Rozdział 5

Projektowanie zagospodarowania placu budowy

5.1. Struktura placu budowy

Plac budowy stanowi wyodrębniony teren, na którym przebiegają procesy budowlano-montażowe, pomocnicze i usługowe związane z budową określonego obiektu lub grupy obiektów. Wielkość placu budowy zależy od charakteru procesów technologicznych związanych z budową oraz z okresem jej trwania, przy czym zawsze wynika ona z warunków miejscowych. Każdy plac budowy powinien uwzględniać funkcjonalne potrzeby wykonawcy budowlanego oraz ekonomikę rozwiązań organizacyjnych. Koszty zagospodarowania placu budowy wynoszą 1,6 do 5,5 % i więcej wartości obiektów realizowanych na określonym placu budowy. Niższa wielkość udziału dotyczy placów budowy łatwo dostępnych i uzbrojonych. Rosną one w przypadkach terenów nieuzbrojonych i przy utrudnieniach, jakie np. występują przy realizacjach w śródmieściach miast i na tzw. budowach „plombowych".

Zagospodarowanie placu budowy jest to zespół elementów niezbędnych do wykonania zadań budowlanych i ewentualnie montażowych oraz zabezpieczenia potrzeb załogi w konkretnych warunkach realizowanej budowy. Składają się na niego:

• sprzęt transportu pionowego i pionowo-poziomego (przy użytkowaniu żurawi),

• maszyny o zmiennych stanowiskach i/lub frontach pracy,

• drogi dojazdowe i trasy komunikacyjne w obrębie placu budowy,

• przyobiektowe składowiska materiałów i prefabrykatów,

• bliskie zaplecze produkcyjne, jak punkty przygotowania betonów i zapraw, zbrojarnie, warsztaty ciesielsko-stolarskie, ślusarskie itp.,

• składowiska materiałów budowlanych i magazyny materiałowe budowy,

• budynki tymczasowe z pomieszczeniami sanitarno-bytowymi i biurowo-administracyjnymi,

• urządzenia bezpieczeństwa pracy i ochrony przeciwpożarowej,

• instalacje: wodociągowo-kanalizacyjna, cieplna, elektryczna, sprężonego powietrza,

• urządzenia łączności i sygnalizacji,

• ogrodzenie placu budowy.

W realizacji obiektów liniowych organizuje się tzw. zaplecza budowy. Ogólnie zapleczem budowy określa się zespół elementów: środków technicznych i materialnych, niezbędnych do realizacji określonego zadania budowlanego przez wydzielony potencjał wykonawczy. Zlokalizowane są one w granicach rejonu budowy lub w jej najbliższym sąsiedztwie na czas realizacji robót. Zakres zagospodarowania zaplecza budowy wynika głównie z potrzeb wykonawcy i technologiczno-organizacyjnych rozwiązań realizacji zadań budowlanych. Rzeczowo jednak zaplecze budowy może obejmować te same elementy co plac budowy.

Sprzęt transportu pionowego

Najczęściej stosowanymi urządzeniami podnośnymi do transportu pionowego na placu budowy są:

• Żurawie przejezdne wieżowe z wysięgnikiem podnoszonym. Dzięki możliwości podnoszenia wysięgnika mogą być stosowane między istniejącymi obiektami. Niedogodność ich stosowania to ograniczone możliwości podnoszenia wysięgnika. Z tego powodu może pozostać tzw. martwa strefa, która nie może być brana pod uwagę jako teren składowania. Niedogodność tą można usunąć poprzez poziomy przesuw żurawia.

• Żurawie przejezdne wieżowe z wysięgnikiem wodzakowym. Zaletą ich jest możliwość przesuwania się haka do samej wieży żurawia, przez co nie występuje martwa strefa. Wadą - stałe poziome położenia wysięgnika uniemożliwia używanie go w wąskich przestrzeniach między obiektami.

• Żurawie stałe. Stosowane na budowach bardzo wysokich obiektów. Ustrój nośny takiego żurawia jest utwierdzony na stanowisku pracy. Stosuje się żurawie stałe: słupowe, masztowe.

• Żurawie samopodnośne. Instalowane są zwykle na stałe w szybie dźwigu. Żurawie te mogą pracować samodzielnie tylko wtedy, jeżeli ich wysięg wykracza poza nawierzchnię zabudowaną wznoszonego obiektu choć w jednym miejscu, co umożliwia pobieranie materiałów i elementów z tego miejsca bez pomocy innych żurawi.

• Wyciągarki. Stosowane są jako samodzielne urządzenia do podnoszenia lub poziomego przesuwania ciężarów oraz jako składowe części wszelkiego rodzaju maszyn i urządzeń transportu pionowego oraz pionowo-poziomego.

• Dźwigi samojezdne. Zastępują one kosztowne w eksploatacji żurawie na małych budowach.

Budynki tymczasowe

Budynki tymczasowe mogą służyć ludziom zatrudnionym na budowie (biura, pomieszczenia socjalne) lub mogą być przeznaczone na magazyny, wiaty, wytwórnie pomocnicze itp. Wszystkie budynki tymczasowe powinne charakteryzować się sprawnością transportu, montażu i demontażu, pozwalając na ich wielokrotne wykorzystane na kolejnych budowach.

Obecnie dla potrzeb budowy wykorzystywane są obiekty kontenerowe, o różnym przeznaczeniu i układach funkcjonalno przestrzennych. Buduje się z nich zaplecza socjalne, administracyjne, bytowe, a nieraz i podręczne magazyny.

Budynki administracyjne wznosi się zazwyczaj w pobliżu głównego wejścia na budowę. Budynki socjalne i higieniczno-sanitarne mieszczą zazwyczaj szatnie, umywalnie, ustępy, kuchnie, jadalnie, świetlicę, punkty opatrunkowe itp. Wielkość budynków zależy od liczby osób zatrudnionych na budowie.

a)

b)

Rys. 5.1. Kontener administracyjno-biurowy: a) widok, b) rzut [36].

a)

b)

Rys. 5.2. Kontener socjalny: a) widok, b) rzut [36].

Tablica 5.1. Wskaźniki powierzchni budynków socjalno-sanitarnych budowy [7]

Lp.	Liczba pracowników fizycznych	Powierzchnia netto [m^2]					Razem powierzchnia netto	Powierzchnia brutto przy współczynniku kz=1,2
				szatni	umywalni	jadalni - świetlicy			punktu opatrunkowego	WC
1	10	10,0	10,0	36,0	10,0	6,0	72,0	86,0
2	20	22,0	23,0	36,0	10,0	6,0	97,0	110,0
3	30	23,5	25,0	42,0	10,0	6,0	106,5	128,0
4	40	30,4	31,0	47,0	10,0	6,0	124,4	149,0
5	60	34,4	34,4	57,0	10,0	6,0	141,8	170,0
6	110	64,0	53,0	88,0	15,0	9,5	229.5	275,0
7	160	94,0	70,0	125,0	24,0	9,5	322,5	387,0
8	200	121,0	81,0	140,0	24,0	17,5	383,5	460,2

Obecnie kontenery budowlane wyposażone są w instalacje sanitarne, urządzenia elektryczne do ich oświetlenia i ogrzania. Istnieje możliwość ich łączenia (bokami dłuższym lub krótszym), montażu kontenerów jednego na drugim, likwidacji odpowiednich ścian wewnętrznych itp. Dzięki tym zabiegom możliwe jest projektowanie i realizacja budynków różnej wielkości i o różnym przeznaczeniu.

Rys. 5.3. Połączenie nowoczesnych kontenerów o różnych funkcjach [36].

Tymczasowe pomieszczenia magazynowe, służące do składowania i przechowywania materiałów, drobnego sprzętu, narzędzi itp. mają przeważnie prefabrykowaną konstrukcję stalową. Drewno, które w budynkach tego rodzaju dominowało, zostało wyeliminowane ze stosowania ze względu na ograniczoną trwałość, nieodporność ogniową, a przede wszystkim rosnące ceny.

Zaplecze produkcyjne

W skład zaplecza produkcyjnego, organizowanego na placu budowy, wchodzą takie elementy jak:

• wytwórnie: betonów i zapraw, prefabrykatów żelbetowych,

• warsztaty: ciesielskie, zbrojarskie, ślusarsko-kowalskie, dla podwykonawców.

