DISK EDITOR
Wszystkie mikrokomputery klasy IBM PC korzystają z dysków magnetycznych
jako nośników informacji. Jeśli nie jest to w jakimś przypadku dysk twardy, to
zawsze będzie to dyskietka elastyczna. Każdy nośnik magnetyczny posiada
specjalną strukturę, która pozwala systemowi operacyjnemu (może być nim DOS,
OS/2 czy UMX) na zapis i odczyt odpowiednich porcji danych. Wszystkie
dyskietki muszą zostać sformatowane przed użyciem, a dyski twarde dodatkowo
przed formatowaniem - podzielone na partycje. Jaka jest więc struktura
powszechnie wykorzystywanego nośnika magnetycznego i jakie jej fragmenty są
dla użytkownika istotnie ważne?
Zacznijmy od powszechnie dziś stosowanych dysków twardych (ang.
Hard Disk).
Współczesne napędy dysków są sprzedawane już po tzw. preformatowaniu,
czyli zaznaczeniu początków wszystkich sektorów fizycznych na dysku
(oczywiście o ustalonym rozmiarze!) oraz ustaleniu przeplotu - sposobu numeracji
sektorów logicznych względem fizycznych. Pierwszym, raczej nie podlegającym
zmianie, parametrem dysku jest więc rozmiar sektora fizycznego. Wynosi on w
ponad 90% przypadków 512 bajtów. Sektory fizyczne są numerowane zgodnie z
ich rozmieszczeniem na powierzchni nośnika. Fizycznym parametrem dysku
ustalonym w trakcie preformatowania jest liczba sektorów na ścieżce
(koncentrycznym torze przemiatanym przez głowicę podczas jednego obrotu
talerza dyskowego), liczba ścieżek na całym dysku oraz liczba stron dysku
twardego. Użytkownika może zdziwić ta ostatnia wielkość. Lecz trzeba wiedzieć,
że wszystkie twarde dyski posiadają kilka równoległych i współosiowych talerzy
magnetycznych, zapisywanych obustronnie. Na każdą stronę dysku przypada
jedna głowica zapisująco-odczytująca. Taka konstrukcja może zapewnić duże
pojemności dysków przy jednoczesnym zachowaniu niewielkich rozmiarów całej
konstrukcji. System operacyjny wprowadza dodatkowe parametry do struktury
zapisywanej informacji. Najmniejszą porcją danych nie jest sektor, lecz klaster,
który najczęściej składa się z czterech sektorów. Typowy rozmiar klastera
dyskowego wynosi więc 2048 bajtów. Sama powierzchnia dysku dzielona jest na
partycje - widziane przez system operacyjny jako oddzielne napędy dyskowe.
Każda partycja posiada swój własny rekord startowy (ang. Boot Record), dwie
kopie tablicy alokacji plików (ang. File Alocation Table - FAT) i katalog główny
(ang. Root Directory). Informacja o podziale dysku na partycje jest zapisana w
pierwszym, fizycznym sektorze na dysku (tzw. tablica partycji), zaś rekord
startowy znajduje się w pierwszym sektorze każdej partycji. Wszystkie powyższe
informacje odpowiadają również strukturze dyskietek elastycznych, z wyjątkiem
tablicy partycji - dyskietka w pierwszym sektorze zawiera swój rekord startowy.
Oczywiście - obecność rekordu startowego nie oznacza, że z danego nośnika
można wczytywać (inicjalizować) system operacyjny. Dopiero trzy pliki: IO.SYS,
MSDOS.SYS i COMMAND.COM zawierają właściwy program.
Jak widać struktura dysków nie jest prosta i wydawać by się mogło, że bez
specjalistycznej literatury nie można się w tym temacie rozeznać. Na szczęście tak
nie jest, gdyż wśród bogatego oprogramowania narzędziowego znajdują się
aplikacje przeznaczone właśnie do pracy z nośnikiem magnetycznym na różnym
poziomie skomplikowania.
Program DE (DISK EDITOR) pozwala na swobodne przeglądanie i wprowadzanie
zmian w danych zapisanych na całym twardym dysku lub dyskietce elastycznej.
Stosując to narzędzie możemy uzyskać dostęp nie tylko do każdego pliku i
katalogu, lecz do obszarów systemowych, takich jak rekord startowy (BOOT
RECORD), tablica partycji (PARTITION TABLE) czy tablica alokacji (FILE
ALLOCATION TABLE).
Edytor dyskowy potrafi dotrzeć do dysku niedostępnego dla systemu DOS lub
uszkodzonego w tak znacznym stopniu, iż system operacyjny nie potrafi go
odczytać. Dodatkowym atutem tego programu jest odczyt i wprowadzanie zmian
w dowolnych obiektach dyskowych, takich jak sektory logiczne i fizyczne lub
klastery.
Oprócz poznawczego aspektu pracy z DISK EDITOR'em (w ciągu jednego wieczoru
można nauczyć się dużo więcej niż czytając kilka fachowych książek),
przykładowymi zastosowaniami dla tego programu mogą być:

? poprawianie błędów w strukturze katalogów lub tablicy alokacji, z którymi nie
może dać sobie rady NORTON DISK DOCTOR,
? przeniesienie danych z uszkodzonego częściowo dysku,
? odszukanie, wstawienie lub zmiana tekstu w obrębie pliku,
? odczytanie zawartości tych obszarów dysku, które nie są użytkowane przez
system operacyjny,
? skasowanie lub edycja nietypowych plików, do których w standardowy sposób
nie można uzyskać dostępu,
? przeglądanie danych zapisanych na dyskach sformatowanych pod innymi niż
DOS systemami operacyjnymi.

Uwaga: Przy pracy z edytorem dyskowym zalecana jest "podwyższona" ostrożność,
z uwagi na nieodwracalność zmian, jakie można wprowadzić w najbardziej
żywotne obszary (FAT, tablica partycji czy BOOT RECORD). Przy pierwszych
próbach wskazane jest, aby program pracował w trybie READ ONLY,
uniemożliwiającym wpisanie czegokolwiek na nośnik magnetyczny. Nierozważnie
dokonane modyfikacje, jak np. skasowanie pliku przez zatarcie jego rozmiaru,
nazwy lub adresu w tablicy alokacji, są nie do odtworzenia, nawet przez program
UNERASE czy NORTON DISK DOCTOR.

