POZYTYWIZM
2. Psychiczne i społeczne uwarunkowanie losów Wokulskiego.
Lalka - powieść Prusa
czasy, gdy ziemie polskie pełne były reliktów dawnego porządku, ale młody, prężny kapitalizm narzucał swe reguły coraz to nowym obszarom rzeczywistości
powieść realistyczna (pyt 10)
Wokulski
mówi się o nim, że ma duszę romantyka a przyszło mu żyć w pozytywizmie
młodość upłynęła pod znakiem wiary w romantyczne ideały, wyznawane nie tylko w słowach, ale i w czynach
kupiec galanteryjny, człowiek bardzo bogaty, właściciel sklepu, kamienicy i wielkich pieniędzy
pochodzenia szlacheckiego z ciekawą przeszłością
podąża przez całą powieść w pogoni za sercem Izabeli Łęckiej, w której jest bezgranicznie zakochany, miłością ślepą i beznadziejną - romantyk
doskonale rozumie to, co dzieje się w ekonomice, zna zasady rynku, działa skutecznie, bogaci się z każdym dniem - pozytywista
bohater skłócony wewnętrznie, jest raczej postacią tragiczną
4. Co sądzisz o żywotności idei pozytywizmu?
5. Jakimi sposobami Balzac kreuje bohaterów w swej powieści „Ojciec Goriot”?
7. "Lalka" B. Prusa - powieść o karierze czy klęsce?
- problem dotyczy Stanisława Wokulskiego. On zakochuje się w Izabeli Łęckiej, postanawia zdobyć majątek i pozycję w
świecie dla niej. Robi ogromną fortunę na handlu z wojskiem na wojnie rosyjsko-tureckiej. Po powrocie wchodzi w kręgi
arystokratyczne, prowadzi interesy, zakłada spółkę do handlu z Rosją.
- Wokulski - jedna z najbardziej skomplikowanych postaci nie tylko w "Lalce", ale także w naszej literaturze postaci. Skupiło
się w nim dwóch ludzi: romantyk sprzed roku 1860 i pozytywista z 1870". Miłość do Izabeli przmieniła go z człowieka
rozsądnego w zakochanego do szaleństwa. Stracił pewność siebie, przeżywał rozterki, nie potrafił znaleźć dla siebie miejsca
na ziemi. Cechy jakie się w nim skupiły, brak konsekwentnej postawy, doprowadziły go do klęski w życiu osobistym, a jego
tragiczna i romantyczna miłość do Izabeli zakończyła się prawdopodobnie samobójstwem.
- z jednej strony o karierze, bo opisuje historię Wokulskiego który zdobywa majątek, ale robi to tylko i wyłącznie po to by
zdobyć rękę Izabeli.
- powieść i o tym i o tym, ale jeśli mam wybierać "to poproszę klęskę"
8. Omów założenia realizmu i ich odzwierciedlenie w literaturze.
- Realizm
- nazwa epoki literackiej (II połowa XIX w. - inaczej pozytywizm)
- realne, wierne odzwierciedlenie życia codziennego człowieka w jego środowisku
- metoda „fotograficzna” - nie odkształcająca i nie pomijająca szczegółów
- Realiści pragną :
- odzwierciedlić prawdę o życiu w swoich dziełach; odkryć prawa rządzące rzeczywistością
- zaprezentować świat z perspektywy przeciętnego odbiorcy
- Powieść
- ulubiony gatunek literacki realizmu : „Powieść jest zwierciadłem przechadzającym się po gościńcu” - Stendhal
- „Lalka” Bolesława Prusa (Wokulski i jego losy); także można „Zbronię i karę” Dostojewskiego
9. Przedstaw podstawowe hasła pozytywizmu i ich odzwierciedlenie w literaturze.
10. Jakie gatunki literackie uważasz za typowe dla literatury pozytywistycznej?
- Nowela
- zwięzły utwór narracyjny, pisany prozą, o wyraźnej akcji i prostej, najczęściej jednowątkowej fabule
- wydarzenia z życia bohatera rozgrywają się w krótkim okresie czasu
- autor unika komentarzy, szczegółowych opisów postaci i sytuacj
- pointa : kulminacyjny, końwy moment wyrażający sens przedstawionych wydarzeń
- Katarynka, Kamizelka, Antek ( Bolesław Prus ), Latarnik, Janko Muzykant ( Henryk Sienkiewicz ),
- Opowiadanie
- niewielki utwór narracyjny, pisany prozą ; podobne do noweli, ale różni się od niej :
1) brak ścisłych reguł kompozycyjnych
2) możliwość wystąpienia samoistnych epizodów i dygresji
3) rozbudowanie partii opisowych i refleksyjnych
4) skojarzeniowym tokiem narracji
- prosta, najczęściej jednowątkowa fabuła
- eksponowanie narratora, którego punkt widzenia decydował o sposobie argumentacji i zakresie przedstawionych treści
- Bolesław Prus , Henryk Sienkiewicz (Za chlebem), Maria Konopnicka
- Powieść
- rozbudowany gatunek epicki, obejmujący duże utwory o swobodnej kompozycji
- wiele wątków w rozbudowanej fabule, duża liczba bohaterów w dowolnej formule (?) świata przedstawionego
- ! najpełniejsze przekazywanie wiedzy i najsugestywniejsze przekonanie o słuszności własnych racji.
