym naciskiem na j´zyk angielski. Âmia"o moÅ»na
powiedzieç, Å»e znajomoĘç j´zyków obcych jest wyznacznikiem wykszta"cenia, presti-
Å»u spo"ecznego, zwi´ksza szanse na zatrudnienie i rozwój zawodowy. Ponadto ciÄ…gle
rosnÄ…ca fala emigracji, zach´ca do nauki j´zyków innych niÅ» j´zyk macierzysty.
Na gruncie metodyki nauczania j´zyków obcych poddaje si´ analizie wiele
aspektów procesu nauczania i uczenia si´, mi´dzy innymi: jak uczyç róŻne grupy wie-
kowe, jak oceniaç ucznia w klasie, jakie metody i techniki zastosowaç, aby zmotywo-
waç danÄ… osob´ do akwizycji j´zyka obcego. Niestety, ciÄ…gle jeszcze nie mówi si´
o dysleksji w kontekĘcie nauczania j´zyków obcych, innymi s"owy  problemy ucznia
168
XD3_135-184.QXD 5-09-08 13:33 Page 169
z dysleksjÄ… w przyswajaniu j´zyka obcego sÄ… traktowane marginalnie. BezpoĘredniÄ…
konsekwencjÄ… takiej postawy sÄ… niech´ç i bezsilnoĘç nauczycieli, którzy nie zawsze
potrafiÄ… pracowaç z uczniem dyslektycznym w klasie. PojawiajÄ… si´ równieÅ» skrajne
i niczym niepoparte przekonania, Że uczniowie z dysleksją nie posiadają zdolnoĘci
j´zykowych, a sama dysleksja jest kojarzona z powaÅ»nym deficytem na poziomie j´-
zykowym. Budzi to ogromnÄ… potrzeb´ g"´bszego zbadania tego zjawiska i szukania
w"aĘciwych technik wsparcia i nauczania. Podstawowym zadaniem edukacji jest
przygotowanie do w"aĘciwego nauczania osób o specjalnych potrzebach edukacyj-
nych, w tym uczniów z dysleksją.
TrudnoĘci ucznia dyslektycznego w opanowaniu
j´zyka angielskiego
Zanim zostanÄ… pokazane sposoby pracy z uczniem z dysleksjÄ… na lekcji j´zyka
obcego, naleÅ»a"oby si´ zastanowiç nad tym, dlaczego j´zyk angielski jest trudny dla
osób ze specyficznymi problemami w pisaniu i czytaniu i jakie związane z tym prze-
szkody mogÄ… zaistnieç w trakcie lekcji.
J´zyk angielski jest systemem ma"o transparentnym i ma"o spójnym, w którym
istnieje znaczÄ…ca dysharmonia mi´dzy materiÄ… pisanÄ… a czytanÄ…. Osoba stajÄ…ca
przed wyzwaniem sprawnego opanowania tego j´zyka musi przyswoiç odmienne niÅ»
w j´zyku polskim regu"y rzÄ…dzÄ…ce fonetykÄ…, na przyk"ad niewyst´pujÄ…ce w naszej
mowie spó"g"oski, kontrastywny w stosunku do j´zyka polskiego podzia" na samo-
g"oski krótkie i d"ugie oraz elementy takie jak akcent, intonacja czy aspiracja. Do te-
go dochodzi jeszcze nauka s"ówek, wyraŻeł
idiomatycznych i frazeologicznych. Co
wi´cej, gramatyka j´zyka angielskiego jest dla Polaków doĘç zawi"a; rozumienie cza-
su czy, mówiąc w kategoriach bardziej lingwistycznych, aspektu czasowego jest inne
od naszego pojmowania. Zatem uczeł
z dysleksjÄ…, ze wzgl´du na liczne trudnoĘci
w uÅ»ywaniu w j´zyka rodzimego napotyka na dodatkowe bariery w przypadku j´zyka
obcego.
PowyŻsze wnioski potwierdza obserwacja oraz wyniki ankiety przeprowadzonej
wĘród uczniów z dysleksją w szkole ponadgimnazjalnej w województwie lubelskim.
