Kurs dla pszczelarzy

ROZDZIAŁ III

1. Ule, pomieszczenia i sprzęt pasieczny.

Co to jest ul?
W warunkach naturalnych pszczoły miodne osiedlają się w dziuplach drzew, rozpadlinach skalnych, gdzie znajdują ochronę przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi. Pszczołom udomowionym pomieszczenia na gniazda, w postaci uli dostarcza człowiek. Ul będący pomieszczeniem dla rodziny pszczelej, w której ta bytuje i rozmnaża się oraz składa zapasy pożywienia musi odpowiadać jej wymaganiom. Przede wszystkim ma dobrze chronić pszczoły przed zmiennymi temperaturami czyli mrozem, upałem, deszczem, śniegiem, wiatrem, w taki sposób, by pszczoły mogły w nim utrzymywać odpowiednią temperaturę i wilgotność.

1.1.Historia ula.

Wśród pierwotnych pomieszczeń dla pszczół, można rozróżnić 2 zasadnicze ich rodzaje: barcie:

• czyli sztuczne dziuple drążone w żywych drzewach

• ule przenośne- tzw. domowe wyrabiane z kory drzew, wikliny, słomy, korka i gliny.

W starożytnym Egipcie ule były plecione z wikliny i oblepione mułem, następnie układano je jedne na drugie w rodzaj stosu, który tworzył rodzaj pierwotnej pasieki. W antycznej Grecji hodowano pszczoły w ulach o kształcie cylindrycznym, wyrabiane były z wikliny lub innych giętkich prętów i również oblepiano gliną. Ule te stawiano pionowo. Rzymianie mieli ule przeważnie słomiane, w kształcie dzwonu lub walca, a z góry przykrywano je słomianymi czapkami. Słowianie, a nawet Skandynawowie hodowali pszczoły w barciach usytuowanych wysoko nad ziemią. Takim prototypem ula przenośnego była ustawiona w pobliżu ścięta barć, ze względu na wiek drzewa i jego możliwe uszkodzenie przez wiatr. Kolejnym krokiem było wyrabianie uli przez człowieka, które przybliżone były kształtem do barci, z wcześniej ściętych drzew, w ten sposób powstały tzw. ule kłody.
W tym czasie w innych krajach Europy budowano ule z lekkich materiałów takich jak wiklina i oblepiano je gliną. W Anglii takie ule miały kształt stożków. Na terenie Niemec były przeważnie ule słomiane, w kształcie walców i dzwonów, umieszczane na drewnianych podstawach. W Hiszpanii używano uli z kory dębu korkowego oraz z palonej gliny, które układano piętrami łącząc je zaprawą murarską. Na Kaukazie wyrabiano ule z wikliny lub dwóch połówek drzew, w kształcie zwężającego się z obu końców walca.

Dawne ule ramowe.
Przede wszystkim w opracowaniu konstrukcji uli ramowych oparto się na wynalazku greckim, gdzie płytki umieszczano w górnej części ula, co umożliwiało wyjęcie poszczególnych plastrów, jednak póżniej stosowano ule o nieruchomej zabudowie gniazda np. barciowe.
Pierwsze próby zmiany ula w prosty ul ramowy stosowano dopiero w XVII wieku, ale dopiero tzw. ul Hubera po raz pierwszy był ulem ramowym, ponieważ każdy plaster był oprawiony w oddzielną drewnianą ramkę. Dość znany był też na początku XIX wieku ul Christa, złożony z ustawionych jedna na drugiej coraz to mniejszych skrzynek.
Kolejnym konstruktorem ula ramowego był Piotr Prokopowicz, który zbudował swój ul w 1814 roku na bazie ramek z ula Hubera. Zbudował on ul drewniany w kształcie szafki o 3 kondygnacjach. W górnej był magazyn miodowy, zaopatrzony w ramki, które wyjmowało się od tylnej strony ula. Był to pierwowzór nadstawki, oddzielonej od części gniazdowej deską z otworami, które uniemożliwiały przedostanie się matki do plastrów i ich zaczerwienie (rodzaj kraty odgrodowej), więc w nadstawce był zupełnie czysty miód.
Stary wynalazek Greków przystosował do uli kłodowych ks.Jan Dzierżon, jego pomysłem były snozy (listewki 25 mm) na początku przybijane do ścian ula, potem poprzez wyżłobienia w tych ścianach plastry mogły być wyjmowane z ula, ale trzeba było jeden z boków plastra odcinać.
Kolejnym krokiem w kierunku ula ramowego była konstrukcja Berlepscha, niemieckiego pszczelarza, który ulepszył konstrukcję ks. Dzierżona, dodając do snozy trzy beleczki i w taki sposób powstała pierwsza ramka. Jednak pełne jej zastosowanie przyniosło dopiero skonstruowanie pierwszej miodarki w 1865 roku. Konstrukcja uli ramowych ulegała dalszym ulepszeniom i zmianom, aż przybrała obecną postać.

 Ul Hubera To tzw. ul książkowy, pierwszy ul ramowy zbudowany przez szwajcarskiego konstruktora Francisa Hubera około 1784r. Składał się z 12 ramek z wprawionymi plastrami, połączonych zawiasami jak kartki książki. Można było je łączyć w całość lub rozkładać jak książkę, stąd inna jego nazwa ul książkowy. W każdej z ramek znajdowały się po obu stronach półkoliste wycięcia, tworzące po zestawieniu ramek okrągłe otwory (wyloty ula). Dwie skrajne ramki były oszklone, co pozwalało obserwować życie rodziny pszczelej. Był to doskonały ul do prowadzenia eksperymentów, nie spełniał jednak właściwej funkcji ula- ochrony pszczół przed niekorzystnymi warunkami środowiska zewnętrznego. Jednak pomysł Hubera z zastosowaniem ramki zyskał rozgłos w Europie i odtąd pasiecznicy starali się tą ramkę przystosować do innych typów uli.

