Ciemna strona wierzeń słowiańskich
Dalrich (DR Praga)
Artykuł ten poświęcony jest analizie starożytnego słowiańskiego bóstwa ciemności  Czarnoboga.
Warto zauważyć, że rozległy świat słowiańskiego pogaństwa rozwinął się pod wpływem starożytnych
indoirańskich archetypowych schematów świata opartego na dualistycznym podziale, przez co różnił
się on znacznie od innych systemów indogermańskich. Szczegółowe badanie języka słowiańskiego,
mitologii i systemu archetypów pozwala wyróżnić wyraz
ne wpływy indoirańskie (1), tak duże, że
Słowian można by uważać za ogniwo pomiędzy indogermańską i indoirańską gałęzią drzewa
indoeuropejskiego. Jednym z najważniejszych wpływów indoirańskich na mitologię Słowian, oprócz
kultu ognia, jest przeciwstawienie sobie dwóch ścierających się zasad Światła i Ciemności. W
mitologii irańskiej ich personifikacją jest Ormuzd i Aryman, którym odpowiada słowiański Biały Bóg,
zasada Światła, oraz Czarnobóg, bóg Ciemności i przeciwnik Białego Boga. Te dwa bóstwa ścierają
się ze sobą w wiecznej walce, która objawia się w procesach Wszechświata, Przyrody (2) i
społeczeństwa. W z
ródłach bułgarskich i ukraińskich możemy odnalez
ć ten pierwotny dualizm
Białego Boga i Czarnoboga, szczególnie w mitach o stworzeniu świata. W póz
niejszych wersjach
chrześcijańskich ich miejsce zajął Gospodin (Bóg) i Szatan.
W czasie póz
nego okresu słowiańskiego pogaństwa (VIII-XII wiek) Czarnobóg uważany był za
mrocznego rogatego boga magii ciemności, krwi, wojen i zwycięstwa. Czcili go czarnoksiężnicy,
magowie i czarownice, ale także wojownicy. Jego wyznawcy budzili równy strach wśród ludności jak
on sam. Jego pojawienie się w postaci gigantycznego dzika zapowiadało nadchodzące wojny. Musiał
on zaspokajać swoją żądzę krwi wszelkimi możliwymi sposobami. Wydaje się, że bóstwo to czczono
głównie wśród północnych Słowian (Wendowie), na terenach dzisiejszych wschodnich Niemiec i
Pomorza. Centrum tego kultu były wysunięte na zachód tereny Słowian bałtyckich - Wagria.
Chrześcijanie ostro zwalczali kult tego bóstwa. Potem przejął on wizerunek słynnego kozła
sabatycznego. Sabat na Brocken to być może pozostałość kultu Mrocznego Bóstwa. Pod
chrześcijańską okupacją terenów bałtyckich Słowian Czarnobóg stał się sabatycznym kozłem i
wcieleniem Szatana, gdyż nawet już za czasów starożytnych Słowian wykazywał wyraz
nie
właściwości przypominające Bafometa (3). W wierzeniach wschodnich i południowych Słowian
zachowała się jeszcze starsza wersja mitu. Według starożytnych z
ródeł pogańskich (4): W Krainie Zła,
w Czarnych Górach, znajduje się siedziba Czarnoboga, samego Czarnego Węża. Po jego bitwie ze
Swarogiem jego wojownicy rozproszyli się po ziemi i wtedy prawda uniosła się do niebios. Tylko zło
pozostało na Matce Ziemi. Szybko rozprzestrzeniło się ono po całym ziemskim królestwie. Słudzy
mroku i czarnoksiężnicy służą Czarnemu Wężowi, ostatecznej przyczynie zimna, zniszczenia i
śmierci. W lasach wyją wilkołaki. W czarnym królestwie chmury wiszą nisko i latają kruki. Tam
rządzi Czarnobóg. Zaprasza tam wszystkie swe sługi: czarnoksiężników i wiedz
my. To Czarny Bóg,
pan ciemności, zła i krainy zmarłych. Siedzi na tronie w czarnym zamku a razem z nim  bogini
śmierci Morana, przed nim natomiast zasiada sędzia zmarłych  Radogost z głową niedz
wiedzia.
