Z. Łyko - Nauki Pisma Świętego

I

NAUKA O PIŚMIE ŚWIĘTYM

(skrypturologia)

1. Biblia

Rozdział pierwszy

ZASADA WIARY

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu jest natchnionym Słowem Bożym, jedynym źródłem objawienia Bożego, nieomylną i naj­wyższą regułą wiary, zawiera pełnią prawdy potrzebnej do zbawienia bez potrzeby ucieka­nia się do obrzędów, nauk i przepisów religij­nych powstałych w czasach poapostolskich, czyli tzw. tradycji.

Wykład

UWAGI WSTĘPNE

1. Stanowisko Biblii w świecie współczesnym. Pismo Święte zajmuje w literaturze świato­wej miejsce szczególne. W czasach dzisiej­szych jest dziełem najpoczytniejszym i naj­bardziej rozpowszechnionym. Ma doskonałą dokumentację naukowo-biblistyczno-teologiczną i historyczną ¹. Jest dziełem powszechnie dostępnym². Popularność jego wzrasta z każdym rokiem.

2. Jaki winien być stosunek chrześcijanina do Pisma Świętego? Stosunek ten winien być nacechowany szacunkiem. Wyznawca Chry­stusa powinien wysoko cenić Pismo Święte a przede wszystkim starać się rozumieć je­go treść. Jest ono wszak źródłem nauki wiary chrześcijańskiej i świętą księgą chrystianizmu. Tutaj poznajemy Boga i Jego wolę, naukę Chrystusa i apostołów - i to w formie najczystszej. Z tych względów każdy wierzący winien przyjąć Biblię za podstawę osobistej religijności i chrześci­jańskiego świadectwa, fundament wiary i zbawienia.

3. Potrzeba poznania Biblii. Powyższe uwagi postulują potrzebę głębszego poznania nauki o samej Biblii, jej autorstwie, historii i treś­ci, jej znaczeniu i zasadach biblijnej inter­pretacji.

A. KSIĘGA BOGA I CZŁOWIEKA

Pismo Święte jest dziełem zarówno Boga jak człowieka. Ma tę samą bosko-ludzką naturę, jaką miał Chrystus - Słowo Wcielone, Ten, który za­chował pełnię bóstwa i pełnię człowieczeństwa. Przy­stępując do bliższego poznania Biblii należy mieć ten właśnie aspekt na uwadze. Oba zagadnienia spla­tają się razem, współtworzą całość organiczną, jedno nie może istnieć bez drugiego.

I. WIADOMOŚCI OGÓLNE

Przede wszystkim należy zapoznać się z Pismem Świętym jako dziełem literackim, pisanym przez określonych ludzi w określonych warunkach miejsca, czasu i celu. Takie studium dostarczy szeregu intere­sujących spostrzeżeń.

1. KSIĘGA NIEZWYKŁA

Pozornie wydaje się, jakoby Pismo Święte niczym w zasadzie nie różniło się od innych dzieł o treści religijnej. Tak jednak nie jest. Bliższa analiza wykazuje, że jest to księga niezwykła, już choćby ze względu na swą nazwę i kompozycję wewnętrzną, nie mówiąc już o jej niezwykłej historii i treści. Elementy te ukazują Biblię jako księgę szczególną.

a) Nazwa. Na oznaczenie Pisma Świętego przyjęło się kilka nazw, przy czym większość z nich wywodzi się z cza­sów biblijnych, a każda podkreśla jakąś istotną cechę tej księgi. Nazwy te są następujące:

(1) Pismo Święte. Ap. Paweł pisał do Tymoteusza: „Ty wszakże trwaj w tym, czegoś się nauczył... znając od dzie­ciństwa Pisma święte, mogące cię oświecić ku zbawieniu” (2 Tym. 3, 14. 15 ED). Nazwa „Pismo Święte” jest przekła­dem łacińskiego wyrażenia „sacra scriptura”, będącego z ko­lei tłumaczeniem biblijnych nazw greckich „grafe” (pismo) lub „grafai hagiai” (pisma święte), którymi to nazwami po­sługiwał się Chrystus i apostołowie (Jan 5, 39; Rzym. 1, 3). Nazwa „Pismo Święte” podkreśla sam fakt zapisu, stąd wy­rażenie „pismo”, oraz jego świętość, gdyż święta jest za­równo treść księgi, jak i święci byli jej autorzy - pisa­rze. Pismo Święte nazwane jest również „Pismem prawdy” (Dan. 10, 21 BT), co wskazuje z kolei na główną jego cechę; jest nią prawda (Ps. 119, 160).

(2) Biblia. Słowo „Biblia” znaczy „księga”. Biblia Jest jedyną w swoim rodzaju księgą, „Księgą, nad księgami”. Nazwą tą w formie hebrajskiej (sefer, sefarim) lub greckiej (biblion, biblia) posługiwano się w Starym i Nowym Testa­mencie (Psalm 40, 8; Obj. 22, 10). Biblia nazwana jest także „księgą Pańską” (Izaj. 34, 16 BG), „Księgą świętą” (Treny

1, 1 BG).

(3) Słowo Boże. Pismo Święte pochodzi od Boga, zawie­ra więc Słowo Boże i jest Słowem Bożym, zostało określo­ne mianem „Słowa Bożego” (Dz. Ap. 17, 11 BG). Nazwą tą posługiwał się Chrystus (Mat. 4, 4; Mar. 7, 7-13), aposto­łowie (Dz. Ap. 13, 44-48; Rzym. 3, 2 BT; I Piotra 4, 11 BT), a przedtem starotestamentalni prorocy (Przyp. Sal. 13, 13). Pismo Święte nazywane było również „słowem Pańskim” (2 Mojż. 24, 4 BG; Dz. Ap. 8, 25), „słowem prawdy” (2 Tym. 2, 15 NP; Jak. 1, 18), „słowem żywota” (Filip. 2, 16 NP), „słowem wiary” (Rzym. 10, 8 NP), a wreszcie „słowem Chrystusa” (Kol. 3, 16 NP; 1 Piotra 1, 10-12).

(4) Stary i Nowy Testament (lub Stare i Nowe Przy­mierze). Nazwa pochodzi z czasów apostolskich, a utwo­rzona została w oparciu o terminologię Chrystusa (Mat. 26, 28) oraz ap. Pawła (2 Kor. 3, 14) i oznacza dwie fazy Bożego objawienia - fazę starotestamentalną i nowotestamentalną. Przyjęła się szczególnie w czasach poapostolskich.

Pismo Święte określane jest także nazwami: „Stary i Nowy Zakon”, „Księga nad księgami” itp.

b) Kompozycja wewnętrzna. Kompozycja wewnętrzna Pisma Świętego jest układem na wskroś oryginalnym, róż­niącym je od innych ksiąg. Zwrócić tutaj należy uwagę na kilka zagadnień, m. in. na kwestię autorstwa, podziału i treści.

(1) Sprawa autorstwa³. Pismo Święte jest dziełem ponad czterdziestu pisarzy, żyjących na przestrzeni ok. 16 wieków, różnych warstw społecznych i zawodów, tła kultu­rowego i temperamentów; pisarze ci tworzyli poszczególne księgi lub dokonywali ich kompilacji, zbioru. Nie jest więc Biblia dziełem kompozycyjnie i treściowo jednorodnym, sta­nowi właściwie swoisty księgozbiór wielu ksiąg świętych, złączonych w jedną księgę (Ps. 40, 8; Izaj. 34, 16). Jest jakby „biblioteką”, którą - ze względu na znaczenie i cel - słusz­nie by można nazwać „biblioteką zbawienia”. Biblia obejmu­je 66 ksiąg⁴. Zebrane razem umożliwiają poznanie objawie­nia Bożego zawartego w ich treści.

(2) Sprawa podziału. W czasach starotestamentalnych Pismo Święte dzieliło się na zakon (tora), proroków (newiim) i pisma (wektuwim) - por. Łuk. 24, 44. Obecnie Pismo Święte dzieli się na dwie części: Stary i Nowy Testament. Stary Testament obejmuje księgi historyczno-prawodawcze (Pięcioksiąg Mojżesza), historyczne (Jozuego, Sędziów, Samuelowe, Królewskie, Kronik, Nehemiasza i Ezdrasza), poetyckie (Ijoba, Psalmy, Przypowieści, Kaznodzieja Salomo­nowy i Pieśni) i prorocze (więksi i mniejsi prorocy) - ra­zem ksiąg 39; Nowy. Testament obejmuje również księgi historyczne (Ewangelie i Dzieje Apostolskie), dydaktyczne (Listy) i księgę proroczą (Apokalipsę św. Jana) - razem ksiąg 27. Księgi dzielą się na rozdziały, rozdziały zaś na wiersze. Wiersze opatrzone są w większości odnośnikami nawiązującymi do wypowiedzi paralelnych⁵. Podział na księgi, rozdziały i wiersze, a także obecność odnośników uprzystępniają treść Biblii, czynią ją przejrzystą, pozwalają na szybkie odnalezienie danych tekstów i wypowiedzi, co w dużym stopniu ułatwia czytanie i głębsze studiowanie Biblii.

(3) Sprawa treści Pisma Świętego. Treść Pisma Świę­tego jest ogromnie bogata. Wachlarz poruszonych zagad­nień jest zdumiewający: od spraw ludzkich, codziennych, poprzez bardziej złożoną problematykę życia i wiary, do wielkich spraw Boga i zbawienia (Rzym. 1, l-6; Hebr. 1, l-3). Pismo Święte zaczyna się opisem stworzenia ziemi i człowieka oraz panoramą raju (1 Mojż. 1, 1-2, 25), potem następują dzieje ludzkości (1 Mojż. 3, l-11, 8) i wybranego narodu (Ps. 104, 105), w pośrodku dziejów - „gdy nastała pełnia czasu” (Gal. 4, 4 BG) - zjawia się oczekiwany Chrys­tus, Bóg-Człowiek; dalej opisuje Biblia życie i działalność apostołów i pierwszych chrześcijan, w końcu przedstawia proroczy kalejdoskop historii Kościoła chrześcijańskiego w Nowym Testamencie (Obj. 1, 19). Opis kończy się wizją No­wej Ziemi (Obj. 21, 1).