W warsztatach ciesielskich wykonywane są elementy deskowań do monolitycznych konstrukcji żelbetowych, elementy stemplowań oraz rusztowań. W warsztatach zbrojarskich przygotowywane są półprefabrykaty i prefabrykaty zbrojenia. W warsztatach ślusarsko-kowalskich prowadzone są prace związane z konserwacją i naprawą maszyn, sprzętu i narzędzi, wykonywane są również elementy metalowe takie jak balustrady, kraty czy wsporniki. Warsztaty dla podwykonawców przeznaczone są dla specjalistycznych przedsiębiorstw budowlanych i montażowych.

Przystępując do organizacji zaplecza produkcyjnego należy dążyć do usytuowania warsztatów i wytwórni pomocniczych w bezpośrednim sąsiedztwie składowisk materiałów oraz placów składowych dla już gotowych wyrobów.

Opierając się na wieloletnich doświadczeniach budownictwa zachodnioeuropejskiego jak również na praktyce polskich przedsiębiorstw, możemy rozróżnić następujące rodzaje budów: małe, średnie, duże i wielkie. Ze względu na wielkość budowy, różnice w jej zagospodarowaniu, będą wynikały z różnorodności zgromadzonych na niej elementów. Praktycznie każdy z placów budów jest niepowtarzalny i ma pewną swoją specyfikę. Z uwagi na ich różnorodność nie jest możliwe przyjęcie jednego schematu zagospodarowania placu i przypisanie do każdej budowy. Dlatego też powinien on być w odpowiedni, dobrze przemyślany sposób zaprojektowany i urządzony.

Zagospodarowanie placu małej budowy

Mianem małej budowy określa się budowę jednego lub kilku niewielkich obiektów o kubaturze nie przekraczającej 10 000 m³. Z reguły na takiej budowie jest zatrudnionych nie więcej niż 10 robotników budowlanych, a z kadrą kierowniczą i personelem dodatkowym liczba ta wynosi ok. 15 - 17 pracowników. Ilość kontenerów, jak również wielkość powierzchni budynków administracyjno-socjalnych, niezbędnych na małej budowie, regulują odpowiednie wskaźniki. Przyjmując znormalizowany kontener o powierzchni 14,64 m², możemy założyć, że na potrzeby takiej budowy będzie potrzeba ok. 3 - 4 kontenerów. Dodatkowo należy uwzględnić jeden lub dwa kontenery na magazyn zamknięty.

Rys. 5.4. Plac budowy TBS Chojnice [34].

Na małych budowach rzadko występuje żuraw wieżowy, jeśli jest, to nie więcej niż jeden. W wystarczający sposób zastępuje go wyciąg słupowy i dźwig samochodowy.

Maszyny do robót ziemnych występują głównie w pierwszej fazie prac, a ich typ i rodzaj uzależniony jest od wielkości i specyfikacji robót. Dla potrzeb wewnętrznych, powinien być wykorzystywany wózek akumulatorowy.

W większości przypadków drogi wewnętrzne wykonuje się jako gruntowe z ewentualnym doziarnieniem materiałami dobrze przepuszczającymi wodę. Jest to uwarunkowane małą ilość dróg wewnętrznych jak również niewielkim ciężarem elementów dostarczanych na plac budowy. Tam gdzie przewiduje się intensywny ruch transportu samochodowego stosowane są żelbetowe płyty drogowe.

Wielkości otwartych składów ustalane są na podstawie zestawienia materiałów (wyrobów) budowlanych i przyjętego systemu dostaw danego wyrobu. Na małych budowach przygotowanie mieszanki betonowej odbywa się na miejscu i tylko podczas wykonywania fundamentów lub stropów zamawia się ją w betoniarniach przemysłowych. Niezbędnym elementem zagospodarowania placu budowy są doprowadzenia energii elektrycznej i wody. Energia elektryczna powinna być dostarczana do szafy rozdzielczej 630 A, z której dalej jest rozprowadzana do odbiorników, natomiast woda powinna być pobierana z jednego lub dwóch punktów poboru. Bardzo istotne jest wygrodzenie całego placu budowy.

Zagospodarowanie placu średniej budowy

Na średniej budowie zatrudnionych jest nie więcej niż 40 robotników a łącznie z kierownictwem budowy i innymi pracownikami jest ich do 60 osób. Pracują oni na obiektach o łącznej kubaturze nie przekraczającej 100 000 m³. Dla takiej ilości pracowników wymagane jest przynajmniej 20 - 25 kontenerów które będą spełniały funkcje budynków administracyjnych, sanitarno-bytowych czy magazynowych.

Na tej wielkości budowach znajdują się przeważnie dwa żurawie wieżowe, a gdy jest to budowa kilku obiektów może ich być więcej. Z reguły ilość żurawi uzależniona jest od charakteru przedsięwzięcia. Ilość wyciągów słupowych zależna jest głównie od ilości wznoszonych obiektów. Przykładowo dla jednego obiektu o kubaturze ok. 100 000 m³ mogą to być 3 wyciągi, natomiast dla mniejszych obiektów maksymalnie dwa.

Rys. 5.5. Plac budowy centrum wykładowego Politechniki Poznańskiej [32].

Rodzaje i ilości maszyn do robót ziemnych są dobierane w zależność od charakteru tych prac. Podczas ich trwania maszyny przebywają cały czas na placu budowy, z tego względu niezbędne jest wydzielenie z terenu przeznaczonego na miejsca postojowe, jak również punktów, w których możliwe będzie wykonywanie ewentualnych, drobnych napraw.

Z uwagi na charakter budowy, duże ilości dostarczanych wyrobów budowlanych, a co za tym idzie duży ruch, drogi wewnętrzne muszą być wykonane z płyt żelbetowych. Drogi wykonane z innych nawierzchni (piaskowo-żwirowe, tłuczeń) nie sprawdzają się na dużych placach budów gdyż ulegają zniszczeniu.

Dla potrzeb bieżących budowy na placu powinien znajdować się jeden punkt wyrobu mieszanki betonowej lub zaprawy dla jednego obiektu, wyposażony w betoniarkę o pojemności 250 - 500 l. Stosowanie większych betoniarek jest nieekonomiczne, gdyż dla większych robót betonowych zamawia się gotową mieszankę. Podobnie jest też z większością wyrobów budowlanych które z reguły dostarczane są „na czas”.

Na placu budowy powinny znajdować się szafy zasilające i rozdzielcze do 630 A jak również szafy rozdzielcze 250 A przy każdym żurawiu. W zależności od wielkości plac budowy musi być wyposażony w co najmniej 4 punkty poboru wody. Cały plac musi być ogrodzony i strzeżony przez całą dobę.

Zagospodarowanie placu dużej budowy

Duża budowa jest to taka, przy realizacji której pracuje od 200 osób. Wznoszone są na niej obiekty o kubaturze od 100 000 m³ do 500 000 m³. Aby zabezpieczyć potrzeby sanitarno-bytowe i administracyjne dla tak dużej ilości osób, niekiedy potrzeba wykorzystać nawet do 70 kontenerów o różnym przeznaczeniu. Liczba taka jest związana z tym, że część pracowników jest w nich zakwaterowana.

Rys. 5.6. Plac budowy wieżowca IC Warszawa [29].

Ilość żurawi wieżowych jest podyktowana ilością wznoszonych obiektów. Dla jednego budynku nie powinno być ich więcej niż 4. Natomiast jeśli obiektów budowanych jest kilka, to do jednego obiektu nie powinno być przydzielonych więcej niż 2 do 3 żurawi. Przy tak dużych kubaturowo obiektach należy stosować po 3-4 wyciągi słupowe. Na placu budowy powinien też znajdować się żuraw samochodowy dla potrzeb wewnętrznych.

Podobnie jak przy średnich budowach maszyny do prac ziemnych przebywają na placu przez cały czas trwania tych prac, dlatego należy zapewnić im miejsca postojowe. Na dużej budowie do sprawnego jej funkcjonowania powinny znajdować się również samochody osobowe, dostawcze, mikrobusy jak również co najmniej dwa samochody ciężarowe o ładowności do 7,5 t i jeden powyżej 7,5t.

Wszystkie drogi wewnętrzne muszą być wykonane z płyt żelbetowych i zgodnie z technologią robót drogowych. Niekiedy drogi te są wykonywane już jako docelowe.

Jeśli na budowie wznoszonych jest kilka obiektów, to dla każdego z nich powinien znajdować się węzeł betoniarski. Dla jednego powinny być maksymalnie dwa węzły, ponieważ dla tak dużych obiektów mieszanka betonowa jest dostarczana prosto z wytwórni. Wszelkie wyroby budowlane mogą być składowane na placu budowy w ilości którą regulują harmonogramy dostaw, zużycia i zapasu materiałów budowlanych.

Rys. 5.7. Zagospodarowanie placu budowy Centrum Daewoo Warszawa [13].

