42

Reguły funkcjonowania gospodarki

Rozdział U

43

W tabeli 2.3 umieszczono dane obrazujące saldo czyli wynik poszczegól­nych części bilansu płatniczego dla wybranych gospodarek. Poszczególne kraje w rzeczywistości osiągają nadwyżkę lub deficyt w bilansie płatniczym. Każdy kraj może osiągnąć także zrównoważony bilans płatniczy. Ale czy jest to łatwe? Co rozumiemy pod pojęciem deficytu oraz nadwyżki w bilansie płatniczym? Jak dochodzi do deficytu lub nadwyżki w bilansie płatniczym i jakie czynniki o tym decydują? Jaki wpływ na wynik bilansu płatniczego wywiera poziom kursu walutowego? Kto i w jaki sposób decyduje o tym poziomie? Jakie znaczenie odgrywa poziom krajowej stopy procentowej w osiąganym wyniku bilansu płat­niczego? Odpowiedzi na te trudne pytania będziemy szukać już w tym rozdziale oraz w rozdziale III, ale na większość z nich uzyskamy po zapoznaniu się z roz­działem IX i X.

Makroekonomiczna polityka państwa

Wzrost gospodarczy, inflacja, bezrobocie oraz wynik bilansu płatniczego to podstawowe problemy w każdej gospodarce. Istotnym zagadnieniem makro­ekonomicznym jest nie tylko poziomu tych agregatów, ale także możliwość oddziaływania państwa na ich wielkość w ramach polityki gospodarczej (ma­kroekonomicznej). Politykę gospodarczą zdefiniować można jako świadome oddziaływanie państwa na dynamikę, strukturę i funkcjonowanie gospodarki oraz na jej powiązania z zagranicą. Nikt nie ma wątpliwości, że dla naszej go­spodarki korzystne byłoby utrzymanie niskiej inflacji, zmniejszenie bezrobocia oraz zapewnienie równowagi bilansu płatniczego, gdyż przyczyni się to do dal­szego wzrostu gospodarczego. Zasadniczym pytaniem jest jednak jak to zrobić?

W jaki sposób i jakimi narzędziami oddziaływać na gospodarkę, aby osiągnąć zamierzone pozytywne rezultaty? W dyspozycji państwa znajduje się cała gama narzędzi polityki gospodarczej, którymi można wpływać na zachowa­nie się podmiotów gospodarczych i gospodarki jako całości. Państwo może zmniejszać lub zwiększać obciążenia podatkowe oraz wydatki budżetowe i wówczas będziemy mówili o zastosowaniu narzędzi polityki fiskalnej (budże­towej). Może także wpływać na podaż pieniądza, stopę procentową i kurs walu­towy, ale wówczas będziemy mówili ó zastosowaniu polityki pieniężnej (mone­tarnej). Opis polityki fiskalnej i monetarnej z punktu widzenia ekonomii pozy­tywnej znajduje się w rozdziałach VIII i X podręcznika.

Przedstawionych powyżej problemów makroekonomicznych nie należy analizować odrębnie. Istnieją między nimi ścisłe powiązania. Produkcja całko­wita zależy od poziomu zatrudnienia, a także od wielkości importu i eksportu. Wielkość importu i eksportu wpływa na poziom krajowego bezrobocia, a jedno­cześnie jest zmienną określaną przez wielkość krajowych dochodów, ceny i kurs walutowy. Bilans płatniczy kraju zależy od poziomu kursu walutowego, który z kolei jest określany między innymi poprzez politykę gospodarczą.

2 2. Podmioty gospodarcze i ich rola w procesie gospodarowania

Badania makroekonomiczne dotyczą procesu gospodarowania dokonują­cego się w skali całej gospodarki. Proces ten jest analizowany jako ciąg powią­zań pomiędzy poszczególnymi rynkami: rynkiem dóbr i usług, rynkiem pracy, rynkami pieniądza i aktywów finansowych z uwzględnieniem powiązań mię­dzynarodowych danej gospodarki.

Podział gospodarki na sektory instytucjonalne

Podział podmiotów gospodarczych według sektorów instytucjonalnych sto­sowany jest w polskiej statystyce w zakresie rachunków narodowych. Rozróżnienie między sektorami instytucjonalnymi oparte jest o kryterium celów ekonomicz­nych oraz funkcji uznanej za wiodącą dla zachowań podmiotów gospodarki naro­dowej, dlatego też wyróżnia się następujące sektory:

1. sektor przedsiębiorstw, składający się z podmiotów gospodarczych wytwarza­
   jących niemasowe produkty rynkowe oraz prowadzących księgi rachunkowe,
   tworzony przez: a) osoby prawne (niezależnie od liczby pracujących), b) jednostki
   organizacyjne nie mające osobowości prawnej (niezależnie od liczby pracujących),
   c) osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą z liczbą pracujących powy­
   żej 9 osób, z wyłączeniem gospodarstw indywidualnych w rolnictwie;

2. sektor instytucji finansowych i ubezpieczeniowych, składający się z podmio­
   tów gospodarczych zajmujących się pośrednictwem finansowym (Narodowy Bank
   Polski, banki państwowe, banki spółki akcyjne, banki spółdzielcze, przedsiębior­
   stwa zajmujące się leasingiem finansowym i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-
   kredytowe) i pomocniczą działalnością finansową (giełda papierów wartościowych,
   przedsiębiorstwa maklerskie, kantory wymiany walut, towarzystwa funduszy inwe­
   stycyjnych i powierniczych i powszechne towarzystwa emerytalne) oraz zajmujące
   się ubezpieczeniami (instytucje ubezpieczeniowe oraz fundusze emerytalno-
   rentowe, bez gwarantowanej prawnie opieki społecznej);

3. sektor instytucji rządowych i samorządowych, składający się z podmiotów
   gospodarki narodowej działających na zasadach określonych w ustawie „O finan­
   sach publicznych"(jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa po­
   mocnicze jednostek budżetowych — łącznie z prowadzącymi działalność gospo­
   darczą, ośrodki specjalne jednostek budżetowych i fundusze celowe) oraz podmio­
   ty, których system finansowy został określony odrębnymi ustawami, a których pod­
   stawowym źródłem finansowania są dotacje z budżetu państwa (państwowe szkoły
   wyższe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej i agencje rządowe);

4. sektor gospodarstw domowych, który tworzą osoby fizyczne pracujące na
   własny rachunek w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie oraz osoby fi­
   zyczne pracujące na własny rachunek poza gospodarstwami indywidualnymi w
   rolnictwie z liczbą pracujących do 9 osób i prowadzące uproszczoną ewidencję
   księgową, a także osoby fiy.yc/.ne uzyskujące dochód z pracy najemnej i niezarob-
   kowych źródeł;

5. sektor instytucji niekomercyjnych obejmuje: organizacje społeczne, partie
   polityczne, organizacje związków zawodowych stowarzyszenia, fundacje oraz
   jednostki organizacji wyznaniowych;

6. sektor zagranica, który lwor/;| podmioty gospodarcze będące własnością jedno-
   stek zagranicznych.

---