BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE KRAJU A „POLITYKA ENERGETYCZNA POLSKI DO 2030 ROKU”

(WYBRANE ASPEKTY)

Tadeusz Zaborowski

Zbigniew Zalesiński

Słowa kluczowe: bezpieczeństwo energetyczne, dywersyfikacja, gaz ziemny, ropa naftowa, węgiel

brunatny, węgiel kamienny

1. WSTĘP

Bezpieczeństwo państwa, to stan ale i proces umożliwiający normalny rozwój państwa - pomyślną realizację wszystkich jego celów - uzyskiwany zazwyczaj w wyniku zorganizowanej ochrony i obrony przed wszelkimi zagrożeniami militarnymi i niemilitarnymi, zewnętrznymi i wewnętrznymi, przy użyciu sił i środków pochodzących ze wszystkich dziedzin działalności państwa.

W innym ujęciu jest to stan, który daje poczucie pewności i gwarancję jego zachowania oraz szansę na doskonalenie. Jedną z podstawowych potrzeb człowieka jest sytuacja odznaczająca się brakiem ryzyka utraty czegoś, co człowiek szczególnie ceni”.

Z punktu widzenia społeczności danego państwa bezpieczeństwo narodowe odnosi się do zapewnienia integralności terytorialnej, suwerenności, swobody wyboru drogi politycznej oraz warunków umożliwiających osiągnięcie dobrobytu i rozwoju.

Na bezpieczeństwo państwa wpływają różnorakie czynniki. Do najważniejszych z nich zaliczamy:

• położenie geopolityczne,

• gospodarkę,

• politykę,

• siły zbrojne,

• zagrożenia militarne,

• zagrożenia pozamilitarne,

• świadomość obywateli,

• ekologię.

Z uwagi na dziedzinę występowania rozróżniamy bezpieczeństwo:

• militarne,

• polityczne,

• energetyczne,

• ekologiczne,

• informatyczne,

• społeczne,

• kulturowe.

2. BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE

W zakresie gospodarki najistotniejsze znaczenie ma bezpieczeństwo energetyczne. Ustawa Prawo energetyczne w art. 3 p. 16 definiuje bezpieczeństwo energetyczne jako stan

gospodarki umożliwiający pokrycie perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na

paliwa i energię, w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu

wymagań ochrony środowiska.

Bezpieczeństwo energetyczne kraju jest zależne od relacji pomiędzy ilością energii pozyskiwanej w kraju a ilością energii zużywanej w kraju, czyli od wskaźnika samowystarczalności energetycznej. Im wyższy wskaźnik, tym bezpieczeństwo większe. Pożądanym stanem jest sytuacja, gdy wskaźnik samowystarczalności wynosi 1, czyli, kiedy kraj całkowicie zaspokaja swoje potrzeby energetyczne z własnych źródeł.

Polska w latach 70-tych ubiegłego wieku charakteryzowała się wskaźnikiem na poziomie 1,13, co oznacza, że więcej energii wytwarzała aniżeli zużywała. A wszystko to przy wysokiej energochłonności naszej ówczesnej gospodarki. Jeszcze w połowie lat 90. wskaźnik ten wynosił ok. 0,98, co nadal gwarantowało wysoki stopień bezpieczeństwa i suwerenności energetycznej. Od 1996 r. w związku z modernizacją polskiej gospodarki i przedefiniowaniem priorytetów z sektora surowcowego na sektor wysokich technologii wartość tego wskaźnika zaczęła szybko maleć. Było to związane głównie z masowym zamykaniem kopalń i ograniczaniem wydobycia węgla kamiennego przy jednoczesnym wzroście zużycia pochodzącej z importu (głównie z Rosji) ropy naftowej.

Tab. 1. Wartości wskaźnika samowystarczalności energetycznej

Rok	1997	1998	1999	2000
Polska	96,5	90,4	89,7	84,0
UE	54,2	52,6	53,4	49,8

Źródło: „Informacja o stanie bezpieczeństwa energetycznego państwa oraz działaniach podejmowanych przez rząd w tym zakresie” - Rada Ministrów RP, styczeń 2002 r. - WWW.mg.gov.pl

W chwili obecnej działa w Polsce 39 kopalń węgla kamiennego, podczas gdy jeszcze na początku lat 90-tych było ich 70. Podkreślić należy, że jednocześnie z restrukturyzacją sektora węglowego znacznie spadała energochłonność gospodarki. W ciągu ostatnich 10 lat (2000 - 2009) spadek ten wyniósł 30%, co potęguję skalę pozbywania się suwerenności i dobrowolnego uzależniania się od zagranicy.

Szacuje się, że nasz wskaźnik samowystarczalności energetycznej za dziesięć lat spadnie do poziomu 0,6.

Rys. 1. Zmiany współczynników dywersyfikacji, samowystarczalności energetycznej i zależności importowej

Polski w latach 1990-2030 oraz prognoza dla Unii Europejskiej na lata 2005-2030

Źródło: Joanna Mazurkiewicz „ POLITYKA ENERGETYCZNA” Tom 11 , Zeszyt 1, 2008, s.314

Paradoksalnie można by rzec, że w tzw. „czasach zniewolenia totalnego” byliśmy bardziej suwerenni aniżeli dzisiaj, w czasach wolności i demokracji. Oczywiście rozumiejąc suwerenność jako zdolność państwa do przetrwania w skrajnie krytycznych warunkach.

Ustawa Prawo energetyczne w art. 3 wymienia następujące źródła energii:

• paliwa - paliwa stałe, ciekłe i gazowe będące nośnikami energii chemicznej(p. 3),

• paliwa gazowe - gaz ziemny wysokometanowy lub zaazotowany, w tym

skroplony gaz ziemny oraz propan-butan lub inne rodzaje gazu palnego, dostarczane

za pomocą sieci gazowej, a także biogaz rolniczy, niezależnie od

ich przeznaczenia (p. 3a),

• odnawialne źródło energii - źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania

energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i

pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu

wysypiskowego, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzania

lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek roślinnych

i zwierzęcych (p. 20).