Energia doprowadzona na plac budowy powinna być rozdzielana w szafach rozdzielczych do 630 A na maksymalnie 12 szaf rozdzielczych do 250 A i dalej na odbiorniki. Na placu powinno znajdować się do 10 punktów poboru wody. Cały plac musi być ogrodzony i strzeżony.

Zagospodarowanie placu nietypowej budowy

Zagospodarowanie nietypowego placu budowy - na przykład takiego, którego wymiary niemalże są takie same jak wznoszonego obiektu - wymaga opracowania dobrego projektu, jak również dokładnego jego wykonania. Dla obiektów, które powstają głównie w zwartej zabudowie miejskiej nie jest możliwe przygotowanie placu z większością występujących na niej elementów. Część zaplecza administracyjno-bytowego znajduje się poza budową, a tylko niezbędne elementy na niej. Trudno jest sobie jednak wyobrazić plac budowy bez pomieszczenia dla kierownictwa budowy, przebieralni czy sanitariatów. Dlatego kontenery należy spiętrzać, aby maksymalnie wykorzystywać wolne miejsce w obrębie budowy. Często zdarza się, że na czas trwania budowy zostaje zamknięty chodnik lub zostaje przebudowana sąsiadująca ulica w celu zyskania miejsca na zaplecze budowy. Tak stało się w przypadku budowy warszawskich „Złotych Tarasów”, gdzie na zorganizowanie zaplecza wykorzystano część ulicy E. Plater.

Na takich placach występuje też problem z usytuowaniem żurawi, dlatego często wykorzystywany jest system zapoczątkowany przez japończyków czyli umieszczanie ich w szybach wind powstającego obiektu, między innymi wykorzystane to było podczas budowy wieżowca Daewoo w Warszawie. Dźwigi przyścienne powinny być dwóch rodzajów: towarowe i osobowe.

Drogi na placu budowy występują tylko podczas etapu prac ziemnych, kiedy odbywa się wywóz ziemi z wykopów pod fundamenty. Są one wykonywane z płyt drogowych prefabrykowanych.

Rys.5.8. Plac budowy Złotych Tarasów - Warszawa [29].

Wszelkie wyroby budowlane dostarczane są na budowę „na czas” i rozładunek odbywa się bezpośrednio z kół na obiekt, gdzie są one składowane.

Etapy w zagospodarowaniu placu budowy

Podczas trwania całego przedsięwzięcia budowlanego bardzo ważna jest „elastyczność” placu budowy. Polega ona na wymienności jak również na rozbudowie zgromadzonych na nim elementów. Spowodowane jest to zmiennością oraz wielkością prowadzonych prac budowlanych. Przykładowo podczas trwania prac ziemnych mało uzasadnione jest ustawienie na placu budowy wszystkich pomieszczeń administracyjnych czy socjalno-bytowych dla załogi, gdyż w znacznym stopniu podnosi to koszty najmu czy leasingu kontenerów. Rozsądne jest więc zaplanowanie a później przeprowadzenie zagospodarowania placu budowy w etapach. Podczas trwania całej inwestycji możemy rozróżnić trzy główne etapy w zagospodarowaniu placu budowy, które w znaczący sposób wpływają na jego strukturę:

• etap robót ziemnych;

• etap robót konstrukcyjnych;

• etap robót wykończeniowych

Na etapie robót ziemnych zagospodarowanie placu budowy rozpoczyna się od jego ogrodzenia oraz ustawieniu pomieszczeń administracyjno-biurowych i socjalno-bytowych dla załogi. Następnie rozprowadza się instalacje wodno-kanalizacyjną oraz prądową. Równolegle z wykonaniem instalacji wodnych wykonuje się punkty profilaktyki przeciwpożarowej. W zależności od stopnia wielkości prac ziemnych wykonuje się drogi tymczasowe. Ze względu na udział w tym etapie prac maszyn o zmiennych frontach robót należy uwzględnić miejsce na ich postój.

Rys.5.9. Zagospodarowanie placu budowy podczas etapu prac ziemnych [30].

Rys. 5.10. Zagospodarowanie placu budowy podczas etapu prac konstrukcyjnych [30].

Podczas robót konstrukcyjnych na placu budowy przybywa najwięcej nowych elementów wchodzących w skład jego zagospodarowania. Pojawiają się urządzenia do transportu pionowego, których ilość może się zwiększyć w miarę postępu robót. Elementy placu budowy takie jak: budynki tymczasowe, instalacje elektryczne czy maszyny o zmiennych stanowiskach pracy ulegają rozbudowie bądź zwiększają się liczebnie. Występujące drogi i trasy komunikacyjne na tym etapie ulegają rozbudowie bądź likwidacji. Na placu budowy zostają usytuowane punkty przygotowania zapraw i betonu, warsztaty zbrojarsko-ślusarskie i warsztaty ciesielsko-stolarskie, które podczas trwania inwestycji nie ulegają dalszej rozbudowie. Znaczna część placu budowy wykorzystana zostaje na składowiska wyrobów budowlanych, które ulegają rozbudowie w miarę postępu prac konstrukcyjnych. Jedynie dla magazynów zamkniętych nie przewidywana jest dalsza rozbudowa. Oczywiście występowanie wymienionych elementów jest uzależnione od wielkości placu budowy.

Na etapie robót wykończeniowych ponownie plac budowy przechodzi znaczne przeobrażenie, większość elementów powstałych we wcześniejszych fazach realizacji robót ulega stopniowej likwidacji. Natomiast niektóre elementy takie jak: budynki tymczasowe, składowiska wyrobów czy instalacje elektryczne ulegają rozbudowie i dopiero w końcowym etapie prowadzonych prac wykończeniowych ulegają likwidacji.

5.2. Projektowanie placu budowy

5.2.1 Wiadomości ogólne

Projekt zagospodarowania placu (zaplecza) budowy jest jedną z elementarnych części projektu technologii i organizacji budowy. Od opracowania tego zależy rozpoczęcie właściwie zorganizowanego procesu realizacji budowy. Opracowuje się go w końcowej fazie projektowania wykonawczego, tj. po ustaleniu technologii, metod wykonania robót budowlanych, określeniu ilości zatrudnionych pracowników i sprzętu budowlanego. Dane te zawarte są w kosztorysach, harmonogramach, opisach organizacji robót.

Projekt zagospodarowania placu budowy powinien składać się z części obliczeniowo-opisowej oraz graficznej.

Pierwsza z nich ustala wielkości poszczególnych elementów zagospodarowania, uzasadnia przyjętą ich lokalizację, wskazuje ekonomikę przyjętych rozwiązań. W części tej określa się system dróg na placu budowy (układ, rodzaj, wymagane parametry), przeznaczenie i wielkość składowisk, potrzeby w zakresie zaplecza administracyjnego, socjalnego i magazynowego, zapotrzebowanie budowy na wodę i energię elektryczną, potrzeby zaplecza produkcji pomocniczej, transportu, bhp, itd. Specyfikację potrzeb i obliczenia z tym związane, odnosi się do poszczególnych etapów realizacji budowy. Syntezą opisu powinien być kosztorys zagospodarowania placu budowy oraz harmonogram urządzania i likwidacji placu budowy.

Plan zagospodarowania placu budowy przedstawia sytuacyjne rozmieszczenie elementów funkcjonalnych, w szczególności zaś: dróg, składowisk, magazynów, urządzeń transportu poziomego i pionowego, obiektów produkcji pomocniczej, budynków (kontenerów) bazy socjalno-bytowej, administracyjnej, elementów bhp, przeciwpożarowej, itp. Na planie powinny też być zaznaczone urządzenia i instalacje wodne, elektro-energetyczne, łączności, sygnalizacji. Oznaczenia na opracowaniach graficznych zagospodarowania placu budowy powinny być zgodne z normą PN62/B-01034. Zgodnie z tą normą wyróżnia się trzy stadia opracowań graficznych zagospodarowania placu budowy:

• stadium I - opracowanie graficzne zagospodarowania placu budowy w skalach 1:2000 lub 1:1000,

• stadium II - opracowanie graficzne zagospodarowania placu budowy w ramach projektu organizacji budowy w skalach 1:1000 lub 1:500,

• stadium III - opracowanie graficzne zagospodarowania przyobiektowego placu budowy w projektach organizacji montażu oraz w projektach organizacji robót w skalach 1:200 lub 1:100.

