2.1.2 Gospodarka otwarta

Konsekwencje finansowania deficytu przyrostem długu zagranicznego zależą głównie od istniejącego w danej gospodarce systemu kursu walutowego. Aby zilustrować te różnice można wykorzystać model Flemminga -Mundella (wykresy 5,6), który wykorzystam również do zilustrowania przyrostu zadłużenia na rynku krajowym w warunkach gospodarki otwartej przy założeniu występowania doskonałej mobilności kapitału w skali międzynarodowej.

Rozpatrzmy najpierw skutki deficytu budżetowego finansowanego przyrostem długu publicznego przy stałym kursie walutowym.

Wykres 5. Ekspansywna polityka fiskalna przy stałym kursie walutowym

r

LM₀

r₁ LM₁

r₂ BP

r₀

IS₂ IS₁

IS₀

Y₀ YpY₁ Y

Zakładamy początkowo, że gospodarka znajduje się w punkcie E₀, przy stopie procentowej na poziomie światowym r₀ i dochodzie Y₀. Przy doskonałej mobilności kapitału, gospodarka znajduje się równocześnie w sytuacji równowagi zewnętrznej (saldo bilansu płatniczego wynosi zero) oraz wewnętrznej (planowane wydatki są równe faktycznej produkcji przy stopie procentowej zapewniającej równowagę na rynku pieniężnym), jednakże produkcja faktyczna jest niższa od potencjalnej (tzw. luka recesyjna). Rząd za pomocą instrumentów ekspansywnej polityki fiskalnej próbuje przybliżyć gospodarkę do stanu pełnego zatrudnienia, co graficznie można przedstawić jako przesunięcie krzywej IS₀ do IS₁. Powstaje nadwyżka w bilansie płatniczym. Przy stałym kursie walutowym następuje przyrost poziomu rezerw dewizowych banku centralnego i jednocześnie przyrost podaży pieniądza krajowego (operacje wyrównawcze), co graficznie obrazuje przesunięcie krzywej LM w prawo. Podobny efekt wywołuje zaciągnięcie długu na rynkach zagranicznych, ponieważ bezpośrednio powoduje przyrost rezerw dewizowych. Powstaje tzw. luka inflacyjna (produkcja faktyczna Y₁ przewyższa Y_p). Aby nie dopuścić do powstania inflacji rząd powinien skorygować politykę fiskalną (nieco "zaostrzyć" tę politykę), co na rysunku można przedstawić jako przesunięcie IS₁ Do pozycji IS₂. Polityka fiskalna jest więc bardzo skuteczną metodą stabilizowania gospodarki przy stałym kursie walutowym, ponieważ przyrost podaży pieniądza spowodowany prowadzonymi operacjami wyrównawczymi dodatkowo wzmacnia ekspansywny charakter tej polityki przy braku skuteczności polityki pieniężnej. Efekt wypierania wydatków sektora prywatnego poprzez ekspansywną politykę fiskalną jest znacznie osłabiony, ponieważ przyrost stopy procentowej wywołuje napływ kapitału (wyższa stopa zwrotu), przyrost rezerw dewizowych i podaży pieniądza, co zmniejsza poziom krajowej stopy procentowej.

Przy płynnym kursie walutowym sytuacja kształtuje się w odmienny sposób. (rys. 5). Zaciąganie długu publicznego na rynku krajowym lub zagranicznym podobnie wywołuje nadwyżkę w bilansie płatniczym. Jednakże nadwyżka wywołuje w tym systemie kursu walutowego inne konsekwencje niż w poprzednio analizowanym przypadku.

Wykres 6. Ekspansywna polityka fiskalna przy płynnym kursie walutowym

r

LM

r₁ BP₁

r₂ BP₀

r₀

IS₁

IS₀ IS₂

Y₀Y₂Y_p Y

Przy nie zmienionej podaży pieniądza krajowego (bank centralny nie prowadzi operacji wyrównawczych w celu podtrzymania poziomu kursu waluty) dochodzi do aprecjacji waluty krajowej, co ogranicza wielkość eksportu netto, przy innych czynnikach nie zmienionych. Na rysunku można przedstawić tę sytuację jako przesunięcie IS₁ oraz BP₀ odpowiednio do pozycji IS₂ i BP₁. Polityka fiskalna przy płynnym kursie walutowym nie jest więc skuteczna, ponieważ jej skutki są niwelowane przez zmiany kursu walutowego, które działają w przeciwnym kierunku niż stosowana początkowo polityka fiskalna. Uzyskany ostatecznie poziom równowagi wewnętrznej występuje więc przy poziomie dochodu Y₂ niewiele wyższym niż początkowy, ponadto przy wyższym poziomie stopy procentowej r₂.

Bardziej szczegółowe omówienie tego modelu można znaleźć przykładowo w opracowaniach: Z. M. Fallenbuchl, "Wstęp do analizy makroekonomicznej gospodarki otwartej", Akademia Ekonomiczna, Kraków, 1995, str.204 - 212; A. Stevenson, V. Muscatelli, M. Gregory, "Macroeconomic Theory and Stabilization Policy", Philip Allan/Barnes & Noble Books, Glasgow and Oxford, 1988, str. 258 - 265.

Wzrost stopy procentowej do poziomu r₁ powoduje napływ kapitału, co przyczynia się do poprawy salda bilansu obrotów kapitałowych bilansu płatniczego. Jednocześnie wzrost dochodu powoduje przyrost importu na skutek wzrostu dochodu do poziomu Yp przy danej krańcowej skłonności do importu. Skutkiem jest pogorszenie się salda obrotów bieżących bilansu płatniczego. Jednakże efekt wcześniej opisany silniej wpływa na saldo bilansu płatniczego wywołując jego nadwyżkę.

Analiza dotycząca wcześniejszego rysunku jest tutaj adekwatna do momentu powstania nadwyżki w bilansie płatniczym.

Opis innych możliwości ukształtowania się poziomu równowagi zob. Z. Fallenbuchl, "Wstęp ...", op. cit.

---