Uczniowie zostali poproszeni o wskazanie sprawnoĘci j´zykowych, które sprawiajÄ… im
najwi´cej k"opotów poĘród podanych: rozumienie ze s"uchu, czytanie i pisanie po an-
gielsku, gramatyka, zapami´tywanie s"ówek, fonetyka. Z sondaÅ»u wynika, Å»e gramatyka
jest oceniana jako najtrudniejszy element, przede wszystkim angielskie czasy, strona
bierna, mowa zaleÅ»na i okresy warunkowe. Na kolejnych miejscach znalaz"y si´ rozu-
mienie ze s"uchu, czytanie i pisanie. Jako naj"atwiejszÄ… rzecz uczniowie z dysleksjÄ… okre-
ĘlajÄ… zapami´tywanie s"ówek. Ciekawe jest pomini´cie fonetyki, jako umiej´tnoĘci zbyt
rzadko kszta"conej podczas zaj´ç. Wyniki badania nie nastr´czajÄ… problemów z inter-
pretacjÄ… i nie budzÄ… zdziwienia, a kluczowym wyznacznikiem w analizie sÄ… popularne
obecnie trendy w uczeniu j´zyków obcych. Gramatyka jest nadal przekazywana w for-
mie niedostosowanej do moŻliwoĘci uczniów z dysleksją, tzn. w postaci t"umaczenia
werbalnego, popartego regu"ami i çwiczeniami polegajÄ…cymi g"ównie na wype"nianiu
luk w zdaniach czy wpisywaniu w"aĘciwej formy czasownika. Unika si´ pokazywania
gramatyki poprzez obrazki, ilustracje, zabawne scenki, odniesienie do rzeczywistoĘci
i scenki mówione lub odgrywane przez samych uczniów. Paradoksalnie, czytanie i pisa-
nie, mimo iÅ» wydawaç by si´ mog"y najbardziej antydyslektyczne, nie zosta"y wymienia-
169
XD3_135-184.QXD 5-09-08 13:33 Page 170
CZóÂå III. Wspomaganie rozwoju i uczenia si´
ne przez uczniów jako najtrudniejsze w uczeniu si´ j´zyka obcego, na co moÅ»e mieç
wp"yw rezygnacja z wi´kszej iloĘci tekstów czytanych podczas zaj´ç na rzecz nauki s"ow-
nictwa i gramatyki. PowaŻne problemy są natomiast zauwaŻalne w rozumieniu tekstu
czytanego i w wyszukiwaniu w tekĘcie istotnych informacji oraz odpowiedzi na pytania.
Nie tylko uczniowie dyslektyczni wykazują wyŻej wymienione zaburzenia. Jest to ogól-
nie zauwaŻalna regu"a wĘród wszystkich uczniów, co znajduje wyt"umaczenie w niskim
poziomie czytelnictwa i zach"yĘni´ciu si´ globalnÄ… komputeryzacjÄ…. Nauka s"ówek
w ocenie wielu dyslektyków nie stanowi powaÅ»nej bariery w akwizycji j´zyka obcego.
Do takiego poglÄ…du przyczyni" si´ bezsprzecznie rozwój rynku wydawniczego i bogata
oferta podr´czników, w których s"ownictwo angielskie jest przedstawione wizualnie.
Ponadto s"ownictwo angielskie dociera z radia (angielskie piosenki), telewizji (filmy,
programy obcoj´zyczne), podwórka (wiele zapoÅ»yczeÅ‚
silnie ugruntowa"o swojÄ… pozy-
cj´ w j´zyku polskim na przyk"ad ok, sorry, cool, sale itp.).
PodsumowujÄ…c rozwaÅ»ania na temat specyfiki j´zyka angielskiego jako j´zyka
obcego trzeba wymieniç trudnoĘci dyslektyków. Przede wszystkim, ze wzgl´du na za-
burzenia w magazynowaniu informacji w pami´ci krótkoterminowej, uczeÅ‚
z dyslek-
sjÄ… ma trudnoĘci z zapami´tywaniem regu" j´zykowych i wyjÄ…tków od tych regu", da-
nych pogrupowanych w szeregi, na przyk"ad nazw dni tygodnia, miesi´cy, pór roku,
czasowników nieregularnych, wyrazów o nieregularnej liczbie mnogiej, wyraŻeł
fra-
zeologicznych, idiomów, znaczenia angielskich s"ów. B´dzie mia" takÅ»e problemy
z pisaniem wypracował
(zbyt krótkie, ma"o treĘciwe, niepoprawne wypowiedzi pi-
semne), a liczne b"´dy w pisowni uniemoÅ»liwiajÄ… poprawne odczytanie i zrozumienie
wyrazu, chociaŻby poprzez dodawanie, przestawianie, mylenie liter. NaleŻy równieŻ
wymieniç trudnoĘci ze zrozumieniem i stosowaniem konstrukcji gramatycznych na
przyk"ad szyku zdania (innego dla zdał
oznajmujÄ…cych, innego dla pytajÄ…cych), kon-
strukcje there is/there are, przekszta"canie zdał
ze strony czynnej na biernÄ… i odwrot-
nie, trudnoĘci w rozumieniu aspektów nieistniejÄ…cych w j´zyku polskim, niemajÄ…-
cych odniesienia do realnie istniejÄ…cych obiektów, a wi´c przedimków okreĘlonego
i nieokreĘlonego a, an, the. Ca"Ä… gam´ problemów uzupe"niajÄ… jeszcze trudnoĘci
z koncentracją, niski próg motywacji mający u podstaw brak poczucia w"asnej warto-
Ęci, wywo"any szkolnymi niepowodzeniami.