 Ul Dolinowskiego Pierwszy polski ul ramowy, zbudowany około 1884 roku przez Jana Dolinowskiego. Była to skrzynka (futerał) przykrywana daszkiem i podzielona na trzy części:

1. rodną, która zawierała 8 ramek;

2. dwie miodne mieszczące po 5 ramek.

Magazyny miodne były oddzielone od części rodnej zatworami zaopatrzonymi w szpary, przesłonięte w okresach bezpożytkowych blaszanymi szybrami . Dolinowski był pierwszym konstruktorem tzw. magazynu (rojnego) przystosowanego do gospodarki rojnej. Składał się on z dwu skrzynek spiętych haczykami. W ścianach między skrzynkami znajdowały się 4 szpary umieszczone jedna nad drugą w odstępach 2,5 cm, zasuwane czasowo specjalnymi zasuwkami

1.1.Historia ula.c.d.

• Ul Ks. Jana Dzierżona.

Pierwszy polski ul rozbieralny (snozowy) zbudowany około 1837 roku, w formie ula szafkowego, ściany ula były podwójne z cienkich desek, z warstwą mchu w środku (jako izolacja), lub pojedyncze z desek o grubości 36 mm. Gniazdo było wąskie i wysokie, (wysokość 480 mm, szerokość 192 mm, głębokość 720 mm). W 1846 roku ks. Dzierżon zbudował kolejny ul leżak o wymiarach gniazda 240 x 504 x288 mm, (zmodyfikowany do wielkości 192-240 x 630-940 x 288-360).
W latach 1851-1852 ks. Dzierżon stwierdził, że ule stojaki są wygodniejsze i lepsze w obsłudze od uli leżaków, ponieważ pszczoły w nich lepiej zimują i gromadzą więcej miodu. Ks. Dzierżon zastosował też wyżłobienia w ścianach ula. Jego ule były pierwowzorem ulepszonych potem konstrukcji ramowych

• Ul Ciesielskiego.

Ul szafkowy otwierany z boku, skonstruowany przez polskiego konstruktora Teofila Ciesielskiego, mieścił dziesięć ramek o wymiarach 227 x 480 mm, pod nim była wolna przestrzeń 145 mm, w której zimą miało się gromadzić zużyte i wilgotne powietrze. W lecie miało być zabudowane przez pszczoły, co miało zapobiegać częstemu wirowaniu miodu oraz wybijaniu matek przed głównym pożytkiem. Ramki były wyjmowane z boku podobnie jak w ulach ks. Dzierżona, co było dużą niedogodnością w sytuacji, gdy pszczelarz chciał dostać się do ramek znajdujących się w głębi ula.

• Ul snozowy.

Zbudowany około 1850 roku i łączył w sobie zalety ula Nutta i Dzierżona. Był to ul podobny do ula Nutta, ale o znacznie wyższej skrzynce rodnej, będącej stojakiem ula Dzierżona z trzema kondygnacjami snoz. Dwa dolne rzędy plastrów tworzyły gniazdo, górny zaś był magazynem miodowym. Jesienią magazyny zdejmowano, a pustą przestrzeń wypełniano słomą lub mchem. Skrzynki boczne oddzielone od środkowej blaszanymi, odsuwanymi na czas pożytku szybrami, były otwierane z góry i wentylowane podobnie jak w ulu Nutta. Ule te zostały rozpowszechnione w wielu pasiekach w końcu lat pięćdziesiątych XIX w.

• Ul Lewickiego.

Ul ramowy, pierwowzór ula warszawskiego, zbudowany około 1870 roku przez Kazimierza Lewickiego. Był to leżak beznadstawkowy, podzielony na dwie części: przednią zbudowaną z podwójnych ocieplonych ścian oraz tylną, ze ścianami pojedynczymi służącą w lecie za miodnię. Pod ramkami zbliżonymi wymiarami do warszawskich zwykłych, znajdowała się przestrzeń 10 cm, służąca do wstawiania na dno ula podkarmiaczki. Ważnym elementem wyposażenia ula była krata odgrodowa (blacha odgrodowa), wynaleziona przez Prokopowicza. Druga wersja ula miała wszystkie ściany ocieplone.

• Ul Galicyjski.

Ul Towarzystwa Galicyjskiego, zwany też słowiańskim, zbudowany na bazie ula Ciesielskiego został po raz pierwszy zaprezentowany na zjeżdzie pszczelarzy we Lwowie w 1875 roku. Ul ramowy otwierany z boku (szafkowy) na 10 ramek o wymiarach 227 x 480 mm. W powale ula był zatykany czopem otwór o wymiarach 10 x 10 cm, służący do karmienia pszczół, poddawana matek, chłodzenia ula podczas gorącego lata, a zimą ratowania głodnych rodzin, a także pobieżnego przeglądu pszczół, do stawiania na ul nadstawek z ramkami sekcyjnymi. Ul ocieplano z zewnątrz słomą. Mimo dużej kampanii medialnej w galicyjskich pismach rolniczych, ul nie przyjął się w środowiskach pszczelarzy ze względu na wady konstrukcyjne, wykonanie z drogich materiałów drzewnych oraz małego gniazda, które sprzyjało nadmiernej rojliwości.

1.2.Ule ramowe o nowocześniejszej konstrukcji

• Ul Langstrotha.

Pierwszy na świecie ul ramowy, skonstruowany przez amerykańskiego badacza pszczół i konstruktora Lorenzo Lorraine Langstrotha w 1851 roku i wyposażony w ramki w gnieżdzie i miodni, pierwowzór najbardziej rozpowszechnionego obecnie ula rozbieralnego. Jako pierwszy połączył ideę wyjmowanych ramek od góry z odkryciem, że pszczołom trzeba zostawić określony odstęp między plastrami a ściankami ula. Jego ul zrewolucjonizował pszczelarstwo, umożliwiając łatwiejsze odbieranie pszczołom miodu i łatwiejszy przegląd roju.Ramki ula 448 x 232 mm. Ule Langstrotha były jedno lub dwukorpusowe.

• Ul Brzóski- Nutta.

