Dekolonizacja
Erozja kolonializmu:
- największe imperia kolonialne końca XIX wieku- Wielka Brytania, Francja, Włochy, Niemcy, Japonia,
- Niemcy utraciły swoje kolonie na mocy postanowień traktatu wersalskiego, Włochy i Japonia w wyniku II wojny światowej,
- dekolonizacja- proces rozpadu imperiów kolonialnych i przeobrażenia kolonii w niepodległe państwa, zapoczątkowany zamianami na mapie świata w czasie II wojny światowej.
Proces dekolonizacji- geneza:
- w ramach dwubiegunowego podziału świata Wielka Brytania i Francja straciły swoją mocarstwową pozycję,
- wzrost tendencji niepodległościowych wśród państw kolonialnych zapoczątkowany niepowodzeniami metropolii podczas II wojny światowej,
- utrzymywania buntujących się kolonii stawało się dużym obciążeniem dla budżetu metropolii,
- idee zawarte w Karcie Atlantyckiej (propagowane później przez Organizację Narodów Zjednoczonych) były sprzeczne z ideami imperializmu kolonialnego,
- czynny udział ludności kolonii w walkach podczas wojny,
- wzrost świadomości narodowej spowodowany wzrostem poziomu oświaty i wykształceniem elit politycznych na wzór europejski,
- kryzys gospodarczy metropolii- zniszczenia wojenne,
- 1 1960 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło deklarację o przyznaniu niepodległości krajom i ludom kolonialnym, która obligowała państwa kolonialne do likwidacji kolonializmu we wszystkich jego formach i przejawach oraz uznawałam prawa wszystkich narodów do samoistnienia. Powołało też komitet do spraw dekolonizacji, który miał nadzorować i wspomagać proces przechodzenia do niepodległości terytoriów zależnych i niesamodzielnych,
- oprócz ONZ w dużym stopniu do likwidacji kolonializmu przyczyniła się rywalizacja radziecko- amerykańska o wpływy w świecie po II wojnie światowej.
Modele dekolonizacji:
model w koloniach brytyjskich- samoczynnie na drodze ewolucji za zgodą metropolii
- po II wojnie światowej Wielka Brytania zwiększyła autonomię mieszkańców kolonii, przeprowadziła reformy konstytucyjne, by ostatecznie uznać niepodległość kolonii. Obyło się bez walk zbrojnych o ich utrzymanie. Zostały one powiązane z byłą metropolią poprzez Wspólnotę Narodów, na czele której honorowo stoi królowa brytyjska,
b) na skutek walk narodowowyzwoleńczych przy oporze metropolii- kolonie francuskie i portugalskie
- Francja( jak i inne kraje śródziemnomorskie i Beneluksu) nie chciała zrezygnować z kolonii. Gotowa była się zgodzić na ograniczoną niepodległość kolonii zrzeszonych w Unii Francuskiej- 1946 r. Przy czym: kwestie polityki zagranicznej, gospodarka zasobami naturalnymi i obrona miały pozostać w gestii Francji. W 1958r. Unia Francuska została przekształcona we Wspólnotę Francuską wzorowaną na Wspólnocie Narodów.
4. W maju 1963 roku na konferencji w Addis
Abebie ( Etiopia) 31 państw afrykańskich utworzyło Organizację Jedności Afrykańskiej, w celu rozwijania politycznej i gospodarczej współpracy. Grupuje ona wszystkie niepodległe kraje afrykańskie, z wyjątkiem Republiki Południowej Afryki. W 1948 roku w RPA przyjęto doktrynę apartheidu w celu eliminacji tarć rasowych poprzez separację ( rozdział między Murzynami, Koloredami, Hindusami i Afrykanerami).
W kwietniu 1948 roku w Bogocie ( Kolumbia) opracowano Kartę Państw Amerykańskich. W 1946 roku wybory w Argentynie wygrał Juan Peron i stworzył postępowy rząd. Po zwycięstwie rewolucji na Kubie jeden z jej przywódców, przyjaciel Fidela Castro, Argentyńczyk Ernesto Guevara, uważając, i rewolucję należy przyspieszyć w drodze „ eksportu”, udał się do Boliwii. Zginął tam w 1967 roku, usiłując zorganizować partyzantkę wśród biednych Indian boliwijskich. W Chile Salvador Allende przeprowadził reformy na drodze pokojowej. W 1973 roku dokonał tam krwawego zamachu wojskowego gen. Augusto Pinochet, który rządy autorytarne łączył z reformami wolnorynkowymi.
Neokolonializm- odzyskanie niepodległości nie oznaczało totalnego zerwania więzów z metropolią. Z reguły byłe imperia zatrzymywały swoją własność bądź przekształcały ją w spółki z kapitałem mieszanym: tubylczym i metropolitarnym. Poza tym metropolie przenosiły na teren byłych kolonii przemysł przetwórczy i środków konsumpcji, obniżając w ten sposób koszty produkcji i ponadto chroniąc własne środowisko przyrodnicze. Wszakże w jakimś stopniu neokolonializm sprzyjał rozwojowi przemysłowemu krajów w Trzeciego Świata, podnosił ich poziom technologiczny, dawał zatrudnienie, podnosząc tym samym stopę życiową mieszkańców.