Na planie zagospodarowania placu budowy powinny być naniesione:

1. z planu sytuacyjnego projektu technicznego:

• przekopy, cieki wodne, rowy itp.,

• uzbrojenie terenu budowy, istniejące i planowane drogi, instalacje wodociągowe, elektryczne napowietrzne i kablowe, instalacje telefoniczne, odwadniające, miejsca ujęcia i doprowadzenia wody oraz energii elektrycznej,

• granice działki budowlanej,

• zabudowa sąsiednich działek budowlanych oraz istniejące obiekty na projektowanym placu budowy,

2. poszczególne elementy zagospodarowania placu budowy (w odpowiedniej skali) przestrzegając następujących zasad:

• wszystkie naniesione elementy dokładnie zwymiarować, podając ich usytuowanie (odległość) względem projektowanego obiektu,

• dla wytwórni, które mają być wykonane w sposób odmienny od ogólnie przyjętego, należy sporządzić odrębne rysunki robocze w skali 1:50, 1:20, 1:10, podając wszystkie niezbędne wymiary,

• jeżeli w trakcie prowadzenia robót budowlano-montażowych przewiduje się przeniesienie części urządzeń (np. żurawi), należy na planie również zaznaczyć projektowane zmiany.

Rys. 5.11. Zagospodarowanie placu budowy biurowca KASKADA [13].

Poza obliczeniami analitycznymi, opisem oraz planem zagospodarowania wykonuje się harmonogram oraz kosztorys urządzenia placu budowy. Kosztorys powinien zawierać wycenę wszystkich elementów przewidzianych w planie zagospodarowania placu budowy. W harmonogramie ujmuje się prace związane z zagospodarowaniem (urządzeniem) i likwidacją (rozbiórką, uporządkowaniem) placu budowy, opisane zgodnie z wymogami jak dla harmonogramów ogólnych budowy z podaniem dodatkowo informacji o wartości finansowej tych robót (ew. elementów placu budowy).

5.2.2. Projektowanie systemu dróg na placu budowy

Układ dróg powinien umożliwiać dojazd środków transportu zewnętrznego w głąb placu budowy do miejsc, w których materiał lub elementy budowlane mają być składowane lub podnoszone i podawane na miejsca wbudowania. Poza tym trasy transportu wewnętrznego powinny łączyć jak najkrótszą drogą miejsca składowania materiałów lub elementów budowlanych oraz punkty produkcji pomocniczej z urządzeniami transportu pionowego lub pionowo-poziomego.

Wjazdy na plac budowy i wyjazdy oraz włączenie drogi budowlanej do sieci dróg publicznych powinny być tak rozwiązane, aby nie powodowały zakłócenia komunikacji na drogach publicznych.

Trasa drogi wewnętrznej powinna być tak przeprowadzona aby:

• transport samochodowy był doprowadzony blisko miejsca przeznaczenia,

• drogi dowozu znajdowały się w zasięgu urządzeń podnośnych,

• w przypadku prowadzenia trasy drogi wzdłuż budowanego obiektu pozostawał między drogą a obiektem wolny teren do składowania materiałów i wyrobów budowlanych oraz do wykonywania robót pomocniczych,

• zachowana była bezpieczna odległość drogi od zlokalizowanych na terenie budowy maszyn, budynków pomocniczych i wykopów.

Na placach budów stosuje się następujące schematy układu dróg: z oddzielnym wjazdem i wyjazdem na plac budowy oraz ze wspólnym wjazdem i wyjazdem z budowy. Układ z oddzielnym wjazdem i wyjazdem daje lepsze pod względem technicznym rozwiązania komunikacyjne w porównaniu z układem z jednym wjazdem i wyjazdem.

Rys.5.12. Schemat układu dróg wewnętrznych z osobnym wjazdem i wyjazdem; układ przelotowy, b) układ o obwodzie zamkniętym [13].

Układami dróg o wspólnym wjeździe i wyjeździe są najczęściej układy:

• wahadłowy - stosowany na małych budowach,

• promienisty - stosowany na budowach średniej wielkości,

• obwodowy (pierścieniowy) - stosowany na dużych budowach o nieregularnej zabudowie.

W przypadku gdy, niemożliwe jest wykorzystanie dróg stałych dla celów budowy, przygotowuje się drogi tymczasowe. Mogą to być drogi gruntowe z doziarnieniem kruszywami, które dobrze odprowadzają wodę lub drogi z prefabrykowanych płyt żelbetowych.

Drogi dla pojazdów, których nośność wynosi ponad 6 t wymagają nawierzchni z prefabrykatów żelbetowych układanych na gruntach piaszczystych bezpośrednio, a przy gruntach średnio przepuszczalnych - na podłożu z piasku. Grunty mało przepuszczalne wymagają podłoża z tłucznia lub gruboziarnistego żwiru.

Rys. 5.13. Układy dróg na placach budów: a) wahadłowy, b) obwodowy, c) obwodowy, [9].

Podstawowe ustalenia dla dróg placów budowy są następujące: szerokości nawierzchni dla dróg jednokierunkowych 3,5-4,5 m, dróg dwukierunkowych 7-9 m. Przy placach wyładunkowych i innych miejscach okresowego postoju pojazdów drogi powinny być poszerzane co najmniej o 3,5 m. Spadki podłużne dróg tymczasowych nie powinny być większe od 6%, minimalne promienie łuków 20 m. W miejscach łuków są konieczne poszerzenia; niezbędne poszerzenia dróg dwukierunkowych zestawiono w tablicy 5.2.

Tablica 5.2. Poszerzenia nawierzchni dróg tymczasowych na łukach

Długość pojazdu [m]	Promienie łuków [m]
		20	25	30
		niezbędne poszerzenie nawierzchni
5,0	1,80	1,60	1,40
6,0	2,10	1,70	1,55
7,0	2,20	1,90	1,65
8,0	2,60	2,10	1,85
9,0	2,70	2,30	1,90
10,0	3,00	2,60	2,20

5.2.3. Projektowanie składowisk i magazynów

Fronty wyładunkowe i składowiska należy tak rozmieszczać, ażeby materiały i wyroby znajdowały się jak najbliżej miejsc ich wbudowania lub przetwarzania przy punktach produkcji pomocniczej.

Materiały i wyroby wbudowane bez przetwarzania lub obróbki składuje się w pobliżu maszyn transportu pionowego i to tak, ażeby materiały cięższe, zużywane na budowie w największych ilościach, były sytuowane jak najbliżej tego sprzętu, lżejsze - nieco dalej. Długości placów składowych nie mogą być mniejsze od obliczeniowej długości frontu wyładunkowego, którą ustala się za pomocą wzoru:

gdzie: M_d - ilość materiału dostarczana na budowę w ciągu doby, określona na podstawie harmonogramu dostawy materiału (wyrobu budowlanego), V - ładowność jednostki transportowej stosowanej do przewozu materiału; M_d oraz V są określane w tych samych jednostkach (szt., m, m², m³, kg lub t), n - liczba cykli pracy jednostek transportowych z materiałami określonego rodzaju w okresie doby, l - długość frontu wyładunkowego jednostki transportowej [m], K_n - współczynnik nierównomierności dostaw przyjmowany: - przy dostawie koleją na bocznicę placu budowy 1,3-1,6 - przy dostawach samochodami po przeładunku na obcej bocznicy kolejowej 1,4-2,0, K_R - współczynnik zwiększający, stanowiący rezerwę długości frontu, potrzebny do manewrowania pojazdami - przy transporcie drogowym K_R = 1,2-1,5.

Tab. 5.3. Długości frontu wyładunkowego najczęściej stosowanych jednostek transportowych [13].

Rodzaj jednostki transportowej	Długość frontu wyładunkowego jednostki
Samochody ciężarowe: przy wyładunku bocznym przy wyładunku tylnym	dwuosiowe 6,50÷9,50 3,0	trzyosiowe 6,50÷10,50 3,0
Samochody ciężarowe: z przyczepą dwuosiową - wyładunek boczny	dwuosiowe 11,50÷15,00	trzyosiowe 11,50÷17,50
Ciągniki: z dwiema przyczepami z trzema przyczepami	dwuosiowe 14,00 19,00

Przy ustalaniu składów i magazynów należy stosować następujące zasady:

1. Wszystkie magazyny tymczasowe powinny być budowane według projektów typowych jako składane z typizowanych elementów o wspólnym module, przystosowane do łatwego montażu, demontażu i przewozu.

2. Lokalizacja poszczególnych placów składowych i magazynów powinna być zgodna z przepisami bezpieczeństwa pracy i bezpieczeństwa przeciwpożarowego.

