RYNEK - mechanizm koordynujący zachowania nabywców i sprzedawców, uczestniczących w procesie wymiany dóbr oraz usług
POPYT - ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić przy różnym poziomie ceny
PODAŻ - ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny
CENA RÓWNOWAGI - cena zrównująca wielkość zapotrzebowania z ilością oferowaną
KRZYWA POPYTU - obrazuje zależność między ceną a wielkością zapotrzebowania (ilością) przy innych czynnikach niezmienionych. (Zależność ujemna - ze wzrostem ceny popyt maleje (nieopłacalne))
KRZYWA PODAŻY - ukazuje zależność między ceną a ilością oferowanego towaru przy innych czynnikach niezmienionych (zależność dodatnia - ze wzrostem ceny podaż rośnie (opłacalne))
Poniżej ceny równowagi > nadwyżka popytu: odległość (pozioma) pomiędzy krzywą podaży a krzywą popytu przy danej cenie
Powyżej ceny równowagi > nadwyżka podaży: odległość (pozioma) pomiędzy krzywą
popytu, a krzywą podaży przy danej cenie.
Przecięcie krzywej popytu i krzywej podaży: cena równowagi, równowaga rynkowa
INNE CZYNNIKI (kształtowane poza rynkiem) - reakcja na zmianę innych czynników = przesunięcie krzywej w lewo lub w prawo
Wzrost cen dóbr substytucyjnych zwiększa popyt na dane dobro, a wzrost cen dóbr komplementarnych zmniejsza popyt na to dobro.
Płatności transferowe- wypłaty w zamian, za które nie są świadczone żadne bezpośrednie usług
Cykl koniunkturalny polega na wahaniach rozmiaru produkcji społecznej (PKB), którym towarzyszą zmiany poziomu bezrobocia oraz stopy inflacji.
Państwo może wpływać na to:
• obniżając podatki podczas recesji, żeby ludzie zwiększyli wydatki i zwiększyli PKB.
• kontrolując ilość pieniądza, może ją zwiększać szybciej podczas recesji
• kiedy stopa inflacji wysoka, bank centralny może zmniejszać stopę wzrostu podaży pieniądza.
DOBRO SUBSTYTUCYJNE - to takie towary i usługi, które ze względu na podobne cechy, funkcje (zastosowanie) czy właściwości zastępują się wzajemnie w zaspokajaniu określonej potrzeby. Gdy rośnie popyt na dobro A, maleje popyt na dobro B.
DOBRA KOMPLEMENTARNE - to dobra, czyli towary lub usługi wzajemnie sie uzupełniające, jedno dobro potrzebuje drugiego do prawidłowego działania, np. komputer i monitor, samochód i benzyna. Jeżeli rośnie popyt na dobro A to popyt na dobro B także wzrasta, oraz analogicznie - jeżeli cena jednego dobra komplementarnego rośnie, wpływając na zmniejszenie popytu, popyt drugiego dobra (komplementarnego względem pierwszego) również maleje. Przykładem jest np. załamanie sie rynku silników z dużymi pojemnościami podczas kryzysu paliwowego w USA, kiedy to cena benzyny drastycznie skoczyła.
DOBRA LUKSUSOWE - To każde dobro, którego ilość nabywana rośnie w większym stopniu niż dochód i maleje w większym stopniu niż dochód; IED > 1 (reaguje z większą siłą na zmianę dochodu).
DOBRO NORMALNE - (zwykłe) to takie dobro, na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodu. (Np. telewizor plazmowy, nowoczesne urządzenia AGD)
DOBRO NIŻSZEGO RZĘDU- to takie dobro, na które popyt maleje przy wzroście dochodu. (Np. parówka, telewizor starego typu)
METODA STATYKI PORÓWNAWCZEJ - polega na tym, że zmieniamy jedną z wielkości przyjmowanych dotąd za stałe i badamy wpływa tej zmiany na cenę równowagi oraz odpowiadającą jej wielkość sprzedaży. (porównanie poprzedniego i nowego stanu równowagi)
WOLNY RYNEK - umożliwia ustalanie się cen wyłącznie w wyniku gry podaży i popytu
Kontrola cen - forma regulacji, obejmuje ustalanie cen minimalnych bądź maksymalnych. Aby zapewnić producentowi dochód, państwo ustala cenę minimalną na jego dobra. Zaś by pozbyć się monopoli ustala ceny maksymalne. Na państwową kontrolę cen składają się reguły i przepisy uniemożliwiające dostosowanie się cen do poziomu równowagi rynkowej
ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU - jest to stosunek względnej (procentowej) zmiany wielkości zapotrzebowania na dane dobro do względnej (procentowej) zmiany jego ceny
Popyt nazywamy elastycznym, gdy jego elastyczność cenowa jest mniejsza od -1
Popyt jest nieelastyczny, jeśli jego elastyczność przyjmuje wartość pomiędzy -1 i 0.
