SPIS TREŚCI

WSTĘP……………………………………………………………….3

1. Podstawowe pojęcia- definicje………………………………...4

2. Międzynarodowe stosunki gospodarcze……………………...6

3. Istota i podział wymiany międzynarodowej………………….8

4. Klasyczne teorie handlu międzynarodowego……………….12

1. Merkantylizm…………………………………………...12

2. Teoria przewagi absolutnej…………………………….12

3. Teoria przewag komparatywnych……………………..14

5. Współczesne teorie handlu międzynarodowego………….…17

a. Teoria obfitości zasobów……………………………….17

b. Teorie neotechnologiczne…………………………...…18

c. Teoria cyklu życia produktu…………………………...19

SPIS TABEL I RYSUNKÓW……………………………………..21

BIBLIOGRAFIA…………………………………………………...22

WSTĘP

Rozwój gospodarczy jest procesem, który nabiera w coraz to większym stopniu wymiar międzynarodowy.

Wymiana międzynarodowa istniała już w Starożytności i Średniowieczu, jednak nie miała większego wpływu na procesy gospodarowania zachodzące w poszczególnych krajach, gdyż przedmiotem wymiany były przede wszystkim towary luksusowe. Jednak z braku bezpiecznych i szybkich środków transportu obroty tymi towarami odbywały się na bardzo małą skalę.

Zasadniczy przełom ilościowy i jakościowy w handlu międzynarodowym nastąpił wraz z wielkimi odkryciami geograficznymi i z rewolucją przemysłową. Maszyna parowa, kolej i telegraf - czyli wynalazki z tamtego okresu, ułatwiły i wymusiły rozszerzenie handlu międzynarodowego na nowe obszary.

Doprowadziło to do ukształtowania się gospodarki światowej w drugiej połowie XIX w.

Wyraźny wzrost międzynarodowych obrotów towarowych nastąpił na początku lat sześćdziesiątych. Gdy pojawiło się pojęcie globalizacji procesu gospodarowania na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, intensywność tego procesu przybrała na sile. Z globalizacją wiąże się druga rewolucja przemysłowa, której ważnym elementem było przyspieszenie postępu technicznego w transporcie, transporcie w szczególności rozwój lotnictwa pasażerskiego wykorzystującego samoloty odrzutowe, a także pojawienie się olbrzymich zbiorników i kontenerów.

Ogromny wpływ na rozwój wymiany międzynarodowej miała także rewolucja informatyczna, która pozwoliła na nawiązanie kontaktów handlowych z partnerami z odległych państw.

Druga rewolucja przemysłowa umożliwiła rozwój handlu wewnątrzgałęziowego, a także międzynarodowej kooperacji przemysłowej.

Lata dziewięćdziesiąte to czas, w którym przedsiębiorstwa zostały zmuszone do myślenia i działania w skali światowej. Nie problemem jest dzisiaj czas i odległość, dzięki sprawnej komunikacji, transportowi, a także przepływów pieniężnych.

1. Podstawowe pojęcia- definicje

Międzynarodowe stosunki gospodarcze - „…część ekonomii zajmująca się transakcjami między krajami w dziedzinie towarów i usług, przepływami finansowymi i ruchem czynników produkcji”

Gospodarka światowa - „system powiązań produkcyjnych, technologicznych, handlowych, finansowych. i instytucjonalnych między gospodarkami narodowymi różnych krajów, na różnym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, włączający je w ogólnoświatowy proces produkcji i wymiany.

Wymiana - synonim handlu, współcześnie zwłaszcza handlu międzynarodowego

Handel międzynarodowy - łączna wartość eksportu i importu poszczególnych krajów; termin handel międzynarodowy jest często używany zamiennie z terminem handel zagraniczny.

Handel zagraniczny - wymiana części własnej produkcji danego kraju na dobra lub usługi wytwarzane przez inne kraje; obejmuje import, eksport i reeksport; wartość importu i eksportu zestawia się w bilansie handlowym; w skali państwa handel zagraniczny jest najczęściej regulowany przez politykę handlową.; środkami polityki handlowej są zwłaszcza: cła, opodatkowanie importu oraz stosowanie ulg eksportowych, manipulowanie kursem waluty, gwarantowanie przez państwo kredytów eksportowych, finansowanie produkcji eksportowej; celem stosowania tych środków jest zwykle ograniczenie importu i popieranie eksportu.

Barter - wymiana bezpośrednia: towar za towar bez udziału pieniądza; najstarsza forma wymiany, powszechna przed wynalezieniem pieniądza; współcześnie występuje w handlu międzynarodowym, zwłaszcza między krajami o niewymienialnej walucie.”

Globalizacja - „proces coraz bliższego, realnego scalania gospodarek narodowych, przejawiającego się w dynamicznym wzroście obrotów handlowych, międzynarodowych przepływów kapitałowych i usługowych, będący efektem rosnącej tendencji do traktowania przez coraz większą liczbę przedsiębiorstw całego świata jako rynku zbytu.”