Ul półrozbieralny przeznaczony do gospodarki miodnej i rojnej, skonstruowany przez Thomasa Nutta w 1835 roku, a spopularyzowany następnie np. w Polsce przez Pawła Eustachego Leśniewskiego. Ul składał się z 3 części:

1. gniazdowej- rodnej,

2. dwóch przystawek skrzynek miodnych, ustawionych na wspólnej podstawie- dennicy.

W ulu tym zastosowano otwory u dołu i góry, które służyły wentylacji, dlatego inna jego nazwa, to ul przewiewny. Wadą ula była skomplikowana budowa oraz trudność wymiany plastrów gniazdowych.

• Ul Dadanta.

Ul rozbieralny o ramkach szeroko-niskich (ramka gniazdowa 435 x 300 mm, nadstawowa 435 x 150mm). Mieści się w nim 15 ramek gniazdowych i 11 nadstawkowych, zbitych z listewek o szerokości 35 mm. Ten ul ma 2 wyloty: główny i zapasowy. W skład wyposażenia wchodzą: 2 wkładki wylotowe, 2 zatwory, 2 mostki wylotowe oraz deska przegrodowa. Dennica jest przymocowana na stale do korpusu gniazdowego.

1.2.Ule ramowe o nowocześniejszej konstrukcji

 Ul Warszawski Zwykły.
Ul rozbieralny o ramkach wąsko-wąskich (ramka gniazdowa 240 x 445mm, nadstawowa 240 x 160mm). Zarówno w gnieżdzie jak i w nadstawce mieści się po 15 ramek. Do wyposażenia ula należą: 2 ścieśniacze, szczelna przegroda, 2 maty boczne, poduszka lub mata górna. Dennica jest przymocowana na stałe do korpusu gniazdowego.

 Ul Warszawski- poszerzony.
Ul rozbieralny o ramkach wąsko-wąskich (ramka gniazdowa 300 x 435mm, nadstawowa 360 x 130mm). W gnieżdzie mieści się 16 ramek, w nadstawce 15 ramek. Do wyposażenia ula należą: 2 ścieśniacze, szczelna przegroda, 2 maty i poduszka lub mata górna. Dennica jest przymocowana na stałe do korpusu gniazdowego.

 Ul Wielkopolski.
Stojak wielokorpusowy, rozbieralny, składa się z dwóch korpusów na ramkę gniazdową i jednej nadstawki na półramkę, która służy za dodatkowy magazyn miodowy. W korpusie gniazdowym mieści się 10 ramek o wymiarach 360 x 260 mm, w nadstawce też 10 półramek (360 x 130 mm). Wyposażenie ula stanowią ponadto: dwie wkładki wylotowe, mostek wylotowy, zatwór i ramka ocieplająca. Dennica jest ruchoma.

Konstrukcja ula powinna pozwalać na powiększenie i zmniejszenie gniazda, a przy tym na tyle pojemna aby swobodnie pomieściła rodzinę pszczelą w szczytowym okresie jej rozwoju. Ponadto powinna być możliwie prosta i mocna, mająca łatwy dostęp do wnętrza ula, przez co usprawniająca pracę w pasiece. Ul powinien być tak zbudowany, aby go można łatwo rozebrać i ponownie złożyć, oraz być przystosowany do przewozu. Wszystkie ule w pasiece powinny być jednego typu, a ich części składowe mieć jednakowe wymiary.

 Ul Ostrowskiej
Jest to ul najbardziej podobny do ula wielkopolskiego, ul o ramkach niższych, szczególnie uzasadnione jest jego zastosowanie, gdy są trudniejsze warunki przyrodnicze i pożytkowe oraz wcześniejszy pożytek główny. Należą do nich ul wielkopolski ul. Ostrowskiej i ul. "Apipol". Ule te zapewniają najbardziej ekonomiczną zimowlę i rozwój wiosenny pszczół czyli start do bieżącego sezonu, co głównie decyduje o ich wartości gospodarczej. W warunkach wyjątkowo korzystnych przyrodniczo (łagodna zima, wczesna, ciepła i bogato pożytkowa wiosna), oraz przy póżnych, dobrych pożytkach towarowych różnice na korzyść uli z bardziej niskimi warunkami (Ostrowskiej, Apipol) mogą być minimalne. Jednak w warunkach Polski lata i okolice o tak korzystnych układach przyrodniczych należą do rzadkości, a z wczesnych pożytków towarowych korzysta większość pasiek w kraju. Dla większości pasiek wprowadzenie typu ula o niskiej ramce jest w pełni uzasadnione. W klimacie o długich zimach i zmiennej wiośnie konieczne są ule dobrze ocieplane dostosowane do zimowania rodzin silnych. Do takich należą ule wielokorpusowe, a także warszawski oraz te dwa ostatnie, obecnie rzadziej stosowane. Do zimowania dwóch rodzin obok siebie nadają się wieloramkowe ule leżaki. Na terenach o obfitych oraz długotrwałych pożytkach ul powinien umożliwiać sprawne powiększanie magazynów miodowych jak również dostosowanie do poszerzenia gniazda i łatwego odbierania miodu. Muszą one zapewniać szybką obsługę i ograniczać ją do niezbędnego minimum. Warunki te spełnia właśnie ul wielokorpusowy dostosowany do warunków przyrodniczych w naszym kraju

1.3.Pracownie i pawilony pasieczne

Pracownia pasieczna- tradycyjna, a wymogi higieniczno sanitarne, w świetle obowiązujšcych przepisów.
Pracownia pasieczna powinna znajdować się w bezpośrednim sąsiedztwie toczka, w miarę możliwości od jego północnej strony, tak aby z jej okien całe pasieczysko było widoczne. Dobrze jest zbudować pasiekę na jednym z brzegów pasieczyska, tak aby zmniejszyć naloty pszczół. Prowadzenie gospodarki pasiecznej wymaga wykonywania licznych czynności poza obrębem właściwego pasieczyska. Do prac tych należą:

• wprawianie węzy do ramek,

• odsklepiania plastrów,

• odbiór miodu z miodarki,

• przelewanie go do odstojników a następnie do opakowań,

• przygotowanie pokarmu dla pszczół,

• wytapianie wosku i inne.