Metody pracy z uczniem dyslektycznym na lekcji
j´zyka obcego
Wobec tak nakreĘlonego profilu ucznia dyslektycznego powinno podjÄ…ç si´ dzia-
"ania u"atwiajÄ…ce nauk´. Innymi s"owy, wdroÅ»yç odpowiednie, dostosowane
do umiej´tnoĘci, zdolnoĘci, zainteresowaÅ‚
i potrzeb ucznia metody i techniki.
WĘród takich technik wymieniç moÅ»na:
1. Techniki kompensujÄ…ce posiadane deficyty, techniki pozwalajÄ…ce na akwizycj´
j´zyka obcego mimo posiadanej dysfunkcji.
2. Techniki aktywizujÄ…ce i motywujÄ…ce, pobudzajÄ…ce ucznia do nauki i samodosko-
nalenia, pog"´biajÄ…ce i wykorzystujÄ…ce jego naturalne zdolnoĘci i predyspozycje.
WĘród technik kompensujÄ…cych powinny si´ znaleÄ™ç zadania, które pozwolÄ…
sprawniej i na d"uÅ»ej zapami´taç materia". B´dzie to odchodzenie od regu" i zawi"ego
t"umaczenia oraz prezentowanie treĘci w myĘl zasady  im proĘciej tym lepiej . We-
d"ug Gevina Reid nauczanie dyslektyka powinno si´ charakteryzowaç multisenorycz-
170
XD3_135-184.QXD 5-09-08 13:33 Page 171
noĘciÄ…, przeuczeniem (over-learning), oraz powinno byç odpowiednio podzielone
i sukcesywne (Reid, 2006). Oznacza to, Że uczniowie ze specyficznymi trudnoĘciami
w czytaniu i pisaniu uczÄ… si´ najefektywniej wtedy, gdy jest to nauczanie polisenso-
ryczne, czyli wszelkimi dost´pnymi zmys"ami: patrzÄ…c, s"uchajÄ…c, dotykajÄ…c, wÄ…chajÄ…c,
smakujÄ…c i ruszajÄ…c si´. Wymienione metody stymulacji ucznia dyslektycznego sÄ… nie
tylko krokiem w stron´ sprawnej i przyjaznej dla ucznia pracy nad warsztatem j´zyko-
wym, są one takŻe zgodne z postulowaną zasadą indywidualizacji, zak"adającą
uwzgl´dnienie w procesie nauczania indywidualnych potrzeb i umiej´tnoĘci ucznia.
Przyjrzyjmy si´ teraz wybranym metodom terapii ucznia z dysleksjÄ… w kontek-
Ęcie nauczania j´zyków obcych.
1. Techniki u"atwiajÄ…ce czytanie i rozumienie tekstu czytanego.
Technika wspólnego czytania (paired reading) technika doĘç popularna, polegajÄ…-
ca na czytaniu tekstu jednoczeĘnie przez dwie osoby lub czytaniu tekstu na prze-
mian. Przynosi to rezultaty takÅ»e podczas lekcji j´zyka angielskiego, gdy dany
tekst nie jest czytany w ciszy, samodzielnie (silent reading), ale w"aĘnie w parach.
Dotyczy to zw"aszcza dialogów, które moÅ»na czytaç z podzia"em na role lub w pa-
rach, co u"atwia zapami´tywanie i zrozumienie. OgromnÄ… zaletÄ… tej metody jest
pozbycie si´ strachu i napi´cia zwiÄ…zanych z czytaniem.
2. Techniki umiej´tnego notowania, odnajdowania informacji w tekĘcie, na przyk"ad
Mapy MyĘli Buzana, arkusze pomocnicze do tekstu, wnioskowanie na podstawie
obrazków, tytu"u, nag"ówków lub pytał
(pre-reading activities).
3. Techniki u"atwiajÄ…ce pisanie.
Technika burzy mózgów, kuli ĘnieŻnej: polega na kompletowaniu istotnych infor-
macji, wniosków, sądów, opinii na dany temat. Jest to doskona"y moment na dys-
kusj´, a wi´c çwiczenia w mówieniu.
