II. OBYWATEL W PAŃSTWIE DEMOKRATYCZNYM
ORAZ W PAŃSTWIE AUTORYTARNYM I TOTALITARNYM - odpowiedzi

ZADANIE 1. W rozdziale II konstytucji RP zawarte są prawa, wolności i obowiązki obywateli polskich gwarantowane. Poniżej wymienione są zagadnienia, które dotyczą praw, wolności i obowiązków obywateli. Przyporządkuj je wpisując numery zdań przy odpowiednich grupach praw i obowiązków.

1. dbałość o środowisko naturalne i ponoszenie odpowiedzialności za spowodo­wane przez siebie szkody

2. dostęp do służby publicznej

3. nietykalność i wolność osobista, ograniczenie wolności tylko na mocy decy­zji sądu

4. obrona kraju i służba wojskowa

5. ochrona życia

6. ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, w tym płacenie podatków

7. prawo do informacji o działalności organów państwowych i samorządowych

8. prawa wyborcze i prawo udziału w referendum

9. prawo do nauki, która do 18. roku życia jest obowiązkowa, a w szkołach pu­blicznych bezpłatna

10. prawo do ochrony zdrowia

11. prawo do prywatności, wolność komunikowania się i nienaruszalność mieszka­nia

12. prawo do składania petycji i skarg

13. prawo do sprawiedliwego i jawnego procesu

14. prawo do własności i dziedziczenia

15. prawo wyboru zawodu i miejsca pracy

16. przestrzeganie prawa

17. swoboda poruszania się po terytorium kraju, prawo wyjazdu za granicę oraz wyboru miejsca zamieszkania

18. wierność Rzeczypospolitej i troska o dobro wspólne

19. wolność sumienia i religii

20. wolność twórczości artystycznej, badań naukowych i korzystania z dóbr kultury

21. wolność uczestnictwa i organizacji zgromadzeń publicznych

22. wolność wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji

23. wolność zrzeszania się

24. zakaz poddawania eksperymentom naukowym bez zgody osoby zainteresowanej

25. zakaz stosowania tortur, kar cielesnych i okrutnego traktowania

26. prawo do sprawiedliwego i jawnego procesu

Prawa i wolności osobiste	5., 24., 25., 3., 26.,11., 17., 19., 22.,
Prawa i wolności polityczne	21., 23., 2., 7., 8., 12.,
Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne	14., 15., 10., 9., 20.,
Obowiązki	18., 16., 4., 6., 1.,

ZADANIE 2. Wymień jakie mamy relacje pomiędzy prawami a obowiązkami.\

1. Jedność praw i obowiązków - prawa przysługują jednostce tylko wtedy, gdy wypełnia ona wobec społeczeństwa swoje obowiązki, wynikające z poszanowania praw i wolności innych ludzi. Takie za­łożenia były przyjęte w polskich konstytucjach z okresu międzywojennego i w konstytucji PRL-u.

2. Rozdział praw i obowiązków - prawa przysługujące obywatelowi są niezależne od obowiązków. Ich źródłem jest bowiem godność osobista, którą ma każdy człowiek i której nikt nie może człowie­ka pozbawić. Trudno np. wyobrazić sobie sytuację, gdy wolność sumienia czy słowa będzie uzależ­niona od płacenia podatków. Rozdział praw i obowiązków można dostrzec w obecnie obowiązują­cej konstytucji.

ZADANIE 3. Wymień i opisz cnoty obywatelskie.

• Dyscyplina wewnętrzna to umiejętność narzu­cania sobie określonych planów działania i kon­sekwencja w ich realizacji. Jest ona niezwy­kle istotna w działalności w organizacjach.

• Tolerancja przejawia się poszanowaniem i uzna­niem potrzeb, poglądów i zachowań innych lu­dzi. Wżyciu politycznym ułatwia zawieranie kom­promisów z przeciwnikami politycznymi. Tole­rancja nie oznacza jednak akceptacji czy popie­rania postaw i poglądów, które uważa się za błędne. Nie może także oznaczać obojętno­ści na zło. Postawa tolerancji nie dotyczy sytu­acji, w których poglądy czy zachowania in­nych ludzi są zagrożeniem dla mienia, bezpie­czeństwa, zdrowia i życia innych ludzi.