Ponadto w pasiekach nastawionych na sztuczny wychów matek są również dodatkowe prace z tym związane. Oprócz tego w okresie zimowym w pracowniach buduje się lub remontuje ule, szyje maty, wyrabia ramki i inny sprzęt. W związku z tym przy prowadzeniu pasieki niezbędne jest posiadanie odpowiedniej pracowni pasiecznej. Przy prowadzeniu dużej pasieki do 100 pni, pracownia powinna składać się z właściwego pomieszczenia ogrzewanego i pomieszczeń nieogrzewanych służących jako magazyn do przechowywania miodu i wosku oraz sprzętu itp. Pracownia powinna być wyposażona w trzon kuchenny z możliwością zagrzania wody, umycia rąk, narzędzi itp. Obok ustawia się stół roboczy, przy którym wykonuje się prace np. odsklepiania plastrów, blisko stołu stoi miodarka najlepiej w specjalnym zagłębieniu w podłodze, a odwirowany miód spływa bezpośrednio do odstojnika ustawionego niżej. W pomieszczeniu przechowalni powinna znajdować się szafa, gdzie trzyma się zapasowe ramki poszyte miodem i pierzgą a także wosku i węzy. Dalej ustawiona powinna być kilkupiętrowa półka na miód w niewielkich naczyniach, ponadto stolik manipulacyjny i szafka na drobny sprzęt. Ważnym i pomocnym urządzeniem w pracowni jest waga dziesiętna do ważenia miodu w większych naczyniach, ponadto powinna być druga szafka na ubranie pszczelarskie. Jeżeli pracownia ma strych, to powinien on być przewiewny i widny, Część szyb należy zabezpieczyć siatką przed wlotami owadów. Strych należy przeznaczyć na przechowalnię ramek z woszczyną, które najlepiej zawiesić na kilkukondygnacyjnych stojakach.

• Pawilony pasieczne: korzyści, straty, zagrożenia.

Pawilon pasieczny, to pomieszczenie do trzymania pni pszczelich przez cały rok oraz spełniające rolę pracowni pasiecznej. Jest to najczęściej wąski wydłużony budynek, w którym ule stoją przy jednej lub przy obu dłuższych ścianach, w jednym lub kilku poziomach. Wyloty uli połączone są z otworami w ścianie budynku. Usytuowanie uli w wielu poziomach w pawilonie jest dużym utrudnieniem podczas przeglądów, gdyż aby dostać się do uli umieszczonych na niższych poziomach należy wcześniej odsunąć ule górne jak szuflady do tyłu i zabezpieczenia ich odpowiednio wysokim stojakiem. Ponadto ściany pawilonu pasiecznego od strony, gdzie znajdują się wyloty uli maluje się na różne kolory. Stosowanie gospodarki pawilonowej utrudnia zwykle wędrówkę pasieki na pożytki, ułatwia wychów matek pszczelich lub pozyskiwanie mleczka pszczelego, ze względu na możliwość przeprowadzenia przeglądu rodzin niezależnie od pogody. Jednak stosowanie pawilonów pasiecznych wymaga dużych nakładów inwestycyjnych podczas organizowania pasieki.

• Pawilon wędrowny, przybory pasieczne.

Czyli ruchomy pawilon pasieczny, najczęściej duże kryte pomieszczenie, umieszczone na podwoziu z ogumionymi kołami. Przy dłuższych ścianach ustawione są piętrowo ule- najczęściej szafkowe, w części szczytowej pawilonu można urządzić pracownię pasieczną, w której czasowo można zamieszkać. Konstrukcja i wyposażenie takiego pawilonu powinny odpowiadać wymaganiom kodeksu drogowego. Jednocześnie zbyt duże pawilony wędrowne są niewygodne podczas dojazdów polnymi drogami do miejsca postoju na pożytki. Najbardziej wygodne pawilony mająś zaledwie kilkanaście uli, ustawionych na metalowych podporach. Podwozie jest dostosowane do samochodu osobowego i służy do przewozu wielu takich pawilonów, składających się na pasiekę wędrowną. Zamiast pawilonów wędrownych stosuje się też ule złączone w tzw. kontenery, przewożone na przyczepie specjalnie do tego przygotowanej.

1.4.Odzież i sprzęt pasieczny.

• Odzież pasieczna.

Odzież ochronna przy pracy na pasiece ma przede wszystkim chronić pszczelarza przed pożądleniem, oraz ze względu na utrzymanie warunków higienicznych. Na odzież składa się płaszcz roboczy lub kombinezon z siatką na głowie. Szyje się ją przede wszystkim z jasnego, gładkiego materiału i łatwego do prania. Szczególnie praktycznie jest surowe lniane płótno. Płaszcz powinien być zapinany pod szyją, z rękawami zaopatrzonymi w mankiety dobrze przylegające do przegubów rąk. Pszczoły są bardzo wrażliwe na obce zapach, więc płaszcz używany wyłącznie do pracy w pasiecie przechodzi zapachem miodu i wosku i nie podrażnia pszczół. Głowę i twarz chroni przed pożądleniem maska lub siatka ochronna. Maski są zrobione z siatki drucianej, obszytej jasnym płótnem, w taki sposób aby po jej założeniu na głowę brzegi materiału można było włożyć pod kołnierz. Obecnie coraz częściej stosuje się zamiast masek kapelusz ochronny z siatką, lub kombinezon ochronny wraz z kapeluszem, który jest bardzo wygodny przy pracach w pasiece.

