KLIENCI ZAKŁADU POPRAWCZEGO W ŚWIDNICY I ICH OCZEKIWANIA.

Motto: „Klient powinien być nie tylko zadowolony z jakości wykonanej usługi,

ale również zachwycony atmosferą w jakiej został obsłużony”.

Wraz z reformą oświaty, do polskiej edukacji burzliwie wdarło się pojęcie „klient”. Klient kojarzy się za zwyczaj z warsztatem usługowym jak i z fachowcem wykonującym usługę. Klient ma prawo oczekiwać nie tylko fachowego wykonania usługi, jak i również miłej atmosfery, w której będzie obsłużony. Klient niezadowolony poszuka innego fachowca, który spełni jego oczekiwania w zakresie wykonania usługi.

Czy jest to możliwe w szkole? Na pewno tak. Źle pracująca szkoła nie będzie miała uczniów a co za tym idzie pieniędzy. Nauczyciele będą gorzej opłacani. Mniej uczniów będzie dostawać się bardziej renomowanych szkół, aż w końcu szkoła upadnie z powodu braku klientów. Pracownicy zasilą szeregi klientów Urzędu Pośrednictwa Pracy.

Czy jest to możliwe w zakładzie poprawczym. Dzisiaj jeszcze nie, ale za kilka lat, kto wie? Możliwe jest, co prawda przeniesienie wychowanka do innego zakładu poprawczego na wniosek rodziców, ale nie powoduje to dla zakładu negatywnych skutków finansowych. Zwolnione miejsce niedługo czeka na nowego klienta.

Każda próba klasyfikacji klientów zakładu poprawczego na pierwszym miejscu nakazuje ustawić wychowanków. Nieletnich sprawców czynów przestępczych coraz częściej o bardzo dużej szkodliwości społecznej. Do przeszłości należą już umieszczenia w zakładzie za kradzież bułki, słodyczy czy kompotów z piwnicy. Wychowanek - klient zakładu poprawczego, na skutek doświadczeń życiowych, jest negatywnie nastawiony do edukacji szkolnej. Zaniedbania pedagogiczne i szkolne powodują duże opóźnienia szkolne. Luki programowe, brak sukcesów w nauce powodują niechęć do nauki i duże nasilenie negatywizmu szkolnego. Klienci - wychowankowie, charakteryzują się również dużym stopniem zaburzenia w sferze charakteru i postaw, a także uczuć wyższych i wartości społecznych. Często niechętne a nawet wrogie nastawienie do dorosłych i społeczeństwa stawia między wychowankiem a jego opiekunem mur, który utrudnia nawiązanie jakiegokolwiek kontaktu.

Drugą kategorią klientów zakładu poprawczego jest środowisko. Mam na myśli środowisko w znaczeniu dosłownym, lokalne środowisko zakładu, organizacje i instytucje wspierające i biorące udział w wychowaniu i edukacji, a także najbliższe środowisko wychowanka, rodzina i osoby bliskie spoza rodziny.

Trzecią kategorią klientów zakładu poprawczego jest napewno kadra zakładu. Nauczyciele, nauczyciele zawodu, wychowawcy, obsługa i administracja stanowią grupę specyficznych klientów zakładu poprawczego. Specyfika tej grupy klientów polega na specjalnych predyspozycjach i fachowym przygotowaniu pedagogicznym do pracy z młodzieżą trudną.

W swoich rozważaniach szczegółowo chcę zająć się pierwszą kategorią klientów. Pominę drugą kategorię - rodziców, opiekunów. Wychowankowie zakładu dość regularnie otrzymują przepustki do domu, dlatego wizyty rodziców w zakładzie należą do rzadkości. Na zorganizowane przez internat spotkanie opłatkowe w grudniu 2000 roku i w marcu 2001 roku z okazji wywiadówki w szkole przyjechali rodzice do 10 wychowanków. W kwietniu 2001 roku wysłałem ankietę do rodziców pozostałych wychowanków. Wróciło do mnie 9 wypełnionych ankiet. 19 ankiet na 62 wychowanków (tj. ok. 30%) nie stanowi dostatecznej próby reprezentatywnej.