W przyjętym przez Radę Ministrów w dniu10 listopada 2009 roku dokumencie „Polityka energetyczna Polski do 2030 roku” bezpieczeństwo dostaw paliw i energii zostało zdefiniowane jako zapewnienie stabilnych dostaw paliw i energii na poziomie gwarantującym zaspokojenie potrzeb krajowych i po akceptowanych przez gospodarkę i społeczeństwo cenach, przy założeniu optymalnego wykorzystania krajowych zasobów surowców energetycznych oraz poprzez dywersyfikację źródeł i kierunków dostaw ropy naftowej, paliw ciekłych i gazowych.

3. DYWERSYFIKACJA ŹRÓDEŁ DOSTAW ENERGII PIERWOTNEJ

GAZ ZIEMNY

Tab. 2. Krajowe zasoby gazu ziemnego na tle zasobów wybranych państw UE (2009)

Państwo	Zasoby (mld m³)	Wydobycie	Wskaźnik R/P (lata)
Wielka Brytania	340	69,6	4,9
Niemcy	120	13,0	9,2
Włochy	120	8,4	14,2
Holandia	1 390	67,5	20,6
Polska	140,56	5,1	27,6

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Gospodarki - www.mg.gov.pl

Polskie zasoby gazu ziemnego są relatywnie niewielkie(140, 56 mld m³) i przy obecnym poziomie wydobycia zaspokajają potrzeby krajowego rynku w niewielkim procencie. Według prognoz do roku 2030 zużycie gazu znacznie wzrośnie, głównie w związku z:

• wzrostem zużycia tego nośnika przez odbiorców finalnych,

• przewidywanym rozwojem wysokosprawnych źródeł w technologii parowo-gazowej,

• koniecznością budowy źródeł gazowych w elektroenergetyce w celu zapewnienia mocy szczytowej i rezerwowej dla elektrowni wiatrowych.

W chwili obecnej Polska jest jednym z niewielu państw w Unii Europejskiej, dla których gaz ziemny ma drugorzędne znaczenie w strukturze zużycia energii pierwotnej (tab. 3)

Tab. 3. Struktura zużycia energii pierwotnej w wybranych państwach UE

	Czechy	Francja	Niemcy	Włochy	Hiszpania	Polska
Energia wodna	1,24%	5,56%	1,43%	5,00%	2,62%	0,66%
Energia nuklearna	13,84%	38,64%	10,82%	0,00%	9,28%	0,00%
Węgiel	44,02%	4,63%	26,00%	9,60%	10,14%	60,96%
Gaz ziemny	18,03%	15,43%	15,43%	39,59%	24,38%	12,84%
Ropa naftowa	22,86%	35,74%	38,02%	45,80%	53,58%	25,54%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Gospodarki - www.mg.gov.pl

Udział gazu jest jednym z najniższych w UE i wynosi zaledwie 12,84%. Większość gazu pochodzi z importu (tab. 4). Jednakże przy takim poziomie zużycia nie zagraża to bezpieczeństwu energetycznemu Polski w sytuacjach krytycznych.

Tab. 4. Struktura dostaw gazu ziemnego do Polski w latach 2001 - 2008 (mln m³)

Źródło/kierunek pochodzenia	2004	2005	2006	2007	2008	2009
Wydobycie krajowe	4300,2	4318,1	4 277,1	4 276,1	4 083,4	4 105,2
Import gazu	9 304,00	9 690,60	10 028,40	9 286,50	10 264,30	9 135,8
w tym: Rosja	5 757,60	6 340,30	6 839,70	6 219,20	7 056,70	8 137,2
Niemcy	386,2	330,6	477,5	783,6	825,4	993,4
Norwegia	480	485,1	360,1	0,0	0,0	0,0
Czechy	0,3	0,3	0,3	0,3	0,3	0,2
Kraje Azji Środkowej	2 679,90	2 533,10	2 346,90	2 279,30	2 377,2	0,0
Ukraina	0	1,2	3,9	4,2	4,8	5,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Gospodarki - www.mg.gov.pl

W strukturze zaopatrzenia w gaz import w 2009 roku stanowił 69%, był to głównie import z Rosji. Poziom ten utrzymuje się na tym samym poziomie od 2005 roku (tab. 5). Rodzi się oczywiście pytanie, czy w związku z planowanym wzrostem zużycia gazu ziemnego jest korzystne zwiększanie poziomu importu gazu z Rosji, czy też należy szukać innych dostawców. Jeżeli innych, to skąd i za jaką cenę.

 Tab. 5. Struktura zaopatrzenia w gaz ziemny w latach 2005 - 2009

[mln m sześc.]	2005	2006	2007	2008	2009
Wydobycie krajowe : mln m³ %	4318,1 30,82%	4 277,1 29,90%	4 276,1 31,53%	4 083,4 28,41%	4 105,2 31,0%
Import : mln m³ %	9 690,60 69,18%	10 028,40 70,10%	9 286,50 68,47%	10 264,30 71,59%	9 135,8 69,0%

 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PGNiG

Wynegocjowany ostatnio przez premiera Pawlaka nowy kontrakt długoterminowy z Rosją całkowicie zabezpiecza nasze potrzeby gazowe do roku 2030, a nawet dłużej. Obawa, że zwiększa on nasze uzależnienie od Moskwy wydaje się byś bezzasadna. Polska jako kraj członkowski UE nie powinna obawiać się tego typu zagrożeń. Pod jednym wszakże warunkiem, będziemy zachowywać się racjonalnie i zrozumiale dla partnerów z Unii. Wypada w tym miejscu przypomnieć, że to my ostatecznie zablokowaliśmy budowę drugiej nitki gazociągu „Jamał 2” przez nasze terytorium. Kiedy Rosja porozumiała się z Niemcami i innymi odbiorcami gazu na zachodzie Europy i wspólnie postanowili wybudować gazociąg biegnący po dnie Bałtyku, to my blokowaliśmy, i blokujemy tą budowę używając jako jednego z argumentów stwierdzenia, że gazociąg lądowy biegnący przez Polskę będzie tańszy i bezpieczniejszy ekologicznie. Z punktu widzenia długoterminowego bezpieczeństwa energetycznego taka polityka jest szkodliwa. Prowadzi do izolacji i faktycznego uzależnienia. Dlatego korzystne byłoby dla nas przyłączenie się do „Nord Stream”. Tym bardziej, że w dobie globalizacji i koncentracji import gazu z innych kierunków geograficznych wcale nie musi oznaczać innych dostawców. Od pewnego czasu trwają prace nad powołaniem spółki, której udziałowcami będą: Gazprom, Qatar Liquefied Gas Company Limited i National Iranian Oil Company (po 30% udziałów) i koncern zajmujący się pośrednictwem w sprzedaży gazu (10%). Spółka zajmie się wydobyciem i przetwórstwem gazu irańskiego. Inwestorzy planują wybudować gazociąg, który będzie łączył irańskie pole gazowe Południowy Pars z katarskim Ras-Laffan. Może więc zdarzyć się tak, że katarski gaz importowany poprzez gazo port będziemy kupować także od Gazpromu.