Po tym, przydługim nieco wstępie (lecz uzasadnionym własnym negatywnym
doświadczeniem) przystąpić należy do szczegółowego opisu DISK EDITOR'a.
Uruchomienie programu inicjuje analizę struktury katalogów aktualnego dysku.
Na środku ekranu przewijają się nazwy kolejnych ścieżek. Następnie wyświetlana
jest pełna winieta wraz z zawartością aktualnego katalogu, w formie
umożliwiającej ad hoc wprowadzanie zmian. Podświetlone pole w spisie obiektów
oznacza tekst, jaki zmieniamy, o ile wciśniemy dowolne znaki z klawiatury.
Klawiszami TAB lub kierunkowymi przemieszczamy się do sąsiednich pól,
których w jednej linii jest aż 12:
? NAME nazwa pliku,
? EXT rozszerzenie nazwy,
? SIZE rozmiar,
? DATE data założenia,
? TIME czas założenia,
? CLUSTER pierwszy klaster zajmowany przez plik,
? ARC atrybut pliku archiwizowanego,
? R/O atrybut pliku tylko do odczytu,
? SYS atrybut pliku systemowego,
? HID atrybut pliku ukrytego,
? DIR wskaźnik katalogu,
? VOL wskaźnik etykiety
Parametry od ARC do VOL zmieniamy, wciskając spację w odpowiednim polu
danej linii. Gdy, przemieszczając kursor w górę lub w dół listy, przekroczymy
granicę sektora, a wprowadziliśmy jakieś zmiany w informacji tam zapisanej,
wtedy program DE wyświetla na ekranie komunikat:
CHANGES HAVE BEEN MADS TO CLUSTER n (zostały wprowadzone
zmiany w obrębie klasteru o numerze n)
WRITE (zapisać zwiany)
DISCARD (skasować zmiany)
REVIEW (ponownie przejrzeć dokonane modyfikacje)
Wybieramy odpowiednie działanie, pamiętając o nieodwracalności poczynionych
kroków. Ten schemat działania stanowi dodatkowe zabezpieczenie przed
możliwością poczynienia strat na dysku. Jeżeli decydujemy się na odtworzenie
stanu poprzedniego, zanim zapis na nośniku magnetycznym został dokonany,
wybieramy opcję DISCARD lub wciskamy klawisze CTRL-U równoważne wyborze
opcji UNDO z hasła EDIT w pierwszej linii ekranu. Powyższy komunikat ukazuje
się zawsze, gdy wprowadzimy zmiany na ekranie w obszarze dowolnego obiektu i
chcemy zmienić aktualny sektor, obiekt poddawany edycji albo zakończyć pracę.
Oprócz wprowadzania zmian w treści aktualnego katalogu mamy możliwość
zmienić ścieżkę na jakiej pracujemy. Podświetlamy nazwę podkatalogu i
wciskamy klawisz ENTER lub przechodzimy do katalogu wyższego poziomu,
wciskając ENTER przy podświetlonym symbolu "..".

Wciśnięcie klawisza ENTER w chwili, gdy podświetlona jest nazwa pliku bądź
jakikolwiek parametr z linii przynależnej temu obiektowi, powoduje przeskok do
trybu redagowania pliku. Standardowo, informacje zapisane w pliku wyświetlane
są w postaci dwóch kolumn: pierwszej zawierającej liczby heksadecymalne i
drugiej ze znakami ASCII odpowiadającymi tym kodom. W obrębie liczb
szesnastkowych wpisywane być mogą symbole od 0 do 9 oraz od A do F, zaś w
kolumnie z prawej strony dowolne znaki. Przeskok kursora dokonuje się po
wciśnięciu klawisza TAB.
Ten tryb pracy jest jedynym umożliwiającym wprowadzanie zmian w obrębie
plików, klasterów i sektorów dyskowych. Zakończenie edycji odbywa się po
wciśnięciu klawisza ENTER.

Kończąc wstępną charakterystykę programu DISK EDITOR, rozpoczynamy
systematyczny opis tego modułu. Kluczową rolę w jego funkcjonowaniu, jak i w
działaniu większości elementów pakietu NORTON UTILITIES, odgrywa pierwsza
linia ekranu, zawierająca siedem haseł:
? OBJECT wybór obiektu z obszaru dysku,
? EDIT polecenia wspomagające edycję,
? LINK określenie sposobu zmian odczytu zawartości oraz parametrów
systemowych danego obiektu,
? VIEW zadanie sposobu interpretacji informacji zawartej w wybranym obiekcie,
? INFO wypisanie informacji dotyczących dysku, pliku lub systemowych
obszarów nośnika,
? TOOLS polecenia pomocnicze przy edycji oraz poszukiwaniu danych,
? HELP objaśnienia pomocnicze do programu.

Powyższe hasła dostępne są poprzez wciśnięcie klawisza ALT wraz z pierwszą
literą nazwy. Wciśnięcie i puszczenie samego klawisza ALT powoduje rozwinięcie
okienka odpowiadającego pierwszemu hasłu - OBJECT. Przy użyciu klawiszy
kierunkowych "w prawo" i "w lewo" przechodzić możemy od hasła do hasła w
obrębie górnej linii. Zwrócić uwagę warto na dolną linię ekranu, zawierającą
krótki komentarz do aktualnie wybieranej opcji. Oczywiście DISK EDITOR
współpracuje z myszą więc korzystanie z menu można znacznie uprościć przez
wskazywanie odpowiednich pozycji kursorem myszki.
Okienko rozwinięte pod hasłem OBJECT zawiera aż trzynaście opcji. Pierwsza z
nich DRIVE (ALT-D) służy do zmiany aktualnego napędu dyskowego. Na ekranie
pojawia się zestawienie symboli dostępnych w komputerze napędów wraz z
określeniami ich rodzaju. W sąsiednim polu znajdują się dwa hasła LOGICAL
DISKS (dyski logiczne) i PHYSICAL DISKS (dyski fizyczne), z których wybieramy
jedno, wciskając w odpowiednim polu klawisz spacji. Dysk fizyczny jest to
oddzielna sprzętowo jednostka nośnika magnetycznego. Dysk logiczny może być
całością lub wydzieloną partycją jednostki fizycznej. System operacyjny DOS
traktuje takie części jak systemowo rozłączne, podczas gdy w rzeczywistości
stanowią one produkty logicznego podziału jednego dysku. System operacyjny
DOS dopuszcza istnienie co najwyżej czterech partycji dyskowych, z których
jedna jest pierwotna (PRIMARY), zaś pozostałe - dodatkowymi (SECONDARY).
Podział na partycje wykonywany jest najczęściej za pomocą systemowego
programu FDISK.EXE.

