Umberto Eco
Konkursy na kierownika katedry.
Ze zbioru: Dariusz Najmniejszy Prze艂o偶y艂: Adam Szymanowski
Opracowa艂: Sebastian Buczy艅ski
Konkurs z zakresu filozofii moralno艣ci /rok 380 a.C. /
Ze wzgl臋du na to, 偶e chodzi o dyscyplin臋 now膮, cz艂onk贸w
komisji wylosowano spo艣r贸d os贸b zajmuj膮cych si臋 naukami
humanistycznymi i przyrodniczymi. W zwi膮zku z tym w sk艂ad
komisji weszli: Ksenofont (kultury wschodnie), Fryne (anatomia
por贸wnawcza), Hermogenes (j臋zykoznawstwo). Kriton (filozofia
prawa). Alcybiades (neurochirurgia Herm). Do konkursu stan臋li
nast臋puj膮cy kandydaci: Sokrates z Aten, Eubulides z Miletu,
Antystenes z Aten.
Sokrates. Komisja uzna艂a wybitne talenty spekulatywne i
pedagogiczne kandydata, kt贸remu trzech cz艂onk贸w komisji
zawdzi臋cza, wed艂ug ich w艂asnych s艂贸w, wiele informacji
udzielonych osobi艣cie. Jednak kandydat nie przedstawi艂 偶adnej
publikacji. Z tego powodu nie mo偶e by膰 brany pod uwag臋 w
niniejszym konkursie.
Eubulides. Kandydat przedstawi艂 warto艣ciow膮 rozpraw臋 na
temat technik sorites oraz „kupy”. S膮 to jednak badania o
charakterze logicznym, nie mo偶emy wi臋c bra膰 ich pod uwag臋 w
niniejszym konkursie.
Antystenes. Kandydat przedstawi艂 solidna prac臋 na temat
natury zwierz膮t. Wprawdzie praca stanowi wk艂ad w nauki
przyrodnicze, ale zawiera tez wiele uwag odnosz膮cych si臋 do
moralno艣ci. Co wi臋cej, wybitnie etyczny charakter ma tekst o
Heraklesie, gdzie s艂awny bohater zosta艂 uznany za symbol 偶ycia
m臋drca, kt贸ry opanowuje rozkosze i cierpienia i w obu
przypadkach utwierdza si艂臋 swojej duszy. Zdaniem trzech cz艂onk贸w
komisji tekst jest niezwykle oryginalnym wk艂adem w badania nad
艣wiatem etycznym Heraklesa.
Uwzgl臋dniaj膮c powy偶sze, komisja klasyfikuje kandydat贸w w
nast臋puj膮cy spos贸b: 1. Antystenes z Aten
Konkurs w dziedzinie kosmologii og贸lnej /1320/
Komisja: Guinicelli (literatura w艂oska), Hubertyn z Csale
(mistyka franciszka艅ska), Bernard Gui (prawo karne), Giovanni
Villani (historia wsp贸艂czesna), Marsyliusz z Padwy (nauki
polityczne).
Do konkursu zg艂osili si臋 nast臋puj膮cy kandydaci: Alighieri
Dante, D`Ascoli Cecco, D`Arezzo Ristoro.
Dante Alighieri. Kandydat przedstawi艂 seri臋 prac o
najrozmaitszym charakterze, ale tylko niekt贸re z nich maj膮
bezpo艣redni zwi膮zek z kosmologi膮. Paru cz艂onk贸w komisji zwr贸ci艂o
uwag臋 na to, 偶e kandydatowi nie wychodzi zgo艂a na dobre pewnego
rodzaju eklektyzm (badania z zakresu j臋zykoznawstwa og贸lnego,
filozofii politycznej, literatury por贸wnawczej), widoczny tak偶e
w pracach, kt贸re lepiej pasuj膮 do dyscypliny obj臋tej niniejszym
konkursem. Rozpatrzyli艣my wnikliwie dzie艂o nosz膮ce tytu艂
Biesiada, kt贸rego jedna cze艣膰 omawia niezaprzeczalnie porz膮dek
sfer niebieskich w powi膮zaniu z rozmaitymi dziedzinami nauki i
w kt贸rych mo偶na znale藕膰 fragmenty charakteryzuj膮ce si臋 wielk膮
oryginalno艣ci膮 naukow膮. Nie mo偶na jednak przemilcze膰 faktu, 偶e
ta chwalebna r贸偶norodno艣膰 interesuj膮cych i b艂yskotliwych uwag
zosta艂a w艂膮czona w kontekst ma艂o maj膮cy wsp贸lnego z
rzeczywisto艣ci膮, gdzie艣 w po艂owie drogi mi臋dzy rozpraw膮 naukow膮
a dzie艂em literackim. Interesuj膮ce aspekty kosmologii og贸lnej
mo偶na wytropi膰 w dziele Komedia, kt贸re kandydat przedstawi艂
komisji, chocia偶 nie zosta艂o dotychczas opublikowane, co nakazuje
nam uzna膰 je za „korekt臋 wydawnicz膮”. Trzeba poza tym podkre艣li膰
fakt, 偶e najbardziej znamienne dla tego dzie艂a nie s膮 fragmenty
po艣wiecone kosmologii, lecz te o charakterze narracyjnym i
dramatycznym, a wi臋c nie maj膮cym ni偶 wsp贸lnego z zakresem
niniejszego konkursu (mi臋dzy innymi dlatego, ze zosta艂a napisana
po 艂acinie, a wiec w j臋zyku obowi膮zuj膮cym w publikacjach
naukowych) jest Quaestio de aqua et terra. Rozprawa odznacza si臋
solidno艣ci膮 spekulacji i pewn膮 oryginalno艣ci膮 naukow膮,
aczkolwiek przeciwko niej przemawia zbytnia kr贸tko艣膰 tekstu.