Nie uważam, aby trzecia kategoria była mniej ważna. Ze względu na to, że grupa ta pełni jednocześnie rolę usługodawcy, oczekiwania sprowadzają się do zapewnienia warunków pracy, które umożliwiałyby:

• realizację własnych, autorskich pomysłów pedagogicznych oraz materialne i organizacyjne wspieranie tych pomysłów,

• promowanie i popieranie samokształcenia i doskonalenia zawodowego,

• uzyskiwanie satysfakcji z dostrzegania pracy i nagradzanie za szczególne sukcesy,

• popularyzowanie ciekawych form pracy w lokalnych mediach.

Według Salańskiego poszerza się w naszym kraju krąg rodzin patologicznych, wychowujących kolejne pokolenie bez żadnych pozytywnych wzorców, tradycji, wartości. A i te „normalne” rodziny przeżywają kryzys. Rodzice zaabsorbowani karierą, pomnażaniem majątku, tracą kontakt z własnymi dziećmi, które brak więzi emocjonalnej, poczucia bezpieczeństwa i braku akceptacji ze strony dorosłych, próbują rekompensować w nieformalnych grupach rówieśniczych, często o przestępczym charakterze (1996, s. 8). W tych grupach dzieci stają się przedwcześnie dorośli, dorośli patologicznie, bo z przyjemnościami, bez konsekwencji i odpowiedzialności.

Dysfunkcjonalność rodziny nadawać może sytuacji, w jakiej znajduje się nieletni, kryminogenne znaczenie, działając jako czynnik przyspieszający i potęgujący ujemny wpływ innych środowisk wychowawczych (Balińska, 1986, s. 20).

Wyodrębiamy następujące czynniki powodujące dysfunkcjonalność rodziny:

Przemoc w rodzinie. Sytuacja dziecka źle traktowanego w rodzinie wpływa niekorzystnie na proces jego rozwoju. Fakt, że źle traktują je rodzice sprawia, że sytuacja jest podwójnie dla niego trudna. Doświadczając przemocy i zagrożenia jest ono osamotnione w swym położeniu. Krzywdzenie dziecka odbija się szczególnie negatywnie na jego rozwoju emocjonalnym. Staje się ono agresywne, wrogie w stosunku do otoczenia, krnąbrne. Cechuje je niska samoocena, emocjonalna labilność, nieumiejętność wchodzenia w relacje interpersonalne, brak poczucia humoru. Sen ich jest niespokojny, przerywany; niektóre z nich przyjmują postawę zdecydowanie wycofującą ze skłonnościami do izolacji, depresji. Przemoc uderza przede wszystkim w proces uspołecznienia dziecka. Ludzi wychowywanych w atmosferze przemocy cechują podstawowe braki socjalizacyjne, zaburzenia związane z poczuciem własnej tożsamości a także nieumiejętność realizacji potrzeb w sposób społecznie akceptowany. (I. Pospiszyl, 1994, s. 156 - 169).

Nadużywanie alkoholu. Alkohol pełni zasadniczą rolę wśród objawów dezorganizacji życia rodzinnego, a etiologia rozbicia rodziny jest ściśle z nim związana. U osobników wychowywanych w rodzinach alkoholików częściej występują przypadki niedostosowania społecznego w postaci przekraczania norm moralnych i prawnych, co wiąże się z odmiennym stopniem socjalizacji i ukształtowania cech osobowości dziecka. (Żabczyńska, 1983, s. 175).

Według Forwarda przynajmniej jedno na czworo dzieci alkoholików samo zostaje alkoholikiem. Dzieci alkoholików otrzymują w spadku po swoich rodzicach: niepohamowany gniew, przerost poczucia odpowiedzialności. Otrzymują również gotową receptę na radzenie sobie z tą spaczoną spuścizną - picie. (1992, s. 90).