Na tym szerokim tle historycznym Pismo Święte na­kreśla dzieje zbawienia. Prowadzi czytelnika od raju utraco­nego do raju odzyskanego. Historia biblijna jest dramatem grzechu, jednak sprawiedliwość i dobro odniosą ostatecz­ne zwycięstwo. Sprawy człowieka przedstawione zostały w wymiarach wieczności i usytuowane według określonej hierarchii dóbr i wartości najwyższych. Zarówno Stary, jak i Nowy Testament stanowią nierozdzielnie części, tworzą in­tegralną całość objawienia Bożego.

2. DZIEJE PISMA ŚWIĘTEGO

Pismo Święte nie jest dziełem jednego człowieka i jed­nego pokolenia. Jest rezultatem pracy wielu pisarzy, po­wstało na przestrzeni 18 wieków. Zaczęto je pisać w XV w. przed Chr., a ukończono w I w. po Chr. Nosi na sobie śla­dy starożytności, koloryt ówczesnych kultur i cywilizacji.

a) Powstanie Biblii. Pierwsze księgi Pisma świętego powstały w czasach wyjścia narodu izraelskiego z Egiptu (XV w. przed Chr.) i zostały napisane przez Mojżesza z polecenia Boga (2 Mojż. 17, 14; 24, 4; 5 Mojż. 31,24-26). W na­stępnych wiekach powstały księgi dalsze: historyczne, poetyc­kie i prorockie. Ostatnie księgi Starego Testamentu pocho­dzą z okresu po niewoli babilońskiej, a napisane zostały przez Nehemiasza i Ezdrasza⁶. W tym czasie ustalony został urzędowy zbiór ksiąg świętych Starego Testamentu, tzw. kanon, który dzielił się na „zakon, proroków i pisma” i obej­mował 39 ksiąg. Poza kanonem znajdowały się tzw. księgi apokryficzne, tzn. księgi powstałe po śmierci Nehemiasza i Ezdrasza⁷. W takim stanie kanon biblijny przetrwał do czasów Chrystusa (Łuk. 24, 44; Mat. 23, 35)⁸.

Księgi Nowego Testamentu, w liczbie 27, obejmujące Ewangelie, Dzieje Apostolskie, Listy Apostolskie i Objawie­nie św. Jana - napisane zostały w I wieku ery chrześcijań­skiej przez kilku apostołów (Mateusza, Jana, Pawła, Pio­tra, Jakuba, Judę) i dwóch apostolskich uczniów, ewangelis­tów” - Marka i Łukasza. Treść tych ksiąg jest odbiciem nauki (katechezy) Chrystusa oraz apostołów i ich działal­ności, jak również wizją profetyczną Kościoła chrześcijań­skiego i spraw świata do końca czasów (Obj. 1, 19).

b) Odpisy i przekłady. Stary Testament pisany był po hebrajsku i częściowo po aramejsku, Nowy - po grecku. Z rękopisów oryginalnych (autografów) dokonywano dla ce­lów religijnych odpisów (apografów), z których wiele prze­trwało do naszych czasów⁹. Cenne są zwłaszcza rękopisy z nad Morza Martwego¹⁰. W wiekach późniejszych poczęto tłumaczyć księgi święte na różne języki. I tak w III wieku przed Chr. powstał przekład grecki Starego Testamentu, zw. Septuaginta ¹¹. W II wieku po Chr. przetłumaczono całe Pis­mo Święte na język łaciński¹², potem na inne języki. Z w. XIV pochodzi pierwszy przekład polski (Psałterz Floriański). Najstarsze manuskrypty Starego Testamentu (np. niektóre rękopisy z nad Morza Martwego) sięgają III i IV w. przed Chrystusem, a więc czasów bliskich Ezdraszowi; najstarsze manuskrypty Nowego Testamentu (np. fragment Rylandsa) pochodzą z początków II w. po Chr., a więc z czasów bliskich apostołowi Janowi, który zmarł pod koniec I wieku.

Pismo Święte powstawało na przestrzeni szeregu wie­ków wśród różnych okoliczności. Autorami jego byli prawo­dawcy, królowie, mędrcy, pasterze i filozofowie, rybacy i wo­dzowie. Mimo mnogości autorów i różnorodności stylów, różnic miejsca, czasu i celu powstania poszczególnych ksiąg, Biblia przedstawia zdumiewającą jedność myśli i treści. Badania archeologiczne i lingwistyczne dowiodły, że Bi­blia na przestrzeni wieków nie uległa najmniejszym nawet istotnym skażeniom. Znamienną cechą Pisma Świętego jest również aktualność jego treści w czasach współczesnych.

II. NATCHNIONE SŁOWO BOŻE

Pismo Święte, aczkolwiek pisane przez ludzi, jak powiedziano, w różnych okolicznościach miejsca, czasu i celu, nie jest wyłącznie dziełem ludzkim. Ap. Paweł uczy, że „całe Pismo jest przez Boga na­tchnione” (2 Tym. 3, 16 SK)¹³, pochodzi więc od Bo­ga. Przez fakt natchnienia (theopneustia, inspiracja) słowo ludzkie stało się przede wszystkim natchnio­nym Słowem Boga.

1. NADPRZYRODZONE POCHODZENIE BIBLII

Wiele wypowiedzi Słowa Bożego wskazuje niedwu­znacznie na nadprzyrodzone pochodzenie treści Pisma Świę­tego. Niezwykłe też były okoliczności utrwalenia jej na piśmie.

a) Wypowiedzi ogólne. Należą do nich świadectwa sta­rotestamentalne, wypowiedzi Chrystusa i świadectwa nowotestamentalne.

(1) Świadectwa starotestamentalne. Prorocy staro­testamentalni - jak sami świadczą - spisywali to, co „wi­dzieli” (Am. 1, 1 BG; Nah. 1, 1) lub „słyszeli” (Izaj. 6,8 BG), to, co „mówił Pan” (Izaj. 1, 2 BG; Jer. 1, 4-9; por. Abdyjasz 1, 1; Ab. 2, 1). Treść ich poselstwa pochodziła wiec od Boga. To samo czynił Mojżesz, który spisał „słowa Pań­skie” (2 Mojż. 24, 4 BG). Interesująca jest wypowiedz Dawi­da: „Duch Pański mówił przez mię, a słowa jego przecho­dziły przez język mój” (2 Sam. 23, 2.3 BG; por. 5 Mojż. 18, 18; 4 Mojż. 23, 12). Izajasz mówił: „Szukajcie w księgach Pańskich, a czytajcie; ani jedno z tych nie uchybi, a jedno bez drugiego nie będzie; albowiem usta Pańskie to rozkaza­ły, a Duch jego sam zgromadzi je” (Izaj. 34, 16 BG).

(2) Wypowiedzi Chrystusa. Chrystus potwierdził prawdziwność przytoczonego oświadczenia Dawida, wskazał na nadprzyrodzoną genezę jego słów: „Sam Dawid powie­dział przez Ducha Świętego: rzekł Pan Panu memu...” (Mar. 12, 36 ED). Tymi słowy dał Jezus wyraz przekonaniu o nadprzyrodzonym pochodzeniu Pisma Świętego, potwierdził naukę o natchnieniu Biblii.

(3) Świadectwa nowotestamentalne. Kapłan Zachariasz stwierdził, że Bóg „mówił przez usta świętych proroków swoich” (Łuk. 1, 70 BG), ap. Piotr powiedział, że „musiało się wypełnić Pismo, w którym Duch Święty zapowiedział przez usta Dawida o Judaszu” (Dz. Ap. 1, 16 BT), że Bóg „spełnił to, co zapowiedział przez usta wszystkich proroków” (Dz. Ap. 3, 18 BT), „co od wieków przepowiedział Bóg przez usta swoich świętych proroków” (Dz. Ap. 3, 21 BT), że „Duch Chrystusa, który w nich (prorokach) był, przepowia­dał cierpienie (przeznaczone) dla Chrystusa...” (1 Piotra 1, 11 BT) i że „święci mężowie Boży mówili tylko pod na­tchnieniem Ducha Świętego” (2 Piotra 1, 21 SK). Ap. Paweł nauczał, że tajemnica Chrystusa „została objawiona przez Ducha Jego świętym apostołom i prorokom” (Efez. 3, 5 BT). Wszyscy zresztą apostołowie głosili to, czego „naucza Duch Święty” (1 Kor. 2, 13 BG), głosili Ewangelię „mocą zesła­nego z nieba Ducha Świętego” (1 Piotra 1, 12 BT).

b) Wypowiedzi szczegółowe. Przytoczone z Pisma Świę­tego wypowiedzi ułatwiają właściwe zrozumienie natury biblijnego natchnienia jako najistotniejszej cechy tej księgi. Należy więc teraz wnikliwie omówić istotę samego natchnie­nia i jego skutków, aby później przejść do kwestii dowo­dów natchnienia.

(1) Istota natchnienia. Pismo Święte naucza, że „w wieloraki sposób przemawiał Bóg przed wiekami do ojców naszych przez usta proroków” (Hebr. 1, 1 SK). Przemawiał ,.w wieloraki sposób”, a wiec za pośrednictwem widzenia lub snu (4 Mojż. 12, 6), albo głosu (Izaj. 6, 8; Obj. 1, 10), a także za pośrednictwem natchnienia, czyli nadprzyrodzo­nego wpływu Ducha Świętego (2 Piotra 1, 21). W ten spo­sób powstała treść objawienia Bożego, przekazywanego przez proroków i spisywanego przez nich dla duchowego dobra człowieka (2 Tym. 3, 15-17).