Kandydat nada艂 jej pod tytu艂 de forma et situ duorum elemetorum
i rozwa偶a, streszczaj膮c jego my艣li w paru s艂owach, czy woda w
obr臋bie swej sfery, a zatem na swym naturalnym kr臋gu, znajduje
si臋 w jakim艣 miejscu wy偶ej ni藕li wynurzaj膮ca si臋 z niej ziemia.
Kandydat sk艂ania si臋 ku odpowiedzi negatywnej i na poparcie
swojego pogl膮du przytacza spor膮 gar艣膰 argument贸w. Jeden z
cz艂onk贸w komisji zwr贸ci艂 nam uwag臋, ze tez臋 t臋 podwa偶aj膮 badania
przeprowadzone ostatnio przez uczonych holenderskich, ale inni
kandydaci twierdz膮, ze tego rodzaju kontrdowody empiryczne nie
wnosz膮 niczego nowego do dyscypliny teoretycznej, jak膮 jest
kosmologia og贸lna . Nie mo偶na przy tym nie zauwa偶a膰, 偶e
kandydat, przez jawne zaniechanie, bada tylko dwa z czterech
偶ywio艂贸w kanonicznych (wod臋 i ziemi臋), nie po艣wi臋caj膮c nale偶ytej
uwagi powietrzu i ogniowi, a przecie偶 kosmologia og贸lna to
dyscyplina, kt贸ra bada globaln膮 struktur臋 znanego 艣wiata.
Cecco D`Ascoli. Kandydat, znany mi臋dzy innymi ze swojego
zainteresowania magi膮, przedstawi艂 tylko jedno dzie艂o, ale za
to imponuj膮cej obj臋to艣ci, L`Acerba, w kt贸rym omawia sfery
niebieskie i ich wp艂yw, dusze, cnot臋, w艂a艣ciwo艣ci kamieni i
zwierz膮t, a tak偶e kwestie dotycz膮ce innych zjawisk naturalnych.
Praca 艣wiadczy o du偶ym zmy艣le obserwacji zjawisk z 偶ycia
zwierz臋cego i 艣wiata niebia艅skiego, a poza tym obfituje w
informacje o charakterze encyklopedycznym. Kandydat dokona艂
przegl膮du ca艂ej literatury na ten temat, nierzadko przekuwaj膮c
j膮 w oryginalny spos贸b, nie szcz臋dz膮c przy tym cierpkich s艂贸w
i nie hamuj膮c irytacji. W sumie jednak rzuca si臋 w oczy brak
systematyczno艣ci, kt贸ra sprawia, 偶e trudno w tym dziele odszuka膰
potrzebn膮 informacj臋.
Ristro D`Arezzo. Kandydat przedstawi艂 jedn膮 prac臋 w dw贸ch
ksi臋gach, odznaczaj膮c膮 si臋 imponuj膮c膮 sumienno艣ci膮, La
composizione del mondo. O tym dziele mo偶na bez wahania
powiedzie膰, ze jest to w pe艂nym tego s艂owa znaczeniu traktat z
zakresu kosmologii astronomicznej i geografii; gwiazdy, planety,
miara czasu, pory roku i tak dalej zosta艂y om贸wione obszernie
w tomie pierwszym, drugi za艣 zajmuje si臋 racj膮 bytu 艣wiata,
zodiakiem i kometami, przyczyn膮 rozmaito艣ci deszcz贸w, ciep艂ej
albo zimnej pogody, pochodzenia gor膮cych 藕r贸de艂, 艣niegu; to
wyliczenie nie powinno przes艂ania膰 nam solidno艣ci i
systematyczno艣ci dzie艂a, ukazuje jednak rozleg艂o艣膰 horyzont贸w
i wszechstronno艣膰. Napisane jest j臋zykiem 偶ywym i zrozumia艂ym,
wskazuje na wybitne zdolno艣ci i klarown膮 艣wiadomo艣膰 granic
dyscypliny b臋d膮cej przedmiotem niniejszego konkursu. Warto
podkre艣li膰 wielk膮 oryginalno艣膰 naukowa, doskonale widoczna przy
okazji spostrze偶e艅 dotycz膮cych jaski艅 i tworzenia si臋 szronu,
a wynikaj膮cych bez w膮tpliwo艣ci z d艂ugotrwa艂ych i metodycznych
bada艅.