• Podkurzacze

Podkurzacz pasieczny służy do uśmierzania podrażnionych pszczół podczas niezbędnych prac wykonywanych w pasiece. Najbardziej rozpowszechnionym wśród pszczelarzy jest podkurzacz wg konstrukcji Roota, składa się z paleniska z kominkiem oraz mieszka. Palenisko stanowi walcowata puszka z blachy żelaznej ocynowanej, zaopatrzona w pokrywę w kształcie stożka- kominka, z otworem wylotowym w wierzchołku. Pokrywa połączona jest zawiaskami z paleniskiem, a wewnątrz u podstawy stożka zamknięta dziurkowanym krążkiem blaszanym. Wewnątrz paleniska znajduje się druga puszka, o nieco mniejszej średnicy, sporządzona z grubej żelaznej blachy. Jej dno jest dziurkowane i ścięte ukośnie i służy za ruszt doprowadzający powietrze do paleniska. Wewnętrzna puszka czyli właściwe palenisko powinna być izolowana materiałem niepalnym, co zapobiega rozpalaniu się zewnętrznej części podkurzacza. Przy dnie z tyłu zewnętrznej puszki znajduje się otwór, przez który wpada strumień powietrza z mieszka pod dno puszki wewnętrznej. Aby sprawnie działał podkurzacz, otwory w dnie paleniska powinny mieć średnicę ok. 1 cm. Ze ściankami paleniska połączony jest skórzany mieszek, którego wylot zaopatrzony w krótką rurkę, znajduje się naprzeciwko wlotowego otworu paleniska.

• Dym i jego funkcja oraz parametry.

Jako paliwa do podkurzaczy używa się zazwyczaj suchego próchna drzew liściastych, rzadziej kory, torfu lub suchego krowieńca. Jednym z lepszych paliw są również huby, które rosną na pniach drzew liściastych, oraz łodygi słonecznika. Dym z podkurzacza powinen być dość gęsty, ale chłodny gdyż gorący dym podrażniłby rodziny pszczele. Pod wpływem dymu pszczoły, ratując swe zapasy, napełniają wola miodem i stają się ociężałe, więc nie mogą tak bardzo żądlić. Działanie dymu na pszczoły może być spotęgowane poprzez nalanie na palące się próchno w podkurzaczu paru kropel lizolu. Dodanie do paliwa kilku kawałków zboin woskowych lub grudki kitu pszczelego wpływa łagodząco na bardzo podrażnione pszczoły. Podczas spalania w podkurzaczu próchna lub innego paliwa wydziela się spora ilość smolnych substancji, które osiadają głównie na krążku ochronnym i wewnątrz kominka więc trzeba je stamtąd co jakiś czas usuwać.

 Dłuta pasieczne: rodzaje.



Dłuto pasieczne tzw. Roota, jest niezbędnym narzędziem przy pracach pasiecznych. Przede wszystkim służy za dżwignię do oddzielania nadstawki lub górnego korpusu ula od dolnego, do poruszania z miejsca i rozsuwania ramek, oczyszczania ich z wosku i kitu, do odskrobywania dna, ścian i wręgów ula oraz wielu innych czynności.






Szczotki pasieczne.
Niewielka płaska, miękka szczoteczka z drewnianą rączką, sporządzona z jasnego włosia końskiego lub tworzywa sztucznego, służy do zmiatania pszczół z plastrów. Przed użyciem zwilża się ją czystą wodą, ponieważ wilgotna nie drażni pszczół. Zmiatając pszczoły z plastra, należy trzymać szczoteczkę grzbietem nieco skośnie w dół, tak by końce włosia nie wchodziły do komórek. Szczoteczkę pasieczną można też zastąpić dużym piórem lub całym skrzydełkiem gęsim lub kaczym.

 Skrobaczki. Używa się je do oskrobywania i czyszczenia ścian oraz dna ula. Wyróżniamy skrobaczki krótkie lub długie, które sporządzone są z dobrej stali i mają wyostrzone krawędzie i odpowiednio mocne trzonki. Skrobaczka długa, nazwana także kociubą, używana jest do wygarniania zmiotków z dna uli, głównie starszych typów, zaopatrzonych w boczne drzwiczki i mających stosunkowo wysoką przestrzeń podramkową.

 Zmiotki. Praktycznym uzupełnieniem skrobaczek jest niewielka prostokątna, blaszana szufelka, zaopatrzona w pionowo osadzony trzonek. Używając szufelki i małej włosianej miotełki umocowanej na długim trzonku można z łatwością usuwać zmiotki z uli otwieranych z góry, bez wyjmowania większości ramek. Nie należy rozrzucać zmiotków z ula na toczku, ale dokładnie je wyzbierać do osobnej skrzyneczki, gdyż zabezpieczy to pasieczysko np. przed rabunkiem innych pszczół.

 Nóż pasieczny- rodzaje. Nóż pasieczny jest obosieczny, zaopatrzony w odgięty trzonek z dłutkiem do podważania ramek. Nóż pasieczny powinien być wykonany ze stali nierdzewnej. Nóż pasieczny służy przede wszystkim do odsklepiania plastrów z miodem, ponadto ma zastosowanie przy przeglądach pni, gdzie używa się go do wycinania części woszczyny trutowej lub różnych nadbudówek woskowych, odciągniętych przez pszczoły poza ramkami.

 Przegonki- rodzaje.
Przegonka służy do umożliwienia odbioru ramek z miodem z nadstawki bez niepokojenia pszczół i związanych z tym stratami miodu oraz niepotrzebnego naruszania normalnego trybu pracy i życia rodziny pszczelej. Przegonka wprawiona do poziomej przegrody z dykty i włożona pomiędzy gniazdo a nadstawkę spełnia rolę jakby jednokierunkowego wentyla, który umożliwia pszczołom przejście z nadstawki do gniazda, zamyka im jednak przejście w kierunku odwrotnym. Przegonkę zakłada się zwykle dzień wcześniej przed miodobraniem najlepiej wieczorem, w tej sytuacji następnego dnia rano można zdjąć całą nadstawkę, która jest wolna od pszczół. W sprzedaży są przegonki sprężynowe typu Portera oraz klapkowe. Przegonki klapkowe pozwalają na przejście z nadstawki do gniazda większej ilości pszczół, co skraca czas oczekiwania do 2-3 godzin i dlatego taka przegonka może być użyta kilkukrotnie w ciągu dnia.