Kolejną selekcją jest określenie symbolu napędu. Po podświetleniu właściwej
litery wciskamy ENTER lub oznaczamy ją spacją i wybieramy pole OK. Kasujemy
dokonany wybór wciskając ENTER w polu CANCEL. Po wykonaniu powyższych
czynności na ekranie pojawia się aktualny katalog dysku logicznego lub tablica
partycji jednostki fizycznej (pierwszy sektor zerowego cylindra na stronie numer
0).

Innym obiektem, jaki możemy wybrać, jest katalog - DIRECTORY (ALT-R). Na
środku ekranu pojawia się okno zawierające strukturę (tzw. drzewo) dysku.
Posługując się klawiszami kierunkowymi, podświetlamy odpowiednią nazwę i
wciskamy klawisz ENTER. Szybkie odszukanie interesującej nas ścieżki w
rozbudowanej strukturze jest uproszczone dzięki opcji SPEED SEARCH - w pole o
tej nazwie wpisujemy pierwsze litery identyfikujące katalog. Klawisze CTRL-
ENTER pozwalają wyszukać kolejną nazwę posiadającą wyszczególnione pierwsze
litery.

Trzecim możliwym obiektem jest plik - FILE (ALT-F), którego odszukanie w
dowolnym katalogu (DIRS) dowolnego dysku (DRIVES) odbywa się przy pomocy
klawiszy kierunkowych i wciśnięciu klawisza ENTER, gdy podświetlona jest
właściwa nazwa. Innym sposobem jest wypisanie explicite nazwy wraz z
rozszerzeniem w polu FILE NAME albo zawężenie klasy nazw wypisywanych
obiektów przez zastosowanie znaków przesłaniających * (gwiazdka) i ? (znak
zapytania). Wybór nasz potwierdzamy (OK) lub odrzucamy (CANCEL) powracając
do hasła OBJECT.

Następne siedem opcji należy zaliczyć do bardziej "zaawansowanych" z uwagi na
występowanie pojęć odnoszących się do szczegółowego sposobu zapisu informacji
na nośniku magnetycznym. Możemy zadeklarować zakres klasterów (CLUSTER
ALT-C), podając początkowy (STARTING) i końcowy (ENDING) numer tego
obiektu. Podobny wybór dotyczyć może sektora (SECTOR ALT-S). Tak jak w
poprzednim przypadku podajemy numery początkowego i końcowego obiektu,
mając przed oczami wyszczególniony podział dysku, np. 0 - BOOT AREA (sektor 0
-obszar rekordu startowego), 1-41 - 1st FAT ARFA (sektory 1-41 - pierwsza kopia
tablicy alokacji) itd. aż do obszaru danych - DATA AREA.

Kolejna opcja - PHYSICAL SECTOR (ALT-P) różni się poprzedniej tym, iż logicznie
kolejne sektory (takie, które są odczytywane przez system operacyjny) nie muszą
być rozmieszczone po kolei na powierzchni dysku. Sektory logiczne nie obejmują
takiej tablicy partycji i obszarów sąsiednich partycji traktowanych przez DOS jak
oddzielne dyski. Zakres sektorów fizycznych definiujemy poprzez wpisanie wielu
numerów: cylindra (CYLINDER), strony (SIDE), numeru sektora w danym
cylindrze (SECTOR) oraz liczby sektorów wybranych do redagowania (NUMBER
OF SECTORS).

Następne cztery polecenia pozwalają wyświetlić zawartości systemowych
obszarów dyskowych:
? tablicy partycji (PARTITION TABLE ALT-A),
? rekordu startowego (BOOT RECORD ALT-B),
? pierwszej i drugiej kopii tablicy alokacji (1st COPY OF FAT ALT-F1 i 2nd
COPY OF FAT ALT-F2).

Oddzielnie należy potraktować bufor danych - CLIPBOARD, do którego
przenoszony są poleceniem COPY spod hasła EDIT zaznaczone (polecenie MARK)
fragmenty. W wyświetlonym obszarze, traktowanym jako oddzielny obiekt, można
wykonywać dowolne zmiany, zapisywać go na dysku, wyszukiwać teksty itp.
Kolejna, przedostatnia możliwość - MEMORY DUMP (klawisze ALT-M) dotyczy
przeglądania zawartości pamięci RAM naszego komputera. Podajemy początek i
koniec obszaru pamięci (w liczbach szesnastkowych). Na ekranie pojawiają się,
analogicznie jak w przypadku plików, dwie kolumny - pierwsza z liczbami
heksadecymalnymi i druga z kodami ASCII. Niestety DISK EDITOR nie umożliwia
ingerencji w pamięć komputera, chroniąc tym samym nierozważnych
użytkowników przed łatwym sprokurowaniem zawieszenia się systemu
operacyjnego.

Zestaw poleceń spod hasła OBIECT kończy pozycja EXIT (klawisze ALT-X), który
powoduje natychmiastowe przerwanie działania programu i powrót do systemu
operacyjnego DOS. Przed ostateczną decyzją użytkownik potwierdza swój zamiar,
wybierając pole YES w odpowiedzi na pytanie:
ARE YOU SURF YOU WANT TO QUIT?
Wskazanie pola NO spowoduje anulowanie decyzji i kontynuację pracy program
DISK EDITOR.