Handel wewnątrzgałęziowy - „handel polegający na tym, że dwa kraje produkują towary określonej grupy i je eksportują, ale jednocześnie sprowadzają inne towary tej samej grupy towarowej z zagranicy

Międzynarodowa kooperacja przemysłowa - międzynarodowy podział pracy w dziedzinie podzespołów i części, na niespotykaną przedtem skalę”

Merkantylizm- „polityka ekonomiczna monarchii absolutnych XVI-XVIII w., dążąca do gromadzenia pieniądza kruszcowego głównie przez rozwój przemysłu chronionego wysokimi cłami przywozowymi i popieranie eksportu wyrobów przem.”

2. Międzynarodowe stosunki gospodarcze

„Międzynarodowe stosunki gospodarcze są częścią ekonomii, czuli nauki o sposobach i narzędziach, za pomocą których społeczeństwa decydują o alokacji środków produkcji w celu zaspokojenia potrzeb.

Wyodrębniły się one z ekonomii w okresie międzywojennym. Początki tej dyscypliny w Polsce sięgają lat sześćdziesiątych, gdy powstały pierwsze katedry i pojawiły się pierwsze polskie podręczniki.

Międzynarodowe stosunki gospodarcze łączy z ekonomią nie tylko przedmiot badań. Podobnie jak w ekonomii, również w międzynarodowych stosunkach gospodarczych prowadzi się analizę pozytywną i normatywną. Analiza pozytywna to analiza, w której badamy określone zachowanie ekonomiczne bez formułowania rekomendacji. Z kolei analiza normatywna to analiza, która zawiera opinię wartościującą.”

Zakres międzynarodowych stosunków gospodarczych:

• Polityka

• Zasady powiązań gospodarczych

Powiązania w międzynarodowych stosunkach gospodarczych analizuje się z dwóch punktów widzenia:

• Praw ekonomicznych i międzynarodowych powiązań gospodarczych

• Polityki ekonomicznej, którą prowadzą podmioty gospodarcze

W międzynarodowych stosunkach gospodarczych obowiązują pewne prawa:

• Uniwersalne- oparte na zasadzie przewagi względnej sformułowanej przez Dawida Ricarda oraz na wpływie handlu zagranicznego na dochody narodowe

• Specyficzne- oparte są na rozwoju różnych form powiązań, czyli przepływu towarów i usług oraz czynników produkcji.

„W międzynarodowych stosunkach gospodarczych, tak jak w całej ekonomii, znajduje także odbicie podział na mikro- i makroekonomię. W nieco starszych podręcznikach dominuje podział międzynarodowych stosunków gospodarczych na dwie części:

• Mikroekonomiczną- zwaną teorią handlu międzynarodowego lub międzynarodowymi stosunkami handlowymi

• Makroekonomiczną- zwaną finansami międzynarodowymi lub międzynarodowymi stosunkami finansowymi.

Autorzy nieco nowszych podręczników dzielą zazwyczaj międzynarodowe stosunki gospodarcze na cztery główne części:

• Teorię handlu międzynarodowego

• Politykę handlową

• Kursy walutowe i bilans płatniczy

• Makroekonomię gospodarki otwartej

Z kolei w najnowszych podręcznikach bardzo często w ogóle nie wyodrębnia się części mikro- i makroekonomicznej.”

3. Istota i podział wymiany międzynarodowej

„Teorię handlu międzynarodowego, rozumianą jako zbiór uogólnień dotyczących rozwoju tego handlu i związanych z tym korzyści, dzieli się w literaturze fachowej według różnych kryteriów. Najczęściej stosuje się kryterium przynależności do danej szkoły:

• Merkantylistyczna

• Klasyczna

• Neoklasyczna

• Współczesna

Podobnie jak całość nauk ekonomicznych, teorię handlu międzynarodowego można podzielić według kryterium metodologicznego, tj. według sposobu podejścia do omawianych zagadnień, głównie celu i metody analizy. Opierając się na tym kryterium wyróżnia się:

• Pozytywną (opisową) teorię handlu międzynarodowego, której istota sprowadza się do prób szeroko rozumianego opisu konkretnej rzeczywistości

• Normatywną teorię handlu międzynarodowego, która polega na dokonywaniu ocen za pomocą określonych kryteriów wyboru

Teorie handlu międzynarodowego można także dzielić według kryterium zakresu czasowego analizy. Najczęściej wyróżnia się przy tym:

• Teorie statyczne, które opisują właściwości określonej konstrukcji teoretycznej w danym momencie

• Teorie dynamiczne, które opisują rozwój właściwości danej konstrukcji w miarę upływu czasu

Podobnie jak w całej teorii ekonomii, również w teorii handlu międzynarodowego istotne znaczenie ma kryterium równowagi analizowanego zbioru zmiennych i kategorii ekonomicznych. Zgodnie z tym kryterium wyodrębnia się:

• Teorie sformułowane przy założeniu ogólnej równowagi ekonomicznej

• Teorie sformułowane przy założeniu braku tego typu równowagi

Równowaga może być przy tym:

• Całkowita

• Cząstkowa

Przyjmując kryterium sposobu funkcjonowania rynków narodowych i rynku międzynarodowego wyróżnia się:

• Teorie zakładające a priori istnienie warunków wolnego rynku i handlu

• Teorie zakładające ich brak

Stosując kryterium naukowości w literaturze fachowej wyróżnia się czasami podział na:

• Naukowe teorie handlu międzynarodowego- mamy z nimi do czynienia wówczas, gdy przy uwzględnieniu założeń i po przeprowadzeniu badań (obserwacji) formułuje się prawa (zasady), które przy spełnieniu przyjętych założeń zawsze zachowują swą aktualność.