Dowódcą armii Czarnoboga jest Nij, którego bratem jest bóg niebios Dij. Jego powieki są tak ciężkie,
że nie może on otworzyć swych oczu. Jeśliby mu się to udało, wówczas każdy, kto by go zobaczył,
umarłby niechybnie. Nij nie szuka światła słonecznego, gdyż został on stworzony, aby żyć w mroku.
Armia Czarnoboga to wilkołaki, czarni magowie i wiedz
my  wszelkie siły ciemności, mroku i
wszystkie stwory podziemia. Królestwo Czarnoboga jest przeogromne  to cała ciemna strona
egzystencji. Czarnobóg ubiera się w sutannę. Drwi z wszelkich wyznań. Walczy z wszystkimi
bóstwami. Czasem walczy po stronie któregoś z nich, lecz tylko po to by zniszczyć wiarę w to bóstwo.
To on burzy świątynie i pali księgi. Pisze własne księgi, które mają na celu zniszczenie wiary. Jest
księciem Północy. Jego towarzyszką jest bogini śmierci Morana, która wydała na świat wiele
demonów takich jak: Morok, Mor (Czarna śmierć), Czarna Pomoc i wiele innych. Były czasy, gdy
wojownicy Czarnoboga istnieli na całym świecie. Wielki gniew ogarnął wtedy świat. Wtedy
Najwyższy Bóg (5) zstąpił na ziemię i umieścił nasz świat pomiędzy dwoma niewidzialnymi
światami: Światem Dobra i Światem Zła.
Czarnobóg walczył z wieloma bogami. Według starożytnych legend pierwszy akt stworzenia
zakończył się pokonaniem Czarnoboga przez boga Słońca Dażboga (6)  pokonanie Czarnoboga
oznaczało zakłócenie Porządku świata, gdyż zasada Ciemności została usunięta ze Wszechświata, a
więc Najwyższy Bóg zesłał Kosmiczny Ogień i świat został zniszczony. W następnym akcie
stworzenia Czarnobóg nastąpiła wielka bitwa, której powodem była piękna córka Swaroga, bogini
Zimy i Śmierci  Morana. Lecz bitwa ze stroną Światła nie zakończyła się. W drugim (naszym) akcie
stworzenia Czarnobóg jest zasadą, której nie można wyeliminować i obowiązkiem Dażboga jest
utrzymywanie strony Światła i Ciemności w równowadze. W tym etapie stworzenia Czarnobóg wziął
udział na równi ze Swarogiem. Obaj bogowie uformowali święty kamień Alatyr, a z czarnych iskier
młota Czarnoboga powstały siły ciemności. Czarnobóg włączył się wtedy do wielkiej bitwy z
bóstwami niebios Semarglem i Swarogiem (7), co zakończyło się stworzeniem swego własnego
królestwa: I wtedy Semargl stanął przeciwko wielkiemu Czarnemu Wężowi i jego wojownikom. Lecz
był za słaby aby pokonać węża. Wtedy wąż okrył ziemię mgłą. Semargl uniósł się w niebiosa, aby
spotkać się ze swym ojcem Swarogiem. Czarny Wąż udał się do Irii. Zniszczył bramy niebios swym
językiem i wdrapał się do sali, gdzie Swaróg miał swój tron. Wtedy Swaróg i Semagrl uchwycili język
Czarnego Węża. Podzielili świat na Królestwo Jav (Dobra) i Królestwo Nav (Zło). W Jav rządził
Swaróg, w Nav Czarny Wąż Czarnobóg.
Te mity pochodzą ze starożytności i podkreślają dualistyczną strukturę świata. Słynny badacz
słowiańskiej mitologii, Z. Vana, mówi: "...Także różne elementy dualistyczne w słowiańskich
doktrynach religijnych, nawet jeśli odrzucimy sporną kwestię podziału na Białego Boga i Czarnoboga,
odzwierciedlają związki z tłem irańskim, lecz nie z póz
nym manicheizmem bałkańskich bogomiłów, a
ze starą formą mazdaizmu..." Czarnobóg jest władcą "Drugiej Strony", panem węży i
czarnoksiężników, mistrzem czarnej magii, bogiem chaosu i nocy. W formie Czarnego Węża
związany jest z bóstwem zwanym Zmej, Wężem, przeciwnikiem pogromcy węży Peruna, boga
piorunów (8). Zmej to Smok Chaosu. Jego typowe cechy to ognisty oddech i zamiłowanie do mleka.