Gdy elastyczność popytu wynosi dokładnie -1, wówczas mówimy, że popyt ma elastyczność równą jedności.
JEDNOSTKOWA ELASTYCZNOŚĆ POPYTU - względne zmiany determinantu odpowiadają takim samym względnym zmianom popytu. Elastyczność popytu = 1.
Zasady, które dotyczą pojedynczego podmiotu gospodarującego, mogą nie mieć zastosowania do ogółu podmiotów. Podobne prawa odnoszące się do ogółu nie muszą mieć zastosowania do każdej jednostki.
MIESZANA ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU NA DOBRO i względem zmian ceny dobra j to relacja między względną (procentową) zmianą zapotrzebowania na dobro i a względną (procentową) zmianą ceny dobra j.
UDZIAŁ OKREŚLONEGO DOBRA w budżecie konsumenta stanowią wydatki na zakup tego dobra (cena x ilość), wyrażone jako część całości wydatków konsumenta lub część jego dochodów.
ELASTYCZNOŚĆ DOCHODOWA POPYTU - to stosunek względnej (procentowej) zmiany wielkości zapotrzebowania na określone dobro do względnej (procentowej) zmiany dochodu
ELASTYCZNOŚĆ PODAŻY - miara względnej zmiany podaży wywołanej względną zmianą określonego czynnika wpływającego na podaż. Informuje o wrażliwości podaży na zmiany czynników ją kształtujących. Podaż dobra lub usługi jest elastyczna, gdy ilość oferowanych do sprzedaży dóbr lub usług może być łatwo i szybko zmieniona. Jest to prawdą w odniesieniu do wielu dóbr przemysłowych. Podaż jakiegoś dobra lub usługi jest nieelastyczna, gdy nie może być ona łatwo i szybko zmieniona. Jest to prawdą w przypadku podaży pracy na stanowisku wymagającym długiego czasu kształcenia.
Współczynnik elastyczności cenowej podaży wyraża relatywną zmianę wielkości podaży w stosunku do relatywnej zmiany ceny danego dobra. Informuje o tym o ile % zmieni się podaż na dane dobro, jeżeli cena tego dobra zmieni się o 1%.
Ograniczenie budżetowe wskazuje maksymalna ilość jednego dobra, którą możemy kupić przy określonej nabywanej ilości drugiego dobra. Substytucyjność między posiłkami i filmami: można zjeść więcej posiłków, ale kosztem mniejszej liczby filmów. Z uwagi na te substytucyjność student musi wybierać miedzy posiłkami a filmami.
Nakład (inaczej: czynnik produkcji) - dobro lub usługa wykorzystywane w procesie produkcji. Nakłady obejmują pracę (robociznę), maszyny, surowce, energię. Termin nakłady obejmuje wszystko, począwszy od płac menedżerów, aż po wydatki na bandaże w zakładowym ambulatorium.
OGRANICZENIE BUDŻETOWE - dochód konsumenta i ceny poszczególnych dóbr, traktowane łącznie, wyznaczają ograniczenie budżetowe danego konsumenta. Ograniczenie budżetowe opisuje różne koszyki (kombinacje ilościowe) dóbr dostępne dla konsumenta. Ograniczenie budżetowe wskazuje maksymalną ilość jednego dobra, które możemy kupić przy określonej nabywanej ilości drugiego. Teoria popytu opiera się na założeniu, że konsument, przy danym ograniczeniu budżetowym, stara się osiągnąć maksymalny możliwy poziom użyteczności.
KRAŃCOWA STOPA SUBSTYTUCJI - stosunek wymiany, przy którym konsument skłonny jest dokonać wymiany dobra X na dobro Y i na odwrót. Zależy od krzywych użyteczności osiąganych z konsumpcji danych dóbr i stanu posiadania. Innymi słowy krańcowa stopa substytucji jest to stosunek przyrostu konsumpcji jednego dobra do ubytku konsumpcji innego (innych) - taki, że konsument nie zmienia osiąganej użyteczności i przy założeniu, że jego krzywa obojętności pozostaje niezmieniona. Ponieważ zakładamy, że użyteczność osiągana z konsumpcji kolejnych porcji danego dobra jest malejąca, krańcowa stopa substytucji jest zawsze malejąca. Posługując się krzywą obojętności zauważa się, że KSS (MRS) rośnie w miarę wzrostu wartości na osi odciętych X.