• Teorie hipotetyczne- określane niejednokrotnie mianem hipotez. Teoria ta stanowi konstrukcję teoretyczną będącą mniej lub bardziej słusznym poglądem, który sformułowano przy mniej lub bardziej skrupulatnej prezentacji definicji i założeń oraz na podstawie niewystarczającej ilości danych czy faktów.

W grupie standardowych podziałów teorii handlu międzynarodowego należy także wymienić podział według kryterium logicznej zgodności między przyjmowanymi założeniami i formułowanymi prawami (zasadami). Z tego punktu widzenia wyróżnia się:

• Teorie ortodoksyjne- są wynikiem wnioskowania dedukcyjnego na podstawie abstrakcyjnych założeń upraszczających. Podstawowymi elementami tych teorii są tzw. teorematy (twierdzenia), tj. łącznie ujawnione zasady (prawa) oraz logicznie z nimi zgodne przyjęte założenia.

• Teorie pozostałe- nie stanowią sformalizowanych modeli ze szczegółowo sprecyzowanymi założeniami, ale za to są zbliżone do rzeczywistości. Ich istota sprowadza się do opisu pewnych prawidłowości międzynarodowej wymiany produktów materialnych przy nielicznych założeniach upraszczających.

Podział teorii handlu międzynarodowego według kryterium naukowości oraz według kryterium logicznej zgodności między przyjmowanymi założeniami i formułowanymi zasadami umożliwia dokonanie kolejnego podziału- według kryterium zakresu przedmiotowego teoretycznych uogólnień. Przyjmując to kryterium, można wyróżnić teorie:

• Odnoszące się do całości handlu międzynarodowego

• Odnoszące się do obrotów międzynarodowych wybranymi grupami towarów

Podział teorii handlu międzynarodowego według H.G. Johnson`a:

• Teorie formułowane głównie w celu uchwycenia podstawowych praw rządzących

• Teorie odpowiadające wymaganiom badań empirycznych, tzn. takie, w których przypadku łatwo dokonać weryfikacji podstawowych zasad oraz

określić stopień zgodności z konkretnymi realiami danego strumienia lub całości wymiany międzynarodowej

E. Olsen uważa, iż niezbędne jest rozpatrzenie trzech grup teorii, które nazywa „szkołami myślenia”. Jego zdaniem w rachuba wchodzą:

• Teorie wyjaśniające handel międzynarodowy występowaniem różnic w zasobach czynników wytwórczych ( szkoła oparta na dorobku teoretycznym zapoczątkowanym przez E. Heckschera i B. Ohlina)

• Teorie, w których eksponuje się znacznie zbliżonych poziomów rozwoju gospodarczego, dochodów indywidualnych oraz podobieństwa preferencji ludności różnych krajów (szkoła oparta na dorobku teoretycznym zapoczątkowanym przez S. Burenstama-Lindera)

• Teorie, których autorzy traktują handel międzynarodowy jako funkcję kształtowania się w poszczególnych krajach liczby ludności i poziomu dochodu narodowego (szkoła fizyki socjalnej oparta na dorobku teoretycznym takich ekonomistów, jak J.Q.Stewart, H.G.Carey, G.K.Wipf, W.Isard)

Podział handlu międzynarodowego według K. Rose:

• Teorie wyjaśniające rozwój międzynarodowych obrotów produktami za pomocą różnic w kształtowaniu się kosztów produkcji i cen (np. teoria kosztów absolutnych, teoria kosztów względnych, teoria obfitości zasobów)

• Teorie wyjaśniające handel międzynarodowy występowaniem różnic w dysponowaniu produktami i czynnikami wytwórczymi

• Teorie wyjaśniające handel międzynarodowy zróżnicowaniem produktów (np. teoria podobieństwa preferencji S.Brenstama-Lindera)

Opierając się na sugestiach, które wysunęli K.Olsen i H.Rose, można dokonać kolejnego podziału teorii handlu międzynarodowego na:

• Teorie, które za podstawowe przesłanki rozwoju handlu uważają występowanie międzynarodowych różnic kosztów i cen

• Teorie eksponujące znaczenie pozacenowych elementów konkurencyjności produktami, takich jak dysponowanie określonymi produktami czy stopień wykorzystywania korzyści skali

Uwzględniając kryterium przesłanek rozwoju handlu międzynarodowego można wyodrębnić:

• Teorie określające jako źródła rozwoju handlu międzynarodowego różnice między poszczególnymi krajami-partnerami