• Uspołecznienie polega na zainteresowaniu i zaangażowaniu w sprawy społeczne. Społe­czeństwo demokratyczne i obywatelskie stwa­rza wiele możliwości działania. Są to m.in.: akcje charytatywne, wolontariat młodzieżowy (tak­że europejski), organizacje społeczne i politycz­ne, samorządy, wybory, referenda. Czynnika­mi, które mają wpływ na poziom aktywności obywateli, są:

• wychowanie w rodzinie;

• wzorce społeczne środowiska, normy społecz­ne;

• hierarchia wartości społecznych (dobro wspól­ne czy egoizm);

• wychowanie w szkole, popieranie inicjatyw dzieci i młodzieży;

• sytuacja ekonomiczna, możliwość bezintere­sownego poświęcania wolnego czasu;

• dostęp do informacji o możliwym zaangażo­waniu i stopień promocji aktywności obywatel­skiej;

• postawa patriotyczna, tradycje rodzinne, za­wodowe;

• obraz polityki w mediach oraz w poczuciu spo­łecznym.

• Krytycyzm to postawa charakteryzująca się umiejętnością właściwej oceny zjawisk, poglą­dów oraz przyjmowaniem tylko tych informacji i poglądów, które są dobrze uzasadnione. Postawa kry­tyczna dotyczy także własnych poglądów i wyraża się gotowością ich zmiany w wypadku pojawie­nia się przemawiających za tym argumentów. Taka postawa krytyczna jest niezwykle istotna w społeczeństwach demokratycznych, gdzie w przestrzeni publicznej ścierają się różne poglądy.

• Odpowiedzialność za słowa to świadomość, że wystąpienia na forum publicznym mogą naruszać interesy innych ludzi. Odpowiedzialność za słowa oznacza także gotowość do ponoszenia konsekwen­cji swoich wypowiedzi oraz dotrzymywania obietnic.

ZADANIE 4. Kiedy Organizacja Narodów Zjednoczonych przyjęła deklarację dotyczącą tolerancji jakie były jej postanowienia.

Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury 16 listopada 1995 r. przyjęła deklarację dotyczącą zasad tolerancji. W następnym roku Zgromadzenie Ogólne ONZ proklamowało dzień uchwalenia deklaracji Mię­dzynarodowym Dniem Tolerancji. W myśl przyjętej przez ONZ deklaracji toleran­cja polega na:

• respektowaniu cudzych praw i cudzej włas­ności;

• uznaniu i akceptacji różnic indywidualnych;

• umiejętności słuchania, komunikowania się i rozumienia innych;

• docenianiu rozmaitości kultur;

• otwarciu na cudze myśli i filozofię;

• ciekawości i nieodrzucaniu tego, co nie­znane;

• uznaniu, że nikt nie ma monopolu na prawdę.

ZADANIE 5. Co to jest kultura polityczna.

Kultura polityczna to całokształt politycznych postaw i poglądów jednostek oraz całego społeczeństwa, charak­terystycznych dla danego okresu i ukształtowanych pod wpływem tradycji historycznych. Można wyróżnić trzy ty­py kultury politycznej: zaściankowy, poddańczy i uczestniczący. W społeczeństwach występuje jednak najczę­ściej wymieszanie tych typów. Elementami kultury politycznej są:

• opinie na temat instytucji życia publicznego, partii, polityków, organów państwa;

• wiedza na temat polityki, zasad życia publicznego (zasad prawa wyborczego, funkcjonowania i struktury or­ganów państwowych);

• zainteresowanie sprawami publicznymi i poziom aktywności.

ZADANIE 6. W kulturze politycznej wyróżniamy trzy jego typy. Poniżej wymienione są zdania opisujące cechy kultur politycznych. Wpisz przy nazwach kultur politycznych numery zdań, które one dotyczą.

1. Jest to typ charakte­rystyczny dla państw autorytarnych oraz państw młodej demokracji.

2. Jest on charakterystyczny dla społeczności znajdujących się na niskim szczeblu rozwoju cywilizacyjne­go (np. plemiona afrykańskie).