3. Wszystkie składowiska i magazyny powinny być zlokalizowane przy drogach dojazdowych.

4. Odległość pomiędzy miejscami składowania a miejscami zużycia materiałów powinna być jak najkrótsza.

5. Należy dążyć do dowożenia materiałów masowych bezpośrednio do miejsca wbudowania.

6. Materiały powinny być składowane przy obiekcie w takiej kolejności w jakiej będą zużywane.

7. Magazyny zamknięte należy rozmieszczać centralnie dla większych budów, a dla małych bezpośrednio przy kierownictwie budowy.

8. Składowiska materiałów budowlanych i urządzeń technicznych powinny być wykonane w sposób zabezpieczający wywrócenie lub zsunięcie składowanych materiałów lub elementów.

Ustalenia powierzchni składów i budynków magazynowych przeprowadza się na podstawie danych z harmonogramów materiałów (lub wykazów zużycia i dostaw poszczególnych rodzajów materiałów i wyrobów budowlanych). Niezbędna jest ponadto znajomość normatywów składowania materiałów i wyrobów budowlanych: N_sm - normatywów ilości materiałów składowanych na 1 m² powierzchni składowiska lub magazynu; k_mag - współczynników zwiększających, stanowiących stosunek ogólnej powierzchni składowiska lub magazynu do powierzchni zajmowanej przez składowany materiał.

Normatywy te zestawione są w tabeli 5.5.

Wartość powierzchni składowania netto oblicza się jako iloraz zapasu ilościowego materiału M do N_sm.:

Natomiast powierzchnię brutto, uwzględniającą powierzchnię potrzebną na odbiór, przejazdy maszyn ładunkowych, urządzenie magazynów oblicza się uwzględniając współczynnik k_mag :

Tablica 5.4. Przykład tabeli do obliczenia powierzchni składowania materiałów [13].

Lp	Rodzaj materiału	Jednostka	Zapas w dniach	Etap zagospodarowania od............ do...............
								Norma składowania materiału na 1 m^2 składowiska Nsm	Współczynnik zwiększający kmag	Zapas maksymalny		Powierzchnia składowania		Długość frontu wyładunkowego
												Dzień roboczy realizacji	Ilość M	netto [m^2]	brutto [m^2]	[m]
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
1	Cegła pełna na paletach	tys. szt.
	80x100 cm			3	0,25	1,4	22	95,5	382	535	10,6

Tablica 5.5. Normatywy składowania materiałów budowlanych [8]

Lp.	Rodzaj materiału	Jednostka		Normatyw składowania; ilość na 1 m^2powierzchni		Wysokość składowania [m]	Współczynnik kmag	Sposób składowania
A. Materiały składowane na składowiskach otwartych
Kruszywa
1	Piasek	m^3		1,5-2,0		1,5-2,0	1,25	w zasiekach z podłogą
		t		2,4-3,2
		m^3		1,0-1,5		1,0-1,5	1,4-1,5	w pryzmach
2	Żwir	m^3		1,5-2,0				w zagrodach z podłogą
		t		2,6-3,5		1,5-2,0	1,25
		m^3		1,0-1,5		1,0-1,5	1,4-1,5	w pryzmach
3	Żużle, inne kruszywa sztuczne, nie wymagające osłony przed opadami atmosferycznymi
			m^3		1,2-1,5		1,2-1,5	1,5	w pryzmach
Ceramika
4	Cegła pełna i dziurawka	szt.		700		2,5	1,35	ułożona w kozłach
5	Cegła jw. w pojemnikach (kontenerach) o poj. 120 szt. Masa ogólna 500 kg
			szt.		160		0,7	1,30	jednowarstwowo
			szt.		320		1,4	1,35	dwuwarstwowo
		Cegła jw. w pojemnikach poj. 180 szt. Masa ogólna 750 kg
			szt.		170		0,7	1,30	jednowarstwowo
			szt.		340		1,4	1,35	dwuwarstwowo
		Cegła jw. w pojemnikach poj. 260 szt. Masa ogólna 1000 kg
			szt.		220		1,0	1,3	jednowarstwowo
		Cegła jw. w pojemnikach poj. 420 szt. Masa ogólna 1500 kg
			szt.		270		1,4	1,3	jednowarstwowo
6		Cegła budowlana na podstawkach (paletach) o wym.80 x 100 cm
	przy płaskim układaniu cegieł	szt.		160		0,8	1,4	jednowarstwowo
	przy układaniu w „jodełkę"	szt.		250		1,3	1,4	jednowarstwowo
7	Pustaki stropowe o wysokości:
	12 cm	szt.		150		1,50	1,3	wielowarstwowo
	15 cm	szt.		120		1,50	1,3	jw.
	18 cm	szt.		100		1,50	1,3	jw.
	20 cm	szt.		90		1,50	1,3	jw.
Metale czarne
8	Stal do zbrojenia betonu:
	- okrągła w kręgach	kg		500		1,0	1,8	5 warstw
		kg		400		0,8	1,7	4 warstwy
	- okrągła prętowa	kg		2400		0,4	2,0	zasieki dla poszczególnych średnic
		kg		3000		0,5	2,1
		kg		3600		0,6	2,1	jw.
	- kwadratowa, żebrowana	kg		2700		0,4	2,1	jw.
		kg		3400		0,5	2,2	jw.
9	Stal kształtowa	kg		800-1200		0,6	2,0	wielowarstwowo w stosach
Drewno
10	Stemple drewniane	m^3		0,6-0,7		1,5	1,7	w stosach na przekładkach i podkładach
11	Deski	m^3		0,6-1,0		1,0-3,0	2,0-2,3		stosy-sztaple z przekładkamina podkładach
12	Krawędziaki i belki	m^3		1,0-1,5		2,0-3,0	2,0-3,0	jw.
Małowymiarowe prefabrykaty betonowe
13	Belki stropów prefabrykowanych	m^3		0,6		1,2	1,7-2,0	w stosach wielowarstwowo na podkładach i przekładkach
14	Pustaki stropowe 50	szt.		34		1,6	1,4	stosy
	60	szt.		25		1,6	1,4	jw.
15	Płyty żelbetowe	m^3		0,4-0,8		0,8-1,0	1,7-2,0	wielowarstwowo na podkładach i przekładkach
16	Stopnie schodowe i podokienniki	m^3		0,6		1,0	1,7	jw.
Materiały sanitarno-techniczne
17	Rury stalowe dużych średnic	kg		500-800		1,0	1.6-2,0	jw.
18	Rury żeliwne	kg		700-1100		1,0	1,6-2,0	jw.
Paliwo stałe
19	Koks	kg		900		2,5	1,2	w pryzmach
20	Węgiel kamienny	kg		1300		2,5	1,2	jw.
B. Materiały składowane pod wiatami (podcieniami)
Silikaty
21	Bloczki ścienne z gazobetonu o wym. 24 x 24 x 48 cm przy szerokości składowania:
	1,5 m	szt.		48		1,50	1,80	ułożone w kozłach
	2,0 m	szt.		56		1,75	1,70	jw.
	2,5 m	szt.		64		2,00	1,75	jw.
	3,0 m	szt.		72		2,25	1,65	jw.
	3,5 m	szt.		80		2,50	1,75	jw.
	4,0 m	szt.		88		2,50	1,65	jw.
22	Płytki ścian działowych z gazo- betonu o wymiarach 24 x 29 cm
	grub. 6 cm	szt.		360		1,50	1,50	jw.
	grub. 8 cm	szt.		280		1,50	1,50	jw.
	grub. 10 cm	szt.		230		1,50	1,45	jw.
	grub. 12 cm	szt.		195		1,50	1,45	jw.
23	Płytki izolacyjne z betonu komórkowego o wym. 24x48 cm
	grub. 6 cm	szt.		180		1,50	1,50	jw.
	grub. 8 cm	szt.		140		1,50	1,50	jw.
	grub. 10 cm	szt.		115		1,50	1,45	jw.
	grub. 12 cm	szt.		95		1,50	1,45	jw.
24	Szkło okienne 2 mm	m^2		230		0,70	1,80	w skrzyniach
25	Szkło okienne 3 mm	m^2		170		0,70	1,80	w skrzyniach
Lekkie kruszywa porowate
26	Pumeks hutniczy, łupkoporyt, keramzyt, pollyfag z Gdańska	m^3		1,2-1,5		1,2-1,5	1,7	w zagrodach z podłogą
Metale czarne
27	Stal okrągła w kręgach	kg		600		1,2	1,9	warstwami na podłodze
		kg		700		1,4	2,1	jw., lecz 7 warstw
		kg		800		1,6	2,2	jw., lecz 8 warstw
28	Stal okrągła w prętach	t		4,0		0,7	2,5	w zasiekach z podziałem na średnice
		t		4,5		0,8	2,6	jw.
		t		5,0		1,0	2,7	jw.
29	Stal kwadratowa żebrowana	t		4,6		0,7	2,6	jw.
		t		5,1		0,8	2,7	jw.
		l		5,7		1,0	2,8	jw.
30	Stal kształtowa małych przekrojów	t		0,8-1,2		0,8-1,0	2,5	jw., lecz na stelażach
31	Drut	t		1,5		1,0	2,5	warstwami na drewnianej podłodze
Drewno i wyroby z drewna
32	Deski stolarskie układane na „głucho"	m^3		2,0		3,0	1,9	w „stopkach" na podkładach
33	Deski podłogowe układane „na głucho"	m^3		2,3		3,0	1,6	jw.
34	Sklejka	m^3		1,7		2,0	2,0	wielowarstwowo na podkładach
35	Płyty pilśniowe
	grub. 4 mm	m^2		180		1,35	2,0	pionowo ustawione na podkładach w zasiekach
	grub. 5 mm	m^2		280		1,70	1,8
	grub. 12,5 mm	m^2		125		1,70	1,8
	grub. 20,5 mm	m^2		75		1,70	1,8
	grub. 22,5 mm	m^2		68		1,70	1,8
36	Ramy okienne	m^2		45		2,0	1,7	układane wielowarstwowo
37	Skrzydła drzwiowe	m^2		40		2,0	1,7	jw.
38	Ościeżnice okienne	m^2		20		2,0	1,7	jw.
Materiały izolacji przeciw-wilgotnościowej
39	Papa bitumiczna lub smołowa		m^2		300	2,0	1,6	rolki ustawione pionowo, dwuwarstwowo
40	Smoła, lepik, superbit, abizol itp.		kg		500	0,7	1,7	w beczkach
41	Wełna mineralna płyty 5 x 50 x 100 cm		m^2		27	1,7	1,8	w pakietach wielowarstwowo
42	Styropian płyty 50 x 120 cm grub. 2 cm		m^2		70	1,7	1,8	w pakietach wielowarstwowo
	grub. 3 cm				50	1,7	1,8
	grub. 5 cm				27	1,7	1,7
C.	Materiały przechowywane w magazynach
43	Płyty gipsowo-kartonowe
	grub. 9,5 mm		m^2		120	1,2	1,8	pakiety w folii na podkładach,
	grub. 12,5 mm		m^2		95	1,2	1,8	pionowo, szerokością
	grub. 20,0 mm		m^2		60	1,2	1,7
	grub. 9,5 mm		m^2		130	1,25	1,8
	grub. 12,5 mm		m^2		120	1,25	1,8
	grub. 20,0 mm		m^2		62	1,25	1,7
44	Chlorek wapnia		kg		1100	1,2	1,8	w beczkach w 2. warstwach
45	Gazy techniczne		butle		10	1,6	2,0	stojące obok siebie
46	Kwasy		kg		210	0,7	2,2	w balonach szklanych na podłodze
47	Rury stal. małych średnic		t		1,0	1,7	2,5	na stelażach
48	Grzejniki c.o. żeliwne		t		0,6	1,7	2,2	ułożone w kozły
49	Blachy		t		4,0	1,0	1,9	wielowarstwowo w stosach na podłodze
50	Gwoździe, śruby, nity		t		1,2	1,5	1,9	w skrzyniach wielowarstwowo
51	Deszczółki posadzkowe		m^2		70	2,0	1,9	wielowarstwowy stos
52	Płytki terakotowe		m^2		120	1,5	1,8	jw.
53	Płytki szkliwione		m^2		150	1,5	1,8	w pudłach wielowarstwowo w stosie
54	Okucia budowlane		t		0,6	1,5	2,7	na półkach
55	Farby płynne		t		0,65	1,0	2,2	w puszkach blaszanych lub wiadrach z tworzyw sztucznych na podłodze
56	Farby suche		t		0,6	0,8	2,4	w workach foliowych w pudłach na półkach
57	Karbid		t		0,8	2,0	2,7	w beczkach dwuwarstwowo
58	Oleje i pokosty		t		0,3	0,8	2,0	w beczkach na podłodze
59	Wapno palone		t		1,8	2.0	1,4	na posadzce w zasiekach
60	Armatura z metali nieżelaznych, kształtki do rur		kg		500	1,5	2,0	na półkach o trzech poziomach składowania
61	Armatura chromowana i niklowana		kg		350	1,5	2,0	jw.
62	Materiały izolacyjne do c.o i gorącej wody		kg		120	1,5	1,9	na podłodze
63	Klozety kompletne		szt.		6	0,5	2,0	na podłodze
64	Umywalki fajansowe		szt.		16	1,2	1,9	na podłodze
65	Piecyki gazowe kąpielowe		szt.		8	1,2	2,0	na półkach
66	Kuchenki gazowe elektryczne		szt.		3	0,8	1,8	na podłodze
67	Pozostałe materiały do instalacji sanitarnych,		30% powierzchni netto zajmowane przez materiały do inst. sanitarnych				1,9	na podłodze i półkach
68	Narzędzia do robót ogólnobudowlanych		t		0,3	2,0	2,7	na półkach
69	Buty gumowe		pary		80	3,0	2,7	na półkach w wielowarstwowych stosach
70	Odzież ochronna		t		0,45	3,0	2,7	jw.