W ścisłym znaczeniu natchnienie biblijne można scha­rakteryzować jako nadprzyrodzony wpływ Ducha Świętego na umysł pisarza, jego wolę i władze wykonawcze. Jest więc natchnienie działaniem Bożym, pewnym rodzajem łaski (cha­ryzmatem), ogarniającym całą istotę autora, oświecającym jego umysł światłem nadprzyrodzonym, wzmacniającym jego wolę i towarzyszącym pracy myślowej autora od pierwsze­go impulsu aż do wyrażenia myśli słowami, bez naruszenia indywidualności pisarza^l4.

(2) Skutki natchnienia. Tak ujęte natchnienie biblijne rodzi dwa określone skutki. Pierwszym i zasadniczym jego skutkiem jest to, że Pismo Święte w całości i w poszczegól­nych częściach jest nie tylko słowem ludzkim, lecz także - i przede wszystkim - Słowem Bożym. Właśnie fakt na­tchnienia spowodował, że słowo ludzkie stało się Słowem Bożym. To ma na myśli ap. Paweł, gdy pisze do Tesaloniczan: „nieustannie dziękujemy Bogu, że przyjmując Słowo Boże przez nas głoszone, nie braliście go za ludzkie słowo, lecz za Słowo Boże, jakim jest w rzeczywistości” (1 Tes. 2, 13 SK). Drugim skutkiem natchnienia jest bezbłędność Pisma Świętego; wniosek ten wypływa z istoty natchnienia: „jeżeli bowiem autorzy natchnieni formowali sądy (myśli, zdania) pod wpływem Boga i jeżeli pod tym samym wpływem ujmowali te sądy w słowo pisząc księgę, jakikolwiek błąd w takiej księdze jest nie do pomyślenia”¹⁵.

Chrystus stwierdził: „Pismo mylić się nie może” (Jan 10, 35 ED), „niebo i ziemia przeminą, ale moje słowa nie przeminą” (Mat. 24, 35 BT), zaś ap. Paweł złożył następują­ce oświadczenie: „Ale nie jest tak, jakoby miało zawieść Słowo Boże” (Rzym. 9, 6 NP).

2. DOWODY NATCHNIENIA

Czy są jakieś dowody, które potwierdzają fakt natchnienia Pisma Świętego? Tak. Dowodów jest kilka i można je zestawić w następujące trzy grupy: dowody wewnętrzne, zewnętrzne ogólne i dowód zewnętrzny szcze­gólny.

a) Dowody wewnętrzne. Określa się je również mianem dowodów biblijnych. Są nimi biblijne wypowiedzi proroków, Chrystusa i apostołów, wskazujące na nadprzyrodzone po­chodzenie treści Pisma Świętego. Mówiliśmy o tym uprzed­nio¹⁶. Mają one olbrzymie znaczenie dowodowe, tym bar­dziej, że pochodzą od najwyższych autorytetów religijnych i kościelnych. Autorytatywna jest również formuła biblijna wyrażona słowami: „Tak mówił Pan” (Izaj. 48, 17 EG).

b) Dowody zewnętrzne ogólne. Określa się je również mianem dowodów rozumowych. Po pierwsze - bez­stronność i obiektywizm Pisma Świętego w opisie dobra i zła, bezgraniczna rzetelność i sprawiedliwość niezrozu­miała bez przyjęcia elementu Boskiego w treści Pisma Świętego (Izaj. 5, 20; Jak. 1, 17; 1 Kor. 10,11). Po drugie - moc Słowa Bożego dokonująca odnowy ducha i charakteru (Hebr. 4, 12). Po trzecie - nieskażoność treści Pisma Świętego na przestrzeni czasu, dowodząca obecności nie­przemijającego pierwiastka Bożego w dziejach Biblii i Bożej opatrzności (Izaj. 34,16). Po czwarte - prawdomówność Biblii potwierdzona bogatym materiałem archeologłczno-naukowym.

c) Dowód zewnętrzny szczególny, czyli dowód z wypeł­nionego proroctwa. Jest to jeden z najpotężniejszych dowo­dów biblijnego natchnienia (2 Piotra 1,19). Proroctwo (wi­dzenie przyszłości) nie leży w sferze przyrodzonych władz człowieka, jest Boskiego pochodzenia, stanowi właściwość wszechwiedzy Bożej (Izaj. 43, 9; 44, 7; 45, 11; 46, 10)”. Wy­pełnione proroctwo dowodzi z jednej strony jego prawdzi­wości, z drugiej natomiast Boskiego pochodzenia. Zwrócić należy uwagę np. na wypełnienie się z zadziwiającą dokładnością proroctw mesjanistycznych (Izaj. 7,14-Mat. 1,18-23; Mich. 5, 2 - Mat. 2, 1-6; Izaj. 40, 3 - Mat. 3, 1-3; Psalm 22, 19 - Mat. 27, 35; Psalm 69, 22 - Mat. 27, 34; Psalm 22, 9 - Mat. 27, 41-43), historycznych - dotyczących Babilonu, Medopersji, Grecji, Rzymu, papiestwa itp. (Dan. 2, 7, l-8. 17.23.24) i proroctw eschatologicznych (Mat. 24, 7.12.14; Jak. 5,1-6; 2 Tym. 3,1-5) wypełniających się także w naszych czasach.

B. BIBLIA W ŻYCIU LUDU BOŻEGO

Wszystko, co zostało powiedziane dotychczas, wskazuje niedwuznacznie na doniosłą rolę Pisma Świętego w dziedzinie wiary. Bliższe poznanie religij­nego i moralnego znaczenia Pisma Świętego, jak również zapoznanie się z zasadami jego interpretacji jeszcze bardziej uwypukla przewodnią rolę Biblii w życiu ludu Bożego. Jest to szczególnie ważne w cza­sach dzisiejszych, nacechowanych religijnym rela­tywizmem i teologicznym liberalizmem.

I. ZNACZENIE PISMA ŚWIĘTEGO

Jakie jest znaczenie Pisma Świętego? Z uwagi na różne głosy odzywające się na ten temat w chrześcijaństwie, sprawę należy zbadać dogłębnie. Znaczenie Pisma Świętego można rozpatrywać z punktu widzenia religijnego, społecznego, teolo­gicznego, moralnego, a nawet literacko-kulturowego. W każdej z tych dziedzin można by zanotować sze­reg elementów pozytywnych. Wydaje się jednak rze­czą słuszną ograniczyć krąg naszych zainteresowań do dziedziny religijno-moralnej. W tym aspekcie znaczenie Pisma Świętego jest potrójne. Jest Biblia jedynym źródłem objawienia Bożego, nieomylną i najwyższą regułą wiary oraz pełnią prawdy zba­wiennej.

1. JEDYNE ŹRÓDŁO OBJAWIENIA BOŻEGO

Zastanówmy się przede wszystkim nad pytaniem: co to jest Boże objawienie i co jest jego źródłem? Odpowiedź ma doniosłe znaczenie i to zarówno z punktu widzenia teologicz­nego, jak konfesyjnego.

a) Nauka o Bożym objawieniu. Mówiąc o objawieniu mamy na myśli tzw. nadprzyrodzone objawienie Boże, w przeciwieństwie do objawienia naturalnego ¹⁸, polegającego na objawieniu ludzkości przez Boga siebie samego, swej woli i prawdy zbawiennej w sposób nadprzyrodzony.

(1) Bóg objawił swą wolę. Chociaż „niebiosa opowiadają chwałę Bożą” (Psalm 19, 2 BG) i cała przyroda świadczy o Bogu, o Jego Istnieniu i potędze (Rzym. 1, 20. 21), spodo­bało się Bogu przemówić do człowieka na sposób ludzki, dzięki czemu wyraźniej objawił mu siebie samego i swą wolę, a uczynił to w tym celu, aby człowiek, obarczony na­turą upadłą, nie potrzebował błądzić po bezdrożach niewie­dzy w dociekaniu istoty wszechrzeczy. Objawienia swego do­konał m. in. za pośrednictwem proroków - swoich wy­brańców, ponieważ w miłości swej do ludzi „nie uczynił Pan, Jahwe, niczego, by nie wyjawił swego zamiaru sługom swym, prorokom” (Amos 3, 7 BT).

Do przekazywania treści swego objawienia używał róż­nych sposobów. Pismo Święte nadmienia, że „wielokrotnie i wieloma sposobami przemawiał Bóg dawnymi czasy do ojców przez proroków” (Hebr. 1, 1 NP; por. 4 Mojż. 12, 6). Przemawiał więc przez proroków (charyzmat profetyczny), sny i widzenia, natchnienie biblijne, a także instytucje (np. Kościół Boży, postanowienia obrzędowe) i zdarzenia (dzieje zbawienia). Dzięki temu prawda Boża objawiona została ludzkości jako wspaniałe orędzie zbawienia, niepojęte mi­sterium zbawcze (Psalm 98, 2; Efez. 1, 9.10; 1 Tym. 3, 16).

(2) Etapy Bożego objawienia. Bóg dokonywał objawie­nia stopniowo. Zapoczątkowane u kolebki rodzaju ludzkiego i rozwijane w ciągu wieków, zostało objawienie ukoronowa­ne pełnią nauki Chrystusa i apostołów, by zakończyć się wraz ze śmiercią ostatniego apostoła¹⁹. Oto Słowo Boże głosi, że „tajemnica Pańska objawiona jest tym, którzy się go boją” (Ps. 25, 14 BG). Najpierw została objawiona pa­triarchom (1 Mojż. 1, 28; 2,16.17; 3,15; 12, l; Ps. 147,19; 103,7; Rzym. 3, 2), potem prorokom (Am. 3, 7; Dan. 2, 19. 47; Efez. 3, 4), w końcu Bóg „przemówił do nas przez Syna” (Hebr. 1, 2 NP) i objawił ją „apostołom” (Efez. 3, 2-5 NP; por. 1, 9; Kol. 1, 26; Jan 16, 13).

