Geologia, geomorfologia i gleboznawstwo.

Skały macierzyste gleb Polski.

-warstwa powierzchniowa litosfery -> w 75% sk. osadowe, z których powstała większość gleb

-szczególne znaczenie -> sk. osadowe związane z lodowcami, występujące na terenie Polski w czwartorzędzie (plejstocen i holocen, rozgraniczenie pomiędzy nimi stanowi wycofanie się ostatniego zlodowacenia)

-Zlodowacenia - okresy, w których na skutek ochłodzenia się klimatu powstawały pokrywy lodowcowe.

Przyjmuje się, że na terenie Pl zlodowaceń było 4, z tym, że ostatnie miało niewielki zasięg i przebiegało w kilku etapach.

*Zlodowacenie KRAKOWSKIE (POŁUDNIOWOPOLSKIE) - (600-500 tys lat temu) obejmowało cały teren Pl sięgając do Karpat

*ŚRODKOWOPOLSKIE - obejmowało Pl od str pn do linii Śląsk, Częstochowa, Góry Świętokrzyskie, Włodawa.

*BAŁTYCKIE - (zaczęło się 120 tys lat temu, skończyło 10 tys lat temu) teren do linii Głogów, Poznań, Płock, Augustów.

-powstawanie moren czołowych i dennych

-lądolód przenosił ogromne masy skalne, które zalegają do dziś na terenie Pl w postaci dużych głazów, zwanych głazami narzutowymi

-interglacjały - okresy pomiędzy zlodowaceniami. Znaczne ocieplenie, duży rozwój roślinności ; tworzenie się rzek lodowcowych ; sedymentacja osadów tworzących podłoże skalne - powstawanie zastoisk wodnych, w których sedymentacja zachodziła b. powoli ;

-osady polodowcowe z powodu niskich przeciętnych temp., znacznej wilg. i dużej ilości opadów, były silnie przemywane, dochodziło także do wietrzenia chemicznego - rezultatem najdrobniejsze, koloidalne części były przenoszone w głąb gleb, następowało także rozpuszczenie i wymycie składników łatwiej rozpuszczalnych (szczególnie węglanów wapnia i mg)

-rzeźbienie terenu przez masy lądolodu doprowadziło do odsłonięcia starszych skał, takich jak kreda i wapienie (Jura Krakowsko-Częstochowska, okolice Kielc, Chełma)

-powst. skał lessowych - związane z bardzo silną działalnością wiatru

-powst. pokładów torfu - w proc. zarastania zbiorników wodnych ; torfowiska niskie - powst. torfowiska towarzyszył dopływ wód zasobnych w skł. pokarmowe i zawiesiny ; wysokie - gdy wody były mało żyzne, o niskiej mineralizacji, np. wody opadowe ; przejściowe - naprzemienne działanie wód żyznych i mniej żyznych . T. niskie są najbardziej żyzne - dominują one na terenie Polski.

PIASKI

Na terenie całej Pl.; najwięcej wyst. ich na obszarach Niżu Polskiego, Karpat, Gór Świętokrzyskich, Borów Tucholskich, Puszcz Piskiej, Augustowskiej, Kampinoskiej i Noteckiej i nie istniejących już Sandomierskiej i Noteckiej. Piaski te pochodzą gł. z działalności lodowca.

*P. wydmowe - pochodzenia eolicznego, najsłabszy materiał glebotwórczy (wyst. w regionie nadmorskim i na Śląsku)

*fluwioglacjalne (wodno-lodowcowe) - wyst. jako piaski tarasów rzecznych wzdłuż dolin i pradolin rzek oraz w postaci stożków; są bardzo ubogimi sk. macierzystymi gleb słabo zagospodarowanych jako użytki rolne.

*wodne - podobne właściwości j.w.

*zwałowe - powst. w czasie topnienia lądolodu, nie były transportowane (wyjątkowo na małe odległości); mają nieco bogatszy skł. min. niż powyższe, dlatego są nieco lepszym materiałem glebotwórczym.

GLINY

Najbardziej rozpowszechniona skała osadowa w Pl.

*gl. zwałowa - ma szczególne znaczenie ze wzgl. na rozległość zaleganych obszarów; jest typowym nie przemytym os. lodowcowym, który nie został ani posegregowany ani rozmyty, aczkolwiek zlodowacenia spowodowały wymycie cz. koloidalnych i odwapnienie, co obniżyło wartość glebotwórczą.

*gl. wietrzeniowe - powst. w proc. wietrzenia sk. masywnych, wyst, na małych obszarach (przeważnie w górach)

UTWORY PYŁOWE

*pyły poch. wodnego - powst. w wyniku sedymentacji części pyłowych z wód lodowcowych w warunkach ich stagnowania lub b. wolnego przepływu; wyst. w różnych rej. Pl (najwięcej -> Płaskowyż Tarnogrodzki); wart. glebotwórcza nie jest wysoka.

*pyły poch. eolicznego (lessy) - utwory osadzone przez wiatr, zalegają głównie na Wyż. Lub., w Krakowskiem i na Przedgórzu Sudeckim; b. dobry materiał glebotwórczy (zawiera m.in. węglan wapnia)

IŁY

Osady lodowcowe powst. w zastoiskach wodnych; mają b. wyraźną bud. warstwową (iły wstęgowe-z warstwami na przemian jasnymi i ciemnymi); wyst. w okolicach W-awy i Pułtuska; jako mat. glebotwórczy mają niekorzystne właściwości - pęcznieją i lepią się w stanie wilgotnym, kurczą się i kamienieją w st. suchym; + mogą zaw. znaczne ilości skł. min. i węglanu wapnia.

Iły pstre (trzeciorzędowe) - wyst. w ok. Pzn i Krotoszyna, pochodzą z odsłonięć starszych warstw geolog.

TORFY

Stosunkowo młode, powst. w holocenie, powstają również współcześnie; ich wart. glebotw. nie jest wysoka (najlepsze wł. glebotw. mają torfy niskie)

Sk. macierzyste gl. Polski z okresów przedlodowcowych.

W wysokich górach - sk. magmowe i metamorf; w niskich - flisze (sk. osadowe okruchowe z okresu kredy i trzeciorzędu - łupki ilaste, pyłowce, piaskowce, zlepieńce)

Tereny wyżynne - wapienie trzeciorzędowe oraz wapienie mezozoiczne (Wyż. Małopolska, Góry Świętokrzyskie, Jura Krak-Częst., Wyż. Śl., Sudety, Pieniny, Zach. Tatry)

---