Dlatego dywersyfikacja powinna polegać przede wszystkim na zwiększeniu możliwości wydobycia gazu ziemnego z rodzimych złóż, oraz na zwiększeniu inwestycji w zakresie poszukiwań i zagospodarowania niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego, które mogą zdecydowanie podwyższyć poziom wydobycia krajowego.

ROPA NAFTOWA

Drugim surowcem energetycznym, którego mamy zbyt mało we własnych zasobach jest ropa naftowa. Jej krajowe wydobycie wyniosło w 2009 roku zaledwie 504,1 tys. ton i zmniejszyło się w porównaniu z rokiem 2005 o ok. 114 tys. ton (tab. 6).

Tab. 6. Wydobycie ropy naftowej wraz z kondensatem w latach 2005 - 2009

Tys. ton	2005	2006	2007	2008	2009
Wydobycie	618,7	541,0	527,8	495,7	504,1

  Źródło: PGNiG

Większość zużywanej w kraju ropy pochodzi z importu, głównie z Rosji (92% w 2008 roku).

Tab. 7. Kierunki polskiego importu ropy naftowej w 2008 roku  

L.p.	Kraj	Ilość tys. ton	%
1.	Import ogółem	20 917,85	100
2.	Rosja	19 287,15	92
3.	Norwegia	1 193,59	5
4.	Azerbejdżan	211,75	1
5.	Białoruś	108,97	0,52
6.	Wielka Brytania	82,87	0,39
7.	Kazachstan	24,09	0,11
8.	Ukraina	8,64	0,04
9.	Francja	0,59	0,00
10.	Niemcy	0,22	0,00

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Państwowego Instytutu Geologicznego

Rodzi się pytanie, czy tak duży procent importu gazu ziemnego i ropy naftowej z jednego kierunku wpływa na poziom dywersyfikacji i bezpieczeństwa energetycznego? Jak wyglądamy w tym zakresie na tle innych krajów i całej Unii Europejskiej? Dane pokazują, że nie odbiegamy poziomem dywersyfikacji dostaw paliw i energii od średniej unijnej (tab. 8). Dla Polski wskaźnik ten w 2000 roku wyniósł 75,1, a dla Unii 74.9.

Tab. 8. Wartości wskaźnika dywersyfikacji zaopatrzenia w paliwa i energię

Rok	1997	1998	1999	2000
Polska	70,7	72,9	73,3	75,1
UE	75,3	74,3	74,5	74,9

Źródło: „Informacja o stanie bezpieczeństwa energetycznego państwa oraz działaniach podejmowanych przez rząd w tym zakresie” - Rada Ministrów RP, styczeń 2002 r. - WWW.mg.gov.pl

W naszym przypadku wielkość tą zawdzięczamy głównie wysokiemu udziałowi węgla kamiennego i brunatnego w bilansie energetycznym.

4. WĘGIEL KAMIENNY I BRUNATNY

Według szacunków ONZ światowe zasoby surowców energetycznych wynoszą:

• węgiel - 67%,

• ropa naftowa i gaz ziemny - 33%

Wynika z tego, że w dłuższej perspektywie, jeżeli nie zostaną uruchomione nowe źródła energii, to węgiel będzie surowcem strategicznym w skali globalnej. Według raportu Międzynarodowej Agencji Energetycznej (MAE) "World Energy Outlook 2009" (WEO 2009) głównym paliwem w sektorze elektroenergetycznym pozostanie węgiel. Jego udział w światowej produkcji energii elektrycznej wzrośnie w roku 3030 do 44%. Takie szacunki są oparte na światowych zasobach surowców energetycznych (rys. 2) Wynika z niego, że węgla brunatnego, przy obecnym poziomie zużycia, wystarczy nam na 300 lat, węgla kamiennego na 200 lat, gazu ziemnego na 60 lat, a ropy naftowej tylko na 40 lat. Innymi słowy światowe zasoby ropy naftowej wyczerpią się około roku 2050, gazu ziemnego wystarczy do roku 2070.

Rys. 2. Światowe zasoby surowców energetycznych

Źródło: Z. Kasztelewicz AGH 2010

Dotychczasowa polska polityka energetyczna skupiała się tymczasem na likwidacji kolejnych kopalń i zmniejszaniu wydobycia (tab. 9). Nie podejmowano działań strategicznych, uwzględniających długofalowe tendencje światowe. Obiektywnie patrząc należy jednak zaznaczyć, że było to spowodowane ogromem zadań i wymogów, jakie postawiła przed nami Unia Europejska w procesie akcesyjnym. Przy jednoczesnej zapaści gospodarczej i finansowej państwa (chociażby „dziura Bauca”) górnictwo nie mogło liczyć na znaczącą pomoc.

Tab. 9. Wydobycie węgla kamiennego w Polsce w tysiącach ton

Rok	1995	2000	2005	2006	2007	2008
Ilość t	135523	102081	95410	95221	88233	83600
Zmiany %	100	75	70	70	65	61

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Tymczasem wydobycie węgla kamiennego na świecie systematycznie rośnie (tab. 10). Jak obrazuje to tabela nawet największe potęgi gospodarcze świata uznały, że węgiel kamienny jest atrakcyjnym i perspektywicznym paliwem. Znamienne, że Rosja, posiadające bogate zasoby ropy naftowej i gazu ziemnego zwiększyła własne wydobycie węgla o 62% w okresie od 2000 roku do 2008 roku. Polska jest jedynym państwem, posiadającym znaczące zasoby węgla, które w tym okresie zmniejszyło wydobycie.

