Socjologia to nauka badająca w systematyczny sposób funkcjonowanie i zmianę społeczeństwa. Socjologowie badają społeczne reguły, procesy i struktury, które łączą i dzielą ludzi, tworzą lub są przejawem więzi między ludźmi, a także proces ich zmian. Socjologowie badają zarówno jednostki, jak i relacje między ludźmi (np. podziały społeczne), grupy społeczne, instytucje czy całe społeczeństwa. Narodziny socjologii wiążą się z zachodzącymi w XIX wieku gwałtownymi zmianami społecznymi, stąd wielu teoretyków uważa, że głównym przedmiotem badań socjologii jest nowoczesność i społeczeństwo przemysłowe.
Spis treści
Definicje socjologii
Jan Szczepański definiuje pojęcie socjologii, „socjologia poszukuje praw zjawisk zachodzących między ludźmi, zajmuje się badaniem struktur, czyli wzajemnego przyporządkowania sobie ludzi w zbiorowościach”.
Gumplowicz pojmuje ją następująco „socjologia to nauka o grupach społecznych”.
Simmel pisze o socjologii, jako „nauce o stale powtarzających się formach życia społecznego”.
Według Zygmunta Baumana „socjologia to zazwyczaj spoglądanie na ludzkie czynności, jak na fragmenty większych całości. Owymi całościami są nieprzypadkowe grupy ludzi, które są powiązane siecią wzajemnych zależności”.
Piotr Sztompka wyjaśnia w jednej ze swoich książek, że „socjologia zrodziła się,jako naukowe badanie historii”.
Zdaniem E. Durkheima i uczniów jego szkoły, socjologia jest nauką o faktach społecznych. Przy czym o tym, co należy rozumieć przez „fakt społeczny”, decyduje metoda badań.
Historia socjologii
Termin "socjologia" (od łac. socius - zbiorowość, społeczeństwo i gr. logos mądrość, wiedza) wprowadził w 1837 r. Auguste Comte. Jako samodzielna dyscyplina naukowa socjologia wyodrębniła się pod koniec XIX wieku: pierwszy wydział socjologii powstał w 1892 r. na Uniwersytecie w Chicago, trzy lata później ustanowiono pierwszą europejską katedrę socjologii, na Uniwersytecie w Bordeaux. W Polsce pierwsza katedra socjologii powstała na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego w 1919 r. (kierował nią Leon Petrażycki). Rok później, z inicjatywy Floriana Znanieckiego, uruchomiono Katedrę Socjologii i Filozofii Kultury na Uniwersytecie Poznańskim, wtedy też socjologia zaistniała w Polsce jako samodzielny kierunek studiów.
Socjologia to nauka badająca w systematyczny sposób funkcjonowanie i zmianę społeczeństwa. Socjologowie poszukują społecznych reguł i badają je oraz procesy i struktury, które łączą i dzielą ludzi, tworzą lub są przejawem więzi między ludźmi, a także proces ich zmian. Socjologowie badają zarówno jednostki, jak i relacje między ludźmi (np. podziały społeczne), grupy społeczne, instytucje czy całe społeczeństwa. Narodziny socjologii wiążą się z zachodzącymi w XIX wieku gwałtownymi zmianami społecznymi, stąd wielu teoretyków uważa, że głównym przedmiotem badań socjologii jest nowoczesność i społeczeństwo przemysłowe.
Socjologia a inne dziedziny wiedzy
Określenie precyzyjnych granic między socjologią a wyspecjalizowanymi naukami społecznymi takimi jak ekonomia czy nauki polityczne nie jest łatwe. Zdaniem części socjologów, tym co wyróżnia socjologię jest holistyczne podejście do analizy zjawisk społecznych. Trudne jest też odróżnienie socjologii od starszych dyscyplin naukowych jak historia czy filozofia, które często poszukiwały odpowiedzi na pytania podobne do tych, które stawia socjologia. Istnieją też młodsze od socjologii, pokrewne dziedziny wiedzy: antropologia i socjobiologia.
Socjologowie posługują się zróżnicowanymi metodami i technikami badań, zarówno o charakterze ilościowym, jak i jakościowym. Na przełomie XIX i XX wieku udało się przezwyciężyć pozytywistyczną i naturalistyczną wizję uprawiania socjologii, postulującą naśladowanie metod nauk przyrodniczych w badaniu zjawisk społecznych, w czym duże zasługi miał Max Weber - twórca tzw. socjologii rozumiejącej i Florian Znaniecki - autor koncepcji współczynnnika humanistycznego. Odtąd socjologia jest traktowana jako jedna z nauk humanistycznych, chociaż spór o sposób uprawiania socjologii jako nauki trwa w zasadzie do dnia dzisiejszego.
Subdyscypliny
Zdefiniowanie socjologii jako nauki utrudnia także to, że brak jest jednej zintegrowanej teorii socjologicznej; jest ona nauką wieloparadygmatyczną - składa się ona z konkurujących ze sobą tradycji i szkół myślenia, z których najważniejsze to funkcjonalizm, teorie konfliktu, teorie wymiany, szkoła chicagowska, fenomenologia (socjologia), teorie ewolucyjne, strukturalizm, etnometodologia, teorie krytyczne i symboliczny interakcjonizm.
W programach studiów socjologicznych często spotyka się podział dziedzin socjologii ze względu na skalę zjawisk społecznych. Wyróżnia się wtedy:
makrosocjologię (socjologię dużych struktur społecznych), która bada zjawiska społeczne dużej skali (np. dotyczące państw, ponadpaństwowe, globalne, dotyczące ras, klas społecznych czy warstw społecznych itp.)oraz
mikrosocjologię (socjologię małych struktur społecznych), która bada zjawiska społeczne małej skali (np. interakcje międzyludzkie czy małe grupy społeczne). Pole badawcze mikrosocjologii pokrywa się najczęściej z polem badawczym psychologii społecznej
Ze względu na orientację badawczą można wyodrębnić:
socjologię fenomenologiczną
socjologię historyczną
socjologię krytyczną
socjologię matematyczną
Najważniejszym podziałem jest podział na specjalizacje. Część z nich uzyskała dużą autonomię w ramach socjologii. W Polskim Towarzystwie Socjologicznym mają swoje sekcje następujące specjalizacje:
Zobacz też
socjologia jakościowa (qualitative sociology)
1. Goodman N. (2001): Wstęp do socjologii. Wyd. Zysk i Sk-a.
2. Szczepański J. (1972): Elementarne pojęcia socjologii. Warszawa: PWN
3. Kosiński S. (1987): Socjologia ogólna. Zagadnienia podstawowe. Warszawa: PWN
4. Bauman Z. (1996): Socjologia. Poznań: Wyd. Zysk i S-ka
5. Sztompka P. (2005): Socjologia zmian społecznych. Kraków: Wyd. Znak