„Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego”
z dnia 19 sierpnia 1994 r.
Postępowanie wbrew woli pacjenta jest najpoważniejszym naruszeniem jego wolności, zagwarantowanej konstytucyjnie, stąd istniała nagląca potrzeba uregulowania prawnego postępowania wobec osób wykazujących zaburzenia psychiczne. W tym celu w 1994 r. wprowadzono w życie „Ustawę o Ochronie Zdrowia Psychicznego” i pomimo, że obowiązuje ona już od ponad 10 lat, nasze doświadczenia wskazują, iż istnieje wiele sytuacji wskazujących na brak wiedzy w tym zakresie, niestety nie tylko wśród pacjentów, czy ich rodzin, ale także wśród personelu medycznego. Dlatego chcielibyśmy przybliżyć pewne zagadnienia regulowane w ww. „Ustawie”, żywiąc nadzieję, że będą one przydatne w opiece nad pacjentem chorym psychicznie.
Stosowanie przymusu bezpośredniego: (art. 18) stosuje się nie tylko wobec osób chorych psychicznie, ale także z zaburzeniami psychicznymi wtedy, gdy dopuszczają się zamachu przeciwko życiu, zdrowiu własnemu, innej osoby, bezpieczeństwu powszechnemu, w sposób gwałtowny niszczą lub uszkadzają przedmioty znajdujące się w ich otoczeniu, poważnie zakłócają lub uniemożliwiają funkcjonowanie zakładu psychiatrycznej opieki zdrowotnej lub jednostki organizacyjnej pomocy społecznej; o zastosowaniu przymusu decyduje lekarz, czynność tę należy odnotować w dokumentacji lekarskiej; pogotowie ratunkowe, policja, straż pożarna są zobowiązane do pomocy na wniosek lekarza w wykonaniu przymusu bezpośredniego; przymus musi być zatwierdzony w ciągu 3 dni przez kierownika zakładu opieki zdrowotnej, a w przypadku DPS lub innego lekarza przez upoważnionego przez marszałka województwa lekarza specjalistę w dziedzinie psychiatrii (obecnie na terenie województwa lubuskiego lekarzem wyznaczonym do tej czynności jest pracujący w naszym Szpitalu dr n. med. Stefan Krzymiński).
Przymusowe badanie psychiatryczne: (art. 21) stosuje się wobec osoby, której zachowanie wskazuje, że z powodu zaburzeń psychicznych może zagrażać bezpośrednio własnemu życiu, zdrowiu innych osób, bądź jest niezdolna do zaspakajania podstawowych potrzeb życiowych; wskazane jest, aby decyzję o przymusowym badaniu podjął lekarz psychiatra, ale gdy nie ma możliwości zasięgnięcia opinii psychiatry, decyzję tę podejmuje każdy lekarz posiadający prawo wykonywania zawodu; jeżeli lekarz stwierdzi konieczność hospitalizacji psychiatrycznej oraz zastosowania przymusu bezpośredniego, dowóz pacjenta musi być wykonany w obecności lekarza lub pielęgniarki, a wszystkie czynności należy odnotować w dokumentacji lekarskiej; zasadność stwierdza się na podobnych zasadach jak przy przymusie bezpośrednim.
Przymusowe przyjęcie do szpitala psychiatrycznego: (art. 23 i 24): do szpitala psychiatrycznego ma prawo skierować pacjenta każdy lekarz posiadający prawo wykonywania zawodu, obok skierowania w książeczce RUM wymagane jest wypełnienie druku „skierowanie do szpitala psychiatrycznego”, gdzie lekarz kierujący zamieszcza szczegółowy wywiad, będący pomocny w podejmowaniu decyzji przez lekarza izby przyjęć szpitala psychiatrycznego o ewentualnym przyjęciu pacjenta bez wymaganej zgody; przyjęcie do szpitala wbrew woli dotyczy osób chorych psychicznie (art. 23) lub, których zachowanie wskazuje, że mogą być chore psychicznie (art. 24 - przyjęcie na 10-ciodniową obserwację); wbrew woli można przyjąć pacjenta, gdy jego dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu choroby psychicznej zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób.
Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego w trybie wnioskowym: (art. 29) dotyczy osób chorych psychicznie, niestanowiących bezpośredniego zagrożenia dla siebie lub innych, ale których dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu ich zdrowia psychicznego lub osoby, które są niezdolne do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę ich stanu zdrowia; o konieczności leczenia psychiatrycznego orzeka sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania pacjenta, do którego z wnioskiem występuje opiekun ustawowy lub faktyczny, do wniosku obowiązkowo musi być dołączone zaświadczenie lekarza psychiatry o stanie zdrowia pacjenta.
Przyjęcie do DPS bez wymaganej zgody: (rozdział 4): osoba, która z powodu choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, lecz nie wymaga leczenia szpitalnego, a pozbawienie jej opieki stanowi zagrożenie dla jej życia może być przyjęta do DPS bez wymaganej zgody; z wnioskiem do sądu opiekuńczego o umieszczenie wbrew woli w DPS może wystąpić opiekun ustawowy, organ do spraw pomocy społecznej lub kierownik szpitala psychiatrycznego, w którym dana osoba aktualnie przebywa.
„Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego” gwarantuje ponadto kontrolę praw pacjenta, zwłaszcza leczonego bez wymaganej zgody. W tym celu gwarantowana jest pomoc Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego w dochodzeniu praw w sprawach związanych z przyjęciem, leczeniem, warunkami pobytu i wypisaniem ze szpitala psychiatrycznego, wyjaśnianiu ustnych i pisemnych skarg, współpraca z rodziną. Ponadto do szpitala psychiatrycznego ma prawo wstępu o każdej porze sędzia w celu kontroli legalności przyjęcia i przebywania w takim szpitalu osób z zaburzeniami psychicznymi, przestrzegania ich praw oraz kontroli warunków, w jakich one tam przebywają.