5.2.4. Zasilanie budowy w wodę

Zależnie od wielkości zużycia wody budowy dzieli się na:

• małe, o małym zużyciu wody spełniającym warunek: q_prod. + q_gosp < q_ppoż
  miarodajne dla nich jest zużycie Q = q_ppoż ,

• duże, na których q_prod.. + q_gosp > q_{p poż} ;
  miarodajne dla nich jest Q = q_ppoż +0,5 (q_prod +q_gosp).

Zapotrzebowanie wody na cele produkcyjne q_prod wyznacza się według wzoru:

gdzie: K - współczynnik nierównomierności zużycia wody wg danych z tablicy 5.6;
- suma zapotrzebowania wody do poszczególnych rodzajów procesów przeprowadzanych na budowie; otrzymuje się ją dodając iloczyny wielkości produkcji dziennej przez wskaźniki zużycia wg tablicy 5.6; 1,2 - współczynnik na zapotrzebowanie nie przewidywane.

Tablica 5.6. Wskaźniki zużycia wody na cele produkcji budowlanej
oraz współczynniki K nierównomierności jej zapotrzebowania [17]

lp.	Rodzaj potrzeb produkcyjnych oraz współczynniki K	Jednostka	Zużycie wody [dm^3]
I	Roboty budowlane, K=1,5
1	Przygotowanie mieszanki betonowej	m^3	200-300
2	Przygotowanie zapraw cementowych	m^3	170-210
3	Przygotowanie zapraw wapiennych i cementowo wapiennych	m^3	250-300
4	Gaszenie wapna palonego	t	2500-3500
5	Mechaniczne płukanie żwiru lub tłucznia	m^3	750-1000
6	Polewanie betonu w czasie jego pielęgnacji	m^3	100-200
7	Moczenie cegły	tys.szt.	200-250
8	Roboty tynkowe z przygotowanej zaprawy	m^2	3-5
II	Koparki i żurawie z silnikami spalinowymi, K =2,0	1 masz.	100-120
III	Silniki spalinowe, sprężarki, K =1,1
1	Silniki spalinowe oprócz silników koparek i żurawi	1 silnik	80-300
2	Sprężarki	m^3 powietrza	5-10
IV	Wytwórnie pomocnicze, K = 1,25
1	Warsztaty mechaniczno-naprawcze	1 masz.	250-350
2	Warsztaty ślusarskie	1 masz.	600-800
3	Stolarnia	1stół warszt.	20-25
4	Wytwórnia prefabrykatów betonowych	m^3	350-450

Zapotrzebowanie wody do celów gospodarczych q_gosp wyznacza się wg poniższych wzorów:

[dm³/s]

gdzie:

- zużycie wody na placu budowy,

- zużycie wody w budynkach mieszkalnych pracowników budowy,

2,7 oraz 2,0 - współczynniki nierównomierności zużycia,

N - liczba pracowników budowy,

N' - liczba mieszkańców w budynkach mieszkalnych osiedla pracowników budowy,

- suma zużycia wody na cele sanitarno-bytowe wg danych liczbowych z tablicy 5.7.