(3) Pełnia objawienia. Nietrudno zrozumieć, że po­wszechne objawienie Boże, zawierające pełnię prawdy zba­wiennej przeznaczonej dla całej ludzkości, zawarte jest w nauce patriarchów i proroków, Chrystusa i apostołów. Naukę patriarchów przekazali prorocy, naukę zaś Chrystusa - apostołowie; Kościół Boży został więc zbudowany „na fun­damencie apostołów i proroków” (Efez. 2, 20 NP), czyli na nauce apostolskiej (Nowy Testament) i prorockiej (Stary Testament). Dlatego ap. Piotr poleca utrzymywać w pamięci „słowa przepowiedziane przez Świętych proroków oraz przykazania Pana i Zbawiciela, które przekazali wam apostołowie” (2 Piotra 3, 2 SK). Prawdziwym skarbem wiary (tesaurum fidei) ludu Bożego jest więc nauka pa­triarchów, proroków, Chrystusa i apostołów - w szcze­gólności w przekazie i naświetleniu apostolskim, czyli ostat­niej fazy objawienia.

b) Biblia - jedynym źródłem. Jeśli pełnia objawienia Bożego powszechnego zawarta jest w nauce patriarchów i proroków, Chrystusa i apostołów, a właściwie w nauce prorocko-apostolskiej, to powstaje naturalne pytanie: co jest źródłem tej nauki, a w konsekwencji - pełnego obja­wienia Bożego? Odpowiedź jest prosta: Pismo Święte Stare­go i Nowego Testamentu. Przemawia za tym szereg racji teologiczno-rozumowych:

(1) Wypowiedzi Pisma Świętego. Słowo pisane jest źródłem tajemnic Bożych: Ap. Paweł naucza, że tajemnice Boże objawione zostały na rozkaz Boga i „przez pisma pro­rocze... obwieszczone... ku przyjęciu z wiarą” (Rzym. 16, 25. 26 SK; por. 1, 1. 2). Pisma więc prorockie, a nie ustny prze­kaz proroków, w świetle tej natchnionej wypowiedzi były źródłem objawienia Bożego w czasach apostolskich. Słowo pisane jest źródłem pociechy i nadziei oraz przestrogi: „A wszystko, cokolwiek niegdyś zostało napisane, dla na­szego pouczenia napisane jest, abyśmy przez cierpliwość i pociechę z Pism świętych mieli nadzieję” (Rzym. 15, 4 ED), również „...napisane jest ku przestrodze dla nas, którzy ży­jemy w tych czasach ostatecznych” (1 Kor. 10, 11 ED); a więc znów pismo - nie tradycja ustna. Słowo pisane jest źródłem chrześcijańskiej radości: „A toć wam piszemy, aby radość wasza zupełna była” (1 Jana 1, 4). Pisane słowo apostolskie jest źródłem wiary ku żywotowi wiecznemu: „Ale te są napisane, abyście wy wierzyli, że Jezus jest Chrystus, Syn Boży, a żebyście wierząc żywot mieli w imieniu Jego” (Jan 20, 31). Doniosłe jest zatem znaczenie słowa pisanego.

(2) Racje rozumowe. Jedynie wiarygodnym źródłem nauki proroków, Chrystusa i apostołów może być wyłącznie Pismo Święte obu Testamentów. Innych tak wiarygodnych źródeł nie ma. O nauce proroków, Chrystusa i apostołów mówią co prawda tzw. apokryfy (pisma nienatchnione nie­znanego autorstwa), ale nie można im przyznać ani powagi natchnienia, ani też autorytetu źródła wiarygodnego, tym bardziej, że pochodzą z epoki późniejszej, z czasów poprorockich i poapostolskich. To samo można powiedzieć o pisa­rzach chrześcijańskich, a nawet o nauczaniu kościelnym. Je­dynie Pismo Święte przekazało potomności naukę proroków, Chrystusa i apostołów w formie nieskażonej i autentycznej. Chociaż wielu teologów jest zdania, że szereg nauk apostol­skich zostało przekazanych w drodze tradycji, to jednak nie potrafią oni dowieść, które to nauki, czy pochodzą bez­pośrednio od apostołów i czy nie uległy z biegiem czasu wypaczeniu.

Jedynie Pismo Święte jest obecnie autorytatywnym, bo historycznym źródłem autentycznej nauki prorocko-apostolskiej. Ponadto słowo pisane, w zestawieniu z mówionym, ma zawsze większą moc dowodową. Również jedynie Pismo Święte prowadzi człowieka „od raju do raju”, zawiera pełnię objawienia potrzebnego do zbawienia.

(3) Konkluzja. Przytoczone racje dowodzą niezbicie, że w czasach obecnych wyłącznie Pismo Święte może cieszyć się powagą jedynie wiarygodnego, a więc jedynego źródła objawienia woli Bożej, danego ludzkości przez patriarchów i proroków, Chrystusa i apostołów. Gdy chodzi o zrozumie­nie zawartej w Piśmie Świętym prawdy religijnej, to było ono progresywne, narastało z biegiem stuleci w miarę wy­pełniających się proroctw (Mat. 5,18), powodując, że świat­łość ta „im dalej tym bardziej świeci, aż do dnia doskona­łego” (Przyp. 4, 18 BG).

2. NIEOMYLNA I NAJWYŻSZA REGUŁA WIARY

Pismo Święte jest nie tylko jedynym - a ściślej: jedy­nie wiarygodnym - źródłem objawienia Bożego, ale także nieomylną i najwyższą regułą wiary. Znaczy to, że Biblia zajmuje w Kościele Chrystusowym miejsce naczelne pod względem teologicznym i normatywnym. Jest najwyższym i nieomylnym nauczycielem religii, ostatecznym sędzią w ocenie wiary, sumienia i życia, najważniejszym kryterium i probierzem stosunku do Boga i człowieka. W życiu jed­nostki i Kościoła zajmuje pozycję niezawodnego drogo­wskazu zbawienia.

a) Nieomylność Pisma Świętego. Tam, gdzie o błąd i dezorientację nietrudno, a w grę wchodzą wartości wiecz­ne, gdzie chodzi właśnie o osobiste i bliźnich zbawienie - dysponowanie pewnym i doświadczonym przewodnikiem wiary, posiadanie nieomylnego drogowskazu do królestwa Bożego ma znaczenie olbrzymie. Czy Pismo Święte jest ta­kim wypróbowanym i nieomylnym przewodnikiem zba­wienia?

(1) Dowody nieomylności. Na nieomylność Pisma Świę­tego wskazuje przede wszystkim fakt natchnienia. Jeśli bo­wiem Pismo Święte jest natchnionym Słowem Bożym, to samo jest nieomylne, gdyż nadprzyrodzony dar natchnienia zabezpieczał pisarza przed jakimkolwiek błędem. Ponieważ nieomylnym jest Bóg (Jak. 1, 17) - nieomylnym jest Jego Słowo (Jan 10, 35). Trudno sobie wyobrazić, aby wszech­władny i miłosierny Bóg objawił ludzkości swą wolę błęd­nie, by przekazał ludzkości omylny przewodnik życia.

O nieomylności Pisma Świętego wyraźnie nauczał Chrystus, głosząc, że „Pismo mylić się nie może” (Jan 10, 35 ED)²⁰, i uważając w związku z tym nieznajomość Pisma Świętego za źródło błędu: „Jesteście w błędzie, nie znając Pisma ani mocy Bożej” (Mat. 22, 29 BT). O nieomylności Biblii nauczał również ap. Paweł: „...nie jest możliwe, by słowo Boże poszło na marne” (Rzym. 9, 6 SK)²¹. Nieomyl­ności Pisma Świętego dowodzi w sposób obiektywny historia i archeologia, wykazując całkowitą zgodność faktów histo­rycznych podanych przez Biblię z rzeczywistością.

(2) Inne autorytatywne cechy Pisma Świętego. Ponad­to Pismo Święte - po pierwsze - jest prawdziwe: „Naj­przedniejsza rzecz Słowa Twego jest prawda...” (Psalm 119, 160 BG); „Uświęć ich w prawdzie; słowo twe jest praw­dą” (Jan 17, 17 SK). Po drugie jest doświadczone: „Do­skonale są doświadczone słowa twoje; dlatego się sługa twój w nich rozkochał” (Psalm 119, 140 BG) i czyste: „Słowa Pańskie są słowa czyste, jako srebro wypławione w piecu glinianym siedmiokroć przelewane” (Psalm 12, 7 BG); „Wszelka mowa Boża jest czysta” (Przyp. 30, 5); „Słowo Pańskie jest ogniem wypławione” (Ps. 18, 31 BG). Po trze­cie - jest pewne: „Świadectwa twoje są bardzo godne wiary...” (Psalm 92, 5 JW). Po czwarte - jest wieczne, a tym samym - niezmienne: „Słowo Pańskie trwa na wieki” (1 Piotra 1, 25 SK). Po piąte - jest pełne mocy: „Żywe bowiem jest słowo Boże, czynne i ostrzejsze niż wszelki miecz obosieczny, przenikające aż do rozdzielenia duszy i ducha, stawów i rdzeni, zdolne osądzić pragnienia i myśli serca” (Hebr. 4, 12 BT); „Czyż słowo moje nie jest palące jak ogień? - wyrocznia Jahwe - i jak młot, co rozbija skałą?” (Jer. 23, 29 BT)²².

b) Najwyższy autorytet. Przytoczone wyżej cechy Pis­ma Świętego wzbudzają pełne zaufanie do tej księgi. Nie dziwi przeto fakt, że Biblia zawsze cieszyła się u prawdzi­wych wyznawców Boga najwyższym autorytetem w spra­wach wiary i zbawienia.