Prawo malejącej użyteczności marginalnej. Prawo malejącej użyteczności marginalnej mówi, ze zadowolenie z pierwszej konsumowanej jednostki dobra jest znacznie większe aniżeli z kolejnej, drugiej jednostki. W rezultacie przyrosty zadowolenia z konsumpcji mierzone, jako użyteczność marginalna zmniejszają się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra. Można nawet przyjąć, że po przekroczeniu pewnej wielkości konsumpcji dalsze zwiększanie konsumowania danego dobra zacznie przynosić konsumentowi zadowolenie negatywne (niezadowolenie). Użyteczność marginalna będzie wówczas ujemna, a użyteczność całkowita zacznie spadać. Konsument maksymalizujący korzyści (zadowolenie) z konsumpcji będzie ja zwiększał aż do momentu, w którym UM=0
KRZYWA OBOJĘTNOŚCI - to zbiór takich kombinacji dóbr i usług, które sprawiają konsumentowi jednakowe zadowolenie, czyli dostarczają mu takiej samej użyteczności całkowitej. Zazwyczaj zakłada się, że krzywe obojętności posiadają następujące właściwości: są ujemnie nachylone, co ma miejsce jeżeli żadne z dóbr nie jest niepożądane, spłaszczają się w miarę przesuwania się po nich w prawo, co ma miejsce jeżeli zachodzi prawo malejącej krańcowej stopy substytucji, ponieważ krzywa po prawej stronie jest bardziej pożądana od krzywej po stronie lewej (gdyż posiada wyższą użyteczność całkowitą), krzywe nie mogą się przecinać na mapie preferencji. Istnieje pewne podobieństwo pomiędzy linią budżetową a krzywą obojętności. Podobnie jak linia budżetowa łączy punkty odpowiadające koszykom o równej dostępności dla konsumenta przy założonym dochodzie i cenach dóbr, tak krzywa obojętności łączy punkty odpowiadające koszykom dóbr o takiej samej użyteczności dla konsumenta. Użyteczność koszyków na krzywej obojętności jest taka sama dla każdego z nich, to konsumentowi jest obojętne, który nich będzie konsumował - przy każdym z nich poziom jego satysfakcji jest taki sam
OPTYMALNY WYBÓR KONSUMENTA - Optymalnym wyborem konsumenta jest koszyk określony przez punkt, w którym linia ograniczenia budżetowego dotyka krzywej obojętności.
ŚCIEŻKA WZROSTU DOCHODU -
EFEKT SUBSTYTUCYJNY - spowodowany jest zmianą ceny jednego z dóbr należących do koszyka dóbr konsumenta i polega na dostosowaniu popytu do tej zmiany: konsumenci odchodzą od dobra X, którego względna cena wzrosła, zastępując je innymi dobrami, których cena w porównaniu do ceny dobra X pozostała stała lub spadła. Jest to tzw. zastępowanie jednego dobra drugim.
EFEKT DOCHODOWY - związany jest ze wzrostem lub spadkiem dochodu. Wzrost / spadek ten może się wiązać zarówno ze zwykłym zmniejszeniem dochodu do dyspozycji, jak i ze wzrostem cen(y). Gdy rozważamy dobra zwykłe (normalne), każdy spadek dochodu spowoduje spadek popytu na oba dobra. W przypadku dóbr niższego rzędu, efekt dochodowy działa w odwrotnym kierunku. Generalnie wzrost dochodu spowoduje wzrost ogólnego popytu zgłaszanego przez konsumenta, a spadek dochodu - spadek popytu.
UŻYTECZNOŚĆ KRAŃCOWA - jest to zadowolenie (korzyść), jakie uzyskuje konsument z konsumpcji każdej kolejnej jednostki tego samego dobra lub usługi. Można także powiedzieć, że użyteczność krańcowa dobra jest to przyrost użyteczności uzyskiwany dzięki zwiększeniu konsumpcji tego dobra o jednostkę, przy danym poziomie konsumpcji pozostałych dóbr. Generalnie jest to przyrost satysfakcji związany z konsumowaniem jednej jednostki dobra więcej.