Tab. 10. Wydobycie węgla kamiennego na świecie - stan na koniec 2008 roku (mln. t)

Kraj	2000	2008	Zmiana %
Polska	102	83,6	- 18%
RPA	225	242	8%
Chiny	1 171, 2	2 622	124%
Australia	238	341	43%
Indie	310	460	48%
Rosja	169	275	62%
USA	899	1 000	11%
Świat ogółem	3 641	5 850	62%

Źródło: Z. Kasztelewicz AGH 2010

Wydaje się, że problem ten został wreszcie zauważony przez polski rząd.

Zgodnie z założeniami „Polityki energetycznej Polski do 2030 roku „ węgiel będzie wykorzystywany jako główne paliwo dla elektroenergetyki w celu zagwarantowania odpowiedniego stopnia bezpieczeństwa energetycznego kraju. Prowadzona będzie polityka racjonalnego i efektywnego gospodarowania krajowymi złożami węgla.

Z uwagi na wyczerpywanie się zasobów węgla kamiennego i brunatnego w obecnie eksploatowanych złożach, przewidywane jest w okresie do 2030 roku przygotowanie i rozpoczęcie eksploatacji nowych złóż. Wymagać to będzie zabezpieczenia dostępu do zasobów strategicznych węgla, m.in. poprzez ochronę obszarów ich występowania przed dalszą zabudową infrastrukturalną nie związaną z energetyką i ujęcie ich w koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz długookresowej strategii rozwoju. Konieczne będzie kompleksowe rozwiązywanie problemu, m.in. skorelowanie planów eksploatacji złóż z planami inwestycyjnymi w innych sektorach, np. dotyczącymi infrastruktury drogowej. Dotyczy to w szczególności złóż węgla kamiennego „Bzie-Dębina”, „Śmiłowice”, „Brzezinka” oraz złóż węgla brunatnego „Legnica”, „Gubin”.

Jak podkreśla wicepremier Waldemar Pawlak „…krajowe złoża węgla uniezależniają nas od importu. Dlatego powinniśmy je lepiej wykorzystywać. Mam tu na myśli czyste technologie węglowe, także zgazowanie i upłynnianie węgla. Staramy się także, aby w Polsce powstały dwie eksperymentalne elektrownie z instalacją CCS (carbon, capture and storage) do wychwytywania i składowania dwutlenku węgla. Chcemy promować czyste technologie węglowe, a w konsekwencji zużywać mniej ropy i gazu…”

Takie działania zostały zawarte w szczegółowych celach polityki węglowej, gdzie zakłada się m.in.:

• zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju poprzez zaspokojenie krajowego

zapotrzebowania na węgiel, zagwarantowanie stabilnych dostaw do odbiorców

i wymaganych parametrów jakościowych,

• wykorzystanie węgla przy zastosowaniu sprawnych i niskoemisyjnych technologii,

w tym zgazowania węgla oraz przerobu na paliwa ciekłe lub gazowe,

• wykorzystanie nowoczesnych technologii w sektorze górnictwa węgla

dla zwiększenia konkurencyjności, bezpieczeństwa pracy, ochrony środowiska

oraz stworzenia podstaw pod rozwój technologiczny i naukowy,

Dla realizacji wytyczonych celów podejmowane będą działania:

• rozwój zmodernizowanych technologii przygotowania węgla do energetycznego

wykorzystania,

• zniesienie barier prawnych w zakresie udostępniania nowych złóż węgla kamiennego

i brunatnego,

• identyfikacja krajowych zasobów strategicznych węgla kamiennego i brunatnego,

oraz ich ochrona przez ujęcie w planach zagospodarowania przestrzennego,

• zabezpieczenie dostępu do zasobów węgla poprzez realizację przedsięwzięć

w zakresie udostępniania i przemysłowego zagospodarowania nowych,

udokumentowanych złóż strategicznych jako inwestycji celu publicznego o znaczeniu

ponadlokalnym,

• intensyfikacja badań geologicznych w celu powiększenia bazy zasobowej węgla

z wykorzystaniem nowoczesnych technik poszukiwawczych i rozpoznawczych,

• dokończenie trwających zmian organizacyjnych i strukturalnych,

• wspieranie prac badawczych i rozwojowych nad technologiami wykorzystania węgla

do produkcji paliw płynnych i gazowych, zmniejszenia negatywnego wpływu

na środowisko procesów pozyskiwania energii z węgla oraz w zakresie węglowych

ogniw paliwowych,

Według prognoz Ministerstwa Gospodarki krajowe zapotrzebowanie na energię pierwotną będzie systematycznie rosnąć, obrazuje to tabela 11.

Tab. 11. Zapotrzebowanie na energię pierwotną w podziale na nośniki (Mtoe, jednostki naturalne)

	Jedn.	2006	2010	2015	2020	2025	2030
Węgiel brunatny*)	Mtoe	12,6	11,22	12,16	9,39	11,21	9,72
		mln ton	59,4	52,8	57,2	44,2	52,7	45,7
	Węgiel kamienny**)	Mtoe	43,8	37,9	35,3	34,6	34,0	36,7
		mln ton	76,5	66,1	61,7	60,4	59,3	64,0
	Ropa i produkty naftowe	Mtoe	24,3	25,1	26,1	27,4	29,5	31,1
		mln ton	24,3	25,1	26,1	27,4	29,5	31,1
	Gaz ziemny***)	Mtoe	12,3	12,0	13,0	14,5	16,1	17,2
		mln ton	14,5	14,1	15,4	17,1	19,0	20,2
Energia odnawialna	Mtoe	5,0	6,3	8,4	12,2	13,8	14,7
Paliwo jądrowe	Mtoe	0	0	0	2,5	5,0	7,5
Pozostałe paliwa	Mtoe	0,7	0,7	0,9	1,1	1,4	1,6
RAZEM ENERGIA PIERWOTNA	Mtoe	97,8	93,2	95,8	101,7	111,0	118,5
Eksport energii elektrycznej	Mtoe	-0,9	0	0	0	0	0