 Stołek pasieczny- rodzaje. Pszczelarz pracujący w pasiece używa zwykle wielu narzędzi, aby mieć je pod ręką potrzebuje specjalnego stołka. Stołek pasieczny jest w taki sposób skonstruowany, aby na nim można było rozmieścić wszystkie potrzebne narzędzia i dodatkowy sprzęt pszczelarski.

 Transportówka: budowa.
Jest to niezbędne narzędzie podczas przeglądu uli w pasiece, ułatwiające pracę pszczelarzowi. Transportówka czyli lekka skrzynka zrobiona z dykty lub płyt pilśniowych, zaopatrzona w szczelną pokrywę i wręgi do zawieszania ramek, służy do przenoszenia z przechowalni na toczek ramek z woszczyną lub węzą, oraz do chwilowego przetrzymywania ramek wyjętych z ula. Transportówka może być też wykorzystywana jako rojnica do zbierania i czasowego przetrzymywania rojów naturalnych, ale także do tworzenia rojów sztucznych oraz do przewozu pszczół. W zalezności od potrzeb pszczelarza i wielkości pasieki, transportówka może przypominać zestaw skrzynek (rojnica), rozbudowany stołek pasieczny lub formę wózka małej taczki. Uniwersalna Transportówka- rojnica ma w pokrywie prostokątne wycięcie, które może być zamykane szczelną wkładką lub siatką wentylacyjną. Przez to wycięcie można wkładać do transportówki klateczkę z matką, oraz za pomocą leja wsypywać pszczoły. Przednia ściana transportówki jest zrobiona z siatki, w celu zwiększenia dostępu powietrza, która w razie potrzeby może być zasłonięta szczelną wkładką i przymocowana śrubami. W dolnej części przedniej ściany znajduje się wylot zamykany zasuwką, do którego może być zakładana przegonka. Transportówka służąca wyłącznie do przenoszenia ramek może mieć być skonstruowana w kształcie drewnianej taczki (wózka) z przednimi kółkami i w tylnej nóżki- podpory, ułatwiające transport ramek do uli. Do transportówki mogą też być przybite z boku płaskie skrzyneczki służące do przechowywania narzędzi.

• Kraty odgrodowe: rodzaje.

Krata odgrodowa używana jest w sytuacji zamknięcia matce dostępu do innych części ula. Zwykle kratą oddziela się magazyn miodowy od właściwego gniazda, aby nie dopuścić do zaczerwienia plastrów przeznaczonych na składanie miodu. Kratę odgrodową zakłada się też w okresie pożytku głównego, w celu ograniczenia czerwienia do jedynie kilku plastrów. W ulach stojakach kratę wkłada się poziomo pomiędzy gniazdo a nadstawkę, która oprawiona w ramkę ma wymiary zewnętrzne ula. Jednak w ulach leżakach kratę ustawia się pionowo ale wewnątrz ula i wymiary ramki muszą być dostosowane do wewnętrznych wymiarów ula. Kraty odgrodowe powinny być wykonane z blachy ocynkowanej lub z tworzyw sztucznych, z wyciętymi podłużnymi otworami, które umożliwiają pszczołom przejście. Najlepsze kraty są wykonane z drutu lub cienkich drewnianych pręcików osadzanych w specjalnych listewkach, gdyż pszczoły mogą łatwo przez nie przechodzić. Szerokość pomiędzy prętami musi wynieść dokładnie 4,3 mm, gdyż pszczoły powinny przez nie przechodzić bez trudu, ale zatrzymać matki mające znacznie grubszy tułów. Ostatnio stosuje się także tzw. segmenty odgrodowe, zrobione z ocynkowanego drutu o średnicy 2-2,5 mm, złożonego podwójnie i łączonego co pewien odstęp blaszanymi klamerkami lub skręconego w taki sposób aby zachować standardowy odstęp pomiędzy drutami. Długość takiego segmentu powinna odpowiadać długości górnej beleczki ramki używanej w ulu. Przed założeniem nadstawki lub drugiego korpusu, segmenty wkłada się w uliczki między górnymi beleczkami ramek korpusu dolnego. Ze względu na wygodę użycia oraz lekkość i łatwość wykonania, segmenty odgrodowe są coraz popularniejsze wśród pszczelarzy.

• Pomost.

Przyrząd ten używany jest podczas przegonu pszczół rojowych i innych podobnych czynnościach. Pomost zrobiony jest z kawałka dykty lub cienkiej płyty pilśniowej o szerokości 50 cm i długości 75-100 cm. Z trzech stron obramowany jest listewkami, a czwarty bok przystawiany jest do wylotu ula, jest bez listewki i zwężony do szerokości ok. 30 cm. Ponadto można spotkać pomosty w postaci szkieletu z listewek, obity od spodu płótnem.

• Namiot, izolator.

Namioty- izolatory służą pszczelarzom w okresach bezpożytkowych do zabezpieczenia uli przed rabunkiem. Prostokątny szkielet namiotu sporządzony jest z cienkich listewek i obity z trzech boków oraz góry siatką. Czwarty bok służy za wejście i również jest zamknięty materiałem izolacyjnym.

• Topiarki: rodzaje.

Topiarka, to urządzenie służące do wytapiania wosku, z suszu poprzez zastosowanie wysokiej temperatury. Wyróżnia się następujące rodzaje topiarek :

1. Słoneczna: to szczelna skrzynia z podwójnie oszkloną pokrywą osadzoną ruchomo na słupku. Wykorzystuje energię promieni słonecznych do wytapiania wosku ze świeżej woszczyny, podgrzewając ją do temperatury ok. 90 stopni C. Roztopiony wosk spływa z dna topiarki do podstawionego naczynia, a zanieczyszczenia zatrzymują się na siatce oraz na przegrodzie między dnem topiarki a naczyniem.