(1) Najwyższe kryterium wiary. Zawsze było, jest i po­zostaje Pismo Święte najwyższym kryterium wiary. Po­twierdzają to dwie niezwykle ważne wypowiedzi na­tchnionego Słowa, wskazujące na Pismo Święte jako pro­bierz wiary. Pierwsza wypowiedź pochodzi ze Starego Te­stamentu: „Do zakonu raczej i do świadectwa; ale jeśli nie chcą, niechże mówią według słowa tego, w którym nie masz żadnej zorzy” (Izaj. 8, 20 BG). Zakon (prawo) i świadectwo (słowo prorocze) stanowiły już w czasach starotestamental­nych probierz wiary. Poza Słowem Bożym, a więc w nau­kach, które nie pokrywają się z Biblią, nie ma „żadnej zo­rzy” Druga wypowiedź zaczerpnięta jest z Nowego Testa­mentu: „Bo Słowo Boże jest żywe i skuteczne, ostrzejsze niż wszelki miecz obosieczny, przenikające aż do rozdzielenia duszy i ducha, stawów i szpiku, zdolne osądzić zamiary i myśli serca” (Hebr. 4, 12 NP). W czasach nowotestamen­talnych jest natchnione Słowo również probierzem wiary. Stąd wniosek, że wszystkie opinie i poglądy winny być poddane biblijnej próbie. Słowo Boże nazwane jest „mieczem Ducha” (Efez. 6, 17 NP).

(2) Przykład Chrystusa i apostołów wskazuje na naj­wyższy autorytet Słowa Bożego. Nauczając Chrystus odwo­ływał się wyłącznie do Pisma Świętego jako najwyższego autorytetu w sprawach wiary. Działo się tak np. w przypad­ku sporu z szatanem (Mat. 4, 4-10), a także w innych okolicznościach (Mat. 11, 10; 19, 4; 21, 13 i inn.). Jedynie na Piśmie Świętym opierał swą naukę - np. przy naucza­niu podobieństw (Mat. 13, 13-16; Mat. 26, 56; Łuk. 18, 31; 22, 37; Jan 6, 45; 7, 38; 15, 25; 19, 28 i inn.), do Pisma Świętego tylko odsyłał słuchaczy, np. zakonnika pytające­go o drogę życia (Łuk. 10, 25-28; Mat. 19, 4; 21, 16.42; 24, 15), i jego (Pisma Świętego) wyłącznie pomocą wyjaśniał wątpliwości - działo się tak np. w drodze do Emaus (Łuk. 24, 25-27. 44). Tak samo czynili apostołowie (Dz. Ap. 4, 31; 8, 4. 14; 13, 44) i pierwsi chrześcijanie, których wspa­niałym przykładem byli zacni Berejczycy. Oni właśnie przy­jęli naukę apostolską i „codziennie badali Pisma, czy istot­nie tak jest” (Dz. Ap. 17, 11 BT). Nawet apostolska kate­cheza, sama w sobie przecież natchniona, poddawana była próbie Słowa Bożego²³.

Przykłady powyższe uczą szacunku wobec Pisma Świę­tego, wskazują na nie jako na najwyższy autorytet, naj­wyższą normę wiary i życia tak dla Kościoła, jak dla po­szczególnych wyznawców.

3. PEŁNIA PRAWDY ZBAWIENNEJ

Kto sądzi, że Pismo Święte nie zawiera pełni prawdy potrzebnej do zbawienia, znajduje się w poważnym błędzie. Skoro Biblia jest spisanym pod natchnieniem objawieniem Bożym, będąc tego objawienia jedynym źródłem, a nadto przedstawia nieomylną i najwyższą regułę wiary - to czyż można choćby przez chwilę mniemać, że Pan Bóg w Księdze tej nie zawarł całej zbawiennej prawdy? O tym, że Biblia zawiera pełnię prawdy zbawiennej świadczy to, iż jest ona dostatecznym źródłem pouczeń teologiczno-moralnych, a nad­to jest księgą proroczą, ukazującą przyszłość Kościoła i świa­ta aż do końca czasów. Rozważmy oba aspekty zagadnienia.

a) Źródło pouczeń teologicznych i moralnych. Treść Pisma Świętego jest niewyczerpanym źródłem pouczeń na­tury teologicznej i moralnej, wchodzących w zakres pojęcia tzw. teologii biblijnej, czyli fundamentalnej, których przy­jęcie i przestrzeganie czyni z wyznawcy prawdziwego ucznia Chrystusa: „Mówił więc Jezus do tych Żydów, którzy uwie­rzyli w niego: Jeżeli wytrwacie w słowie moim, prawdziwie uczniami moimi będziecie, i poznacie prawdę, a prawda was wyswobodzi” (Jan 8, 31-32 NP). W szczególności:

(1) Pismo Święte jest źródłem życia wiecznego. Wska­zują na to następujące wypowiedzi Chrystusa: „Badajcie Pisma - uważacie przecież, że w nich macie żywot wieczny; one właśnie dają świadectwo o mnie” (Jan 5, 39 ED); „Słowa, które ja wam mówię... duch są i żywot są” (Jan 6, 63 BG); „Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam; kto słucha słowa mego i wierzy temu, który mię posłał, ma żywot wieczny” (Jan 5, 24 BG); „A wiem, że przykazanie Jego (Boga) - to żywot wieczny” (Jan 12, 50 ED); „Jest napisane: Nie samym chlebem żyje człowiek, ale każdym słowem, które pochodzi z ust Bożych” (Mat. 4, 4 BT). O zbawiennym znaczeniu Pisma Świętego mówił również ap. Paweł: „od lat dziecięcych znasz Pisma święte; one potrafią dać ci mą­drość, która prowadzi do zbawienia przez wiarę w Chrystusa Jezusa” (2 Tym. 3, 15 SK). Pismo Święte ap. Paweł nazywa „słowem żywota” (Filip. 2, 16 NP). Anioł Pański, posłany przez Boga w celu uwolnienia apostołów z więzienia, okreś­lił naukę apostolską mianem słów, „które życie dają” (Dz. Ap. 5, 20 SK). O Chrystusie jest powiedziane, że miał „sło­wa żywota wiecznego” (Jan 6, 68 NP).

(2) Pismo Święte jest źródłem prawdziwej chrystologii, czyli biblijnej nauki o Chrystusie. Zgodnie z wypowie­dzią Chrystusa, Pismo Święte wydaje o Nim - Jezusie - „świadectwo” (Jan 5, 39 ED). Jak centralnym tematem Pis­ma Świętego jest misterium zbawcze (plan zbawienia), tak centralnym tematem samego misterium zbawczego jest Chrystus. Prawidłowa znajomość Chrystusa i wiara w Nie­go są podstawą życia wiecznego: „Albowiem tak Bóg umiło­wał świat, że Syna swego jednorodzonego dał, aby każdy, kto weń wierzy, nie zginął, ale miał żywot wieczny” (Jan 3, 16 NP); „A to jest życie wieczne, aby znali Ciebie, jedynie prawdziwego Boga, oraz tego, którego posłałeś, Jezusa Chrystusa” (Jan 17, 3 BT; por. Mat. 11, 27); „A takie jest świadectwo, że Bóg dał nam życie wieczne, a to życie jest w Jego Synu” (1 Jana 5, 11 BT); „Zważajcie: jego boska moc udzieliła nam w darze wszystko, co wiedzie do życia i pobożności. A sprawiła to dając nam poznać tego, który nas powołał w majestacie swym i mocy” (2 Piotra 1, 3 SK)²⁴.

(3) Pismo Święte prowadzi do doskonałości życia. Pis­mo Święte chroni przed błędem konfesyjnym i moralnym, przypominają to słowa Chrystusa: „Jesteście w błędzie, nie znając Pisma ani mocy Bożej” (Mat. 22, 29 BT; por Jan 8, 31.32). Wniosek stąd, że nie jest w błędzie ten, kto posiadł prawidłową znajomość Pisma Świętego i mocy Bożej, kto właściwie odczytał naukę Bożą zawartą w Biblii i zdobył osobiste doświadczenie z Bogiem. Wypowiedź Chrystusa wskazuje dodatkowo na olbrzymią rolę Pisma Świętego jako słowa pisanego. Biblia jest nieocenionym nauczycielem: „Całe Pismo jest przez Boga natchnione i służy ku nauczaniu, strofowaniu, prostowaniu i wychowaniu w sprawiedli­wości. Tak to staje się człowiek Boży doskonałym i zdolnym do każdego dobrego dzieła” (2 Tym. 3, 16. 17 SK; por. 1 Kor. 10, 11); „Jakim sposobem oczyści młodzieniec ścieżkę swoją? Gdy się zachowa według Słowa Twego” (Psalm 118/119, 9 BT). Jest także Biblia źródłem duchowych sił, z niego mamy czerpać „cierpliwość i pocieszenie, i tak zachować nadzieję” (Rzym. 15, 4 SK). Przestrzeganie nauki Chrystusa jest dowodem uczniostwa. „Mówił więc Jezus do tych Żydów, którzy uwierzyli w niego: Jeżeli wytrwacie w sło­wie moim, prawdziwie uczniami moimi będziecie, i poznacie prawdę, a prawda was wyswobodzi” (Jan 8, 31. 32 NP). Jest wreszcie Pismo Święte pochodnią życia: „Twe słowo jest dla moich stóp pochodnią i światłem na mojej ścieżce” (Psalm 118/119,105 BT; por. Przyp. 6, 23).

b) Księga prorocza. Pismo Święte jest nie tylko źró­dłem pouczeń teologiczno-moralnych, rad życiowych i dro­gowskazem w dziedzinie wiary, ale także światłem oświe­cającym przyszłość. Postawić tutaj wypada dwa pytania szczegółowe w kwestii proroctwa.