• Teorie określające jako źródła jego rozwoju podobieństwa krajów-partnerów obrotu międzynarodowego

Zróżnicowany poziom rozwoju sformułowanych dotychczas teorii handlu międzynarodowego oraz różny stopień odzwierciedlenia przez nie konkretnej rzeczywistości, a zarazem ich komplementarność lub konkurencyjność wywołują wiele różnorodnych konsekwencji. Jedną z nich jest tendencja konstruowania teorii syntetycznych opartych na kilku już znanych teoriach. Można przy tym wyróżnić dwa podstawowe rodzaje teorii syntetycznych:

• Teorie konstruowane na podstawie wielu teorii sformułowanych wcześniej, mające tłumaczyć całokształt handlu oraz szerzej rozumianej międzynarodowej wymiany gospodarczej.

• Teorie syntetyczne mający charakter wycinkowy. Ich autorzy dążą przede wszystkim do wyjaśnienia rzeczywistości i sformułowania wniosków jedynie w odniesieniu do handlu międzynarodowego krajów rozwiniętych gospodarczo.”

Międzynarodowy przepływ wyrobów, usług, kapitału, siły roboczej i licencji to podstawowe czynniki wymiany międzynarodowej

O wymianie międzynarodowej decydują:

• Podobne motywy działania

• Mikro i makro potrzeby oparte na zdrowych zasadach gospodarowania

Wymianę międzynarodową należy rozpatrywać w kategoriach:

• Powiązań towarowych

• Przepływu usług

• Przepływu czynników produkcji

4. Klasyczne teorie handlu międzynarodowego

1. Merkantylizm

„Merkantylizm był doktryną ekonomiczną i polityczną zalecającą popieranie wywozu własnych towarów przy jednoczesnym ograniczaniu importu z myślą o zyskaniu w ten sposób nadwyżek złota.

Merkantylizm ukształtował się w XVI w., a jego korzenie wiążą się z powstaniem w zachodniej Europie, a zwłaszcza we Francji, monarchii absolutnych.

Poprzez poglądy merkantylistów można stwierdzić, że przyczyną handlu międzynarodowego, jak i główną korzyścią z niego, jest dopływ do kraju złota.”

Merkantylizm charakteryzował się tendencją do wysokiego rozwoju przemysłu i handlu w oparciu o interwencjonizm państwowy. Miarą bogactwa danego kraju były zasoby pieniężne w postaci kruszcu, głównie złota, które uzyskiwano poprzez maksymalizację wywozu za granicę własnych produktów. Zwolennicy merkantylizmu uważali bowiem, że dobrobyt państwa zależy od możliwie największego nagromadzenia w kraju pieniędzy, dążyli zatem do osiągnięcia przewagi eksportu nad importem.

„Gdyby merkantyliści mieli rację, to handel zagraniczny mógłby przynosić korzyści jedynie tym krajom, które miałyby nadwyżkę bilansu handlowego, gdyż tylko do nich dopływałoby złoto. Kraje o ujemnym bilansie handlowym, a więc te, którym złota ubywałoby, ponosiłyby stratę.”

2. Teoria przewagi absolutnej

„Podstawę do odrzucenia koncepcji merkantylistycznych dało Smithowi potraktowanie handlu międzynarodowego jako swoistej, zaawansowanej formy podziału pracy. Zauważa on bowiem, jaki wpływ na wydajność pracy pojedynczych robotników ma specjalizacja i związany z nią podział pracy. Na tej podstawie stwierdza, że jeżeli tego typu specjalizacja, odbywająca się w ramach jednej gospodarki, pozwala na zwiększenie ilości wytwarzanych dóbr, to można to rozciągnąć na stosunki gospodarcze między krajami. Powstał więc międzynarodowy podział pracy, czyli specjalizacja każdego kraju jedynie w kilku, a nie wszystkich produktach. Międzynarodowy podział pracy pozwala na lepsze spożytkowanie przez oba kraje posiadanych przez nie zasobów, co znajduje odbicie w tym, że eksportując towary będące przedmiotem specjalizacji, a importując te, w których specjalizują się partnerzy, kraje uczestniczące w międzynarodowej wymianie towarowej wytwarzają więcej dóbr.

Smith wskazuje także na kryterium, które decyduje o wyborze kierunku specjalizacji. Kryterium takim powinny być absolutne różnice w kosztach wytwarzania (lub wydajności pracy), co zdecydowało także o tym, że teorię Smitha nazywa się często również teorią przewag (różnic) absolutnych. Wskazuje również na przyczyny, które mogą sprawić, że między poszczególnymi krajami występują różnice w kosztach wytwarzania. Do przyczyn tych należą różnice w wyposażeniu w zasoby naturalne lub nabyte. Nie ulega wątpliwości, że korzystając z teorii Smitha, można wyjaśnić znaczną część obrotów handlowych mających miejsce we współczesnym świecie.

