...:::75:::...

„SPECYFIKA PROBLEMÓW LUDNOŚCIOWYCH
W REGIONIE ŚLĄSKIM”

Ludność w obszarze regionu (województwa) śląskiego rozmieszczona jest nierównomiernie, o czym przesądzają przede wszystkim warunki przyrodnicze, poziom rozwoju gospodarczego oraz stopień zurbanizowania. Najwięcej mieszkańców zamieszkuje część centralną województwa (61,1%), która wyróżnia się najwyższym wskaźnikiem gęstości zaludnienia wynoszącym 510 os/km². Najsłabiej zaludnione obszary to wschodnie rubieże powiatu częstochowskiego i zawierciańskiego czy górskie gminy powiatu bielsko-bialskiego (Tkocz M., 2008).

Pod względem ludności woj. śląskie należy do najludniejszy w Polsce, ustępując jedynie mazowieckiemu. Liczba ludności województwa śląskiego w roku 2009 wynosiła 4,642 mln. Województwo śląskie wyróżnia się najwyższą koncentracją przestrzenną ludności wyrażającą się liczbą 377 os/km²

Pod względem poziomu urbanizacji (78,2% ludności miejskiej) Śląskie zajmuje pierwsze miejsce w kraju, przy czym charakterystyczna jest duża koncentracja ludności w centrum województwa. W tzw. konurbacji górnośląskiej, w obrębie 14 miast mieszka ponad dwa miliony ludzi (prawie połowa ludności woj. śląskiego). Obecnie największym miastem jest stolica województwa - Katowice (311 tyś. mieszkańców)

Specyfika problemów ludnościowych regionu śląskiego (opisana w literaturze), przejawia się:

1. Spadkiem liczby ludności będącym konsekwencją ubytku naturalnego ludności i ujemnego salda migracji, zarówno krajowych jak i zagranicznych.

Przyczyną spadku liczby ludności było pojawienie się ujemnego stanu ruchu naturalnego. Wiązało się to z wystąpieniem ujemnego salda przyrostu naturalnego czyli ubytku naturalnego. Przejawiło się to przewagą liczby zgonów (w 2008 roku wyniosła 48 tyś. osób) nad liczbą urodzeń (47 tyś. osób) W 2008 roku współczynnik ubytku naturalnego wyniósł minus 0,2 %_o co oznacza, że średnio na każde 1000 osób ubyła w wyniku ruchu naturalnego mniej niż jedna osoba.

Kolejną przyczyną kształtowania się tendencji spadkowej liczby ludności w woj. śląskim było ujemne saldo migracji. W 2008 roku saldo to wyniosło minus 7,2 tys. osób i było wyznaczone przez migracje wewnętrzne oraz migracje zagraniczne. Saldo migracji wewnętrznych w roku 2009 było ujemne i wynosiło - minus 2,9 tyś. osób. Kolejnym niezwykle istotnym czynnikiem spadku liczby ludności obok migracji wewnętrznych są migracje zagraniczne. Saldo migracji zagranicznych w roku 2008 wyniósł, minus 4,2 tyś. Wszystkie te czynniki wskazywało ze odpływ ludności przewyższał napływ, powodując ubytek ludności.

Główną przyczyną odpływu mieszkańców jest utrata pracy w likwidowanych zakładach przemysłu śląskiego.

2. Odwróceniem tendencji urbanizacyjnych, czyli spadkiem liczby ludności w miastach oraz wzrostem na wsi (tab.2.).

Spadek liczby mieszkańców objął głównie ludność miejską. W miastach ubyło 110,2 tyś osób (w okresie za lata 2000-2006). Procesem towarzyszącym spadkowi ludności miejskiej był wzrost ludności wiejskiej. W okresie 2000-2006 liczba mieszkańców wsi wzrosła o 13,7 tyś i w roku 2005 przekroczyła 1 mln osób. obecnie liczba ludności miejskiej wynosi 3,630 mln a wiejskiej 1,013 mln.

3. Przewagą kobiet nad mężczyznami oraz intensyfikacją procesu starzenia się ludności wyrażającego się:

1. zmniejszeniem się liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym,

2. zwiększeniem się liczby osób w wieku poprodukcyjnym,

3. wzrostem przeciętnej długości życia.

Województwo śląskie według E. Rosseta przejawia się „stanem starości demograficznej”. Co potwierdza zbliżone udziały procentowe (na rok 2008) ludności która przekroczyła 60 lat (14%) oraz porównanie jej z grupą ludności w wieku 0-19 lat (20,4%). Problemem ludnościowym jest także odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym , produkcyjnym i poprodukcyjnym, który wyniósł kolejno 18,4%, 65,5% 16,1% (tab.1.). Rezultatem tego jest większe obciążenie ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym, oznacza to że 100 os. pracujących musi zapewnić egzystencje 28,1 osobom w wieku przedprodukcyjnym i 25 osobom w wieku poprodukcyjnym.

struktura wieku wskazuje jednoznacznie na proces depopulacji oraz starzenia się społeczeństwa co dla przyszłości demograficznej regionu jest wybitnie niekorzystne.

W strukturze ludności według płci dominują kobiety. W roku 2008 było ich 107 na 100 mężczyzn. Według demografa E. Rosseta (1975) współczynnik feminizacji kształtujący się w granicach 106,4-107,2 kwalifikuje woj. do regionu o zwichniętej równowadze płci.