(1) Jakie jest znaczenie proroctwa²⁵ w ogóle? Bóg nigdy nie pozostawiał ludzkości w nieświadomości co do swoich zamiarów i planów wobec ziemi i człowieka, lecz wolę swoją objawiał swym sługom, prorokom: „Zaiste nic nie czyni panujący Pan, chyba żeby objawił tajemnicę swoje sługom swoim, prorokom” (Amos 3, 7 BG). Tak działo się od początku (1 Mojż. 2, 16. 17), poprzez czasy przeddyluwialne (1 Mojż. 6, 7. 8), patriarchalne (1 Mojż. 12, 1-3; 18, 17-19), królestwa (Jerem. 7, 25. 26), aż do czasów mesjań­skich (Mar. 1, 2. 3) i apostolskich (Efez. 4, 11). Ostatnia księ­ga Pisma Świętego zawiera profetyczny zarys dziejów Koś­cioła Chrystusowego aż do końca wieków, tj. aż do ustano­wienia wiecznego królestwa Bożego (Obj. 1, 1.19; 21, 1). W Biblii istnieje również wiele szczegółowych proroctw do­tyczących historii świata, narodów i ludzi. Proroctwo jest jakby pochodnią rozpraszającą mroki tajemnic przyszłości, światłem chroniącym wierzących przed dezorientacją i zagu­bieniem w czasie i przestrzeni.

(2) Jaki winien być stosunek wierzących do proroctwa? Do profetycznych partii Pisma Świętego ap. Piotr ustosun­kował się np. następująco: „Mamy jednak mocniejszą, pro­rocką mowę, a dobrze zrobicie, jeżeli będziecie przy niej trwali, jak przy lampie, która świeci w ciemnym miejscu, aż dzień zaświta a gwiazda poranna wzejdzie w sercach wa­szych” (2 Piotra 1, 19 BT). Chrystus w szczególny sposób podkreślił znaczenie proroctwa Daniela, mówiąc, że kto je czyta, „niech dobrze rozważy” (Mat. 24, 15 SK). Księga Da­niela bowiem - apokalipsa Starego Testamentu - zawiera specjalne światło Boże przeznaczone na czasy ostateczne²⁶. Jezus również podkreślił szczególne znaczenie Objawienia św. Jana - apokalipsy Nowego Testamentu: „Błogosławio­ny ten, który czyta słowa tego proroctwa, i ci, którzy ich słuchają, oraz ci, którzy zachowują to, co w nim napisano” (Obj. 1, 3 SK; 22 7).

e) Biblia a tradycja. Wielu teologów, zwłaszcza teolo­gów rzymskokatolickich, naucza, że Pismo Święte nie zawie­ra całego objawienia Bożego, że część prawd przez Boga objawonych przekazana została ustnie i prawdy te znajdują się w kościelnym nauczaniu, że wobec tego również tradycja jest źródłem objawienia Bożego. Choć twierdzenia te są całko­wicie bezpodstawne w świetle rozważań poprzednich, należy im poświęcić nieco uwagi.

(1) Pojęcie tradycji. W ogólnym tego słowa znaczeniu tradycją jest przekazywanie (od słowa łacińskiego „tradico” - przekazuję ustnie) potomności nauk, opinii i zwyczajów (tradycja w znaczeniu czynnym) lub są nią same nauki, opi­nie i zwyczaje przekazywane potomności (tradycja w zna­czeniu biernym). Gdyby przyjąć, że część prawd objawio­nych przekazana została w drodze tradycji i znajduje się w obecnym nauczaniu Kościoła, to trzeba by było udowodnić, że wszystkie te nauki pochodzą bezpośrednio od aposto­łów i że nie uległy spaczeniu z biegiem wieków; ponadto trzeba by było obalić świadectwa historii wskazujące na po­wstanie szeregu nauk i praktyk Kościoła w czasach apostol­skich, co jest przecież niemożliwe. W istocie rzeczy tradycją są nauki nie znajdujące się w Piśmie Świętym, powstałe w czasach poapostolskich, a wyznawane przez Kościół rzymsko­katolicki. Tak pojęta tradycja nie może być źródłem obja­wienia powszechnego, które zakończyło się ze śmiercią ostat­niego apostoła.

W czasach przedmesjańskich podobną rolę odgrywała tradycja rabinistyczna. Chrystus odniósł się do niej nega­tywnie. Wypowiedź Chrystusa wskazuje na ujemną w dzie­dzinie prawd objawionych funkcję tradycji: „On im odpo­wiedział: «Dlaczego i wy przestępujecie przykazanie Boże dla waszego zwyczaju (...) Ten lud czci mnie wargami, lecz sercem daleko jest ode mnie, a czci mnie na próżno, ucząc zasad, podanych przez ludzi” (Mat. 15, 3. 6. 8. 9 BT; por. Mar. 7, 1-13 BT)²⁷. Mimo tych oświadczeń Kościół kato­licki przywiązuje do tradycji ogromną wagę, traktując ją jako czynnik religiotwórczy ²⁸.

(2) Pozostaje wyłącznie Pismo Święte! Jeżeli twierdzi­my, że Biblia zawiera pełnię prawdy, to oczywiście nie w tym sensie, że w Piśmie Świętym znajdują się wszystkie wypowiedzi patriarchów, proroków, Chrystusa i apostołów, wszystkie cuda i zdarzenia z historii świętej. Skromna obję­tość 66 ksiąg nie potrafiłaby objąć tego olbrzymiego ma­teriału faktograficznego, co zresztą potwierdza ap. Jan, mówiąc, że ksiąg, które by należało na ten temat napisać „nie objąłby cały świat” (Jan 21, 25 SK). Z konieczności więc Pismo Święte musiało ograniczyć swą relację do rzeczy najważniejszych z punktu widzenia wiary. Toteż materiał zawarty w Biblii został spisany w tym celu, „abyście wie­rzyli, że Jezus jest Chrystusem, Synem Bożym, i żebyście przez wiarę żywot mieli w imię jego” (Jan 20, 31 ED), a więc dobrany został dla celów soteriologicznych, czyli zbawien­nych; w związku z tym nie zachodzi potrzeba uciekania się do obrzędów, nauk i przepisów religijnych powstałych w czasach poapostolskich, czyli tzw. tradycji. Pozostaje więc Pismo Święte, natchnione Słowo Boże, zaś „kto gardzi Sło­wem Bożym, sam sobie szkodzi” (Przyp. 13, 13 BG)²⁹.

II. ZASADY STUDIOWANIA BIBLII

Właściwe zrozumienie zawartej w Piśmie Świę­tym nauki Bożej wymaga stosowania biblijnych za­sad interpretacji jego treści. Nauka o biblijnych za­sadach interpretacji Biblii nazywa się hermeneutyką ³⁰ biblijną.

1. WIADOMOŚCI OGÓLNE

Zanim dokonamy przeglądu szczegółowych zasad wy­kładu Pisma Świętego, zatrzymajmy się nad kilkoma kwe­stiami natury ogólnej.

a) Potrzeba interpretacji (wykładu). Skąd bierze się potrzeba interpretacji Pisma Świętego? Jest kilka powodów stosowania określonych czynności zmierzających do wy­jaśnienia poszczególnych partii nauki Bożej. Pismo Święte pisane było w różnych okolicznościach miejsca, czasu i celu, jego autorzy posługiwali się różnymi rodzajami literackimi (epika, liryka). Każdy wiersz zawiera prawdę absolutną, ale nie w każdym wierszu zawarta jest cała pod względem treści prawda, przeciwnie, prawda ta zawarta jest w całej Biblii. Dużo jest też w Piśmie Świętym mowy obrazowej, przenośnej. Stąd właśnie potrzeba interpretacji, stąd potrze­ba wykładu ³¹.

Pismo Święte samo zwraca uwagę na tę potrzebę. Już w zaraniu starożytności biblijnej objawienie Boże, docho­dzące do skutku za pośrednictwem słów, zdarzeń czy zna­ków, domagało się interpretacji (1 Mojż. 2, 21-24; 3, 15.21; 22, l-14). Podobnie było z nauką prorocką (Dan. 2, 19. 27. 28; 7, 15. 16; 8, 16; 9, 21-23; Zach. 4, 2-6), niektórymi partiami obrazowej mowy Chrystusa, domagającymi się wyjaśnienia (Mat. 13, 36), czy innymi prawdami religijnymi (Łuk. 24, 25-27), wreszcie z nauką apostolską, czego kla­sycznym przykładem jest stwierdzenie ap. Piotra o listach ap. Pawła, w których są „pewne rzeczy niezrozumiałe, któ­re, podobnie jak i inne pisma, ludzie niewykształceni i nie­zbyt umocnieni przekręcają ku własnej swej zgubie” (2 Pio­tra 3, 16 NP).

b) Bliższe określenie hermeneutyki biblijnej³². Hermeneutyka biblijna jest to nauka, która zajmuje się regułami właściwego interpretowania treści objawienia Bożego za­wartego w Biblii. Hermeneutyka dzieli się na: noematykę, czyli naukę o sensie (greckie nus, noematos - sens), heurystykę, czyli naukę o regułach odnajdywania właściwego sen­su, znaczenia wypowiedzi biblijnych (gr. heuriskein - zna­leźć) i wreszcie proforystykę, czyli naukę o sposobach wy­kładania lub głoszenia odnalezionego w Biblii sensu (gr. proferein - wynosić, wykładać). Należy pokrótce omówić każdy z tych działów.

(1) Noematyka zajmuje się zagadnieniem sensu. Przez sens rozumie się myśl wynikającą z wyrazów, których ogól­ne, często wielorakie, znaczenie zostało ściśle określone przez wzajemne ich powiązania, czyli wzajemną zależność. Tę wzajemną zależność wyrazów, gramatyczną i logiczną, na­zywamy kontekstem, przy czym kontekst może być bliższy (kilka stojących obok siebie wyrazów lub zdań) lub dalszy (treść danego rozdziału lub księgi albo nawet całej Biblii). Między sensem a znaczeniem wyrazu istnieje pewna róż­nica³³. Sens wypływający z powiązania ze sobą wyrazów nosi nazwę sensu wyrazowego³⁴. Sens ten może być do­słowny (literalny) lub przenośny (metaforyczny, symbolicz­ny, typiczny) - w zależności od tego czy wyrazy zostały użyte w sensie dosłownym czy przenośnym ³⁵.