W modelu różnic absolutnych kosztów produkcji (wydajności pracy), podobnie jak w każdym modelu ekonomicznym, podstawowe znaczenie mają założenia. Zakładamy zatem, że mamy dwa kraje: Polskę i Niemcy, z których oba mogą wytwarzać dwa towary: wino i miedź. Oprócz tego zakładamy, że:

• Istnieje jeden czynnik produkcji: praca

• Nakład pracy potrzebny do wytworzenia jednostki towaru określa jednocześnie koszty produkcji

• Istnieje pełna mobilność pracy w granicach jednego kraju i brak mobilności pracy między krajami

• Relacja między nakładem pracy a wielkością produkcji nie zmienia się

• Nie występują koszty transportu obu tych towarów

• W obu krajach istnieje wolna konkurencja

• Eksport jest równy importowi

• Nie ma barier handlowych

• Gospodarki obu krajów są zamknięte

Uwzględniając powyższe założenia, możemy przyjąć, że warunki produkcji osiągną wielkości liczbowe takie jak w tablicy 1.

Kraj	Miedź	Wino
Polska	10t/1dzień	5 beczek/1dzień
Niemcy	5t/1dzień	10beczek/1dzień

Tablica 1. Absolutne różnice jako podstawa handlu międzynarodowego

Skoro nie dokonuje się między nimi wymiana, każdy z krajów będzie zmuszony wytwarzać oba towary. Będą one wymieniane na siebie na poszczególnych rynkach według relacji wynikających z nakładu pracy potrzebnego do ich wytworzenia. Relacje te będą wynosić:

• W Polsce- 1 tona miedzi na 0,5 beczki wina lub 1 beczka wina na 2 tony miedzi

• W Niemczech- 1 tona miedzi na 2 beczki wina lub 1 beczka wina na 0,5 tony miedzi.

Jeżeli uchylilibyśmy przyjęte założenie o zamkniętym charakterze gospodarki, to moglibyśmy łatwo wykazać, że wymiana obu towarów może być korzystna dla obu partnerów. Gdyby bowiem Polska i Niemcy, zamiast produkować oba towary, zdecydowały się na produkcję tylko tego, w którym są bardziej wydajne, a następnie wymieniałyby go na produkowany taniej przez partnera, to miałyby do dyspozycji więcej obu towarów.

Przedstawiona wyżej teoria różnic absolutnych, mimo że doskonale ilustruje możliwość uzyskania korzyści z wymiany międzynarodowej przez wszystkich jej uczestników, tłumaczy jednak powstawanie jedynie części strumieni handlu międzynarodowego. Przede wszystkim nie pozwala wyjaśnić powodów powstawania towarów handlowych w sytuacji, kiedy jeden z partnerów produkuje większość towarów taniej od drugiego.”

c) Teoria przewag komparatywnych

„Teoria przewag komparatywnych (względnych) została sformułowana przez D.Ricarda w wydanej w 1817r. pracy Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania. Pogłębił on badania Smitha, co w konsekwencji doprowadziło go do sformułowania oryginalnej koncepcji handlu międzynarodowego zwanej teorią różnic (kosztów) względnych (komparatywnych) lub też, od jego imienia, teorią Ricarda.

Wydaje się, że na powstanie tej nowej teorii istotny wpływ mogły mieć także zmiany, jakie nastąpiły w gospodarce światowej w okresie, który minął między wydaniem prac Smitha i Ricarda. W ciągu tych lat miała miejsce rewolucja przemysłowa i związany z nią rozwój gospodarki światowej.

Istotą teorii Ricarda jest twierdzenie, że wymiana międzynarodowa może być korzystna dla obu partnerów także w sytuacji, gdy jeden wytwarza większość towarów taniej niż drugi. Do uzyskania korzyści z handlu międzynarodowego wystarczy bowiem istnienie względnych różnic w kosztach wytwarzania (wydajności produkcji) w obu krajach.

Załóżmy, że Polska i Niemcy produkują, tak jak poprzednio, dwa towary: miedź i wino. Jednakże koszty produkcji nie tylko wina, ale i miedzi są niższe w Niemczech. Inaczej mówiąc, Niemcy są bardziej wydajne zarówno w produkcji wina, jak i miedzi.

Kraj	Miedź	Wino
Polska	8t/1dzień	4 beczki/1dzień
Niemcy	9t/1dzień	18 beczek/1dzień

Tablica 2. Względne różnice jako podstawa handlu międzynarodowego

W myśl teorii kosztów absolutnych handel między obu krajami nie powinien istnieć, gdyż Niemcy produkują taniej zarówno wino, jak i miedź. Jednakże według Ricarda korzystna dla obu krajów wymiana jest możliwa także w tym przypadku.

Załóżmy, że gospodarki obu krajów są zamknięte. Zarówno Polska, jak i Niemcy są zmuszone do wytwarzania obu towarów. Towary te będą wymieniane na poszczególnych rynkach według relacji wynikających z nakładów pracy niezbędnych do ich produkcji. Te zaś będą wynosić:

• W Polsce- 1 tona miedzi na 0,5 beczki wina lub 1 beczka wina na 2 tony miedzi

• W Niemczech- 1 tona miedzi na 2 beczki wina lub 1 beczka wina na 0,5 tony miedzi.