2. Wodna: to duże naczynie z wodą, w której gotuje się rozdrobniony susz, wytworzony poprzez temperaturę gotującej się wody, wosk wypływa na jej powierzchnię oraz poprzez przykrywającą susz siatkę lub pokrywę z otworkami

3. Parowa: urządzenie, w którym susz poddaje się w zamkniętym naczyniu działaniu pary wodnej i zwiększonego ciśnienia. Miednicę z wodą ustawia się na cegłach w parniku węglowym, a pod pokrywą zawiesza się rzadkie płótno. Na nim umieszcza się woszczynę uzupełnianą w miarę jej topnienia. Po szczelnym przykryciu parnika, na palenisko podkłada się określoną ilość paliwa. Wytopiony wosk wyjmuje się z miednicy następnego dnia.

4. Elektryczna: czyli prasa do wosku, która wytapia wosk na sucho, poprzez podgrzewanie suszu spiralą elektryczną wmontowaną w dno topiarki. Po jej nagrzaniu, susz stopniowo ściska się pokrywą, używając pokrętła śruby lub lewarka.

5. Miodarki: rodzaje.

Miodarka czyli tzw. wirówka, jest to urządzenie do odwirowywania miodu z plastrów pszczelich, wykonane zazwyczaj ze stali nierdzewnej. Budowa miodarki: na zewnątrz cylindryczny bęben, w środku znajduje się wirnik (kosz), połączony z mechanizmem napędowym. Do wirnika wkłada się ramki z węzą i poszytym miodem i pod wpływem siły odśrodkowej miód wylatuje z komórek plastra. Przy dnie miodarki znajduje się zawór, którym ścieka miód. Miodarki dzieli się na:


1. Miodarka hordialna: siła odśrodkowa działa prostopadle do płaszczyzny plastra i prawie jednakowo na całą jego powierzchnię. Wirowanie plastrów wymaga tu przynajmniej dwukrotnego ich obracania. Najczęściej spotyka się miodarki hordialne, jednorazowo mieszczące 3-6 plastrów.

2. Miodarka radialna: siła odśrodkowa działa równolegle do powierzchni plastrów i odwirowywanie miodu następuje jednocześnie z obu stron plastra. Pojemność kosza miodarki radialnej wynosi od kilkunastu do kilkudziesięciu plastrów.

3. Miodarka semiradialna: plastry ustawiane są w kasetach pod kątem mniejszym niż 90 stopni do promienia wirnika. Podczas obracania się wirnika w jednym kierunku odwirowywana jest jedna strona plastra. Po zmianie kierunków obrotów, wahadłowo zamocowane kasety samoczynnie ustawiają się pod tym samym kštem, po przeciwnej stronie promieni i odwirowuje się druga strona plastra. Miodarka semiradialna może pomieścić do 50 plastrów i więcej.

Mniejsze miodarki są napędzane ręcznie, większe mają napęd elektryczny.

• Odstojniki na miód




Odstojniki - są to naczynia raczej większej pojemności (100-200 litrów) wyposażone w kran spustowy okołó 1-2 cm powyżej dna. Miód znajdujący się w odstojniku przez kilka dni (zależy od czasu krystalizacji) ulega procesowi naturalnego oczyszczania (na powierzchnie wypływają zanieczyszczenia lekkie np drobiny wosku, a na dno opadają cięższe np kryształki cukru. Miód z odstojnika można od razu nalewać do naczyn przeznaczonych do handlu.

1.5.Zasady dobrej praktyki: obowiązujące przepisy.
Każdy właściciel pszczół, a co za tym idzie użytkownik zwierząt i wytwórca produktów zwierzęcych, ma obowiązek zgłosić swoją pasiekę do właściwego terytorialnie powiatowego lekarza weterynarii. (Ustawa z 24.04.1997 r. O zwalczaniu chorób zakażnych zwierząt, badaniu zwierząt i mięsa oraz Państwowej Inspekcji Weterynaryjnej. Dz. U. 1999 r. Nr 99, poz. 66 z póżniejszymi zmianami). Zarejestrowanie pasieki w Powiatowym Inspektoracie Weterynaryjnym winno nastąpić w okresie 30 dni od nabycia pszczelej rodziny lub osadzenia roju. Właściciel zgłaszający się do rejestracji winien udokumentować odpowiednie przygotowanie fachowe w postaci co najmniej zdanego podstawowego kursu pszczelarskiego. (Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 8.01.2003 w sprawie rejestru podmiotów prowadzących niektóre rodzaje działalności dotyczącej zwierząt i produktów zwierzęcych. Dz.U. 2003 r. ,Nr 7, poz.87.). Po zgłoszeniu pasieki do wyżej wymienionego rejestru właściciel pasieki winien otrzymać weterynaryjny numer identyfikacyjny. Jest on konieczny przy wystawianiu przez pszczelarza handlowego dokumentu identyfikacyjnego do każdej partii towaru, który wprowadzony jest do obrotu. Dotyczy to także sprzedaży bezpośredniej w pasiece, na kiermaszu, na targowisku, czy wprost do zakładów żywienia zbiorowego (Ustawa z 14.02.2003 o zmianie ustawy o zwalczaniu chorób zakażnych zwierząt, badaniami zwierząt rzeżnych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej oraz niektórych innych ustaw. Dz.U. 2003 r. Nr 52, poz.450). Zgłoszona pasieka winna spełniać szczegółowe warunki weterynaryjne, związane z wprowadzeniem na rynek zwierząt, a w tym konkretnym przypadku rojów, matek i rodzin pszczelich, a także środków spożywczych w postaci produktów pszczelich. (Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 18.09.2003 w sprawie szczegółowych warunków weterynaryjnych, jakie muszą spełniać gospodarstwa w przypadku, gdy zwierzęta lub środki spożywcze pochodzenia zwierzęcego z tych gospodarstw są wprowadzane na rynek. Dz.U. 2003 r. Nr 168, poz. 1643.). Na pszczelarzu spoczywają szczególnie obowiązki dotyczące bezpieczeństwa. W myśl przepisów właściciel zwierząt odpowiada za szkody spowodowane przez jego zwierzęta. (Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 13.12.2002 w sprawie szczegółowych warunków weterynaryjnych, wymaganych przy prowadzeniu działalności, związanej ze sprzedażą bezpośrednią. Dz. U. 2002 r. Nr 223, poz.879). Dlatego też celowym jest aby:

• obszar pasieczyska był ogrodzony

• przy każdym wejściu znajdowała się tabliczka z napisem: Uwaga pszczoły! Nieupoważnionym wstęp wzbroniony!