W zwi膮zku z powy偶szym komisja ustala nast臋puj膮c膮
klasyfikacj臋 kandydat贸w: 1.D`Arezzo Ristoro; 2.D`Ascoli Cecco;
3.Dante Alighieri.
Konkurs z zakresu estetyki (1732)
W sk艂ad komisji weszli: Carlo Innocenzo Frugoni (literatura
w艂oska), Tomasso Ceva (filozofia), Girolamo Tagliazucchi
(estetyka), Scipione Maffei (literatura w艂oska), Anton Maria
Salvini (literatura w艂oska)
Nap艂yn臋艂y zg艂oszenia nast臋puj膮cych kandydat贸w: Muratori
Ludovico Atonio, Vico Giambattista, Ettorri Camillo, Becelli
Giulio Cesare.
Ludovico Antonino Muratori. Kandydat przedstawi艂 imponuj膮cy
zestaw dzie艂 z rozmaitych dyscyplin, wi臋kszo艣ci o charakterze
historyczno-filologicznym, a zatem nie maj膮cych nic wsp贸lnego
z niniejszym konkursem. W dniu zamkni臋cia zg艂oszenia doda艂
jednak dwa dzie艂a z zakresu estetyki teoretycznej, Della
perfetta poesia italiana oraz Riflessioni sopra di buon gusto
nelle scienze e nella arti. W pierwszym z tych traktat贸w
wychodzi od plato艅skich hipotez Graviny i wyznacza sztuce miejsce
i funkcje w obr臋bie dokona艅 duchowych. Omawia stanowisko
plato艅skie w zestawieniu ze stanowiskiem horacja艅skim i pr贸buje
pogodzi膰 literacki epikureizm z etycznym idealizmem. Je艣li
chodzi o g艂臋bokie i dobrze udokumentowane refleksje na temat
dobrego smaku, kandydat wypracowa艂 oryginaln膮 koncepcj臋 smaku
jako 艣wiadomo艣ci etycznej i spo艂ecznej. My艣l ta by艂a z reszt膮
rozwini臋ta w poprzedniej pracy, I primi disegni della repubblica
letteraria, w kt贸rej dokonano przenikliwego rozr贸偶nienia miedzy
poezj膮, tym dziewiczym kwiatem 偶ycia duchowego, a prawdziw膮
literatur膮, g艂臋boko powi膮zan膮 z ludzko艣ci膮 i jej dziejami. Praca
kandydata jest solidna, dobrze uargumentowana i oryginalna pod
wzgl臋dem naukowym, aczkolwiek estetyka jawi si臋 w niej jako
dziedzina uboczna w obr臋bie szerszych zainteresowa艅, kt贸re
lepiej mie艣ci艂y si臋 w obszarze filologii roma艅skiej.