3. Obywatele wyrażają gotowość nie tylko do angażowania się w politykę, oceniania, współdecydo­wania, ale także do sprawo­wania władzy. Wykazują się wiedzą na temat życia politycznego i znajomością zasad uczestnictwa w nim.

4. Społeczeństwo przyjmuje jednolite postawy polityczne. Model życia jest traktowany jako niezmienny, a w społeczeństwie funkcjonują określone rotę polityczne (np. rola wodza).

5. Społeczeństwo ustępuje rządzącym, podporządkowuje się decyzjom politycznym ośrodków władzy.

6. Ten typ kultury politycznej charakteryzu­je niska świadomość polityczna społeczeństwa.

7. To typ charakterystyczny dla społeczeństw demokraty­cznych.

8. Charakteryzuje się tym, że jednostki interesują się i angażują w życie publiczne.

9. Zainteresowanie jednostek sprawami publicznymi ogranicza się wyłącznie do spraw własnych - związanych z własną rodziną, miejscowością - ogólnie pojmowanym „zaściankiem”.

Typy kultury politycznej	Cechy
Poddańczy	1., 5., 8.,
Zaściankowy	2., 4., 9.,
Uczestniczący	3., 6., 7.,

ZADANIE 7. W państwach niedemokratycznych prawa i wolności obywatela są ograniczone lub łamane. Poniżej wymienione są cechy państwa autorytarnego i totalitarnego. Wpisz numery zdań przy odpowiednich nazwach państwa.

1. Łamią większość praw, które gwarantują obywatelom systemy demokratyczne.

2. Nie toleruje żadnych form sprzeciwu ani opozycji. Nie istnieją opozycyjne partie polityczne. Jedyną legalnie działającą i bio­rącą udział w wyborach partią jest partia rządzą­ca. Wszystkie organizacje społeczne są kontrolo­wane przez państwo.

3. Ograniczają wolności gospodarcze - gospodarka ma charakter centralnie planowany. Wol­ność tworzenia i korzystania z dóbr kultury jest ograniczona przez wszechobecną cenzurę. Nie istnieją niezależne od państwa i opozycyjne wobec władz media. Swoboda twórcza i wol­ność badań naukowych są znacznie ograniczone.

4. Najczęściej panuje wolność gospodarcza, a władza raczej nie ingeruje w naukę i kulturę. Istnieją nieza­leżne media, chociaż ich działalność jest ograniczana przez cenzurę.

5. Państwo dąży do narzucenia obywatelom oficjal­nie obowiązującej ideologii.

6. Zazwyczaj dopuszczają dzia­łanie partii i organizacji opozycyjnych, jednak ogra­niczają możliwość ich działania i pozbawiają je wpływu na bieg spraw państwowych. Co prawda, odbywają się wybory, jednak mają one charakter plebiscytu i najczęściej są fałszowane. Rola wyło­nionego w takich wyborach parlamentu jest ogra­niczona, nawet jeśli jest w nim silnia opozycja.

7. Na masową skalę system stosuje wobec obywate­li terror (np. obozy koncentracyjne). Państwo kontroluje wszystkie dziedzi­ny życia społecznego. Rozbudowany jest system inwigilacji - tajna policja dysponuje rozbudowaną siatką agentów, a wobec obywateli często stosuje się prowokacje. Ograniczona jest możliwość poru­szania się po kraju i wyjazdów zagranicznych.

8. Władze często stosują wobec przeciwników re­presje w formie więzienia bez wyroku sądu czy sto­sowania tortur. Skala represji jest jednak znacz­nie mniejsza niż w systemach totalitarnych (władza rzadko opiera się na tajnej policji). Najczęściej nie naruszają wol­ności sumienia czy wyznania. Nie narzucają oby­watelom jednej, powszechnie obowiązującej ideologii.

państwo	Cechy
totalitarne	Prawa i wolności 1., 2., 3.,
		Prawa i wolności polityczne 2.,
		Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne 3.,
	autorytarne	Prawa i wolności 1.,
		Prawa i wolności polityczne 6.
		Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne 4.,

---