- Powieść tendencyjna
- podporządkowana propagowaniu haseł "pracy organicznej" i "pracy u podstaw"
- 2 zasadnicze odmiany :
1) nawiązująca do formuły melodramatycznej, uatrakcyjnionej wątkami sensacyjnymi, w które wpisywano czarno-
białe charakterystyki środowisk i wartości
2) odwołująca się do późnooświeceniowej tradycji powieści humorystyczno-satyrycznej
- jednoznaczne wykorzystanie wszystkich środków ekspresji dla wykazania słuszności propagowanej tezy
- rezygnacja z pogłębionych portretów psychologicznych bohaterów na rzecz idealizowanych postaci pozytywnych,
skontrastowanych z negatywnymi pod każdym względem przeciwnikami ich poglądów
- Powieść realistyczna
- ("Lalka", "Emancypantki", "Nad Niemnem", "Rodzina Połanieckich")
- pogłębiono psychologiczne portrety bohaterów i nałożono je na krytyczną analizę zjawisk społecznych
- kształtuje odmiennie niż dotąd rodzaj fabuły ; rozległa epickość, wielowątkowość oraz głębsze związki między
psychologicznym wnętrzem postaci a jej decyzjami i działaniem
- przestają istnieć jednoznaczne powiązania pomiędzy rolą społeczną a przekonaniami postaci ; skomplikowanie tych
zależności i uwypuklenie różnic pokoleniowych
- Realiści zobaczyli, że optymistyczne założenia pozytywistyczne nie zdają egzaminu : pesymizm odbijający się w
utworach ( Przykładowo "Lalka" jest powieścią realistyczną, przez samo to, że nie jest powieścią tendencyjną. Nie
pokazuje nam ona jasno, do czego mamy dążyć i co jest dobre ; utwór ten jest pytaniem o przyszłość, nic tam nie jest do końca jasne,
wszystko jest w mniejszym lub większym stopniu skomplikowane)
- Powieść historyczna
- służyła analizowaniu zjawisk współczesnych ("Faraon" Bolesława Prusa) bądź tworzeniu w schemacie sensacyjno-
przygodowym idealizowanego obrazu przeszłości narodowej (Henryk Sienkiewicz).
11. Miasto i jego mieszkańcy w literaturze XIX w.
omówione w motywach : Warszawa i Paryż w Lalce, Petersburg w Zbrodni i karze
12. Pieniądz jako źródło sukcesu i klęski. Omów na wybranych tekstach literackich.
omówione w motywach : Zbrodnia i kara i Lalka
13. Przedstaw problem zła i odkupienia w Zbrodni i karze F. Dostojewskiego.
- Zbrodnia i Kara Dostojewskiego
- powieść zaliczana do klasyki światowej, powstała w 1865 r. ; dzieło złożone
- główny bohater - student Raskolnikow zamordował starą lichwiarkę i jej siostrę oraz dokonał rabunku ; dokładny opis
ofiary i techniki postępowania mordercy ;
- Dlaczego Raskolnikow zabił Lichwiarkę?
- R. miał się za jednostką wybitną : taką, której nie dotyczą ziemskie kategorie dobra i zła, prawa, kary ;
- czuł się uprawniony do mordu, w głębi psychiki znajduje aprobatę zbrodni
- uważał, że można poświęcić życie jednej lichwiarki, jeśli w ten sposób „uratuje sto innych istnień ludzkich”
- Problem zła
- czym jest zło w człowieku, jakich potrzebuje okoliczności, żeby eksplodować
- Odkupienie
- R. zostaje skazany na zesłanie i katorgę na Syberii
- stan duszy R. po dokonaniu morderstwa, kolejne procesy i przemiany, powolne dochodzenie do decyzji przyznania się
- to analiza kary, skrupulatna, psychologiczna
14. Zinterpretuj słowa Flauberta „Pani Bovary to ja”. Wskaż inne portrety kobiece w literaturze XIX w.
Pani Bovary
arcydzieło francuskiego realizmu, pisane przez 6 lat przez Flauberta
wątek główny : losy Emmy, wnikliwe studium psychologiczne; Emma : z niznin, córka rolnika (mającego majątek), wywodzi się z plebsu; wysłana do klasztoru, ale raczej nie wierzy w Boga; naczytała się romansów : umyśliła sobie że musi przeżyć romantyczne uczucie : wychodzi na Karola Bovary (lekarza); początkowo wydawało się, że spełnia on jej oczekiwania, okazało się, że się pomyliła; znudziło jej się życie u boku Karola, pokochała innego, później Rudolfa (Emma mu uległa); Karol nic nie widział i nic nie podejrzewał; Rudolf ją rzucił a ona : szok, depresje;
Emma: chciała „oderwać się od świata”, dziecko z Karolem byo dla niej kulą u nogi, nie była dobrą żoną ani matką; później następny romans, wpadła w długi a jako że kochankowie jej nie pomogli otruła się; akcja w miasteczku Yoneville
bovaryzm : życie w marzeniach, oderwanie się od życia, popadanie w skrajną depresję
„Bovary to ja!” ponieważ Emma tak samo jak on gardziła życiem miesczańskim; była zaprzeczeniem swojej epoki i swego środowiska, a jednocześnie ugrzęzła w nim; Emma podzieliła los innych kobiet swojej epoki i ówczesnego środowiska miesczańskiego; zmuszona do przyjęcia życia, jakiego nie chciała, tęskniła za światem znanym jej z lektur romantycznych
inne portrety kobiece:
Izabela w Lalce (pusta!); Krzeszowska : drobnomieszczańska („poleciała do sądu z jęzorem - spór o Lalkę)
Wąsowska w Lalce : ciekawa postać; realistka, dumna na tyle, by ocenić swoją sytuację i zrezygnować z tego, co jej nie pasuje
1