W powyższym opisie pierwszego hasła (OBIECT nie zostało wyjaśnione, w jaki
sposób wyświetlana jest na ekranie treść obiektu zapisanego na dysku. Aby
rozwikłać ten problem, skupimy się teraz na czwartym z kolei haśle - VIEW.
Wciśnięcie klawisza ALT-V powoduje rozwinięcie okienka, w którym znajduje się
sześć opcji wyświetlania danych oraz cztery polecenia służące do pracy z ekranem
podzielonym na dwa główne okna.
Każdy obiekt zapamiętany na dysku jest ciągiem liczb binarnych pogrupowanych
w tzw. bajty (BYTES) - elementy ośmiobitowe. Każdy bajt posiada więc wartość od
0 do 255. Każdej takiej liczbie można przyporządkować odpowiedni kod AśCII,
rozkaz procesora lub daną z obszaru systemowego. Tryb interpretacji jest jak
widać niezwykle istotny w zrozumieniu treści obiektu. Program DISK EDITOR
posiada sześć sposobów dekodowania danych dyskowych:
? jako liczby szesnastkowe (HEX - F2),
? kody ASCII (TEXT - F3),
? treść katalogu (DIRECTORY - F4),
? treść tablicy alokacji (FAT - F5),
? dane tablicy partycji (PARTITION TABLE - F6),
? dane rekordu startowego (BOOT RECORD - F7).

Każdy element dysku może zostać przedstawiony na rozmaite sposoby, lecz tylko
rekord startowy będzie wyglądał sensownie po wciśnięciu klawisza F7.

Dane wyświetlane na ekranie w postaci liczb szesnastkowych (HEX) składają się z
dwóch kolumn: pierwszej zawierającej liczby i drugiej ze znakami
odpowiadającymi kodom AŚCII. Liczby szesnastkowe przedstawione są w postaci
par znaków od 0 do 9 i od A do F. Jest to standardowy zapis przy podstawie
układu liczbowego równej 16 - cyfrom od zera do dziewięciu odpowiadają
dziesiętne analogi, zaś literom liczby od 11 do 15. Każda liczba, stanowiąca jeden
bajt informacji, zawiera się w przedziale od 0 - 00 do 255 - FF. Ruch kursora w
obrębie liczb sprzężony jest z ruchem w kolumnie kodów ASCII. Klawisz TAB
umożliwia przeskok z jednej kolumny do drugiej. Wprowadzanie zmian jest
również skorelowane. W górnej linii okna wyświetlany jest numer aktualnego
klasteru i sektora. Wyjątkowo przy redagowaniu fizycznego sektora lub uzyskania
dostępu do fizycznego dysku, wyświetlany jest numer cylindra (CYL), strony
(SIDE) i sektora w cylindrze (SECTOR). Na dole ekranu pojawia się pomocnicza
informacja o numerze kolejnym aktualnego sektora w logicznej strukturze dysku
(SECTOR n OF m).

Tryb tekstowy (TEXT) służy do przeglądania plików z kodami ASCII,
pogrupowanymi w linie - ciągi znaków zakończone symbolem - END OF LINE
(koniec linii). Najczęściej jest on użyteczny przy odszukiwaniu tekstów źródłowych
programów lub notatek wpisywanych przy pomocy rozmaitych edytorów. W trybie
tekstowym nie jest możliwe wprowadzanie jakichkolwiek modyfikacji w treści
wyświetlanych danych.

Wyświetlenie danych dyskowych jako katalogu (DIRECTORY), częściowo opisane
na początku rozdziału, ukazuje informacje w postaci listy nazw plików, ich
rozszerzeń, rozmiaru, daty i czasu założenia pliku, adresu pierwszego
zajmowanego klasteru oraz atrybutów. W tym trybie można dokonywać
dowolnych zmian w wyszczególnionych polach.
Kolejna opcja - wyświetlanie danych jako tablicy alokacji plików (FILE ALLOCA-
TION TABLE - FAT) generuje na ekranie liczby pogrupowane w kolumny. Tablica
alokacji, obecna w początkowych sektorach dysku w postaci dwóch kopii, składa
się z liczbowych adresów klasterów zajmowanych przez kolejne pliki. Jeden
obiekt zajmować może ciąg klasterów, niekoniecznie położonych jeden za drugim.
Adres pierwszego z nich zapisany jest w katalogu, zaś system operacyjny DOS
odnajduje dalsze części pliku, idąc "po nitce do kłębka" według kolejnych
adresów z FAT. Koniec pliku sygnalizowany jest symbolem - END OF FILE (koniec
pliku). Podświetlenie jednego elementu tablicy alokacji powoduje podkreślenie
wszystkich adresów należących do jednego pliku. W tym trybie pracy można
wprowadzać zmiany, lecz trzeba czynić to z nadzwyczajną ostrożnością.

Następnym sposobem prezentacji danych jest ich wyświetlanie w postaci tabeli
partycji (PARTITION TABLE). Na ekranie ukazuje się tabela zawierająca opis
podziału powierzchni dysku fizycznego na logiczne podzbiory, traktowane przez
system operacyjny jako oddzielne jednostki nośnika. W pierwszej kolumnie tabeli
znajduje się symbol systemu operacyjnego, pod jakim sformatowana jest dana
partycja. DISK EDITOR rozróżnia następujące możliwości:
? DOS-12 system DOS z 12-bitową tablicą alokacji plików,
? DOS-16 system DOS z 16-bitową tablicą alokacji plików,
? EXTEND system DOS, lecz partycja rozszerzona,
? BIGDOS DOS 4.0, Compaq DOS 3.31 i inne partycje o rozmiarze ponad 32
MB,
? XENIX system XENIX,
? BBT system UNIX,
? 386-ix system UNIX,
? PCIX system PCIX,
? HPFS system HIGH PERFORMANCE FILE SYSTEM (OS/2),
? Split system SPLIT DRIVE,
? Speed system SPEED STOR,
? DM dysk założony pod DISK MANAGER'em,
? GB system GOLDENBOW VFEATURE,
? NET286 partycja sieci NOVELL,
? NET386 partycja sieci NOVELL,
? CP/M system CP/M,
? ? (znak zapytania) nieznany system operacyjny,
? Unused niewykorzystane pole w tablicy partycji.