• przy głównym wejściu była informacja o numerze telefonu właściciela

• ule były ustawione co najmniej 10 m od drogi, budynków mieszkalnych i inwentarskich, zabudowań gospodarczych, podwórzy, ogrodów i 50 m od autostrady lub drogi szybkiego ruchu

• w przypadku niemożności ustawienia uli w w/w odległości, oddalić je stałą przeszkodą (parkanem, murem, krzewami) o wysokości co najmniej 3m, tak by spowodować wznoszenie się pszczół ponad sąsiedni teren

• na obszarach zaludnionych hodować odmiany pszczół charakteryzujące się obniżoną agresywnością

• ubezpieczyć się od odpowiedzialności cywilnej pszczelarzy, bądz to indywidualnie, bądz też w ramach ubezpieczenia zbiorowego zorganizowanego przez Regionalny Związek Pszczelarzy w Jeleniej Górze

Przemieszczanie rodzin pszczelich w ramach typowych dla pszczelarstwa wyjazdów na pożytki wymaga:

• posiadania świadectwa zdrowia rodzin pszczelich, wydanego przez powiatowego lekarza weterynarii

• zgłoszenia zamiaru przewiezienia swojej pasieki do danej miejscowości u właściwego terytorialnie powiatowego lekarza weterynarii

• wystawienia kolejnego świadectwa przez powiatowego lekarza weterynarii z obszaru, na który pasieka była czasowo wywieziona po wykorzystaniu danego pożytku i przed powrotem na stałe miejsce stacjonowania

• wcześniejszego uzgodnienia z właścicielem plantacji (najlepiej w formie pisemnej), zasad ustawiania i stacjonowania pasieki

• zapoznanie się z terminarzem zabiegów agrochemicznych na danym terenie (w/w sprawy regulują: Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi 28.08.2003 r. w sprawie wzoru świadectwa zdrowia dla zwierząt wprowadzonych na rynek. Dz. U. 2003 r. Nr 181, poz.1773 oraz z 19.05.1999 r. w sprawie zasad wprowadzania czasowych zakazów ograniczania miejsca wystąpienia choroby zakażnej zwierząt oraz czasowych ograniczeń w ruchu osobowym. Dz.U.1999 r. Nr 53 poz.561)

W obrębie gospodarstwa pasiecznego winny znajdować się:

• środki dezynfekcyjne (soda kaustyczna, wapno palone, mleko wapienne), do przeprowadzenia dorażnej dezynfekcji terenu pasieki, a więc w odpowiedniej ilości,

• maty dezynfekcyjne do zastosowania przy wejściach i wyjściach w przypadku wystąpienia zgnilca amerykańskiego

• skrzynia lub szafa metalowa, zamykana na klucz do przechowywania środków dezynfekujących

• miejsce zabezpieczania przed dostępem osób postronnych, a szczególnie dzieci, w którym przechowywane są lecznicze środki weterynaryjne

• wydzielony przedział lub mebel na odzież i obuwie używane podczas prac w pasiece,

• dwa wyodrębnione pomieszczenia w formie specjalistycznych pracowni- jedno do przeprowadzania miodobrania i pozyskiwania produktów pszczelich, drugie do przechowywania podstawowego sprzętu i wykonywania bieżącej obsługi rodzin pszczelich

• apteczka, a w niej w szczególności: środki opatrunkowe, wapno odczulające, maść antyhistaminowa, krople nasercowe,

W pracowni pasiecznej obowiązują najwyższe wymogi higieniczne. Dlatego musi być zapewniona:

• możliwość umycia rąk

• niedostępność dla owadów i gryzoni

• funkcjonalność przy operowaniu sprzętem pasiecznym i jego magazynowaniu

• dwa razy w roku badanie wody, jeśli jej żródłem jest ujęcie indywidualne

• bieżące wywożenie śmieci i odpadków do śmietników lub na wysypisko (w/w sprawy reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 18.12.2002 roku ws. kwalifikacji sposobów w zakresie przestrzegania zasad higieny w procesie produkcji lub w obrocie żywnością. Dz. U. 2003r., Nr 27, poz. 233).

System gospodarowania prowadzony przez pszczelarza winien uwzględniać:

• wymogi związane z biologią rodziny pszczelej,

• używanie materiałów nieszkodliwych dla ochrony środowiska,

• prowadzenie ze względów higienicznych i zdrowotnych intensywnej wymiany plastrów,

• nie wprowadzenie do miodu plastrów, które były objęte zabiegami zwalczania warrozy,

• doprowadzenie do pełnego zużycia zapasów zimowych w okresie wiosennego rozwoju rodzin pszczelich,

• wprowadzanie matek pszczelich z selekcjonowanych linii w kierunku wzmocnienia łagodności,

• utrzymywanie zdrowotności pszczół między innymi poprzez szczególną dbałość o higienę w pasiece oraz korzystanie z kwalifikowanego materiału hodowlanego,

• zwalczanie warrozą nie tylko z powodu obniżenia jakości pozyskiwanych produktów pszczelich, ale jako działanie służące ograniczaniu chorób wirusowych pszczół, w związku z nakłuwaniem powłok larw i pszczół; stosowanie przy zwalczaniu warrozą metod biotechnologicznych,

• takie postępowanie, które pozwoli uniknąć obecności środków stosowanych w leczeniu pszczół w produktach pszczelich,

• dbałość o środowisko przyrodnicze, przed podjęciem decyzji o stacjonowaniu pasieki poznanie wyników badań dotyczących zawartości jonów metali ciężkich w glebie; stosowanie pojemników i opakowań posiadających niezbędne atesty

• wprowadzenie do sprzedaży miodu i produktów pszczelich spełniających wymagania jakościowe, zgodne z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 3.10.2003 r. ws. Szczególnych wymagań w zakresie jakości handlowej miodu. (Dz.U. 2003 r. Nr 181, poz.1773)

---