(2) Heurystyka zajmuje się problemem odnalezienia właściwego sensu. Przy realizacji tego zadania posługuje się regułami (sprawdzianami) ogólnymi, stosowanymi do wszyst­kich utworów literackich, a są to sprawdziany po pierwsze - wewnętrzne, czerpane z samej treści utworu, po drugie - zewnętrzne, wynikające z okoliczności zewnętrznych, w ja­kich utwór powstaje, wreszcie po trzecie - sprawdziany specjalne, teologiczne ³⁶.

(3) Proforystyka zajmuje się sprawą wykładu odnale­zionego sensu biblijnego. Występują tutaj następujące formy wykładu: egzegeza (gr. eksegeisthai - wyjaśniać), obejmu­jąca krytykę lingwistyczną, literacką i historyczną tekstu oraz przekład tekstu z języka oryginalnego, homilia (przy­stępne, budujące wyjaśnienie tekstu), kazanie (główna for­ma przepowiadania kościelnego), studium biblijne (głębsze omówienie zawartej w tekście treści).

2. SZCZEGÓŁOWE ZASADY INTERPRETACJI

Pismo Święte samo dla siebie jest najlepszym komentarzem. Tym różni się od wielu innych ksiąg o treści reli­gijnej. Zawiera szereg szczegółowych wskazówek dotyczą­cych właściwego odczytywania zawartej w nim treści. Moż­na ująć je w następujące zasady interpretatywne:

a) Zasada powszechności. Pismo Święte nie jest księgą wyłącznie teologów, jest księgą ludu Bożego, dostępną dla wszystkich szczerych poszukiwaczy prawdy i zbawienia, za­wierającą powszechne objawienie Boże - przeznaczone dla całej ludzkości. Ma więc charakter uniwersalny. Skoro Ty­moteusz „od lat dziecięcych” (2 Tym. 3, 15 SK) znał Pismo Święte, to tym bardziej mogą je czytać i poznawać dorośli, uczeni i prości, ludzie różnych profesji, różnych narodowości i ras. Szeroki dostęp do Pisma Świętego mają mieć wszyscy wyznawcy Chrystusa (Jan. 5, 39; Dz. Ap. 17, 11; 1 Piotra 3, 15).

b) Zasada integralności (całości). Pismo Święte stanowi integralną, niepodzielną całość, zawiera pełnię objawienia Bożego i prawdy zbawiennej, w całości więc jest podstawą wiary. Niczego nie należy do niego dodawać i niczego z niego ujmować. Polecenie Boże brzmi: „Nic nie dodacie do tego, co ja wam nakazuję i nic z tego nie odejmiecie” (5 Mojż. 4, 2 BT; por. 5 Mojż. 12, 32; Przyp. 30, 6; Obj. 22, 19; Kazn. 3,14).

3. Miejsca paralelne (paralelizm przedmiotowy, rzeczowy, czyli występowanie tej samej treści, lub paralelizm wyrazowy, czyli występowanie tych samych wyrazów); 4. Rodzaj literacki (histo­ria, poezja, przenośnia: alegoria, parabola, symbol, figura). Do sprawdzianów zewnętrznych należą: osoba autora, środowisko w którym żył, czas i miejsce, warunki i cel powstania utworu. Do sprawdzianów teologicznych należą: biblijna wykładnia auten­tyczna, wyjaśnienia ducha proroctwa. Wielką pomocą służą konkordancje, słowniki, komentarze.

c) Zasada kontekstu. Poszczególne części Pisma Świę­tego (wyrazy, teksty, rozdziały, księgi) należy rozpatrywać w kontekście całości. Taka metoda badania Biblii zapewnia poprawność w ustaleniu właściwego sensu wyrazów (literal­nego lub przenośnego) i poszczególnych zdań, a co za tym idzie - właściwego zrozumienia objawionych przez Boga w Piśmie Świętym prawd wiary. Zasadę tę stosował Jezus, np. prawdę o swym posłannictwie wyjaśniał w kontekście tego, co napisano „w zakonie Mojżesza i u proroków, i w Psalmach” (Luk. 24, 44 NP). Obok kontekstu gramatyczno-teologicznego należy uwzględniać kontekst biblistyczny, czyli historyczno-archeologiczny.

d) Zasada konstrukcji tematycznej. Wypowiedzi Pisma Świętego należy ujmować tematycznie według danych za­gadnień doktrynalnych. Prawda Boża znajduje się w Biblii „trochę tu, trochę ówdzie” (Izaj 28, 9. 10 BG; 1 Kor. 2, 13). Taką metodą wykładu posługiwał się Chrystus, przedsta­wiając np. uczniom „wszystkie miejsca Pisma, które od­nosiły się do Niego” (Łuk. 24, 27 BT). Tematyczne zestawie­nie tekstów Pisma Świętego prowadzi do pełnego obrazu nauki biblijnej w danym przedmiocie. Pomocą mogą służyć konkordancje wyrazowe i tematyczne.

e) Zasada wykładni autentycznej. Wszelką biblijną mowę obrazową, a więc przenośnie, symbole i alegorie, na­leży tłumaczyć tylko o tyle i w takim zakresie, o ile i w jakim zakresie tłumaczy je samo Pismo Święte. Będzie to wówczas posługiwanie się wykładnią autentyczną, tj. wy­kładnią dokonaną przez samo natchnione Słowo, a przez to całkowicie pewną i prawdziwą. Do rzeczy duchowych sto­sować należy „duchową miarę” (1 Kor. 2, 13 NP).

f) Zasada relatywizmu językowego. Wszelkie przekłady Pisma Świętego mają wartość relatywną, czyli względną, dlatego w sprawach szczególnie ważnych i wątpliwych na­leży sięgnąć do tekstów oryginalnych (Łuk. 10, 26)³⁷.

g) Zasada dobrej woli. Do treści Pisma Świętego należy podejść w sposób intencjonalnie szczery, nacechowany dobrą wolą, zwłaszcza chęcią poznania prawdy. Zasadę tę sformu­łował Chrystus w następujących słowach: „Jeśli kto chce pełnić wolę jego, ten pozna, czy ta nauka jest z Boga, czy też Ja sam od siebie mówię” (Jan 7,17 NP).

h) Zasada rzetelności i pilności. Przy studiowaniu Pisma Świętego wymagany jest najwyższy stopień uczciwości ba­dawczej i pilności. Przykładem mogą służyć szlachetni Berejczycy z czasów apostolskich, o których Łukasz pisze, że „byli szlachetniejsi od Tesaloniczan, przyjęli naukę z całą gorliwością i codziennie badali Pisma, czy istotnie tak jest” (Dz. Ap. 17, 11 BT).

i) Zasada zależności dachowej, czyli pnenmatologicznej. Pismo Święte nie jest zwykłą księgą. Jest przede wszystkim dziełem Ducha Świętego i tylko Duch Święty może wpro­wadzić „do wszelkiej prawdy” (Jan 16, 13 SK). Dlatego na­tchnione Słowo należy studiować z modlitwą, z gorliwą prośbą o oświecenie i stałą obecność Ducha Świętego.

j) Zasada pierwszeństwa spraw zbawczych. Wszystkie sprawy dotyczące zbawienia zostały w Piśmie Świętym przedstawione w sposób jasny i zrozumiały. Tajemnice na­leżą do Boga (5 Mojż. 29, 29). Biblia jest przede wszystkim podręcznikiem zbawienia.

UWAGI KOŃCOWE

1. Biblia fundamentem wiary. Pismo Święte jest niewzruszonym fundamentem chrześci­jańskiej wiary i życia, w przeciwieństwie do tradycji i postanowień ludzkich. Prawdę tę zilustrował Chrystus w podobieństwie o dwu fundamentach: „Każdy więc, który słu­cha tych słów moich i je wykonuje, będzie przyrównany do męża mądrego, który zbu­dował dom swój na opoce. I spadł deszcz ulewny, i wezbrały rzeki, i powiały wiatry, i uderzyły na ów dom, ale on nie upadł, gdyż był założony na opoce. A każdy, który słucha tych słów moich, lecz nie wykonuje ich, przyrównany będzie do męża głupiego, który zbudował swój dom na piasku. I spadł deszcz ulewny, i wezbrały rzeki, i powiały wiatry, i uderzyły na ów dom, i upadł, a był wielki upadek jego” (Mat. 7,24- 27 NP).

2. Źródło zwiastowania kościelnego. Treścią Słowa Bożego jest „Ewangelia wieczna” - źródło zwiastowania kościelnego w czasach eschatologicznych, zgodnie z zapowiedzia­mi Bożymi: „I będzie głoszona ta ewan­gelia o Królestwie po całym świecie na świadectwo wszystkim narodom, i wtedy nadejdzie koniec” (Mat. 24,14 NP); „I wi­działem innego anioła, lecącego przez śro­dek nieba, który miał ewangelię wieczną, aby ją zwiastować mieszkańcom ziemi i wszystkim narodom, i plemionom, i języ­kom, i ludom, który mówił donośnym gło­sem: Bójcie się Boga i oddajcie mu chwałę, gdyż nadeszła godzina sądu jego, i oddajcie pokłon temu, który stworzył niebo i ziemię, i morze, i źródła wód” (Obj. 14,6-7 NP).

3. Pochodnia życia. Czym pochodnia w ciem­nym miejscu, tym Pismo Święte jest w ży­ciu człowieka. Roznieca światło wśród mro­ków błędu i grzechu, ułatwia zrozumienie prawdy religijnej, prawdy o Bogu i człowie­ku, ukazuje wiekuiste perspektywy wiary, jest przewodnikiem życia. Obierz je za po­chodnię swego życia.

¹ Liczba komentarzy, leksykonów biblijnych i różnych prac biblistycznych jest niewyobrażalnie duża.

²Rozpowszechnianiem Pisma Świętego zajmują się liczne to­warzystwa biblijne. Cena egzemplarza Biblii jest bardzo niska w porównaniu z innymi książkami.

