6. TEORIE UMOWY SPOŁECZNEJ. TRADYCJA I KONTYNUACJE.

Znani filozofowie zajmowali się genezą powstania państwa. Jedną z najbardziej znanych koncepcji jest teoria umowy społecznej. Jej twórcami byli Thomas Hobbes, John Locke i Jean Jacques Rousseeau.

 

Zgodnie z prezentowaną przez nich koncepcją państwo powstało w drodze umowy zawartej pomiędzy jednostkami danego społeczeństwa, bądź pomiędzy nimi i wybranym władcą.

Teoria Hobbesa

Thomas Hobbes aby uzasadnić konieczność stworzenia państwa w swoich rozważaniach wprowadza pojęcie stanu natury. Według niego w stanie natury znajdują się ludzie, kiedy nie istnieje państwo. Brakuje wówczas zwierzchniej władzy. Można powiedzieć, że ludzie nie stanowią jeszcze społeczeństwa (stan przedspołeczny). Hobbes twierdzi, że człowiek jest jednostką egoistyczną, a w swoim życiu skupia się na realizowaniu swoich potrzeb. W stanie natury (stan pierwotny) każdy z nas jest równy, mamy te same uczucia i potrzeby. Każdy z nas jednakowo boi się śmierci, boi się o swoje życie. Ten strach przed śmiercią według Hobbes’a jest bardzo silną fobią. Z drugiej strony w stanie pierwotnym ujawnia się także nasza druga namiętność, którą jest chęć ciągłego bogacenia się. Chcemy posiadać coraz więcej i więcej. Każdy człowiek chce być lepszy od innych. Jedynie śmierć jest ją w stanie przerwać. W stanie natury trwała ciągła walka pomiędzy jednostkami. W tej sytuacji nieprzewidywalność własnej śmierci staje się największą bolączką człowieka. Odkrywa wówczas jak bardzo zależy mu na własnym życiu. Thomas Hobbes określa stan natury jako stan wojny wszystkich przeciw wszystkim.W takim stanie nie obowiązują żadne prawa, ani też zasady religijne. Tym samym nie można mówić o żadnej moralności.

 

Sytuacja permanentnej wojny zmienia się dopiero po powstaniu państwa. Władza państwowa ustala wówczas prawa  i dba o ich przestrzeganie. Przez społeczeństwo zostanie wybrany suweren, który będzie posiadał nieograniczoną władzę, a ludzie będą mu posłuszni. Właśnie u Hobbes’a pojawia się po raz pierwszy koncepcja władzy absolutnej. Hobbes twierdził, że władza którą otrzymuje suweren jest władzą pochodzącą od Boga, a została mu nadana za zgodą ludzi. Zadaniem władzy państwowej jest stworzenie odpowiednich warunków, aby utrzymać pokój i przerwać stan wojny.

 

Teoria Locke’a

John Locke rozwinął koncepcję Hobbes’a i w swoich rozważaniach poszedł krok dalej. Twierdził, iż w stanie natury zaistnieje w końcu taka sytuacja, że ludzie sami zdecydują o zmianie.

 

Locke był przeciwnikiem koncepcji władzy absolutnej. Uważał, że suweren posiadający niczym nieograniczoną władzę, stanowi większe zagrożenie niż człowiek dla drugiego człowieka w stanie natury.

 

Locke wierzył, że każdy człowiek posiada szereg praw, przysługujących mu z jeszcze przed wejściem w społeczeństwo. W koncepcji przedstawionej przez Hobbes’a człowiek musi się ich wyrzec, przekazując je w częściowo suwerenowi.

 

Jednym z naturalnych praw, które posiada człowiek jest według Locke’a prawo do własności. Locke uważał, że stan natury nie jest ciągłym stanem wojny, jednak bardzo łatwo może się w niego przekształcić, jeśli ludzie nie uzyskają gwarancji i ochrony nad posiadaną własnością. W stanie pierwotnym nie ma określonych praw, dlatego też nie ma wystarczającej gwarancji własności. Taki stan rzeczy zmieniłoby dopiero powstanie państwa. Władza oraz powołane przez nią polityczne instytucje określiłyby co jest zgodne a co nie jest zgodne z ustalonym prawem. Dlatego też dla Locke’a państwo jest tworzone po to by chronić własność prywatną obywateli.

 

Teoria Jeana Jecquesa Rousseau

Koncepcję umowy społecznej rozwinął francuski myśliciel Jean Jacques Rousseau. Przedstawił obraz współczesnego mu społeczeństwa, jako jednostek konkurujących ze sobą, zachowujących swoją własność i swoje życie, jednak zapominających o tym czym jest szczęście. Ludzie walczą ze sobą o wpływy.

 

Głównym miernikiem wartości w takim społeczeństwie stał się pieniądz. Rousseau w swoich rozważaniach zwracał się do starożytnych społeczeństw, gdzie najwyżej cenionymi wartościami były cnota i moralność. Twierdził jednocześnie, iż we współczesnym mu społeczeństwie ludzie nie są wolni, bowiem panuje w nim podział na rządzących i rządzonych. Ta ostatnia grupa nie ma wpływu na tworzone prawa i na ustalany porządek.

 

Człowiek, żyjący w stanie natury nie wchodzi w relacje z innymi ludźmi. Nie posiada również rozumu, bowiem według Rousseau rozum jest wytworem społecznym. Człowiek jest bardziej podobny do zwierzęcia, żyjąc w stanie natury. Powstanie państwa jest przypadkiem.

 

Jednostki decydują się stworzyć państwową organizację w obliczu zagrożenia czy katastrofy. Wówczas ludzie uświadamiają sobie, że są sobie potrzebni i są od siebie zależni. Rousseau postuluje stworzenie takiego społeczeństwa, w którym człowiek byłby szczęśliwy. Na czele państwa winna stać wybitna jednostka, która stworzy naród i jego kulturę. Pod wypływem takiego wybitnego władcy obywatele państwa będą się zmieniać i akceptują wprowadzone zmiany.

Wg Rousseau demokratyczna umowa społeczna polega na połączeniu woli jednostek w tzw. "wolę powszechną" (volonté générale), suwerenną, absolutną, nieomylną. Ideologia suwerenności ludu, zawarta w jego koncepcji, uzasadniała walkę z monarchią feudalną - szczególnie w latach rewolucji francuskiej (1789-1799)