W drugiej kolumnie znajdują się znaczniki określające, czy dana
partycja jest zadeklarowana jako systemowa (BOOT, tzn. czy start systemu
operacyjnego jest z niej możliwy. Kolejne pozycje to: adresy początkowych
(STARTING) i końcowych (ENDING LOCATION) współrzędnych danej partycji wraz
ze względną odległością (RELATIVE SECTORS) od początku dysku i liczbą
zawartych w niej sektorów (NUMBER OF SECTORS). Wprowadzanie zmian w
obrębie tablicy podziału dysku fizycznego jest przedsięwzięciem niezwykle
ryzykownym, tym niemniej nadzwyczaj prostym. W podświetlone pole wpisujemy
z klawiatury odpowiednie liczby i wybieramy opcję WRITE CHANGES z hasła
EDIT.

Ostatnim sposobem wyświetlania obiektów dyskowych jest tryb prezentacji ich za
wartości w formie rekordu startowego (BOOT RECORD). Rekord startowy
znajduje się w pierwszym sektorze dyskietki elastycznej i każdej partycji twardego
dysku. Poza krótkim programem startowym zawiera dane dotyczące sposobu
zapisu informacji na nośniku magnetycznym. Wyświetlane są one w postaci
dwóch kolumn: pierwszej (BOOT RECORD DATA) zawierającej aktualnie
odczytane wartości i drugiej (DOS REPORTS) z relacją systemu operacyjnego.
Powyższe zestawienie powinno być w absolutnej zgodności. Kolejne pola w
wyświetlanym schemacie to:
? symbol systemu operacyjnego (OEM ID),
? liczba bajtów przypadających na jeden sektor (BYTES PER SECTOR),
? liczba sektorów w klasterze (SECTORS PER CLUSTER),
? liczba zarezerwowanych sektorów na początku dysku (RESERVED SECTORS
AT BEGINMNG),
? liczba kopii tablicy alokacji (FAT COPIES),
? maksymalna liczba obiektów w katalogu bazowym (ROOT DIRECTORY
ENTRIES),
? całkowita liczba sektorów dyskowych (TOTAL SECTORS ON DISK),
? kod nośnika magnetycznego (MEDIA DESCRYPTOR BYTE),
? liczba sektorów przeznaczonych dla tablicy alokacji (SECTORS PER FAT),
? liczba sektorów na ścieżce (SEGTORS PER TRACK),
? liczba stron (SIDES),
? liczba ukrytych sektorów systemowych (SPECTAL HIDDEN SECTORS).

Pod powyższymi hasłami wypisane są kolejne nazwy parametrów przeważnie
oznaczone jako niewykorzystane (UNUSED).

Pozostałe opcje w okienku VIEW służą do podziału głównego okna edycyjnego na
dwie niezależne części (SPLIT WINDOW SHIFT-FS), powiększania i zmniejszania
jednej z nich (GROW i SHRINK WINDOW SHIFT-F6 i SHIFT-F7), oraz do
przeskoku kursora z jednego pola do drugiego (SWITCH WINDOW
SHIFT-F8). Skasowanie podziału ekranu wykonujemy poprzez wybór opcji
UNSPLIT WINDOW (SHIFT-FS), która pojawia się w miejsce dawnego polecenia
SPLIT. Tryb pracy z podziałem okna edycyjnego na dwa pola jest niezwykle
użyteczny dla porównywania treści dwóch obiektów dyskowych, np. tablic
alokacji. Odbywać się to może przez wciśnięcie klawiszy ALT-T, a następnie C
(polecenie COMPARE WINDOWS z hasła TOOLS).

Drugie z kolei hasło z pierwszej linii ekranu - EDIT, zawiera siedem poleceń
przeznaczonych dla ułatwienia wprowadzania zmian w treści redagowanego
obiektu. W rozwijanym okienku znajdują się następujące opcje:
? UNDO (CTRL-U) - odtwarzanie stanu obiektu sprzed modyfikacji (gdy zmiany
są jeszcze nie zapisane na dysku),
? MARK (CTRL-B) - oznakowanie obszaru do skopiowania,
? COPY (GTRL-C) - kopiowanie zaznaczonego zakresu danych do buforu
pamięci, tzw. clipboard,
? PASTE OVER (CTRL-V) - zapisanie zawartości bufora na obszarze
rozpoczynającym się od aktualnej pozycji kursora,
? FILL - wypełnienie zaznaczonego w poleceniu MARK zakresu jednym kodem
ASCII wybieranym z tabeli 256 symboli,
? WRITE CHANGES (CTRL-W) - zapisanie na dysku aktualnie redagowanego
obiektu ze wszystkimi wprowadzonymi zmianami,
? DISCARD CHANGES - usunięcie poprawek.

Po wybraniu dwóch ostatnich poleceń na środku ekranu wyświetlana jest
informacja:
CHANGEB HAVE BEEN MADE TO CLUSTER n
(zostały dokonane zmiany w obrębie klastera n)
pod którą znajdują się dwa pola: WRITE (zapisanie zmian) i REVIEW (ponowne
przejrzenie modyfikacji) lub DISCARD (skasowanie zmian).