W 1955 roku na konferencji w Bandungu ( Indonezja) powstał ruch państw niezaangażowanych. Państwa postkolonialne szukały oparcia poza głównymi blokami militarnymi. Słabość gospodarcza i wojskowa skłaniała je bądź ku Zachodowi, bądź ku ZSRR. W Bandungu spotkało się 340 delegatów z 23 krajów azjatyckich i 6 afrykańskich. Głównym motywem konferencji było niezadowolenie państw Trzeciego Świata z dwubiegunowej polityki międzynarodowej, prowadzonej przez USA i ZSRR, oraz obawia przed zbrojnym konfliktem między USA a Chinami na tle konfliktu koreańskiego. Na konferencji w Bandungu uchwalono deklarację w sprawie powszechnego pokoju i współpracy, która zawierała 10 zasad będących podstawą ideologii ruchu państw niezaangażowanych, m.in. poszanowanie równości wszystkich ras i wszystkich narodów- dużych i małych oraz regulowania międzynarodowego sporów środkami pokojowymi.
8. Powstanie suwerennych państw postkolonialnych z dawnych kolonii brytyjskich:
- 1946 r.- Jordania (były mandat- Transjordania)
- 1947 r. - Indie, Pakistan
- 1948 r. - Birma( obecnie Myanmar), Cejlon ( obecnie Sri Lanka)
- 1956 r. - Złote Wybrzeże ( w skład wchodziło dawne Złote Wybrzeże i brytyjska część Togo), Sudan
- 1957 r. - Federacja Malajska ( od 1962 r. - Malezja), Ghana
- 1960 r. - Nigeria, Cypr
- 1961 r. - Tanzania ( były mandat Tanganika), Kuwejt
- 1962 r. - Uganda
- 1963 r. - Brytyjska Afryka Wschodnia ( obecnie Kenia)
- 1964 r. - Niasa ( obecnie Malawi)
- 1966r. - Beczuana (obecnie Botswana), Gujana brytyjska
- 1971r. - Bahraj, Katar
- 1981 r. - Honduras brytyjski ( Belize)
- 1984 r. - Brunei ( część wyspy Borneo).
Powstanie suwerennych państw postkolonialnych z dawnych kolonii francuskich
- 1954 r. - w wyniku przegranej wojny o Indochiny powstały: Kambodża, Laos, Wietnam Północny i Południowy- uznanie niepodległości na mocy postanowień konferencji genewskiej,
- 1956 r. - Tunezja, Maroko
- 1958 r. - Francja przyznała krajom, skupionym we Francuskiej Afryce Równikowej i Francuskiej Afryce Zachodniej, autonomię w ramach Wspólnoty Francuskiej, a w 1960 r. uznała ich niepodległość. Francuska Afryka Równikowa- Czad, Gabon, Kongo- Brazzaville, Republika Środkowej Afryki, Francuska Afryka Zachodnia- Gwinea, Senegal, Wybrzeże Kości Słoniowej, Górna Wolta ( obecnie Burkina Faso), Mauretania, Niger, Dahomej ( obecnie Benin)
- 1962 r. - Algieria
- 1977 r. - Somalii Francuskie
Powstanie suwerennych państw z byłych kolonii belgijskich, portugalskich, holenderskich, hiszpańskich, amerykańskich:
- kolonie belgijskie- Kongo belgijskie w 1960 r. (obecnie Zair),
- kolonie portugalskie- Angola w 1975 r., Gwinea- Bissau w 1974 r. , Mozambik w 1975 r., Rwanda i Burundi ( była Niemiecka Afryka Wschodnia) w 1960 r., Portugalia, podobnie jak Francja, dążyła do utrzymania kolonii. O ich niepodległości zadecydowała „ rewolucja goździków” w Portugalii,
- kolonie holenderskie- Holenderskie Indie Wschodnie ( Indonezja) w 1949 r. z zachowaniem unii personalnej do 1954 r. ; Gujana holenderska ( Surinam)- 1975 r.
- kolonie hiszpańskie- Gwinea Równikowa w 1968 r., Sahara Zachodnia w 1976 r.- podział między Mauretanią i Maroko,
- kolonie amerykańskie- Filipiny w 1946 r.
Konsekwencje dekolonizacji:
pozytywne
- kraje postkolonialne uzyskały niepodległość i suwerenność, co było zgodne z duchem epoki,
- mogły brać czynny udział w działalności organizacji międzynarodowych i współdecydować o kierunkach polityki światowej na forum ONZ,
- mogły wybierać dowolne formy ustrojowe,
- mogły samodzielnie korzystać z dóbr naturalnych własnego kraju,
negatywne
- ukształtowanie się podziału na bogatą Północ i biedne Południe; zapóźnienie cywilizacyjne nie pozwoliło większości tych krajów na osiągnięcie odpowiedniego poziomu rozwoju gospodarczego i politycznego, coc przyczyniło się do rabunkowej eksploatacji środowiska naturalnego i jego dewastacji, eksplozji demograficznej, zacofania w rolnictwie i przemyśle. Na skutek tego kraje te są najbiedniejszymi państwami tworząc tzw. Trzeci Świat,
- w większości z tych państw utrwalił się autorytarny reżim polityczny,
- niektóre z nich przyjęły tzw. Socjalistyczną drogę rozwoju, stając się ekspozyturami wpływu ZSRR w rożnych częściach świata; pomoc dla nich była obciążeniem dla innych krajów socjalistycznych; na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ kraje te były : maszynką do głosowania” w interesie ZSRR.