³ Kwestia autorstwa Pisma Świętego należy do najpoważniej­szych zagadnień biblistycznych zostanie omówiona bliżej w roz­dziale poświęconym natchnieniu biblijnemu. W ujęciu biblistycznym pierwszorzędnym autorem Pisma Świętego jest Bóg, autorem drugorzędnym - człowiek, pisarz natchniony.

⁴ Protestancki zbiór ksiąg świętych obejmuje 66 ksiąg, ka­tolicki 72, gdyż do 39 ksiąg starotestamentalnych, uważanych za kanoniczne, dodano w czasach soboru trydenckiego 6 ksiąg apo­kryficznych, nazwanych księgami deuterokanonicznymi. Chrystus jednakie posługiwał się Judaistycznym zbiorem, który obejmował 39, a nie 45 ksiąg Starego Testamentu. Protestanci stoją więc na stanowisku słusznym. Por. przypis 8.

⁵ Wypowiedzi paralelne to wypowiedzi identyczne e, traktujące o tym samym zagadnieniu.

lub podobne, traktujące o tym samym zagadnieniu.

⁶ Księgę Jozuego napisał Jozue, Księgę Sędziów i Rut - Samuel, Księgi Samuelowe powstały w czasach Saula i Dawida i posiadały autorstwo zbiorowe, Księgi Królewskie napisał prawdopodobnie Je-remlasz, Księgi Kronik, Nehemiasza i Ezdrasza napisał Ezdrasz. Dawid był głównym autorem Księgi Psalmów, Salomon - trzech ksiąg dydaktycznych i sapiencjalnych. Księgi prorocze powstawały w kolejności: Jonasza, Amosa, Ozeasza, Micheasza, Izajasza, Nahuma, Abakuka, Sofoniasza, Joela, Jeremiasza, Abdyjasza, Ezechiela, Daniela, Aggieusza, Zachariasza i Malachiasza.

⁷ Do ksiąg apokryficznych należą zwłaszcza: księga Judyty, Tobiasza, Mądrości, Eklezjastyka, Barucha, 112 Machabejskie, również dodatek do księgi Daniela.

⁸ Z pierwszej wypowiedzi Chrystusa wynika, że w Jego cza­sach Judaistyczny zbiór ksiąg świętych dzielił się na „Zakon, proroków i pisma”, a z drugiej - ze zbiór ten zaczynał się opisem ofiary Abla, zaś kończył opisem ofiary Zachariasza, czyli zaczynał się pierwszą księgą Mojżeszową, a kończył a księgą Kronik. Zbiór więc był identyczny z obecną Biblią Hebrajską, która zawiera 39 ksiąg. Por. Z. Łyko - Spotkanie z Biblią, s. 30, 31.

⁹ Materiałem piśmienniczym były papirusy lub pergaminy (por. 2 Tym. 4, 13).

¹⁰ Na temat odkryć - por. J. Jeremias, Qumran a teologia, w: Biblia dzisiaj, s. 187.

¹¹ Inne przekłady Starego Testamentu na język grecki powsta­wały w II i III w po Chr., są to przekłady: Akwili, Teodocjona i Symmacha oraz uczonych chrześcijańskich - Hezychiusza i Łu­cjana.

¹² Zwane Afra i Itala; przekład dokonany przez Hieronima - tzw. Wulgata - powstał w V w. po Chr.

¹³ Wg oryg. gr.: pasa graf e theópneustos.

¹⁴ Takie ujęcie (umiarkowane) istoty natchnienia jest pra­widłowe - w przeciwieństwie do ujęcia przesadnego, głoszącego inspirację werbalną (Bóg dyktował, człowiek spisywał) lub ujęcia niedostatecznego, ograniczającego natchnienie jedynie do treści doktrynalnej. Pogląd umiarkowany zakłada współpracę Boga i czło­wieka. Pozwala zrozumieć zarówno istotę głębi treści tajemnicy Bożej, jak prostoty wyrażenia ludzkiego (różne style i ujęcia).

¹⁵ Cz. Jakubiec, Wstęp ogólny do Pisma świętego, s. 83.

¹⁶ Por. s. 27.

¹⁷ E. Dąbrowski stwierdza: „Rzeczywistej paraleli do tego, co stanowi istotę i jądro profetyzmu izraelskiego nie można odna­leźć w całej historii starożytnego Wschodu... stoimy tu wobec zjawiska historycznego, jedynego w swoim rodzaju, którym posz­czycić się może tylko religia Starego Testamentu” (Glossy i od­krycia biblijne, s. 66).

¹⁸ Objawienie naturalne to takie objawienie, które dochodzi do skutku za pośrednictwem dzieł przyrody i naturalnego światła umysłu ludzkiego.

¹⁹Zakończenie objawienia powszechnego wraz ze śmiercią ostatniego apostoła nie wyklucza dalszych objawień prywatnych (na wewnętrzny użytek Kościoła) i stałej asystencji Ducha Świę­tego w dziejach Kościoła i ludzkości.

²⁰ Wg oryg. gr.: ou dynatai lythenai he grafe.

²¹ Wg oryg. gr.: ouch hoion de hoti ekpeptoken ho logos tou theou. Wg NP: „Ale nie jest tak, jakoby miało zawieść Słowo Boże”.

²² Por. Efez. 6. 17; Mat. 7, 29; Jan 4, 13.14; 2 Tym. 2, 8.

²³ W tym wypadku próbie Starego Testamentu.

²⁴ Por. 1 Jana 5, 20; Jan 8, 12; 6, 33-35.

²⁵ O istocie charyzmatu proroczego - por. s. 411.

²⁶ Szczegółowy wykład proroctwa Danielowego - por. K. Bulli, Księga Daniela.

²⁷ „Jak wynika z Ewangelii, podstawą etyki judaistycznej w czasach Jezusa były nie tylko przepisy Prawa Mojżeszowego; w większym stopniu opierano się na „tradycjach przodków” lub „tradycjach (pochodzących od) starszych”, czyli na przekazanej ustnie, ciasnej oraz zbyt drobiazgowo i rygorystycznie ujętej in­terpretacji przepisów Prawa Mojżeszowego, zwłaszcza w tym, co dotyczyło obowiązków religijnych, głównie zaś - posuniętych aż do absurdu nakazów odnośnie do czystości rytualnej. Jezus uwol­nił swych uczniów od obowiązku przestrzegania nakazów owej tradycji Judaistycznej, a równocześnie wyrzucał faryzeuszom i uczonym żydowskim, że trzymając się kurczowo owych tradycji, pomniejszają doniosłość przykazań Boga (por. Mat. 15, 2-6; Mar. 7, 5-9)” (Cz. Jakubiec, Stare i nowe przymierze, s. 275).

²⁸ O stosunku Kościoła rzymskokatolickiego do Pisma Świę­tego i tradycji w świetle Dekretu o Objawieniu - por. J. Grodzicki, Powrót do Biblii? (Znaki Czasu, nr 12/1967, s. 4); - Nowe sformułowanie dawnej treści (Znaki Czasu, nr 6/1968, s. 6); - Nowe sformułowania (Znaki Czasu, nr 9/1968, s. 7).

²⁹ Skoro stwierdzamy wyłączny autorytet Biblii w sprawach wiary, warto przedstawić stosunek pism E. G. White, uważanych przez Kościół Adwentystów DS za natchnione, do Pisma Świętego. Otóż pism tych nie traktuje się jako pisma kanoniczne, stojące na równi z Biblią lub będące jej uzupełnieniem, pisma E. G. White uważane są jedynie za natchniony wykład pisma Świętego, przy zachowaniu wyłącznego autorytetu Biblii. Zresztą same te pisma podlegają próbie Słowa Bożego. Celem ich jest wzmocnie­nie naczelnego autorytetu Biblii. Nie należy ich traktować jako jakiegoś drugiego „źródła” wiary. Są „małym światłem”, prowa­dzącym do Biblii - „światła dużego”. Nie posiadają charakteru objawienia powszechnego, a jedynie objawienia partykularnego, przeznaczonego na użytek Kościoła.

³⁰ Słowo „hermeneutyka” pochodzi od słowa greckiego „hermeneuein” - interpretować, wyjaśniać.

³¹ Głównym powodem potrzeby wykładu Pisma Świętego jest słabość umysłu i woli ludzkiej, zaznaczające się w różnym stopniu u poszczególnych ludzi - por. Mat. 13, 10-15; Łuk. 24, 25. 26; 2 Piotra 3, 16.

³² Por. Cz. Jakubiec, Wstęp ogólny do Pisma Świętego, s. 193.

³³ Dany wyraz może mieć kilka znaczeń (np. wyraz „zamek”). W kontekście zdania wielorakie znaczenie danego wyrazu zostaje ściśle określone, czyli wyraz otrzymuje ściśle określony sens.

³⁴ Sens wyrazowy nazywa się również sensem gramatycznym (filologicznym) lub logicznym. Pierwszy odnajdujemy na podstawie zasad gramatycznych, drugi - logicznych. W Piśmie Świętym wy­stępuje jedynie sens wyrazowy. Sens dosłowny i przenośny na nim się opiera lub z niego wynika.

³⁵ O sensie wyrazowym przenośnym decyduje choćby jeden wyraz w zdaniu mający znaczenie przenośne, np. czasownik „uśmiechać się” w odniesieniu do człowieka ma znaczenie do­słowne, odnośnie zaś do przedmiotu - znaczenie przenośne.

³⁶ Do sprawdzianów wewnętrznych należą: 1. Język utworu (właściwości językowe utworu, sens występujących w Biblii wy­razów); 2. Kontekst (gramatyczny, logiczny, poetycki, prorocki);

³⁷Problemy związane z przekładem Biblii omawia praca pt. Problems in Bible Translation, Review and Herald Publishing Association, Washington 1954; jest ona wynikiem badań specjalnej komisji powołanej przez Generalną Konferencję Kościoła Adwen­tystów D. S.

---