Stereogram to stereoskopowa para zdjęć lub rysunków poprawnie zorientowana i umiejscowiona do obserwacji steroskopowej.

Dla określenia wysokości punktów, gdzie nie jest wymagana zbyt duża dokładność, można wykonać opracowanie uproszczone przy założeniu, że zdjęcia lotnicze stereogramu wykonano z tej samej wysokości i tworzą one przypadek normalny. Przyjęto, że zdjęcia zostały wykonane z wysokości W, z dwóch punktów O2 i O1. Dla punktu Po, leżącego w odległości W od poziomej bazy zdjęć, można zgodnie ze wzorami podanymi uprzednio dla przypadku normalnego napisać W=B*f/p_o gdzie po oznacza paralaksę podłużną punktu Po, czyli różnicę współrzędnych tłowych obrazów punktuj na lewym i prawym zdjęciu. Wzór ten będzie się odnosił do wszystkich punktów leżących w odległości W od bazy (leżących na tym samym poziomie odniesienia). Dla punktu P, leżącego na wysokości A/i w stosunku do poziomu odniesienia, a w odległości W- ၄h od poziomu bazy zdjęć, będzie W- ၄h = B*f/p

Paralaksa podłużna jako funkcja deniwelacji terenu

၄h = W-B*f/p

၄h = B*f*(p-po)/(p*po)

၄h = W²*၄p/(B*f) gdzie ၄p=p-po

podstawiając W/f = m

၄h = W*m*၄p/B

lub ၄h = c*၄p gdzie c jest wielkością stałą dla danego stereogramu i może być obliczona jednorazowo.

Pomiar paralaks podłużnych potrzebnych do wyznaczenia ၄h można wykonać za pomocą stereomikrometru. Jest on jednym z najprostszych przyrządów wykorzystujących zasadę przestrzennego znaczka pomiarowego. Posiada dwie płytki szklane, na których wytrawione są identyczne znaczki. Uchwyty płytek połączone są ze sobą ramieniem metalowym w taki sposób, że odległości między nimi mogą być mierzone przez pokręcanie śruby mikrometrycznej. Bębenek odczytowy śruby posiada podziałkę umożliwiającą odczytywanie wielkości przesunięcia prawej płytki w stosunku do lewej z dokładnością 0,01 mm. Jednocześnie za pomocą pokrętła śruby można ustawiać znaczek pomiarowy na terenie. Przed przystąpieniem do ustawiania znaczka pomiarowego na wybranych punk­tach, trzeba zdjęcia stereogramu zestroić pod stereoskopem zwierciadlanym w celu uzyskania efektu stereoskopowego. Następnie na zdjęciach układa się stereomikrometr w ten sposób, żeby w polu widzenia lewego oka znalazła się lewa płytka ze znaczkiem, a prawego - prawa. Obserwacje wykonuje się z wykorzystaniem lunetek powiększających stereos­kopu. Po zestrojeniu zdjęć naprowadza się lewy i prawy znaczek pomiarowy na jednoimienne punkty stereogramu, uzyskując wrażenie przylegania znaczka do terenu. Następnie na śrubie mikrometrycznej odczytuje się paralaksę danego punktu. Zachowując warunek równoległości osi stereomikrometru do bazy obserwacyjnej stereoskopu, można przesuwając stereomikrometr ustawiać znaczek pomiarowy na wybranych punktach mode­lu. Różnice wysokości tych punktów oblicza się według podanych wyżej formuł. Jeżeli ze stereomikrometrem będzie połączone urządzenie do rysowania, to stereogram można opracować w sposób ciągły, wodząc znaczkiem pomiarowym po liniach modelu stereos­kopowego. Jednak dokładność takiego opracowania będzie dużo mniejsza niż opraco­wania wykonanego na autografie.