Na pierwszy rzut oka można zauważyć, że wyrażona w winie cena miedzi na rynku niemieckim jest atrakcyjna dla polskiego producenta tego towaru. Z kolei dla niemieckiego producenta wina, wyrażona w miedzi cena tego towaru występująca w Polsce jest także korzystniejsza niż na rynku krajowym. Stąd też, mimo że w ujęciu absolutnym Niemcy są bardziej wydajne w produkcji wina i miedzi, oba kraje mogą w dalszym ciągu korzystnie wymieniać te towary między sobą.

Podstawą wymiany międzynarodowej nie musi być występowanie absolutnych różnic w kosztach (wydajności produkcji) tych samych towarów w dwóch krajach. Korzystna dla obu stron wymiana, co jako pierwszy zauważył Ricardo, może mieć bowiem miejsce także wówczas, gdy między krajami występują w tej dziedzinie różnice względne. Gdy, mówiąc obrazowo, kraj będący tańszym (wydajniejszym) producentem obu towarów nie ma nad droższym producentem jednakowej przewagi w produkcji obu dóbr.”

„Teoria Ricarda, nawet zaakceptowana przez nauki ekonomiczne, w postaci zaprezentowanej powyżej jest z uwagi na przyjętą liczbę założeń stosunkowo mało przydatna. Model dwóch krajów i dwóch towarów daleko odbiega od przedstawionego międzynarodowego podziału pracy we współczesnej gospodarce światowej. W handlu międzynarodowym bierze bowiem udział znacznie większa liczba krajów, wymiana odbywa się za pośrednictwem pieniądza, poszczególne kraje różnią się poziomem płac.

Wszystkie z wymienionych tu elementów mogą zostać stosunkowo łatwo wprowadzone do modelu Ricarda, czyniąc zeń znacznie bardziej przydatne narzędzie analizy kierunków handlu międzynarodowego.

Stosunkowo najprostsze, ale jednocześnie bardzo potrzebne, jest uwzględnienie w modelu Ricarda faktu występowania pieniądza. Za jego pośrednictwem odbywa się transakcja handlowa i uwzględnienie tego w modelu przybliża go do rzeczywistości.

Przyjmijmy jako punkt wyjścia dane liczbowe z tablicy 2, zapisując je jednak w nieco inny sposób. Punktem wyjścia jest tutaj nie wydajność pracy, ale jej jednostkowy nakład potrzebny do wytworzenia jednostki miedzi i wina w Polsce i w Niemczech.

Wyszczególnienie	Polska		Niemcy
		Miedź	Wino	Miedź	Wino
Nakład pracy (godz./jedn.) Płaca/godz. Koszt pracy Ogólny koszt	1 10 PLN 10 PLN 13,3 PLN	2 10 PLN 20 PLN 26,6 PLN	0,9 15 DEM 13,5 DEM 18 DEM	0,4 15 DEM 6 DEM 8 DEM
Kurs walutowy	1 DEM = 2 PLN		1 PLN = 0,5 DEM
Koszt w złotych Koszt w markach	13,5 PLN 6,75 DEM	26,6 PLN 13,3 DEM	36 PLN 18 DEM	16 PLN 8 DEM

Tablica 3. Różnice w kosztach produkcji w ujęciu pieniężnym jako podstawa handlu międzynarodowego

W punkcie wyjścia, a więc w sytuacji, gdy bierzemy pod uwagę jedynie nakłady pracy w poszczególnych krajach, Niemcy mają przewagę absolutną w wytwarzaniu obu towarów. Po ich stronie jest też względna przewaga w produkcji miedzi.

W przeliczeniu pieniężnym wyrazem tej przewagi komparatywnej są, przy założeniach, że koszty pracy stanowią ¾ całkowitej ceny obu produktów, i że kurs marki wynosi 2 złote, absolutnie niższe ceny miedzi w Polsce i wina w Niemczech, co oczywiście wskazuje, że między krajami może istnieć korzystna dla obu stron wymiana handlowa.

Duże znaczenie dla określenia kierunków handlu międzynarodowego ma poziom płac. Trzykrotnie wyższy w Niemczech niż w Polsce sprawia, że nieznacznie większa wydajność tego kraju w produkcji miedzi traci na znaczeniu. W konsekwencji polska miedź jest znacznie tańsza. Z kolei, nawet mimo trzykrotnie niższych płac, Polska nie jest w stanie wyprodukować wina tańszego od dostępnego w Niemczech.

Istotne zmiany poziomu kursu walutowego mogą prowadzić do istotnych zmian relacji cenowych między towarami krajowymi i zagranicznymi.”

5. Współczesne teorie handlu międzynarodowego

a)Teoria obfitości zasobów

„Współczesny rozwój teorii handlu międzynarodowego bazuje głównie na neoklasycznej teorii obfitości zasobów (proporcji w zasobach), którą sformułowali E.Heckscher i B.Ohlin, a którą uzupełnił P.A.Samuelson.