Rozwód w przypadku rodziny prawidłowo funkcjonującej jest najbardziej stresogennym przeżyciem dla dzieci. Zaburzenia życia rodzinnego wynikające z rozmaitych przyczyn i mogące prowadzić do rozbicia rodziny, pociągają za sobą negatywne oddziaływania na rozwój psychiczny dzieci, przejawiające się m. in. w niezaspokojeniu ich podstawowych potrzeb. (Fiejtek, 1989, s. 49).

Przestępczość w rodzinie. Fakt popełnienia przestępstw przez kogoś z rodziny może dwojako wpływać na sytuację tej rodziny:

• pogarszają się warunki materialne rodziny, kary pieniężne, brak jednego żywiciela); gdy przyczyną pobytu w więzieniu jest alkohol, powoduje to społeczną degradację osobnika oraz jego najbliższych; obniżenie ogólnego standardu życiowego, a co za tym idzie niemożność zaspakajania elementarnych potrzeb bytowych,

• dezorganizacja życia rodzinnego, osłabienie więzi emocjonalnej (pobyt w więzieniu), czego skutkiem są konflikty wewnątrzrodzinne oraz dostarczanie dzieciom wzrastającym w tym środowisku negatywnych społecznie wzorów zachowania. (Żabczyńska, 1983, s. 140).

Analizując akta osobowe 62 wychowanków przyjętych do Zakładu Poprawczego w Świdnicy w latach1996 - 2001, a przebywających aktualnie na ewidencji, dostrzega się obraz przyczyn, które doprowadziły ich do niedostosowania społecznego. Wyłania się również poziom przygotowania rodziców tych wychowanków, do pełnienia tej odpowiedzialnej społecznie roli.

W 91,9 % (tj. 57 przypadków) - dzieci wzrastały w bardzo trudnej dla nich rodzinnej atmosferze, charakteryzującej się dysfunkcjonalnością i niewydolnością wychowawczą rodziców. Tylko 8,1 % nieletnich wychowywało się w pełnej rodzinie. Z pozoru były to rodziny dobrze funkcjonujące bez widocznych zewnętrznych przejawów dysfuncjonalności. W rodzinach tych mechanizmy powodujące nieprawidłową socjalizację są ukryte i należałoby się przyjrzeć głębiej relacjom tam panującym, aby dostrzec istotę niewydolności wychowawczej rodziców.

Wśród wymienionych wyżej 57 przypadków rodzin dysfunkcjonalnych stwierdziłem występowanie następujących czynników dysfunkcjonujących rodziny:

• alkoholizm jednego lub obojga rodziców ściśle związany z przemocą wobec pozostałych członków rodziny,

• rodziny zrekonstruowane, lub rodziny o nieformalnych związkach partnerskich,

• rodziny, w których ktoś ze starszych odbywał lub aktualnie odbywa karę pozbawienia wolności,

• rodziny rozbite, wychowujące dzieci samotne matki, samotni ojcowie lub dziadkowie.

Bardzo trudno jest wychwycić wielkości procentowe, gdyż nie udało się odnaleźć nawet jednej rodziny, w której występowałby tylko jeden z wyżej wymienionych czynników dysfunkcjonujących życie rodzin. Szczegółowe liczby przedstawiam w tabelce 1.

Tabelka 1.

Lp.	Rodzaje dysfunkcji w rodzinie	Ilość	%
1. 2.	Środowisko rodzinne dysfunkcjonalne i niewydolne wychowawczo, w tym: Przemoc w rodzinie, alkoholizm Rodzina rozbita, związki nieformalne Przestępczość w rodzinie Rodzina niepełna, samotna matka, samotny ojciec, dziadkowie Rodzina pełna o ukrytych mechanizmach desocjalizujących.	57 49 31 15 7 5	91.9 8,1

Nieodłącznym elementem towarzyszącym każdemu wychowankowi w jego zaburzonej socjalizacji jest nierealizowanie obowiązku szkolnego. Pierwsze trudności szkolne, zarówno w nauce, jak i adaptacji w grupie szkolnej pojawiają się stosunkowo szybko, a nieumiejętność poradzenia sobie z nimi, przy braku pomocy ze strony rodziców, skutkuje nagminnym opuszczaniem zajęć szkolnych, prowadzącym do całkowitego zaniedbania nauki.