4. Technika pisania czÄ…stkowego: polega na pisaniu, analizowaniu kaÅ»dej cz´Ä˜ci wy-
pracowania oddzielnie, dopisywaniu, szeregowaniu, dopasowywaniu cz´Ä˜ci wy-
powiedzi pisemnej.
5. Techniki u"atwiajÄ…ce rozumienie gramatyki.
a) Techniki wizualizacyjne: przedstawiajÄ… zagadnienia gramatyczne w formie ta-
belek, wykresów, diagramów, linii czasu, kolorów i obrazków.
b) Technika kontekstowego wprowadzania gramatyki: danÄ… struktur´ wprowa-
dzamy w kontekĘcie i dopiero na koł
cu podajemy regu"´.
c) Technika odkrywania regu" gramatyki: polega na dochodzeniu do zasad gra-
matycznych na podstawie wskazówek podanych przez nauczyciela; uczniowie
sami odkrywajÄ… regu"y gramatyczne, przez co trwalej je zapami´tujÄ…. Metoda
ta sprzyja takÅ»e autonomii uczenia si´.
6. Techniki u"atwiajÄ…ce zapami´tanie s"ownictwa.
a) Mnemotechniki: polegają na skojarzeniach, uk"adaniu Ęmiesznych, paradok-
salnych rymów, historyjek, definicji na przyk"ad mole  kret (s"ówko moŻna le-
piej zapami´taç poprzez odwo"anie si´ do wyobraÄ™ni; przywo"ujemy obraz
kreta zaatakowanego przez mole).
b) Suwaki wyrazowe.
c) S"owniki obrazkowe.
d) Wizualizacja.
171
XD3_135-184.QXD 5-09-08 13:33 Page 172
CZóÂå III. Wspomaganie rozwoju i uczenia si´
Przyk"ady çwiczeÅ‚

Na podstawie zaprezentowanych technik i metod jest "atwo opracowaç konkret-
ne çwiczenia stymulujÄ…ce akwizycj´ j´zyka angielskiego ucznia dyslektycznego. Po-
niÅ»sze çwiczenia bazujÄ… na metodach omówionych w artykule i sÄ… propozycjÄ… pracy
z uczniem. W ich realizacji wykorzystano takie pomoce jak bloki rysunkowe, papie-
ry kolorowe, kredki, flamastry, plastelin´ itp. åwiczenia dotyczÄ… nazw pór roku
i miesi´cy. To zagadnienie sprawia uczniom z dysleksjÄ… wiele trudnoĘci ze wzgl´du
na koniecznoĘç opanowania wyrazów pogrupowanych w ciÄ…gi.
 Poznajemy pory roku
Nauczyciel przygotowuje kolorowe kartony i poleca podanie angielskich nazw
poszczególnych barw. Nast´pnie uczeÅ‚
podporządkowuje kartony do pór roku,
na przyk"ad kolor bia"y  zima, kolor Żó"ty  lato, kolor pomarał
czowy  jesieł
, ko-
lor zielony  wiosna. Nauczyciel pokazuje uczniowi duŻe szablony z angielskimi na-
zwami pór roku, które zostają odczytane na g"os i powtórzone. Uczeł
lepi z plasteli-
ny lub pisze wielkimi literami nowo poznane wyrazy i umieszcza je na swoich
kolorowych kartonach. Nast´pnie nauczyciel prosi ucznia o podanie angielskich
s"ów, jakie kojarzÄ… mu si´ z danÄ… porÄ… roku na przyk"ad spring  flower, grass, winter
 snow, autumn  leaves itd. Uczeł
lepi z plasteliny wymienione wyrazy i przyporzÄ…d-
kowuje je do okreĘlonej pory roku. [rys. 16; patrz kolorowa wk"adka  Uczeł
lepi
z plasteliny nazwy s"ów, jakie kojarzÄ… mu si´ z okreĘlonymi porami roku.]
 Co robimy w ciÄ…gu roku
Nauczyciel przygotowuje karteczki z nazwami czynnoĘci, jakie moŻna wykony-
waç w ciÄ…gu roku: not going to school, buying Christmas gifts. UczeÅ‚
ma za zadanie
dopasowaç karteczki do pór roku (wykorzystujemy wczeĘniej uÅ»ywane kartony). Na-
st´pnie uczeÅ‚
opowiada o porach roku, mówi, która pora roku jest jego ulubioną
i dlaczego. Nauczyciel przygotowuje takŻe nagrania róŻnych odg"osów na przyk"ad
chodzenia po Ęniegu, wiatru, Ępiewu ptaków, szumu morza. Uczeł
ma odgadnÄ…ç,
o jakÄ… por´ roku chodzi. [rys. 17; patrz kolorowa wk"adka  UczeÅ‚
dopasowuje kar-
teczki z nazwami czynnoĘci do pór roku.]