Teoria obfitości zasobów E.Heckschera, B.Ohlina, P.A. Samuelsona, określana też czasami modelem H-O-S, składa się z dwóch zasadniczych części. Są to:

• Założenia analizy (modelu)

• Zasada obfitości zasobów, inaczej zwana też zasadą proporcji w zasobach.

Zgodnie z poglądami autorów teorii obfitości zasobów podstawową przesłanką rozwoju handlu międzynarodowego, a zarazem czynnikiem determinującym kształtowanie się jego struktury jest występowanie między krajami relatywnych różnic kosztów i cen, które jest spowodowane odmiennym wyposażeniem w dwa podstawowe czynniki wytwórcze:

• Kapitał

• Pracę

Za punkt wyjścia przyjmują oni zatem identyczność funkcji produkcji, w różnych krajach, ale zarazem różną obfitość kapitału i pracy.

Założenia teorii obfitości zasobów, sformułowane najbardziej precyzyjnie przez P.A.Samuelsona, można podzielić na trzy zasadnicze grupy:

• Założenia wyjściowe- sprowadzają się do tego, że:

• Są dwa kraje, dwa towary i dwa czynniki wytwórcze (kapitał i praca)

• Nie ma kosztów transportu

• Wyposażenie analizowanych krajów w czynniki wytwórcze jest odmienne

• Założenia dotyczące technicznych warunków produkcji i warunków wyboru konsumenta, które brzmią następująco:

• Czynniki produkcji są jednorodne (homogeniczne), doskonale podzielne i porównywalne w skali międzynarodowej

• Relatywne wyposażenie w czynniki produkcji nie zmienia się, tzn. funkcje produkcji dla wszystkich wyrobów są stałe i ściśle określone

• Poziom i relacje kosztów oraz cen kształtują się wyłącznie pod wpływem relatywnego wyposażenia w czynniki wytwórcze

• Niezmienne funkcje w różnych krajach zachowują jednakowy kierunek wykorzystywania czynników wytwórczych, co oznacza, że jeśli produkcja jakiegoś towaru jest bardziej kapitałochłonna niż innego, dotyczy to wszystkich wchodzących w rachubę wariantów produkcji obu towarów (niezmienność zasobochłonności wytwarzanych przychodów)

• Funkcje produkcji dla wszystkich wyrobów są jednorodne, co oznacza brak rosnących lub malejących przychodów

• w analizowanych krajach preferencje konsumentów są takie same i nie zmieniają się w czasie; konsument mający ukształtowaną skalę preferencji, maksymalizuje funkcję użyteczności i ma pełną swobodę wyboru wśród różnych wariantów

• Założenia dotyczące systemu funkcjonowania gospodarki narodowej i rynku międzynarodowego, wynika z nich, że:

• Rynki narodowe współpracujących ze sobą krajów funkcjonują według schematu wolnej konkurencji, przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji

• Istnieją warunki doskonałej konkurencji w skali międzynarodowej, czyli nie ma żadnych przeszkód dla międzynarodowych przepływów produktów.

Trzonem standardowej teorii obfitości zasobów (czyli sformalizowanej wersji tej teorii) jest zasada obfitości zasobów, zwana też zasadą proporcji w zasobach. Zgodnie z tą zasadą, każdy kraj powinien się specjalizować w wytwarzaniu i eksporcie tych towarów, których produkcja wymaga bardziej intensywnego zastosowania relatywnie obfitszego i w związku z tym tańszego czynnika produkcji, a jednocześnie importować towary wymagające bardziej intensywnego zastosowania relatywnie mniej obfitego i w związku z tym droższego czynnika produkcji.”

b) Teorie neotechnologiczne

„Autorzy teorii neotechnologicznej bazują na rozwiniętej wersji zasady obfitości zasobów, wykorzystując ją w ujęciu dynamicznym. Eksponują oni postęp techniczny jako podstawowy czynnik determinujący intensywność oraz kierunki rozwoju specjalizacji, handlu międzynarodowego, a nawet międzynarodową wymianę czynników wytwórczych.

Nie stanowią one grupy jednorodnej i są systematycznie rozwijane.

Teoria luki technologicznej

Teorię luki technologicznej sformułował w zasadniczych zarysach M.V.Posner, ale poważny wkład w jej rozwój włożyli też inni ekonomiści, w tym zwłaszcza G.C.Hufbauer i P.Krugman. Przyjęli oni przede wszystkim realistyczne założenia o różnych poziomach rozwoju wiedzy technicznej w poszczególnych krajach, o zróżnicowaniu tempa i kierunków postępu technicznego oraz o ograniczonych możliwościach szybkiego i nieodpłatnego nabywania z innych krajów wiedzy technicznej.