Źródło: Ministerstwo Gospodarki „Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku”, s. 13

*) - wartość opałowa węgla brunatnego 8,9 MJ/kg

**) - wartość opałowa węgla kamiennego 24 MJ/kg

***) - wartość opałowa gazu ziemnego 35,5 MJ/m3

Nie oznacza to, że wzrost ten nastąpi we wszystkich nośnikach. Mimo położonego w dokumencie akcentu na rozwój górnictwa węglowego przyjęte przez rząd prognozy zakładają dalsze, stopniowe zmniejszanie wydobycia węgla, zarówno kamiennego, jak i brunatnego (tab. 12). Licząc w mln ton przewiduje się procentowy spadek odpowiednio o:

• węgiel kamienny - 14 %,

• węgiel brunatny - 4%.

Tab. 12. Prognozowane zmiany (%) zapotrzebowania na energię pierwotną w podziale na nośniki (jednostki naturalne)

	Jedn.	2010	2015	2020	2025	2030
Węgiel brunatny	mln ton	52,8	57,2	44,2	52,7	45,7
		%	100	108	83	99	86
	Węgiel kamienny	mln ton	66,1	61,7	60,4	59,3	64,0
		%	100	93	91	89	96
	Ropa i produkty naftowe	mln ton	25,1	26,1	27,4	29,5	31,1
		%	100	103	109	117	123
	Gaz ziemny	mln ton	14,1	15,4	17,1	19,0	20,2
		%	100	109	121	134	143
	Energia odnawialna	Mtoe	6,3	8,4	12,2	13,8	14,7
		%	100	133	193	219	233
	Paliwo jądrowe	Mtoe	0	0	2,5	5,0	7,5
		%	100	100	250	500	750
	RAZEM ENERGIA PIERWOTNA	Mtoe	93,2	95,8	101,7	111,0	118,5
		%	100	102	109	119	127

Źródło: opracowanie własne na podstawie „Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku”, s. 13

Spośród wielu przyczyn determinujących taki stan rzeczy na szczególną uwagę zasługują trzy:

• sytuacja w górnictwie,

• stan energetyki,

• uprawnienia do emisji CO2.

Analiza przeprowadzona w 2001 roku przez J. Darskiego, J. Kickiego i E. Sobczyka zwraca uwagę na następujące aspekty:

• bez inwestycji kopalnie będą eksploatowały węgiel wyłącznie z poziomów aktualnie czynnych lub w budowie,

• do 2015 r. 10 kopalń (nie licząc zakładów likwidowanych w ramach programu

restrukturyzacji) zostanie zamkniętych wskutek wyczerpania zasobów,

• do roku 2020 pozostanie 14 czynnych kopalń węgla kamiennego, a wydobycie wyniesie 58 mln ton,

• inwestowania i udostępnianie nowych poziomów wydobywczych umożliwi wydobycie węgla będzie w 2030 roku na poziomie 70 mln ton w 2030 r. w 15 czynnych kopalniach posiadających około 600 mln ton surowca.

Jak podkreśla W. Pawlak „… wskutek wieloletnich zaniechań inwestycyjnych poprzednich rządów, znaczna część polskich elektrowni osiągnęła wiek emerytalny i wymaga gruntownych remontów. Awaryjna jest również sieć przesyłowa. Szacujemy, że do 2025 r. uruchomienie nowych mocy wytwórczych pochłonie blisko 50 mld euro…”

Z tego względu przedsiębiorstwa energetyczne planują wycofanie z bilansu energetycznego znacznych ilości mocy wytwórczych (Tabela 13)

Tab. 13. Planowane i prognozowane wycofania wytwórczych mocy brutto

w elektrowniach systemowych (MW)

		2008-2010	2011-2015	2016-2020	2021-2025	2026-2030
Ogółem	wycofania	570	2898	4125	2805	4527
		głęboka modernizacja	1702	4204	-	-	-
	Węgiel kamienny	wycofania	330	1825	2785	2805	4527
		głęboka modernizacja	222	444	-	-	-
	Węgiel brunatny	wycofania	240	1073	1340	-	-
		głęboka modernizacja	1480	3760	-	-	-

Źródło: Ministerstwo Gospodarki „Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku”, s. 9

Znamienny jest fakt, że elektrownie systemowe nie planują przeprowadzania głębokich modernizacji mocy wytwórczych po roku 2015.

Wycofane moce wytwórcze planuje się zastąpić nowymi mocami oraz mocami „odzyskanymi” po głębokiej modernizacji rozpoczętej przed rokiem 2015(Tabela 14).

Tab. 14. Zdeterminowane przyrosty/odtworzenia wytwórczych mocy brutto

w elektrowniach systemowych (MW)

		2008-2010	2011-2015	2016-2020
Ogółem	nowe moce/odtworzenia	1778	1980	2600
		po głębokiej modernizacji	992	5332	-
	Węgiel kamienny	nowe moce/odtworzenia	460	1380	1700
		po głębokiej modernizacji	232	1392	-
	Węgiel brunatny	nowe moce/odtworzenia	1318	-	500
		po głębokiej modernizacji	760	3940	-
Gaz ziemny		-	200	400

Źródło: Ministerstwo Gospodarki „Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku”, s. 9

Z analizy porównawczej danych z tabel 13 i 14 wyłania się kilka niepokojących faktów

(tabela 15):

• w okresie 2011 - 2020 w rezultacie wycofania mocy wytwórczych przy jednoczesnym uruchomieniu nowych mocy w elektrowniach wykorzystujących jako paliwo węgiel kamienny ich moc wytwórcza zmniejszy się o 1530 MW,

• w okresie 2021-2030 planuje się wycofanie kolejnych 7332 MW mocy wytwórczych przy jednoczesnym braku prognoz co do uruchomienia nowych mocy,

• w wyniku wycofania mocy wytwórczych opartych na węglu brunatnym w latach 2011-2020 elektrownie zmniejszą produkcję energii o 1913 MW,

• ogółem w latach 2011-2020 moc wytwórcza elektrowni systemowych opartych na węglu kamiennym i węglu brunatnym zmniejszy się o 3443 MW

• w tym samym czasie w wyniku głębokiej modernizacji nastąpi przyrost mocy wytwórczych o 1128 MW,

• łączny bilans jest jednak ujemny, moc wytwórcza elektrowni systemowych zmniejszy się o 2215 MW,

• brak danych prognostycznych na lata 2021-2030 może wskazywać, że rząd, mimo deklaracji słownych, nie posiada w chwili obecnej jasnej strategii rozwoju energetyki opartej na węglu.