Giambattista Vico. Kandydat stan膮艂 do konkursu maj膮c ju偶 w
dorobku d艂ug膮 karier臋 pedagogiczn膮 w charakterze profesora
tymczasowego i szereg opublikowanych dzie艂 na najrozmaitsze
tematy, trudnych do sklasyfikowania z akademickiego punktu
widzenia (od rozprawek medycznych do bada nad wiedz膮
starow艂osk膮). Dzie艂o, kt贸re przedstawi艂 do konkursu z zakresu
estetyki, to Scienze Nuova, wydane dwukrotnie wci膮gu niewielu
lat, przy czym za drugim razem przeredagowane (zdaniem dw贸ch
cz艂onk贸w komisji na nie korzy艣膰 kandydata przemawia to, 偶e
przedstawi艂 do konkursu obie wersje, wskutek czego nie wiadomo
jakie, s膮 jego rzeczywiste i ostateczne pogl膮dy). Powy偶sza praca,
imponuj膮ca sumienno艣ci膮 i bogactwem tematycznym, budzi jednak
zastrze偶enia, gdy偶 jest zbyt zagmatwana i nie poddaje si臋
klasyfikacji. Mamy tu hostogiografi臋, mitologi臋, antropologi臋
og贸ln膮, histori臋 filozofii, literatur臋 greck膮 i 艂aci艅sk膮,
filozofi臋 polityki i wiele innych dziedzin; w swych zaletach i
wadach jest 艣wiadectwem zach艂anno艣ci autora na wiedz臋, jego
ciekawo艣ci, skrywanej pod zas艂on膮 j臋zyka z ca艂ej pewno艣ci
niezbyt klarownego. Bezsprzecznie cz臋艣膰 dorobku jest po艣wi臋cona
zagadnieniom z zakresu estetyki (mo偶na tu przytoczy膰
interesuj膮ce rozdzia艂y ksi臋gi drugiej i trzeciej, gdzie autor
zajmuje si臋 metafizyk膮 i logik膮 poetyck膮, kosmografia i
astronomi膮 poetyck膮, chronologi膮 i geografi膮 poetyck膮), ale ju偶
z tego wyliczenia wida膰 jasno, 偶e zamiast wskaza膰 granice
terytorium estetyki, rozszerza si臋 je tak, by obj臋艂y wszystko,
przez co omawiana dziedzina traci swoj膮 subteln膮 specyfik臋. Z
tego nat艂oku danych, z tej nadobfito艣ci przenikliwych spojrze艅,
gdzie jednak przeskakuje si臋 na paru stronicach od poezji
homeryckiej do medali i emblemat贸w, wy艂ania si臋 co艣 w rodzaju
og贸lnej wizji estetycznej, sprowadzaj膮cej si臋 mnie wi臋cej do
twierdzenia, 偶e sztuka jest rodzajem pierwotnego j臋zyka rodzaju
ludzkiego. Ale musimy z przykro艣ci膮 powiedzie膰, 偶e autor osi膮ga
najwi臋ksz膮 klarowno艣膰, je艣li chodzi o definicje, gdy jego
spostrze偶enia odnosz膮 si臋 raczej do retoryki, krytyki
literackiej, historiografii sztuki, lingwistyki og贸lnej. W sumie
mamy przed sob膮 kandydata o obiecuj膮cych talentach, jednak na
razie ma艂o zdyscyplinowanego, kandydata, kt贸remu mo偶emy tylko
doradzi膰 偶eby wytrwale pracowa艂 nad wyklarowaniem swojej my艣li.
Camillo Ettorri. Kandydat stan膮艂 do konkursu w zaawansowanym
wieku, po d艂ugim i chwalebnym trudzie w Towarzystwie Jezusowym.
Przedstawi艂 jedno obszerne dzie艂o, s艂awne od 1696 roku,
zbudowane na mocnych fundamentach naukowych, o szerokim oddechu
teoretycznym, Il buon gusto nei componimenti rettorici. Poddaje
w nim rygorystycznej i oryginalnej analizie poj臋cie dobrego
smaku, a wi臋c zagadnienie centralne w rozwa偶aniach o estetyce,
i polemizuj膮c z racjonalistycznymi i naturalistycznymi
kryteriami Bouhoursa, definiuje je jako upowa偶nienie do
os膮dzania wynikaj膮ce z autorytetu tradycji ludowej oraz zgodno艣ci
z rozumem i umiarem. Mo偶emy jedynie wyrazi膰 podziw dla za艂o偶e艅,
oryginalnych i z akademickiego punktu widzenia bez zarzutu,
艣wiadcz膮cych o autorze ju偶 i tak s艂awnym, a obdarzonym talentem
spekulacyjnym, przygotowanie naukowym i wyrobionym poczuciem
granic obranej dyscypliny.
Giulio Cesare Becelli. Autor przedstawi艂 jedno dzie艂o, Della
novella poestia, w kt贸rym pisze o schy艂ku regu艂
arystotelesowskich na korzy艣膰 poezji lepiej wsp贸艂brzmi膮cej z
duchem czas贸w. Pod wp艂ywem Locke`a domaga si臋 艣ci艣lejszego
zwi膮zku mi臋dzy subtelno艣ciami krytycznymi a do艣wiadczeniem. W
nocie dotycz膮cej swojej dzia艂alno艣ci naukowej wspomina o
zamiarze podj臋cia bada艅 nad reforma retoryki. Prac臋 kandydata,
chocia偶 bez w膮tpienia interesuj膮c膮 z krytycznego i polemicznego
punktu widzenia, 艂atwiej by艂oby chyba zaliczy膰 do wojuj膮cej
krytyki (teoria awangardy, kryteria poezji) i nie wydaje si臋,
by wchodzi艂a w zakres dyscypliny obj臋tej niniejszym konkursem.
Ustali艣my w zwi膮zku z tym nast臋puj膮c膮 klasyfikacje: 1.
Ettorri Camillo; 2. Muratori Ludovico Antonio; 3.Vico
Giambattista.
1979