Zgodnie z teorią luki technologicznej o kierunkach i strukturze międzynarodowego handlu artykułami przemysłowymi (choć nie tylko) decydują opóźnienia poszczególnych krajów w opanowywaniu technik produkcji nowoczesnych wyrobów oraz w wykorzystywaniu osiągnięć postępu technicznego. Kraje, w których ludzie, przedsiębiorstwa, branże i gałęzie gospodarki odznaczają się przewagą technologiczną, dużą innowacyjnością i które tym samym mogą sprostać wymaganiom nieustannego wyścigu technicznego w świecie, mają -zdaniem zwolenników tej teorii- łatwiejszy dostęp do zagranicznych rynków zbytu. Natomiast kraje o mniejszej zdolności innowacyjnej muszą konkurować w eksporcie innych wyrobów i usług oraz dążyć do zdobycia zagranicznych rynków zbytu innymi sposobami.

M.V.Posner starał się, ażeby jego koncepcja była możliwie spójna i przekonująca. W związku z tym dokonał podziału okresu utrzymywania się przewagi technologicznej przedsiębiorstwa z określonego kraju A nad partnerami krajowymi i zagranicznymi na trzy zasadnicze etapy:

• Wewnątrzkrajowa luka imitacyjna- okres utrzymywania się przewagi technologicznej przedsiębiorstwa-innowatora z kraju A nad pozostałymi partnerami krajowymi

• Międzynarodowa luka popytu- okres, który upływa zanim w krajach otoczenia pojawi się efektywny popyt na nowy produkt i/lub technologię

• Międzynarodowa luka imitacyjna- okres, który upływa od momentu wprowadzenia innowacji w kraju A do momentu pełnego dysponowania nowym produktem przez kraje otoczenia

• Okres uczenia się- okres potrzebny producentom z otoczenia do wdrożenia nowej technologii, rozpoczęcia produkcji nowego wyrobu i jego sprzedaży na rynku wewnętrznym.

• Okres zwiększania rozmiarów produkcji wewnętrznej aż do momentu rozpoczęcia eksportu na rynek kraju przodującego w wyścigu technologicznym.”

3. Teoria cyklu życia produktu

„Podstawy teorii cyklu życia produktu sformułował już J.A.Schumpeter, ale w sposób całościowy przedstawił ją dopiero R.Vernon.

Teoria cyklu życia produktu jest kompleksowa, tzn. uwzględnia w najszerszym zakresie różnorodne efekty postępu technicznego w produkcji i wymianie.”

Rys. 1. Fazy cyklu życia produktu

SPIS TABEL I RYSUNKÓW

Tabela 1. Absolutne różnice jako podstawa handlu międzynarodowego

Adam Budnikowski „Międzynarodowe stosunki gospodarcze” str.40

Tabela 2. Względne różnice jako podstawa handlu międzynarodowego

Adam Budnikowski „Międzynarodowe stosunki gospodarcze” str.42

Tabela 3. Różnice w kosztach produkcji w ujęciu pieniężnym jako podstawa handlu międzynarodowego

Adam Budnikowski „Międzynarodowe stosunki gospodarcze” str.51

Rysunek 1. Fazy cyklu życia produktów

Józef Misala „Współczesne teorie wymiany międzynarodowej i zagranicznej polityki ekonomicznej”, str.61

BIBLIOGRAFIA

1. Adam Budnikowski „Międzynarodowe stosunki gospodarcze”, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001

2. Józef Misala „Współczesne teorie wymiany międzynarodowej i zagranicznej polityki ekonomicznej”, Warszawa 2001

3. Philip Kotler „Marketing, Analiza, Planowanie, Wdrażanie i Kontrola”

4. www.encyklopedia.wp.pl

5. www.slownik-online.pl

Adam Budnikowski „Międzynarodowe stosunki gospodarcze”, str. 29. PWE, Warszawa 2001

www.encyklopedia.wp.pl

Adam Budnikowski „Międzynarodowe stosunki gospodarcze” str. 18, PWE, Warszawa 2001

Ibidem, str. 21

www.slownik-online.pl/kopalinski

Adam Budnikowski „Międzynarodowe stosunki gospodarcze” str. 30, PWE, Warszawa 2001

Adam Budnikowski „Międzynarodowe stosunki gospodarcze” str. 31, PWE, Warszawa 2001

Józef Misala „Współczesne teorie wymiany międzynarodowej i zagranicznej polityki ekonomicznej”, str.9-17, Warszawa 2001

Adam Budnikowski „Międzynarodowe stosunki gospodarcze” str.37

Ibidem, str.38

Adam Budnikowski „Międzynarodowe stosunki gospodarcze” str.39

Adam Budnikowski „Międzynarodowe stosunki gospodarcze” str.42

Adam Budnikowski „Międzynarodowe stosunki gospodarcze” str.50

Józef Misala „współczesne teorie wymiany międzynarodowej i zagranicznej polityki ekonomicznej”,str.17

Józef Misala „Współczesne teorie wymiany międzynarodowej i zagranicznej polityki ekonomicznej”, str.53-55, Warszawa 2001

ibidem, str. 60

www.student.e-tools.pl

22

eksport

import

Zużycie

(konsumpcja)

produkcja

Stany Zjednoczone

czas

import

eksport

produkcja

zużycie

Czas

Inne kraje zachodnie

import

produkcja

zużycie

Kraje mniej rozwinięte

Faza

innowacyjna

Faza dojrzewania

Faza standaryzacji

czas

---