PRAWO MALEJĄCEJ SUBSTYTUCJI - spożywanie każdej kolejnej jednostki dobra lub usługi daje mniejszy poziom satysfakcji niż konsumpcja poprzedniej jednostki
ZASOBY - ilość pewnego składnika aktywów w jakimś momencie. W ekonomii pojęciem zasobów, inaczej nakładów (np. maszyny, surowce, praca) określa się wszystkie materialne i niematerialne składowe procesu produkcji, które są niezbędne do wytwarzania dóbr. Zasób jest to ilość pewnego składnika aktywów w danym momencie, pojęcia tego można używać w kontekście aktywów będących własnością firmy lub aktywów w skali całej gospodarki- danego państwa. Dla firmy produkcyjnej zasobem jest ilość majątku uczestniczącego w procesie produkcji w określonym czasie
STRUMIENIE - to wielkości gospodarcze (m.in. konsumpcja, produkcja), które mierzy się w pewnych jednostkach czasu (m.in. godzina, dzień, miesiąc). Nie należy mylić strumieni z zasobami. Wielkość zasobów można ustalić na dzień x, a wielkość strumieni tylko w pewnym okresie.
UTARG CAŁKOWITY - łączny przychód przedsiębiorstwa uzyskany ze sprzedaży towarów w określonym czasie. Tak, więc przy stałej cenie sprzedaży, utarg całkowity będzie wzrastał wraz ze wzrostem sprzedaży. Jest to iloczyn sumy sztuk sprzedanego produktu (towaru) na rynku i ceny jednej sztuki tego produktu (towaru).
KOSZT CAŁKOWITY - (eng.: total cost TC) jest to suma wynagrodzeń wszystkich czynników wytwórczych. To suma całkowitych kosztów stałych (eng.: total fix cost TFC) i całkowitych kosztów zmiennych (eng. : total variable cost TVC). Koszty całkowite stałe (TFC) - są one niezależne od produkcji i wiążą się ze stałymi czynnikami produkcji (amortyzacja maszyn, odsetki za kredyt, renta za ziemię, podatek od nieruchomości, zatrudnienie księgowego, leasing maszyn itp..) Koszty całkowite zmienne (TVC) - zmieniają się wraz z produkcją i wiążą się ze zmiennymi czynnikami produkcji (wynagrodzenia pracowników produkcyjnych, koszt surowców i energii, itp.).
ZYSK - Zysk to dodatni wynik finansowy przedsiębiorstwa, oznacza, że ma ono wyższe przychody niż koszty ich uzyskania. Inaczej, jest to "nadwyżka wartości sprzedaży nad ogólnymi wydatkami; wynagrodzenie dla firm za angażowanie jej zasobów w warunkach ryzyka w celu zaspokojenia potrzeb odbiorców. Jest wskaźnikiem pozwalającym określić czy działalność gospodarcza przedsiębiorstwa jest opłacalna, czy też nie. Właściwy zysk, zwany zyskiem ekonomicznym (określany również mianem zysku nadzwyczajnego) stanowi nadwyżkę całkowitego zysku firmy ponad zysk normalny (stanowiący próg rentowności prowadzonej działalności gospodarczej), jest kwota jaka zostaje po odjęciu od przychodów przedsiębiorstwa wszystkich kosztów, a wiec koszów księgowych łącznie z kosztem utraconych możliwości alternatywnego wykorzystania kapitału i kosztem ryzyka prowadzenia interesów firmy.
Rodzaje zysku:
KOSZT ALTERNATYWNY - to ilość innego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby możliwe stało się wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego. naczej mówiąc, koszt alternatywny jest to wartość najlepszej z możliwych korzyści, utraconej w wyniku dokonanego wyboru.
Zatem koszt alternatywny:
jest zawsze ponoszony przez osobę podejmującą decyzję,
jest określony w chwili dokonywania wyboru,
ma charakter subiektywny.
KOSZT KSIĘGOWY - są to czynniki wykorzystane do produkcji (praca kapitał, ziemia). Wielkość tych kosztów wynika z pomnożenia ilości kupowanych czynników przez ich cenę wyrażoną w pieniądzu. Jeżeli jakiś zasób czynnika nie jest bezpośrednio wyceniony w postaci ceny zakupu, nie jest on traktowany, jako koszt księgowy. Koszt księgowy jest zawsze wydatkiem.
KOSZT KRAŃCOWY - inaczej koszt marginalny (ang. marginal cost, MC) jest to wzrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji o jednostkę. Inaczej mówiąc, jest to koszt wyprodukowania kolejnej (dodatkowej) jednostki dobra, wykonaniem danej czynności lub świadczeniem usługi.
UTARG KRAŃCOWY - przyrost utargu osiągnięty ze wzrostu sprzedaży produktów w określonym czasie po stałej cenie. Jest to zmiana utargu całkowitego wynikająca ze wzrostu sprzedaży o jedną sztukę produktu (towaru).