Koł
cowym efektem jest plastelinowy kalendarz, który stanowi punkt wyjĘcia dla
dalszej dyskusji. [rys. 18; patrz kolorowa wk"adka]
 Nazwy miesi´cy
Podanie nazw miesi´cy do zapami´tania w kolejnoĘci kalendarzowej nie jest wy-
starczajÄ…ce ze wzgl´du na trudnoĘci ucznia dyslektycznego w przyswajaniu informa-
cji uszeregowanych w ciÄ…gi. W çwiczeniu wykorzystuje si´ kartony z nazwami pór ro-
ku oraz karteczki z nazwami miesi´cy. UczeÅ‚
dopasowuje kaŻdy miesiąc
do okreĘlonej pory roku, starajÄ…c si´ zapami´taç tylko jednÄ… z nich. Wszystkie nazwy
miesi´cy zostajÄ… odczytane na g"os. Po opanowaniu jednej pory roku moÅ»na przejĘç
do nast´pnej. åwiczenie uzupe"niamy o dodatkowe zadania majÄ…ce na celu powtór-
k´ uczeÅ‚
grupuje nazwy miesi´cy zaczynajÄ…ce si´ od tej samej litery, o takiej samej
liczbie sylab i dzieli nazwy miesi´cy na sylaby, uk"ada je z rozsypanek literowych,
rozwiÄ…zuje krzyÅ»ówk´ z nazwami miesi´cy.
 Mój kalendarz
Zadanie do wykonania jako praca domowa, takŻe z rodzicem. Uczeł
ma stwo-
rzyç swój w"asny kalendarz (pomocne b´dÄ… bloki, kredki, farby, bibu"a itp.). KaÅ»dy
172
XD3_135-184.QXD 5-09-08 13:33 Page 173
miesiÄ…c lub por´ roku oznacza innym kolorem, zostawiajÄ…c miejsce na notatki. Atu-
tem tego çwiczenia jest nie tylko moÅ»liwoĘç przyswajania nowego s"ownictwa, lecz
takŻe póęniejsze korzystanie z kalendarza  uczeł
moÅ»e go powiesiç na Ęcianie i za-
pisywaç trudne s"ówka do zapami´tania na kaÅ»dy miesiÄ…c. Taki kalendarz powinien
byç nagrodzony ocenÄ….
 Pi"ka z miesiÄ…cami
Nauczyciel lub inna osoba rzuca w stron´ ucznia pi"k´ i wypowiada nazw´ mie-
siąca po polsku. Uczeł
"apiÄ…c pi"k´ ma podaç jej angielski odpowiednik.
Zaprezentowane w artykule spostrzeŻenia, wynikające z obserwacji, praktyki
i badał
empirycznych, sk"aniają do zmiany podejĘcia do dysleksji i ujmowania jej nie
jako choroby, lecz odmiennego sposobu przetwarzania informacji. Takie podejĘcie
do zjawiska zak"ada zastosowanie odpowiednich metod i technik nauczania multi-
sensorycznego oraz prowadzi do wielokierunkowej stymulacji. Pami´taç trzeba, Å»e
rolÄ… nauczyciela, zw"aszcza nauczyciela j´zyków obcych, jest nie tylko nauczanie sa-
mego j´zyka, lecz przede wszystkim kierowanie poznawczym i afektywnym rozwo-
jem ucznia.
Summary
The article aims to explore the issue of effective second language acquisition
by the students with specific learning difficulties. The major point to analyze is
the impact of dyslexia on second language, in this case English, learning and te-
aching. The author wants to answer how to enhance and stimulate the mentioned
above process to ease occurring difficulties and sustain success. As practice
shows, dyslexic students display striking problems in such fields as English gram-
mar, reading, writing and vocabulary. Finally, some methods and sample exerci-
ses will be presented.
Bibliografia
" Bogdanowicz M. (1994), O dysleksji, Lublin, Linea.
" Bogdanowicz M., Smoleł
M. (2004), Dysleksja w kontekĘcie nauczania j´zyków obcych,
Gdał
sk, Harmonia.
" Buzan T., Buzan B. (2004), Mapy twoich myĘli, ¸Ã³dÄ™, Wydawnictwo Ravi.
" Goulandris N. (2003), Dyslexia in Different Languages, London, Whurr Publishers.
" Reid G. (2007), Dyslexia, London, Continuum.
" Schneider E., Crombie M. (2003), Dyslexia and Foreign Language Learning, London, David
Fulton Publishers.
173