Tablica 5.7. Wskaźniki zużycia wody na cele sanitarno-bytowe [17]

lp.	Rodzaj zużycia	Jednostka	Zużycie wody [dm^3]
1	Umywalnia robotnicza	1 robotn.	5-10
2	Natryski	1 myjącego się	25-30
5	Stołówka	1 stołown.	5-10
6	Świetlica	1 użytkownika	5-10
9	Polewanie dróg, ulic, placów, zieleńców	m^2	3-5

Zapotrzebowanie na wodę do celów przeciwpożarowych q_{p poż.} należy uzgadniać z miejscowa strażą ogniową. Przyjmowane, orientacyjne, wartości wynoszą:

• na placu budowy o powierzchni do 30 ha - 10 dm³/s,

• na każde następne 50 ha powierzchni - 5 dm³/s,

• dla wyodrębnionych terenów hoteli lub osiedli pracowniczych - 5 dm³/s,

Przekroje rur wodociągowych oblicza się za pomocą wzoru:

[m]

gdzie: Q - ogólne zużycie wody obliczone według wcześniej przedstawionych zależności [m³/h]; V_w, - prędkość wody przyjmowana w granicach 1,0-1,5 m/s.

Straty ciśnienia w sieci instalacji wodociągowej oblicza się wg wzoru:

[m]

gdzie: α - współczynnik strat na łukach, zaworach itd., α = 1,05 - 1,1; Q- ogólne zużycie wody [m³/s]; l - długość przewodów jednakowej średnicy [m]; K - współczynnik zużycia wody, przyjmowany: przy d = 50 mm, K = 46 dm³/s; d = 75 mm, K =456 dm³/s; d = 100 mm,
K = 2314 dm³/s; d =150 mm, K = 8072 dm³/s.

W przypadkach poboru wody z własnego źródła potrzebną moc silnika pompy wyznacza się wg wzoru:

[kW]

gdzie: H - różnica poziomów lustra pobieranej wody i najwyższego punktu sieci [m];
S_w - współczynnik pracy użytecznej pompy; S_w, = 0,8-0,85; S_st - współczynnik strat;
S_st = 0,8-0,9; Z - współczynnik zwiększający określany mianem współczynnika zapasu.

Podstawowe wytyczne projektowania sieci wodociągowej placu budowy

Tymczasowe sieci wodociągowe projektuje się według:

Schematu jednokierunkowego na małych placach budowy i wydłużonych ich kształtach (np. w przypadku jednostronnej zabudowy ulicy). W przypadku uszkodzenia w każdym punkcie sieci następuje przerwanie dopływu wody do całej budowy. Jest to ujemna cecha eksploatacyjna schematu jednokierunkowego;

Schematu obiegowego na większych placach budowy. W przypadku uszkodzenia sieci jest zapewniony dopływ wody z drugiego kierunku, co jest dodatnią cecha schematu obiegowego. Jest on ponadto łatwy do zastosowania, gdy plac budowy znajduje się między dwiema ulicami zaopatrzonymi w miejskie przewody wodociągowe.

Przewody wodociągowe powinny być układane przede wszystkim wzdłuż dróg placu budowy, w odległości ok. 1,0 m od ich krawędzi (krawężników). Głębokość ułożenia przewodów w ziemi 1,0 do 1,4 m, poniżej głębokości przemarzania gruntu. Można zmniejszyć ją do 0,4-0,5 m pod warunkiem zastosowania zasypki termoizolacyjnej.

Wymagania przeciwpożarowe ustalają, że sieć wodociągowa placu budowy musi być wyposażona w hydranty rozstawione w odległościach nie większych niż 80 m. Odległość hydrantu od realizowanego obiektu nie może być mniejsza niż 10 m i nie większa niż 25 m.

5.2.5. Zasilanie budowy w energię elektryczną

Budowy mogą pobierać energię elektryczną:

• o napięciu użytkowym z sieci miejskiej; dotyczy to jednak stosunkowo małego poboru (kilkadziesiąt kW) i wolnej mocy w stacji transformatorowej,

• wysokiego napięcia, transformując ją w zainstalowanym dla budowy transformatorze na napięcie użytkowe.

W stosunkowo rzadkich przypadkach znacznego oddalenia budowy od sieci energetycznej i krótkookresowej budowy użytkuje się zespoły (agregaty) prądotwórcze mocy od 50 do
100 kW.

Do ustaleń potrzebnej mocy pozornej stacji transformatorowej lub zespołu prądotwórczego służy uproszczony wzór:

[kW]

gdzie: 1,1 - współczynnik strat w sieci;
- sumaryczna moc silników zainstalowanych w maszynach pracujących na budowie;
- sumaryczne zapotrzebowanie mocy do oświetlenia wewnętrznego (wewnątrz pomieszczeń), ustalone według informacji z tablicy 5.8;
- jw., lecz do oświetlenia zewnętrznego; K_s, K_ow, K_oz - współczynniki niejednoczesności poboru energii przez poszczególne odbiorniki wg danych z tablicy 5.9; cosϕ - współczynnik mocy wg tablicy 5.10.

Wzór na P_poz., ustala orientacyjne, maksymalne zapotrzebowanie na energię elektryczną, uwzględniając maksymalny jej pobór we wszystkich punktach odbioru na placu budowy. Wyniki otrzymane według powyższego wzoru są miarodajne przy doborze transformatorów dla budów małych i średnich I i II kategorii (klasyfikacja w tablicy 5.9). Dla budów III i IV kategorii należy sporządzać dobowe wykresy zapotrzebowania na energię. Rzędne tego wykresu wyrażają w przyjętej skali sumowane, maksymalne zapotrzebowanie na energię, wynikające z obliczeń dla każdej kolejnej godziny doby okresu realizacji, w którym pobór mocy będzie największy.

Transformatory powinny być lokalizowane centralnie w stosunku do miejsc poboru energii. Najkorzystniejszym promieniem obsługi transformatorów obniżających napięcie do 380/230 V jest 300-400 m; maksymalny dopuszczalny promień 700 m.

Sieć elektryczna na placu budowy składa się z głównych oraz bocznych linii siłowych i oświetleniowych. Na budowach III i IV kategorii należy wykonywać oddzielne obwody dla siły i światła. Ich przewody zawiesza się na wspólnych podporach, a kable układa we wspólnych wykopach.

Tablica 5.8. Średnie zapotrzebowanie energii elektrycznej do oświetlenia zewnętrznego i wewnętrznego [17]

Lp.	Rodzaj procesów budowlanych lub miejsc użytkowania energii elektrycznej	Zapotrzebowanie na energię [W/100m^2]
	Oświetlenie miejsc otwartych
1.	Roboty budowlane
1.1.	Roboty ziemne wykonywane ręcznie	60-70
1.2.	Roboty ziemne wykonywane maszynami	200-300
1.3.	Roboty palowe, wiertnicze, opuszczanie studni, wykonywanie ścian w gruncie	200-300
1.4.	Mechaniczne przygotowanie betonów i zapraw	200-300
1.5.	Mechaniczne kruszenie i przesiewanie tłucznia	200-250
1.6.	Transport materiałów wyciągami, dźwigami i przenośnikami	125-150
1.7.	Procesy murowania	120-150
1.8.	Przygotowanie i montaż zbrojenia konstrukcji betonowych	300-370
1.9.	Przygotowanie i montaż konstrukcji stalowych	320-370
1.10.	Montaż prefabrykowanych konstrukcji betonowych	300-320
2.	Roboty ładunkowe na składowiskach otwartych
2.1.	- materiałów sypkich ręcznie	60-75
	- jw„ lecz sprzętem mechanicznym	130-175
2.2.	- materiałów sztukowych ręcznie	80-100
	- jw., lecz sprzętem mechanicznym ze stosowaniem pojemników (kontenerów), chwytaków, zawiesi	200-250
3	Oświetlenie pomieszczeń
3.1	Pomieszczenia produkcyjne przy wytwarzaniu:
	- dużych wymiarowo wyrobów	450-500
	- drobnowymiarowych wyrobów	900-950
3.2.	Pomieszczenia magazynowe do magazynowania:
	- materiałów dużych wymiarowo	300-350
	- materiałów drobnowymiarowych	500-550
3.3.	Pomieszczenia mieszkalne	200-600
3.4.	Pomieszczenia biurowo-administracyjne:
	- biura budowy, stołówki	600-950
	- działy techniczne kierownictwa budowy	1000-1500

Linie napowietrzne mogą być stosowane tylko w tych częściach placów budowy, gdzie nie będą pracować maszyny z wysięgnikami. W zasięgu pracy tych maszyn mogą przebiegać jedynie kable podziemne. W przypadku prac w gruncie, jak wykopy, wbijanie pali lub ścianek szczelnych, wykonywanie ścian w gruncie, przepychaniu rur itd., kierownictwo budowy i operatorzy powinni znać przebieg kabli podziemnych. Trasy ich przebiegu powinny być zaznaczone na poziomie terenu czerwonymi chorągiewkami. Nieizolowane przewody napowietrzne muszą być prowadzone na wysokości większej niż 5,0 m ponad terenem i ponad 3,0 m nad pomostami lub innymi miejscami pracy robotników

Do celów oświetleniowych budowy obecnie są stosowane nowoczesne urządzenia, jak naświetlacze różnej mocy od 70 do 2000 W i różnych rodzajach źródeł światła (rtęć, soda, metalohalogen).