Tab. 15. Bilans wytwórczych mocy brutto w elektrowniach systemowych (MW) w

latach 2011 - 2030

Paliwo	Lata	2011-2020	2021-2030	Lata	2011-2020	2021-2030
Węgiel kamienny	wycofania	4610	7332	głęboka modernizacja	444	-
		nowe moce/odtworzenia	3080	b.d.	po głębokiej modernizacji	1392	b.d.
		zmiana MW	- 1530	(-7332)	zmiana MW	+ 948	-
	Węgiel brunatny	wycofania	2413	-	głęboka modernizacja	3760	-
		nowe moce/odtworzenia	500	b.d.	po głębokiej modernizacji	3940	b.d.
		zmiana MW	- 1913	-	zmiana MW	+ 180	-
	Ogółem	zmiana MW	-3443	- 7332	zmiana MW	+ 1128	-
		Bilans MW	- 9647

Źródło: opracowanie własne

Analiza przeprowadzona w 2010 roku przez Z. Kasztelewicza na AGH w Krakowie wskazuje, że dane zaprezentowane przez rząd są zaniżone (tabela 16).

Tab. 16. Zapotrzebowanie na nowe moce wytwórcze do 2030 roku

Roczny przyrost zapotrzebowania na energię elektryczną	3-4 %
W 2008 roku moc zainstalowana	34 673 MW
Do 2030 roku wypadną stare bloki	15 000 MW
Do 2030 roku należy zainstalować nowych mocy i zmodernizować	35 000 - 45 000 MW

Źródło: Z. Kasztelowicz, AGH 2010

Zastanawia zwłaszcza brak danych liczbowych odnoszących się do rozwoju energetyki opartej na węglu brunatnym w sytuacji, gdy jesteśmy jednym z najbogatszych w jego zasoby państw. Udokumentowano w naszym kraju ponad 14 mld t węgla brunatnego w złożach pewnych, ponad 60 mld t w zasobach oszacowanych. W obszarach potencjalnie węglonośnych może występować dodatkowo ponad 140 mld t. złoża te są położone głównie w czterech regionach: łódzkim, wielkopolskim, dolnośląskim i lubuskim.

Opracowania fachowe wskazują, że aby utrzymać obecny poziom wydobycia i wykorzystania energetycznego węgla brunatnego niezbędne są duże inwestycje nie tylko przed rokiem 2020, ale głównie w latach 20-tych XXI wieku. Jeden z wariantów rozwiązania tego problemu prezentuje poniższa tabela.

Tab. 17. Planowane wydobycie węgla brunatnego.

	Kopalnie węgla brunatnego
Lata	Adamów	Bełchatów	Konin	Turów	Legnica		Razem
										front I	front II
2010	4,4	40,0	10,4	13,8			68,6
2011	4,4	40,2	10,4	12,0			67,0
2012	4,4	39,8	10,4	12,0			66,6
2013	4,4	42,5	10,5	10,7			68,1
2014	4,4	42,5	10,4	9,4			66,7
2015	4,4	42,5	10,4	9,4			66,7
2016	4,4	38,1	10,4	9,4			62,3
2017	4,4	37,8	10,4	9,4			62,0
2018	4,4	36,8	10,4	9,4			61,0
2019	4,4	37,7	10,4	9,4			61,9
2020	4,4	37,3	10,4	9,4			61,5
2021	4,4	35,5	10,2	8,3			58,4
2022	3,3	36,0	10,2	8,3	4,5		62,3
2023	1,4	35,0	10,3	8,3	9,0		64,0
2024		35,7	10,3	8,3	9,7		64,0
2025		37,5	10,3	8,3	13,9		70,0
2026		36,4	10,3	8,3	15,0		70,0
2027		36,9	7,4	8,3	17,4		70,0
2028		31,5	4,5	8,3	25,7		70,0
2029		22,5	4,2	8,3	30,0	5,0	70,0
2030		17,5	4,2	8,3	30,0	10,0	70,0

Źródło: Kwartalny Biuletyn Informacyjny „Węgiel Brunatny” 2005 nr 3/52

Pamiętać należy, że oprócz zagłębia legnickiego prowadzone są intensywne działania w innych regionach, m.in. w lubuskim, gdzie władze samorządowe wraz z KWB Konin dążą do uruchomienia kopalni Gubin - Brody - Mosty.

Energetyka węglowa wiąże się z emisją dużych ilości CO2, co przyczyni się na przestrzeni najbliższych lat do znacznego wzrostu cen (tabela 18). Jest to związane z obowiązkiem wykupu uprawnień do emisji gazów cieplarnianych. Do roku 2013 obowiązek ten obejmuje 30% wytwarzanej energii, w roku 2020 będzie to 100% wytwarzanej energii. Przy założeniu, że cena uprawnień będzie się utrzymywać na poziomie 60 €/0,7 t CO2 w roku 2020 cena energii elektrycznej dla przemysłu osiągnie pułap ok. 474 zł'07/MWh. W związku z uruchomieniem w latach 20-tych elektrowni jądrowych cena ta ustabilizuje się.