Można z całą pewnością stwierdzić, że wśród starożytnych Słowian istniał kult Węża, gdyż kult ten
przetrwał wśród sąsiadujących z nimi Bałtów. Wydaje się, że nie-dualistyczna religia Bałtów
zachowała pewne elementy religii bałto-słowiańskiej, jako że koncentruje się ona głównie na kulcie
Świętego Węża (9) i Wielkiej Bogini Matki. Także kult Wołosa odgrywa w bałtyckich religiach
ogromną rolę. Inną formą węża, wroga Peruna, jest Zaltys, wąż owinięty wokół korzeni Drzewa
Świata. Z tego lub innego powodu Perun stał się głównym wrogiem Wołosa, boga zmarłych. Wołos
jest być może jaśniejszą stroną Czarnoboga  mają oni tego samego wroga. Lecz mimo tego faktu,
Wołos pozostaje po stronie bogów i ma podobną rolę co Wotan.
Towarzyszką Czarnoboga jest Morana, piękna córka Swaroga, sama Śmierć, Pani Demonów i Bestii.
Kiedyś mieszkała ona w Irii, Hiebiosach Bogów, w swym zamku z kompanami  demonami i
mniejszymi duchami zła. Inni bogowie bali się jej i pogardzali nią. Dażbóg, bóg Słońca, chciał się z
nią ożenić, lecz Czarnobóg zakochał się w niej od pierwszego wejrzenia i porwał ją. Nastąpiła po tym
seria bitew z Dażbogiem, która zniszczyła pierwszy etap Stworzenia. W drugim Morana stała się po
raz drugi towarzyszką Czarnoboga. Razem panują w Nawii, Królestwie Zła, "Drugiej Stronie".
Podczas gdy słudzy bogów ida do Irii ("nieba"), aby dalej istnieć jako cienie, wyznawcy Czarnoboga i
Morany  czarownicy, wiedz
my, wilkołaki, wampiry, itd., idą na "drugą stronę", do królestwa
Czarnego Węża. Czarnobóg i Morana odgrywają także istotną rolę w opowieściach o inicjacji w
folklorze słowiańskim. W wierzeniach wschodnich Słowian istnieje demon zwany Kościejem
Bezśmiertnym, który wydaj się być mniejszą inkarnacją Czarnoboga (10). Jest on zazwyczaj
przeciwnikiem bohatera i trzeba go zabić za pomocą niezwykle skomplikowanych środków. Jego
nieśmiertelność ukryta jest w różnych zwierzętach i rzeczach i bohater musi wyruszyć w długą
wędrówkę, aby ostatecznie odzyskać swoją Panią (11); w wielu słowiańskich opowieściach
przypominających "inicjację odynistyczną" bohater pragnie zdobyć Marię Morewnę i zwalczyć swój
własny Cień. Maria Morewna to mniejsze wcielenie Morany, bogini śmierci. Analiza tych opowieści
inicjacyjnych ujawnia, że bohater to w rzeczywistości staje się Czarnobogiem  poprzez zabicie swego
niższego wcielenia Kościeja i zdobycie Śmierci, Marii Morewny. Tak więc, jak widzimy, w folklorze
słowiańskim zachowało się wiele elementów ciemnej ścieżki.
Notatki do artykułu:
1. Indoirański wpływ na Słowian uznawany jest przez wielu słynnych badaczy (zob. Vana Zdenek
"Svet slovanskych bohu a demonu", Praga 1990).
2. W odniesieniu do naturalnych cykli, Biały Bóg jest bogiem przybywającego roku, który pokonuje
swego mrocznego brata Czarnoboga w każde Przesilenie Zimowe, podczas gdy bóg ciemnej części
roku, Czarnobóg, wygrywa bitwę w każde Przesilenie Letnie.