Jedną z przyczyn przewagi kobiet nad mężczyznami jest występowanie niższych wskaźników umieralności wśród kobiet, przeciętna długość trwania życia kobiet, która w 2006 roku wyniosła 78,8 lat: dla mężczyzn wyniosła zaledwie 70,5 lat. W woj. śląskim od początku lat 90 XX wieku systematyczne wydłużyło się życie mieszkańców; dla mężczyzn o prawie rok, a dla kobiet o 1,6 roku.

Lata	W wieku przedprodukcyjnym	w wieku produkcyjnym	w wieku poprodukcyjnym
2000	22,7%	63,1%	14,2%
2003	20,2%	64,7%	15,1%
2006	18,4%	65,5%	16,1%

Tab.1 Odsetek ludności woj. śląskiego wg gr. ekonomicznych

4. wzrostem poziomu wykształcenia mieszkańców.

Podobnie jak w całym kraju w woj. śląskim systematycznie wzrasta poziom wykształcenia ludności W porównaniu z poprzednimi latami jest to dość korzystny trend wyrażający się wzrostem populacji mieszkańców coraz lepiej wykształconych. W przeciągu 20 lat zwiększył się procentowy udział ludności z wykształceniem wyższym i średnim, zmniejszył się natomiast odsetek osób z wykształceniem zawodowym i podstawowym (tab.2.). Mieszkańcy miast woj. śląskiego wyróżniają się wyższym odsetkiem osób z wykształceniem wyższym , średnim i policealnym (44,7%) niż mieszkańcy wsi (31,2%).

Tab.2. Struktura wykształcenia ludności w woj. śląskim i w Polsce w wieku 15 lat i więcej.

Rodzaj wykształcenia	Ogółem		Miasto		Wieś
		1988	2002	1988	2002	1988	2002
Wyższe	5,8	9,2	6,6	10,2	2,3	5,3
Policealne	24,9	32,8	27,0	34,5	16,0	25,9
Zawodowe	30,2	27,7	29,9	26,3	31,4	33,5
Podstawowe	36,0	24,7	34,3	23,3	43,5	30,4

5. przemianami w strukturze zatrudnienia, polegającymi na spadku udziału sektora I i II (rolnictwo, leśnictwo, górnictwo, hutnictwo, przemysł przetwórczy, budownictwo) oraz wzroście sektora III - usługowego.

Kolejny problem woj. śląskiego wiąże się z redukcją zatrudnienia oraz wzrostem bezrobocia, gwałtownym wzrostem liczby emerytów i rencistów oraz wzrostem zatrudnienia w szarej strefie. W okresie 2000-2006 spadek nastąpił w dwóch sektorach ekonomicznych I i II lecz został on natomiast zrekompensowany wzrostem zatrudnionych w sektorze III - usługowym. (tab.3.)

Tab.3 Struktura pracujących w woj. śląskim wg sektorów ekonomicznych

Sektory ekonomiczne	2006
		pracujący
		Ogółem	W %
Sektor I	187584	12,2
Sektor II	469653	30,4
Sektor III	886078	57,4
Ogółem	1543315	100,0

6. Spadkiem aktywności zawodowej i pojawieniem się zjawiska bezrobocia, kształtującego się na wysokim poziomie (mimo obserwowanych ostatnio tendencji spadkowych) wraz z najbardziej niekorzystna tendencją wzrostu długotrwale bezrobotnych czyli pozostających bez pracy powyżej 1 roku.

Spadek pracujących pociągnął za sobą niekorzystne dla gospodarki i ludności zjawisko bezrobocia, które w 2006r. wyniosło 229,8 tyś. osób. Wśród bezrobotnych dominują kobiety, których odsetek wynosił 59,8%. Niepokojącym zjawiskiem utrzymującym się w całym okresie istnienia województwa śląskiego jest wysoki odsetek długotrwale (powyżej 12miesiecy) pozostających bez pracy. Niekorzystna sytuacja na rynku pracy wynikła m.in. z ubytku miejsc pracy w poddanych restrukturyzacji zakładach przemysłu wydobywczego i hutniczego, nietworzenia odpowiedniej liczby nowych miejsc pracy oraz wchodzenia na rynek pracy młodzieży z roczników wyżu demograficznego. Bezrobocie rodzi wiele problemów społecznych - sprzyja rozwojowi alkoholizmu i bezdomności.

7. Inne problemy regionu (wyznania i zróżnicowanie etniczne

. Pod względem wyznaniowym ludność śląską jest zróżnicowana. Większość mieszkańców regionu to ludność wyznania rzymskokatolickiego. Śląsk Cieszyński jest największym w Polsce skupiskiem ewangelików. Mają tu swoje świątynie także inne wspólnoty wyznaniowe, np. prawosławie czy wyznawcy kościoła ormiańskiego.

Charakterystyczna cechą ludności zamieszkującej woj. śląskie jest jej zróżnicowanie etniczne. Oprócz mieszkających tu od pokoleń Ślązaków na Górnym Śląsku, zagłębiaków
w Zagłębiu Dąbrowskim i górali beskidzkich, woj. zamieszkuje duża liczba ludności napływającej z różnych stron kraju. Mieszka tu niemiecka mniejszość narodowa. Poszczególne grupy etniczne różnią się pod wieloma względami - kulturowym, językowym
i społecznym.

___________________________________________________________________________

Literatura:

1. Tkocz M., 2008: Województwo śląskie - zarys geograficzno-ekonomiczny, Wyd. UŚ, Sosnowiec, s.34-45.

2. Dulias R., Hibszer A., 2004: Województwo Śląskie - przyroda, gospodarka, dziedzictwo kulturowe, wyd. Kubajak, Krzeszowice, s.121-127.

---