W tabelce 2 przedstawiam opóźnienia szkolne uczniów realizujących obowiązek szkolny w Zespole Szkół na terenie Zakładu Poprawczego w Świdnicy. Opóźnienie jest różnicą między klasą, którą uczeń powinien realizować ze względu na wiek a klasą którą faktycznie realizuje.

W skład zespołu szkół wchodzą:

• Szkoła Podstawowa Nr 14 w Świdnicy,

• Gimnazjum Nr 5 w Świdnicy,

• Dwuletnia Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Świdnicy.

Tabelka 2.

Opóźnienie szkolne	Liczba stwierdzonych przypadków
1 rok 2 lata 3 lata 4 lata 5 lat	2 16 27 14 3

Trudno dopatrzyć się jakiejkolwiek zależności między rodzajami dysfunkcjonalności w rodzinach a wielkością opóźnienia szkolnego uczniów.

Jednym z warunków koniecznych aby wystąpić do sądu z wnioskiem o zwolnienie z zakładu jest ukończenie przez wychowanka szkoły. Uczęszczając do szkoły podstawowej lub gimnazjum uczeń przyucza się do zawodu. Zawód zdobywa tylko w przypadku ukończenia szkoły zawodowej. Wychowankowie widzą konieczność ukończenia szkoły, chociaż zdają sobie sprawę z trudności, jakie do tej pory sprawiała im nauka. We wstępnej rozmowie zawsze pytają poziom wymagań szkolnych.

W tabelce 3 przedstawiam oczekiwania wychowanków po pobycie w badanej placówce. Z przedstawionych w ankiecie propozycji oczekiwań wychowanek miał za zadanie wskazać trzy.

Tabelka 3.

Lp.	Oczekiwania wychowanków	Liczba wyborów
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.	Ukończenie szkoły Rozwijanie zainteresowań Zmiana dotychczasowego życia Spędzenie ciekawie czasu Zdobycie zawodu Pogodzenie się z rodziną Inne	60 39 36 24 18 8 1

Analizując rozkład oczekiwań klientów zakładu poprawczego można stwierdzić, że zdecydowaną grupę tworzy nauka (ukończenie szkoły i zdobycie zwodu). Drugą grupą oczekiwań byłby wypoczynek, zabawa, rozrywka (rozwijanie zainteresowań i spędzenie ciekawie czasu). Trzecia grupa to zmiana relacji wychowanka z otaczającą go rzeczywistością (zmiana dotychczasowego życia i pogodzenie się z rodziną).

Nieodłącznym elementem oczekiwań wychowanków są ich zainteresowania. Z przedstawionych w ankiecie propozycji wychowankowie mogli wskazać maksymalnie trzy. Dokonano 144 wyborów, które przedstawiam w tabelce 4.

Tabela 4.

Rodzaj zainteresowania	Liczba wskazań
Sportowe Muzyczne Film, TV, video Majsterkowanie, naprawianie Modelarstwo Czytelnictwo	58 34 30 12 8 2

Zajęcia sportowe, wśród których dominowały gry zespołowe z piłką nożna na czele. Pojawiały się również piłka siatkowa i koszykówka. Są to typowe zainteresowania dla chłopców w tego przedziału wiekowego. Zaspokajają naturalną potrzebę ruchu, wyżycia się, i cała grupę potrzeb socjoloigicznych - działania w grupie, akceptacji, uznania itp.

Muzyka, to przede wszystkim słuchanie muzyki, modnego wśród młodzieży rappu, techno, hip-hopu najlepiej z wulgarnym słownictwem w tekście.

Film, TV, Video, najmodniejsze są filmy z elementami sportów walki, przemocy, i działalności młodzieżowych gangów.

Majsterkowanie, naprawianie, bardzo pożyteczne hobby. Rozwija zdolności manualne, myślenie, przewidywanie i praktyczne umiejętności radzenia sobie z kłopotami dnia codziennego.