3. Badacze nie odrzucają dualistycznego poglądu na świat starożytnych Słowian (mimo że różni się on
znacznie od innych pogańskich systemów Europy), lecz próbują odrzucić ideę "personifikacji
dualizmu"  Czarnoboga i Białego Boga. Istnieje jednak wiele dowodów kultu tych dwóch bóstw, np.
Helmold z Bosau (XII w) wspomina Czarnoboga w swej Chronica Slavorum jako "diabol sive
Zcerneboch" i podkreśla, że Słowianie czcili nie tylko tego boga zła, lecz także jego dobry
odpowiednik.
4. Pojawiły się one w języku słowackim za sprawą słowiańskiej grupy pogańskiej, zwanej Krug
Peruna (Krąg Peruna).
5. Nejvyssi Rod to bóstwo, którego imię pochodzi z irańskiego słowa "rad" ("strażnik"). Według
wspomnianych wcześniej pism, jest on bogiem przeznaczenia i prawdopodobnie odegrał on rolę jako
irański Zarvan ("Czas") w systemie słowiańskim  to znaczy bóstwo wyższe niż dualizm Biały Bóg
(Ormuzd) i Czarnobóg (Aryman).
6. Dażbóg to słowiański bóg Słońca. Według niektórych z
ródeł jest on synem Swaroga, lecz także
wspomina się Peruna jako jego ojca (to jednak związane jest z póz
niejszym pojawieniem się Peruna na
czele panteonu na Rusi Rurykowiczów).
7. Te imiona oznaczają też bezpośrednie pochodzenie indoirańskie: Semargl od Simorg i Swaróg od
Svarga. To drugie imię oznaczać może nie tylko "niebiosa", lecz także "niebiański płomień", podczas
gdy pierwsze związane jest ze staroirańskim strażnikiem.
8. Perun to słowiański bóg piorunów i Pogromca Węży, odpowiednik Thora, Indry, Zeusa, itd. Jest
także wrogiem Wołosa (jak wskazują z
ródła z południowej Rusi) Ich rywalizacja sięga czasów
indoeuropejskich  rywalizacji Indry i demona Wala (od którego wywodzi się imię Wołosa), a także
Wisznu i Sziwy. Jak stwierdza Jaan Puhvel w swej "Mitologii porównawczej", ukryte ślady tej dawnej
rywalizacji pomiędzy siłami Sziwy (Odyn) i Wisznu (Thor) istnieją też w wierzeniach nordyckich,
chociaż zostały mocno stłumione przez rozwój indoirańskiej religii wśród zachodnich
indoeuropejczyków.
9. Istniało kapłaństwo poświęcone Kultowi Świętego Węża. Węże trzymano w świątyniach i składano
im w ofierze mleko. Także wśród ludzi był zwyczaj trzymania węży w domach, gdyż wierzono, że
przynoszą one radość i szczęście. W folklorze bałtosłowiańskim i legendach węże zawsze odgrywają
pozytywną rolę przynosząc bogactwo i szczęście.
10. W niektórych z
ródłach Czarnobóg wymieniany jest jako Kościej-Czarnobóg. Związane jest to
prawdopodobnie z jego rolą jako Władcy Podziemia
11. Długa wędrówka bohatera na pierwszy rzut oka przypomina zmagania Dażboga z Czarnobogiem.
Lecz to tylko egzoteryczny punkt widzenia. Ważna tutaj jest lojalność Pani Śmierci wobec
Czarnoboga. Jej przedstawienie jako Marii Morewny (oznaczające "Pani Śmierci") zachowuje tę
lojalność wobec bohatera. Sam bohater ma wiele charakterystycznych właściwości (np. jest
szamanem-wojownikiem) i poprzez zabicie Kościeja, jego podróż do mrocznej krainy (zazwyczaj
obejmuje też inicjację dokonaną przez Babę Jagę, aspekt Mrocznej Bogini) jest zakończona, gdyż
zdobywa on Panią Śmierci, tak jak sam Czarnobóg (jest to nieosiągalne dla Dażboga, gdyż nie posiada
on wiedzy o "Drugiej Stronie").
Loża Magan, Dragon Rouge Polska