Kolejnym hasłem wypisanym w górnej linii jest LINK. Polecenia dostępne po
rozwinięciu okna odpowiadającego tej nazwie służą do określenia, jakie dane
dotyczące wybranego obiektu mają być wyświetlone przez program DISK EDITOR.
Informacje dotyczące pojedyńczego pliku znajdują się w różnych obszarach
dysku: w tablicy alokacji, w katalogu, zaś jego treść w odpowiednich sektorach
danych. Klawisz ENTER został wykorzystany jako przełącznik pomiędzy
wybranymi polami nośnika magnetycznego. W czasie pracy edytora dyskowego
wciśnięcie klawisza ENTER w chwili, gdy kursor znajduje się w linii
odpowiadającej danemu obiektowi w katalogu, powoduje wyświetlenie danych
zawartych w danym obiekcie. Ponowne wciśnięcie kluczowego klawisza przenosi
nas z powrotem w obszar katalogu. Aby odnaleźć inne informacje, należy
wykorzystać jedną z czterech pierwszych opcji hasła LINK:
? FILE CTRL-F (plik) - gdy wyświetlana jest tablica alokacji lub katalog
przeskakujemy błyskawicznie do treści pliku, którego adres w FAT lub nazwa
w katalogu były podświetlone,
? DIRECTORY CTRL-D (katalog) - przeskok dokonywany jest w odpowiednie pole
katalogu,
? PARTITION - błyskawicznie znajdujemy odpowiedź, na której partycji znajduje
się interesujący nas obiekt.
? CLUSTER CHAIN (CTRL-T) - gdy wyświetlany jest katalog lub treść pliku,
przenosimy się w obszar tablicy alokacji, we wskazanie adresu aktualnego
klasteru,

Ostatnie polecenie - WINDOW, działające tylko w trybie pracy z podzielonym
głównym ekranem edycyjnym, pozwala przy przechodzeniu od pliku do pliku w
spisie katalogu obserwować w drugim okienku treść aktualnie wybranego obiektu
lub jego adresy w polu tablicy alokacji itp. Polecenie WINDOW funkcjonuje na
zasadzie przełącznika - może być aktywne, wtedy przy tym słowie pojawia się
znacznik, lub zdezaktywowane - wyłączone.

Piąte hasło - INFO, służy do wyświetlania informacji dotyczących wybranego
obiektu dyskowego (OBJECT INFO) lub całego napędu dyskowego (DRIVE INFO)
oraz do prezentowania położenia wybranego pliku lub katalogu na tzw. mapie
dyskowej (MAP OF OBJECT). Dane dotyczące obiektu wyświetlane są w oknie
zatytułowanym INFO. Składają się one z: symbolu napędu dyskowego (DRIVE)
wraz z jego rozmiarem i typem ('I'YPE), nazwy pliku lub katalogu (SELECTED
OBJECT), jego atrybutów, daty i czasu założenia, adresu pierwszego klasteru i
rozmiaru. Informacje dotyczące dysku wypisywane są w oknie pod nazwą DRIVE
INFO. W skład tych danych wchodzą: symbol dysku, jego rozmiar i typ. Poniżej
znajduje się charakterystyka logiczna napędu (LOGICAL CHARACTERISTICS):
? liczba bajtów w sektorze (BYTES PER SECTOR),
? rodzaj tablicy alokacji (FAT TYPE),
? liczba sektorów w klasterze (SECTORS PER CLUSTER),
? całkowita liczba klasterów (TOTAL CLUSTERS).

Informacje o fizycznej strukturze dysku (PHYSICAL CHARACTERISTICS)
zawierają:
? liczbę stron (SIDES),
? liczbę ścieżek (TRACKS),
? liczbę sektorów na ścieżce (SECTORS PER TRACK),
? szesnastkowy symbol napędu.

Przeglądanie powyższych informacji kończymy wciskając klawisz ENTER.
Okienko rozwijane po wyborze hasła TOOLS zawiera czternaście poleceń
wspierających użytkownika w zawiłej pracy z edytorem dyskowym.

Pierwsze - FIND (CTRL-S) służy do odszukiwania na dysku zadanego tekstu,
który podać można w formie znaków ASCII lub liczb szesnastkowych (HEX). Pole
IGNORE CASE służy do zadeklarowania, czy dany zapis literowy ma być
odnaleziony bez względu na to, czy został wpisany wielkimi literami czy też nie.
Znacznik "x" pojawiający się w nim po wciśnięciu spacji oznacza, że wielkie i małe
litery traktowane będą na równi. Poszukiwanie rozpoczynamy wciskając klawisz
ENTER w polu FIND.

Po wyszukaniu pierwszego przypadku, wybierając polecenie FIND AGAIN,
decydujemy o kontynuacji podjętego działania. W ten sposób możemy odnaleźć
wszystkie pliki zawierające interesujący nas fragment.

DISK EDITOR pozwala szybko odnaleźć cztery rodzaje obiektów na dysku.
Polecenie FIND OBJEC'T umożliwia odszukanie:
? tablicy partycji i rekordu startowego (PARTITIONBOOT),
? tablicy alokacji plików FAT,
? podkatalogu (SUBDIRECTORY).

Opcja FIND OBJECT działa efektywnie przy wcześniejszym zadeklarowaniu jako
obiektu całego dysku fizycznego. Wszystkie elementy są odnajdywane na
podstawie charakterystycznych znaczników na końcu (PARTITIONBOOT) lub
początku (FAT i SUBDIREGTORY) swej treści. Odnalezienie każdego z
systemowych fragmentów dysku może być przydatne podczas rekonstrukcji
struktury danych po ataku wirusa itp.

Przedostatnią w grupie pierwszych pięciu opcji jest WRITE OBJECT TO -
pozwalająca na zapis aktualnie redagowanego obiektu, który jest wyświetlany na
ekranie (może to być sektor, klaster, plik, katalog, tablica alokacji itd., a nawet
cały dysk lub dyskietka), w innym obszarze nośnika magnetycznego lub na
innym nośniku. W pojawiającym się na środku okna edycyjnego polu,
zatytułowanym WRITE, wypisywane jest pytanie:
WHERE DO YOU WISH TO WRITE x ON DRIVE y: TO ?
(gdzie chcesz zapisać obiekt x na dysku y: ?).
Wybrać możemy:
? plik (TO A FILE),
? klastery (TO CLUSTERS),
? sektory (TO SEGTORS),
? sektory fizyczne (TO PHYSICAL SECTORS).