Widzenie stereoskopowe

Dla stwierdzenia stopnia czyjejś zdolności widzenia stereoskopowego sto­suje się m.in. specjalne testy — stereogramy. Na takim stereogramie znajduje się 10 różnych figur syl­wetkowych. Obserwując ten stereogram, zobaczymy, że sylwetki poszczegól­nych figur są płaskie. Jednocześnie przy każdej z tych figur zaobserwujemy cztery znaczki w kształcie: kreski, krzyżyka, trójkąta i balonu. Znaczki te względem płaszczyzny figury rozmieszczone są przestrzennie, tzn. mogą znaj­dować się przed, za lub w płaszczyźnie obserwowanej figury. Właściwe bada­nie zdolności widzenia stereoskopowego polega na ocenie przestrzennego usy­tuowania wymienionych znaczków względem płaszczyzny danej sylwetki. Wszystkie sylwetki są ponumerowane cyframi 1-10. Dla figury nr l zmiany głębokości, w których są umieszczone znaczki, odpowiadają zmianie kąta paralaktycznego około 13". Jest to więc wartość praktycznie graniczna równa zdolności rozdzielczej widzenia stereoskopowego. Dla kolejnych figur względne zmiany głębokości są coraz większe i wzrastają w postępie arytmetycz­nym. Dlatego też zaleca się rozpoczęcie badania od oceny położenia znaczków względem figury 10, dla której różnice odległości odpowiadają zmianie kąta paralaktycznego ok. 130". Rezultaty oceny położenia znaczków względem poszczególnych figur za­mieszczamy w formularzu. Po zakończeniu badania ustalamy liczbę trafnych ocen przez wagi przyporządko­wane każdej figurze, a następnie zsumowanie wszystkich ocen cząstkowych tworzy sumę ogólną. Suma ta pozwala ustalić paralaksę osobową badanej osoby. Osoby, które uzyskają wynik 13" mogą bez trudu wykonywać pomiary fotogrametryczne na instrumentach fotogrametrycznych.

Efekt stereoskopowy można otrzymać obserwując zdjęcia nie uzbrojonymi oczami. Trzeba wtedy zdjęcia umieścić w taki sposób, ażeby oglądane jednoimienne punkty znajdowały się w odległości bazy ocznej bo. Obserwacja taka wymaga treningu i doświadczenia. W celu ułatwienia tej obserwacji stosuje się przyrządy pomocnicze. Są nimi stereoskopy. Do oglądania zdjęć niedużych formatów (6x6 cm) stosuje się stereoskopy soczewkowe, w których dwie lupy O1 i O2 można roz­suwać na poziomym mostku i odpowiednio zbliżać lub oddalać od zdjęć Z1 i Z1 w celu ustalenia ostrości. Do obserwacji zdjęć większego formatu jest powszechnie używany w fotogrametrii stereoskop zwierciadlany. Zespół czte­rech luster lub luster i pryzmatów zwiększa bazę oczną i pozwala obserwować zdjęcia dużych formatów.

Odległość g od oka obserwatora lub od soczewki (jeśli stereoskop posiada so­czewkę) po obiegu promienia centralnego do zdjęcia nazywa się główną odle­głością stereoskopu (promień centralny to promień przekazywany wzdłuż osi optycznej soczewek stereoskopu).

Jeżeli stereoskop jest wyposażony w soczewki, to odległość g mierzymy od środka soczewki po biegu promienia centralnego do zdjęcia. Znając g (w milimetrach), można obliczyć powiększenie stereoskopu.

Zdjęcia układa się pod stereoskopem w taki sposób, ażeby kierunki główne zdjęć O'1 O'2 i O''1 O''2 (O'1 i O'1 - punkt główny zdjęcia pierwszego i obraz tego punktu na zdjęciu drugim) leżały na jednej prostej i były równolegle do kierunku bazy stereoskopu, a odległość pomiędzy jakimikolwiek dwoma jednoimiennymi punktami, np. A' i A", była bliska bazie stereoskopu.

14. Stereogram lotniczy. Widzenie przestrzenne. Efekt stereoskopowy.

---