Tab. 18. Ceny energii elektrycznej (zł'07/MWh)

Odbiorca	Lata	2006	2010	2015	2020	2025	2030
Przemysł	Cena (zł'07/MWh)	233,5	300,9	364,4	474,2	485,4	483,3
		Dynamika ceny (%)	100	128	156	203	207	206
	Gospodarstwa domowe	Cena (zł'07/MWh)	344,5	422,7	490,9	605,1	615,1	611,5
		Dynamika ceny (%)	100	122	142	175	178	177

Źródłó: opracowanie własne na podstawie Ministerstwo Gospodarki „Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku”, s. 17

W „Polityce energetycznej Polski do 2030 roku” wśród wielu celów zawarto i taki:

„Wykorzystanie węgla przy zastosowaniu sprawnych i niskoemisyjnych technologii,

w tym zgazowania węgla oraz przerobu na paliwa ciekłe lub gazowe”. Oznacza to, że emisja CO2 do atmosfery powinna systematycznie maleć, a to z kolei powinno doprowadzić do zmniejszenia wielkości kwot przeznaczanych na wykup uprawnień do emisji i w efekcie końcowym do wolniejszego wzrostu cen energii. Tymczasem symulacja rządowa przewiduje jedynie stabilizację cen poprzez rozwój energetyki jądrowej.

5. PODSUMOWANIE

W ramach zobowiązań ekologicznych „3x20%” Unia Europejska wyznaczyła na 2020 rok następujące cele ilościowe:

• zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do

roku 1990,

• zmniejszenie zużycia energii o 20% w porównaniu z prognozami dla UE na

2020 r.,

• zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii do 20% całkowitego zużycia

energii w UE, w tym zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii w transporcie do 10%.

Zdaniem Stowarzyszenia Elektryków Polskich osiągnięcie przez Polskę tych celów jest nierealne, gdyż:

• ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do 1990 roku

(332,2 mln ton CO2 wg danych UE) oznaczałoby w 2020 roku emisję CO2 w ilości 265,8 mln ton,

• zmniejszenie zużycia energii pierwotnej o 20% w porównaniu z prognozami

UE (np. opracowanie Komisji Europejskiej „European Energy and Transport”,

opracowane w 2005 roku na 2020 rok dla Polski przewidziano 122,2 mln toe)

oznaczałoby wielkość tego zużycia na poziomie 97,8 mln toe,

• nie jest możliwe w polskich uwarunkowaniach zwiększenie przewidywanego

udziału odnawialnych źródeł energii z zakładanego poziomu 10,5%

do wyznaczonego prze UE 20%.

Polityka energetyczna Polski do 2030 roku zakłada, że emisja CO2 będzie stopniowo maleć z poziomu ok. 332 mln ton w 2006 r. do ok. 280 mln ton w 2020 (tabela 12). Obniżenie emisji w stosunku do emisji w 1990 r. wyniesie w roku 2020 ok. 16% przy 11% wzroście zapotrzebowania na energię finalną. Będzie to możliwe dzięki:

• większemu zużyciu energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych,

• większemu zużyciu energii pochodzącej z kogeneracji,

• wzrostowi zużycia biopaliw w transporcie,

• zwiększeniu zużycia gazu ziemnego we wszystkich sektorach,

• poprawie sprawności wytwarzania oraz przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej i ciepła,

• uruchomieniu pierwszego bloku jądrowego w 2020 r.

Tab. 19. Emisje CO2

Emisja CO2 [mln ton]	1990	2006	2010	2015	2020	2025	2030
Kraj	332,2	331,9	299,1	295,7	280,3	294,7	303,9
Przemysły energetyczne		188,5	170,3	167,7	148,7	154,1	157,2
Ciepłownie		13,1	13,7	13,7	12,9	13,9	14,8
dynamika %(1990=100)	100	99	90	89	84	88	91

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych za 2006 r. - Agencja Rynku Energii S.A.

Stopniowy wzrost emisji CO2 nastąpi po roku 2020. Dzięki wprowadzeniu kolejnych bloków jądrowych emisja przekroczy 300 mln ton dopiero w 2030 r. pozostając nadal o ok. 8,5 poniżej emisji w 1990 r. Oznacza to jednak złamanie unijnych zobowiązań ekologicznych.

Prognozy unijne na roku 2020 przewidywały zużycie przez Polskę ok. 122,2 mln toe energii pierwotnej, co po obniżeniu o 20% daje ok. 97,8 mln toe. Rządowe prognozy zakładają zużycie około 101,7 mln toe energii pierwotnej w roku 2020 i około 118,5 mln toe w roku 2030 (tabela 5). Unijne zobowiązania ekologiczne i w tym zakresie nie zostaną wypełnione.

Reasumując:

1. Przeprowadzona analiza cząstkowa założeń opisowych i liczbowych zawartych w dokumencie „Polityka energetyczna Polski do 2030 roku” wskazuje, że będzie to polityka defensywna, ugodowa, nastawiona przede wszystkim na osiągnięcie krótko- i średnioterminowych wskaźników.

2. Priorytetem polityki energetycznej państwa będzie spełnienie wymogów stawianych przez Unię Europejską.

3. Mimo ogólnych zapisów o preferowaniu krajowych nośników energii, zwłaszcza węgla kamiennego i węgla brunatnego, dane liczbowe wskazują na systematyczny, planowy wzrost uzależniania od importu nośników energii. Polska w tym zakresie wyraźnie zmierza do średniej unijnej, tj. spadku bezpieczeństwa energetycznego do poziomu ok. 60%.

4. W dokumencie brak wizji i determinacji do rozwijania własnego zaplecza naukowo-badawczego celem opracowania i wdrażania nowych technologii węglowych.

Заключение

ЭНЕРГЕТИЧЕСКАЯ БЕЗОПАСТНОСТЬ СТРАНЫ А „ЭНЕРГЕТИЧЕСКАЯ ПОЛИТИКА ПОЛЬШИ ДО 2030 ГОДА” - ИЗБРАННЫЕ АСПЕКТЫ

Проведённый частичный анализ документа „Энергетическая политика Польши до 2030 года” показывает, что это будет политика дефенсивная, направленная прежде всего на достижение краткосрочных и среднесрочных прказателей. Приоритетом будет выполнение требований Европейского Союза. Цифровые показатели свидетельствуют о плановом росте зависимости страны от импорта энергоносителей. Польша в этой области идёт в сторону среднеевропейского уровня, т.е. снижения энергетической безопастности до 60%.