Modelarstwo, wskazali wychowankowie, którzy mieli już do czynienia z modelarstwem w pracowniach MDK-u.

Czytelnictwo, Tylko dwa wskazania. Połączone jest to zapewne z negatywizmem szkolnym i niechęcią do nauki.

Przytoczone w artykule wyniki badań są efektem rozmów wstępnych prowadzonych przeze mnie w ciągu ostatnich 5 lat z wychowankami doprowadzonymi do Zakładu Poprawczego w Świdnicy. Przeanalizowałem 62 przypadki wychowanków, którzy w latach 1996 - 2001 (do końca kwietnia) zostali przyjęci do zakładu i nadal przebywają na ewidencji. Pominąłem tych, którzy w tym czasie zostali przyjęci i z jakiegokolwiek powodu opuścili zakład, gdyż w większości takich przypadków akta wychowanków są „idą” w ślad za nim. W wyniku analizy nasuwają się następujące wnioski:

• Oferta wychowawcza i edukacyjna powinna uwzględniać oczekiwania wychowanków oraz powinna być na tyle elastyczna, aby mogła uwzględniać zmianę oczekiwań. Najlepiej byłoby wszystkie strategiczne działania podejmowane w sprawach wychowanków uzgadniać z nim samym. Oferta powinna zawierać jak najwięcej kontaktów ze środowiskiem otwartym, z młodzieżą szkół środowiskowych czy kontaktów z domem rodzinnym.

• Na pomoc rodzin wychowanków nie można w zasadzie liczyć. Rodziny wychowanków w większości przypadków nie są w stanie spełniać swoich funkcji wychowawczych i opiekuńczych w sposób prawidłowy ze względu na niewydolność wychowawczą, lub na nabrzmiałe konflikty w rodzinie i same potrzebują pomocy.

• Nie można w żadnym wypadku rozdzielić wychowania i nauki przez scedowanie obowiązku nauki na szkołę a wychowania na internat. W sprawie nauki, pierwszym krokiem powinno być pokonanie negatywizmu szkolnego, niechęci do nauki oraz pomoc w odzyskaniu wiary we własne możliwości. Natomiast wychowanie należałoby rozpocząć od wdrożenia do przestrzegania obowiązków. W tych sprawach zarówno szkoła jak i internat mają ogromne pole do popisu.

• Należałoby zaangażować wychowanka w proces planowania swojego pobytu w zakładzie. Sprawić, aby poczuli się gospodarzami swojego losu. Nauczyć spędzać czas wolny w sposób akceptowany społecznie, wykorzystując do tego indywidualne zainteresowania wychowanków.

• Włączyć w proces resocjalizacji środowisko rodzinne wychowanków prowadząc pedagogizację rodziców od pierwszych chwil pobytu dziecka w zakładzie. Rodzice muszą mieć świadomość tego, że syn wkrótce wróci do domu i potrzebna mu będzie pomoc w dalszym procesie resocjalizacji w warunkach środowiska otwartego.

_______________________

1. Balińska K. - „Wpływ środowiska rodzinnego na przestępczość nieletnich”, UŚ - Katowice 1986 r.

2. Forward S. - „Toksyczni rodzice” - Wyd. Jacek Santorski Warszawa 1992 r.

3. Pospiszyl I. - „Przemoc w rodzinie” - WsziP, Warszawa 1994 r.

4. Salański W. - „Skąd to zło?” - w „Głos Nauczycielski” 1996 Nr 10

5. Żabczyńska E. - „Przestępczość dzieci. Etiologia i rozwój” -PWN, Warszawa 1983 r.

Kolejne trzy pytania ankiety były pytaniami problemowymi. Wychowanek musi się zastanowić przed odpowiedzią. Chociaż zalecam, aby podawali pierwszą odpowiedź, jaka przyjdzie badanemu do głowy w ciągu 15 sekund.

• Co najchętniej chciałbyś robić w zakładzie?

• Jakie zajęcia Ci najbardziej odpowiadają?

• Czego najbardziej nie lubisz robić w zakładzie?

8

---