Dla pliku podajemy nazwę, zaś w trzech pozostałych wypadkach wpisujemy
numer początkowego klasteru lub sektora, od którego rozpocznie się zapisanie
wybranego obiektu.
Kolejne polecenie PRINT OBJECT AS pozwala na wydruk redagowanego obiektu
na drukarce (PRINTER) lub powoduje zapis do pliku (FILE), którego nazwę
prowadzamy. Sposób, w jaki informacja ma być wypisana, podajemy w polu
FORMAT. Mogą to być liczby szesnastkowe (HEX), lista katalogu (DIRECTORY),
tablica alokacji (FAT), rekord startowy (BOOT RECORD) lub tablica partycji
(PARTITION TABLE). Wyboru dokonujemy poprzez wciśnięcie spacji. Następnie
rozpoczynamy wydruk (OK) lub przerywamy podjęte działania (CANCEL).

Cztery następne polecenia rozpoczynają przeliczanie tablicy partycji
(RECALCULATE PARTITION TABLE). Opcja ta funkcjonuje wyłącznie w sytuacji,
gdy zaznaczony jest blok danych i dane dyskowe wyświetlane są w postaci tablicy
partycji (ALT-VP). Działanie tego polecenia polega na automatycznym przeliczeniu
na podstawie numeru początkowego i końcowego sektora brakujących wielkości,
tj. względnego położenia pierwszego sektora danej partycji od początku dysku
(RELATIVE SECTORS) i całkowitej liczby sekterów w partycji (NUMBER OF
SECTORS).

Drugie w opisywanej grupie polecenie - COMPARE WINDOWS, służy do
porównywania treści dwóch obiektów wyświetlanych w oknach podzielonego
głównego ekranu edycyjnego. Wykonanie polecenia kończy się wskazaniem
pierwszego bajtu niezgodnej informacji lub komunikatem NO DIFFERENCES
FOUND (nie znaleziono różnic). Opcja porównywania zawartości dwóch obiektów
dyskowych jest szczególnie przydatna przy odnajdywaniu błędów w jednej z
dwóch kopii tablicy alokacji FAT.

Kolejne dwa polecenia SET ATTRIBUTTFS i SET DATE/TIME (ustalanie
atrybutów i daty/czasu założenia plików) wykorzystać można jedynie przy
wyświetlanej treści katalogu i zaznaczanym bloku, obejmującym nazwy kilku
obiektów. Podajemy wtedy symbole atrybutów do zmiany dla wszystkich
elementów oznakowanego fragmentu listy lub wpisujemy datę i czas, które będą
określane dla wszystkich obiektów z bloku w prezentowanym katalogu.

CALCULATOR wraz z ASCII TABLE (tabelką znaków z odpowiadającymi im
kodami) służą jako "ściągawki" przy wpisywaniu danych, co do których nie
zawsze mamy pewność, jak się je przelicza. Kalkulator oferuje podstawowe
działania arytmetyczne dla liczb naturalnych i trzy systemy liczbowe:
? dwójkowy (BIN),
? dziesiętny (DEC),
? szesnastkowy (HEX).

Maksymalną wartością liczbową jest 4294967295, czyli liczba 4
bajtowa FFFFFFFF, a arytmetykę liczb całkowitych uzupełniają działania:
? 2Comp - liczba komplementarna w systemie dwójkowym do 4294967296,
? Swap - zamiana dwóch starszych bajtów z dwoma młodszymi.

Nową opcją zastosowaną w wersji 7.0 pakietu Norton Utilities jest ADVANCED RE
COVERY MODE. Ma ona zastosowanie przy odzyskiwaniu danych z twardych
dysków, gdy została uszkodzona tablica partycji i dane z pamięci konfiguracyjnej
CMOS.
Jeśli którykolwiek z parametrów: liczba stron dysku, cylindrów (ścieżek),
sektorów na ścieżce lub numery granicznych sektorów partycji czy rozmiary
fizycznego sektora, klastera itd. nie odpowiada rzeczywistości, to system
operacyjny nie potrafi odczytać żadnych informacji. DISK EDITOR, jako
zaawansowane narzędzie do eksploracji nośników magnetycznych, potrafi
wspomóc użytkownika w i tak trudnej sytuacji. Po wyborze polecenia ADVANCED
RECOVERY MODE (zwanym w skrócie ARM) na ekranie pojawia się okienko z
wartościami parametrów dyskowych, jakie program zdołał odczytać. Są one
podzielone na trzy grupy:
? PHYSICAL VALUES, czyli parametry fizyczne, odczytane z pamięci
konfiguracyjnej CMOS,
? THIS PARTITION, z danymi dotyczącymi bieżącej partycji dyskowej, odczytane
z tablicy partycji,
? PARTITION PARAMETERS (BIOS PARAMETER BLOCK) informacje o
strukturze zapisu danych odczytane z sektora startowego.
Pełen zestaw pozycji jest długi i obejmuje 22 partycje:
? SIDES - liczbę stron (PHYSICAL VALUES),
? CYLINDERS - liczbę cylindrów (ścieżek) (PHYSICAL VALUES),
? PHYSICAL SECTORS - liczbę sektorów fizycznych (PHYSICAL VALUES),
? SIZE - rozmiar dysku (PHYSICAL VALUES),
? SECTORS/TRACKS - liczbę sektorów na ścieżce (PHYSICAL VALUES),
? STARTING - współrzędne początkowego sektora partycji (SIDE, CYLINDER,
SECTOR) (THIS PARTITION),
? ENDING - współrzędne końcowego sektora partycji (SIDE, CYLINDER,
SEGTOR) (THIS PARTITION),
? PRIOR SECTORS - numer kolejny pierwszego sektora partycji względem
początku dysku (THIS PARTITION),
? TOTAL SECTORS - liczbę sektorów w partycji (THIS PARTITION);
? SIZE - rozmiar partycji (THIS PARTITION),
? BYTES/SECTOR - liczbę bajtów w sektorze (PARTITION PARAMETERS),
? SECTORS/CLUSTER - liczbę sektorów w klasterze (PARTITION
PARAMETERS),
? RSVD SECTORS - liczbę zarezerwowanych na początku partycji sektorów
(PAR1TTION PARAMETERS),
? ROOT DIR ENTRIES - liczbę obiektów możliwych do umieszczenia w głównym
katalogu (PARTITION PARAMETERS),
? FAT COPIES - liczbę kopii tablicy alokacji plików (PARTITION PARAMETERS),
? FAT TYPE - rodzaj tablicy alokacji (PARTITION PARAMETERS),
? SECTORS/FAT - liczbę sektorów przeznaczonych na tablicę alokacji
(PARTITION PARAMETERS),
? MEDIA DESCRIPTOR - kod nośnika magnetycznego (PARTITION
PARAMETERS).