Документ не предлагает стратегии развития собственной научно-исследовательской сферы для розработки и внедрения новых угольных технологии.

Summary

ENERGY SECURITY OF THE COUNTRY AND ENERGY POLITICS OF POLAND TO 2030 (SELECTED ASPECTS)

1. Conducted fragmentary analysis of assumptions descriptive and numerical establishments included in the document 'energy Politics of Poland to 2030' shows that it will be policy defensive, amicable, set above all to the achievement short- and of medium-term indicators.

2. Complying with the requirements of European Union will be a priority of the energy politics of the state.

3. In spite of general regulations about preferring domestic means of conveying the energy, especially a hard bituminous coal and the lignite coal, numeric data are pointing at the systematic, scheduled rise dependences on the import of energy carrier. Poland in this respect clearly is making its way towards the union average, i.e. of fall in the energy security to the level c 60 %.

4. In the document is missing vision and determination to create own scientific back which could draw up and implement new coal technologies.

BIBLIOGRAFIA:

1. J. Czaputowicz, Kryteria bezpieczeństwa międzynarodowego państwa - aspekty teoretyczne, [w:], Kryteria bezpieczeństwa międzynarodowego państwa, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2003.

2. K. Malak: Bezpieczeństwo i obronność państwa. Warszawa 1998, s. 87

3. Joanna Mazurkiewicz „ POLITYKA ENERGETYCZNA” Tom 11 , Zeszyt 1, 2008,

4. Z. Kasztelowicz, „Węgiel brunatny optymalnym paliwem dla polskiej energetyki w I połowie XXI” AGH 2010

5. „Informacja o stanie bezpieczeństwa energetycznego państwa oraz działaniach podejmowanych przez rząd w tym zakresie” - Rada Ministrów RP, styczeń 2002 r. - WWW.mg.gov.pl

6. Kommiersant - 12-11-2008 - www.kommersant.ru

7. Kwartalny Biuletyn Informacyjny „Węgiel Brunatny” 2005 nr 3/52

8. „Polska strategia energetyczna” Infrastruktura - Środowisko - Energia. Dodatek lobbingowy do "RZECZPOSPOLITEJ" 9 września 2008 r.

9. „Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku” - Załącznik 2. do „Polityki energetycznej Polski do 2030 roku”, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 10.11.2009 r.

10. Słownik terminów z zakresu psychologii dowodzenia i zarządzania, Warszawa 2000,

11. http://pl.wikipedia.org

12. Dz.U. 1997 Nr 54 poz. 348 z późn. zm.

SPIS TABEL:

Tabela 1. Wartości wskaźnika samowystarczalności energetycznej.

Tabela 2. Krajowe zasoby gazu ziemnego na tle zasobów wybranych państw UE (2009).

Tabela 3. Struktura zużycia energii pierwotnej w wybranych państwach UE.

Tabela 4. Struktura dostaw gazu ziemnego do Polski w latach 2001 - 2008 (mln m³).

Tabela 5. Struktura zaopatrzenia w gaz ziemny w latach 2005 - 2009.

Tabela 6. Wydobycie ropy naftowej wraz z kondensatem w latach 2005 - 2009.

Tabela 7. Kierunki polskiego importu ropy naftowej w 2008 roku.  

Tabela 8. Wartości wskaźnika dywersyfikacji zaopatrzenia w paliwa i energię.

Tabela 9. Wydobycie węgla kamiennego w Polsce w tysiącach ton.

Tabela 10. Wydobycie węgla kamiennego na świecie - stan na koniec 2008 roku (mln. t).

Tabela 11. Zapotrzebowanie na energię pierwotną w podziale na nośniki (Mtoe, jednostki

naturalne).

Tabela 12. Prognozowane zmiany (%) zapotrzebowania na energię pierwotną w podziale na

nośniki (jednostki naturalne).

Tabela 13. Planowane i prognozowane wycofania wytwórczych mocy brutto

w elektrowniach systemowych (MW).

Tabela 14. Zdeterminowane przyrosty/odtworzenia wytwórczych mocy brutto

w elektrowniach systemowych (MW).

Tabela 15. Bilans wytwórczych mocy brutto w elektrowniach systemowych (MW) w

latach 2011 - 2030.

Tabela 16. Zapotrzebowanie na nowe moce wytwórcze do 2030 roku.

Tabela 17. Planowane wydobycie węgla brunatnego.

Tabela 18. Ceny energii elektrycznej (zł'07/MWh).

Tabela 19. Emisje CO2.

SPIS RYSUNKÓW:

Rys. 1. Zmiany współczynników dywersyfikacji, samowystarczalności energetycznej i

zależności importowej Polski w latach 1990-2030 oraz prognoza dla Unii

Europejskiej na lata 2005-2030.

Rys. 2. Światowe zasoby surowców energetycznych.

http://pl.wikipedia.org

Słownik terminów z zakresu psychologii dowodzenia i zarządzania, Warszawa 2000, s. 17.

J. Czaputowicz, Kryteria bezpieczeństwa międzynarodowego państwa - aspekty teoretyczne,

[w:], Kryteria bezpieczeństwa międzynarodowego państwa, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych,

Warszawa 2003.

K Malak: Bezpieczeństwo i obronność państwa. Warszawa 1998, s. 87

Dz.U. 1997 Nr 54 poz. 348 z późn. zm.

Dz.U. 1997 Nr 54 poz. 348 z późn. zm.

Kommiersant - 12-11-2008

„Polska strategia energetyczna” Infrastruktura - Środowisko - Energia. Dodatek lobbingowy do "RZECZPOSPOLITEJ" 9 września 2008 r.

„Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku” - Załącznik 2. do „Polityki energetycznej Polski do 2030 roku”, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 10.11.2009 r.

DARSKI J., KICKI J., E. SOBCZYK J., 2001 - Raport o stanie gospodarki zasobami złóż węgla kamiennego. Studia, Rozprawy, Monografie, IGSMiE PAN, Kraków.

„Polska strategia energetyczna” Infrastruktura - Środowisko - Energia. Dodatek lobbingowy do "RZECZPOSPOLITEJ" 9 września 2008 r.

---