Każda informacja jest istotnie ważna dla systemu operacyjnego. W razie jej utraty
więc trzeba posłużyć się procedurą dopasowującą i sprawdzającą kluczowy
parametr. Wystarczy zaznaczyć właściwą pozycję w okienku i wybrać pole TEST.
Na ekranie pojawia się nowe okienko z pięcioma pozycjami:
? BOOT SECTOR BYTE - bajt charakterystyczny kończący sektor startowy,
? BIOS PARAMETER BLOCK - blok parametrów BIOS'u zapisany w sektorze
startowym,
? BOOT SIGNATURE - sygnatura rekordu startowego,
? FAT NUMBER 1 - pierwsza kopia tablicy alokacji plików,
? FAT NUMBER 2 - druga kopia tablicy alokacji plików.

Przy każdej z nich pojawia się adnotacja: VALID - poprawna lub INVALID -
niepoprawna. Pola SEARCH UP i SEARCH DOWN służą do zmiany wartości
wskazanego uprzednio parametru w kierunku malejących (DOWN) lub
rozsnących (UP) wielkości. Zatrzymanie poszukiwań oznacza odnalezienie
pewnego przybliżenia dla parametrów rzeczywistych dysku. Jeśli nie zgadzają się
niektóre parametry z bloku BIOS'u, to można wypisać na ekranie punkty
sprzeczne po wskazaniu pola BPB DIFFERENCES. Pole OK służy do wstępnej
akceptacji odszukanych wartości. Idealnym zakończeniem jest odnalezienie
takiego zestawu parametrów, dla którego zgadzają się bezbłędnie wszystkie z
pięciu powyższych pozycji (od BOOT SECTOR BYTE do FAT NUMBER 2).

Po wykonaniu procedury TEST można przystąpić do właściwego odzyskiwania
danych dyskowych. Wystarczy tylko wybrać pozycję VIRTUAL, aby program DISK
EDITOR zaczął traktować dysk jako logiczną jednostkę zgodnie z odszukanymi
parametrami. Zyskuje ona symbol "0:" i można wykonywać na niej wszystkie
operacje, a szczególnie skopiować w bezpieczne miejsce informacje zagrożone
utratą.

Polecenie USE 2nd FAT pozwala na stosowanie przy odczycie plików dyskowych
drugiej, zapasowej kopii tablicy alokacji, w sytuacji gdy oryginał został poważnie
uszkodzony. Druga kopia FAT automatycznie staje się pierwszą i na jej podstawie
można odtworzyć pełną strukturę logiczną dysku.

Ostatnia opcja hasła TOOLS - CONFIGURATION (konfiguracja programu DISK
EDITOR) pozwala na ustalenie sześciu parametrów pracy modułu.

Pierwszy z nich - READ ONLY, po wyborze (wciśnięciu spacji i postawieniu w
odpowiednim polu znacznika "x") uniemożliwia zapis czegokolwiek na dysk,
pozwalając niewprawnemu użytkownikowi na bezpieczne przeglądanie zawartości
magnetycznego nośnika informacji.

Następny - QUICK MOVE, pozwala na szybkie przenoszenie się od obiektu do
obiektu, i od jednego trybu wyświetlania informacji do drugiego, tracąc przy tym
jedynie szczegółowy opis aktualnie redagowanego elementu dysku, wyświetlany w
dolnych liniach ekranu.

Trzeci parametr pracy, AUTO VIEW, służy do automatycznego ustalania
najlepszego sposobu wyświetlania danych dyskowych.

Kolejna opcja
QUICK LINKS, umożliwia przeskok od nazwy pliku w katalogu lub
jego adresu w FAT do treści tego obiektu, przy pomocy klawisza ENTER.

Przedostatni parametr QUIT PROMPT, po swoim uaktywnieniu powoduje
wyświetlanie komunikatu z zapytaniem:
ARE YOU BURE YOU SURE WANT QUIT?
( czy jesteś pewny, że chcesz zakończyć pracę? )
po wciśnięciu klawisza ESC, który służy do zakończenia działania edytora
dyskowego. Możemy wtedy wybrać YES (tak - kończymy) lub NO (nie).

Ostatnie dwie pozycje: SHOW ALL CHARACTERS (wyświetlanie wszystkich
znaków) i VIEW WORDSTAR FILES (wyświetlanie tekstów w standardzie edytora
WORDSTAR), wykluczają się nawzajem. Wybieramy więc odpowiednią i
przechodzimy do dolnej linii okna konfiguracyjnego zawierającej trzy pola: SAVE
(zapis konfiguracji na dysku), OK (zapamiętać dla tymczasowych potrzeb) i
CANCEL (skasować).

Program DISK EDITOR, występujący pod nazwą DISKEDIT.EXE można
uruchomić z następującymi parametrami w linii polecenia systemu
operacyjnego DOS:
DISKEDIT [dysk:] [ścieżka] [nazwa pliku] [/M] [/X:dyski] [/W] [/SKIPHIGH]

Symbol dysku, ścieżka i nazwa pliku służą do takiego włączenia edytora, aby
redagowany był plik o zadanej nazwie, ścieżka katalogu lub dysk.
? /M - DISK EDITOR uzyskuje bezpośredni dostęp do dysku, z
pominięciemsystemu operacyjnego DOS, a jedynie za pośrednictwem procedur
BIOS'u,
? /X - wyłączenie dysków o podanych symbolach z możliwości redagowania
sektorów fizycznych,
? /W - uruchomienie programu skonfigurowanego w sposób uniemożliwiający
zapis, tak aby od razu odblokować ten zakaz,
? /SKIPHIGH - uniemożliwienie korzystania z pamięci rozszerzonej, o adresach
powyżej 1 MB.