Tablica 5.9. Współczynniki niejednoczesności poboru energii elektrycznej [17]

Rodzaj odbiorników	Rodzaj i liczby odbiorników	Współczynniki niejednoczesności
				symbol	wartość
Maszyny ciężkie	Koparki, kafary, wibromłoty, wiertnice i inne maszyny z silnikami mocy powyżej 25 KW
	do 3 maszyn	Ks	1,0
	powyżej 3 maszyn			0,9
Maszyny o cyklicznym, przerywanym charakterze pracy	Wciągarki, wyciągi, dźwigi, żurawie, suwnice itp.
		do 2 maszyn	Ks	1,0
		3 do 5 maszyn			0,9
		6 do 10 maszyn			0,75
	11 do 20 maszyn			0,70
	21 do 30 maszyn			0,65
	ponad 30 maszyn			0,60
Maszyny o ciągłym charakterze pracy	Betoniarki, mieszarki, kruszarki, przenośniki, pompy do mieszanki betonowej, pompy do wody itp.
	do 3 maszyn	Ks	1,0
	4 do 6 maszyn			0,9
	7 do 10 maszyn			0,85
	11 do 15 maszyn			0,8
	ponad 15 maszyn			0,7
Warsztaty pomocnicze	Maszyny zainstalowane w ciesielni, zbrojami, stolarni, warsztacie ślusarskim, prefabrykacji itp.	Ks	0,75
Oświetlenie wewnętrzne		Kow	0,80
Oświetlenie zewnętrzne		Koz	1,0

Tablica 5.10. Wskaźniki mocy cos ϕ [17]

Moc [kW]	Kategoria budowy	Współczynnik mocy cos przy pracy
				1 -zmianowej	3-2-zmianowej
do 25 25-100 101-500 ponad 500	I II III IV	0,75 0,70 0,60 0,60	0,95 0,85 0,75 0,75

5.2.2. Metodyka projektowania zagospodarowania placu budowy

Projektowanie zagospodarowania placu budowy jest procesem sekwencyjnym, który można scharakteryzować według niżej przedstawionych etapów.

Etap I - Analiza dokumentacji technicznej realizowanego obiektu i informacji o wykonawcy

Należy zebrać następujące dane i informacje:

• z projektu technicznego:

• dane techniczne obiektu,

• metody wykonania obiektu, zasadnicze procesy technologiczne,

• usytuowanie obiektu,

• warunki techniczne wykonania i odbioru robót;

• z kosztorysu:

• rozwiązania technologiczne wykonania poszczególnych robót,

• nakłady pracy poszczególnych środków produkcji (ludzi, maszyn i urządzeń budowlanych - w tym rusztowań),

• potrzeby materiałowe;

• z harmonogramu ogólnego budowy:

• czas trwania budowy,

• etapowania robót budowlanych,

• przewidywana intensywność zużycia materiałów budowlanych o charakterze masowym,

• zatrudnienie ludzi i maszyn w skali czasu,

• struktura czasowo-przestrzenna procesu budowania;

• od wykonawcy:

• posiadane (możliwe do wykorzystania) środki mechanizacji robót,

• posiadany (możliwy do wykorzystania) potencjał transportowy,

• posiadane obiekty i urządzenia wykorzystywane do zagospodarowywania placu budowy,

• ustalenia kierownictwa budowy odnośnie produkcji pomocniczej i sposobu wykonania procesów technologicznych,

• wymagania kierownictwa budowy dotyczące zagospodarowania placu budowy.

• z dokumentów inwestora:

• zgoda i warunki podłączenia do sieci wod.-kan. i energetycznej,

• granice placu (zaplecza) budowy,

• uzgodnienie dojazdów do zaplecza budowy.

Etap II - Zebranie informacji o terenie budowy

Należy ustalić bądź pozyskać:

• mapę sytuacyjno-wysokościową terenu budowy z naniesionymi urządzeniami podziemnymi i istniejącymi obiektami budowlanymi,

• warunki gruntowo-wodne w obrębie placu budowy,

• warunki zaopatrzenia placu budowy w wodę,

• warunki zaopatrzenia placu budowy w energię elektryczną,

• plan projektowanej infrastruktury budowlanej,

• możliwości wykorzystania istniejących obiektów i urządzeń dla celów budowy,

• istniejący układ komunikacyjny w rejonie budowy.

Etap III - Ustalenie elementów zagospodarowania placu budowy

Na podstawie wcześniej zgromadzonych danych należy ustalić zbiór potrzebnych elementów zagospodarowania placu budowy, ich rodzaj i ilość, bądź wielkość. Potrzeby te należy odnieść do poszczególnych etapów realizacji budowy. Ustala się:

• powierzchnie magazynowe (magazynów zamkniętych),

• powierzchnie otwartych składowisk materiałów i konstrukcji

• rodzaj i liczbę budynków administracyjnych, pracowniczych i socjalnych,

• obiekty i urządzenia produkcji pomocniczej,

• zapotrzebowanie placu budowy na wodę,

• zapotrzebowanie placu budowy na energię elektryczną,

• urządzenia ogólne placu budowy (ogrodzenia, bramy, oznakowania, itp.),

• potrzeby bhp.

Etap IV - Projektowanie transportu wewnętrznego budowy

Projektując transport w obrębie placu budowy należy:

• opracować koncepcję rozmieszczenia zaplecza produkcyjnego, socjalnego, administracyjnego, magazynów i składów materiałów,

• opracować schemat przepływu ładunków posługując się ewentualnie metodami programowania matematycznego,

• wytyczyć trasy przejazdu jednostek transportu zewnętrznego po drogach wewnętrznych budowy,

• zaprojektować odpowiednie fronty ładunkowe,

• zaprojektować odpowiednie podłoża i nawierzchnie dróg,

• opracować racjonalne przeprowadzenie załadunków, z zastosowaniem ekonomicznie uzasadnionej mechanizacji.

Etap V - Projektowanie przestrzenno-funkcjonalne placu budowy

Etap ten kończy proces projektowania funkcjonalnego. Ustala się w nim rozmieszczenie wszystkich elementów zagospodarowania placu budowy w poszczególnych etapach cyklu budowlanego. Pierwotnie przyjęte rozwiązania koncepcyjne weryfikowane są w oparciu o przyjęte wymagania funkcjonalne, przepisy bhp oraz zasady organizacji zaplecza budowy. Na plan zagospodarowania placu budowy, oprócz zarysu budowanego obiektu, nanosi się wszystkie przestrzenne elementy zaplecza, urządzenia transportu pionowego, drogi, składowiska, punkty produkcji pomocniczej, ogrodzenia, bramy, tymczasowe sieci wodociągowo-kanalizacyjne, energetyczne, oświetleniowe, itp. Na planie powinny też być zaznaczone urządzenia i sprzęt przeciwpożarowy, rozmieszczenie znaków ostrzegawczych i informacyjnych, zabezpieczeń, pomosty zewnętrzne, przejścia, strefy. Układ funkcjonalny placu budowy powinien zabezpieczać przed bezpośrednim wejściem osób wizytujących budowę w strefę prac budowlano-montażowych.

Etap VI - Kosztorys i harmonogram realizacji zagospodarowania placu budowy

Każde planowanie organizacyjne powinno się kończyć harmonogramem prac, działań, które składają się na realizację planowanego przedsięwzięcia. Opracowanie harmonogramu poprzedzane jest w budownictwie kosztorysem. Chodzi o w miarę ścisłe rzeczowe i kosztowe określenie ponoszonych nakładów na wykonanie poszczególnych elementów i całego zakresu zagospodarowania placu (zaplecza) budowy.

Zależnie od umowy zawartej z inwestorem, koszty zagospodarowania pokrywa inwestor lub wchodzą one w koszty pośrednie wykonawcy robót. W przypadku konieczności kosztorysowego rozliczenia zagospodarowania placu budowy z inwestorem, elementy placu budowy kosztorysuje się podobnie jak użycie rusztowań. Należy więc ustalić nakłady i koszt urządzenia placu budowy, koszt eksploatacji elementów, obiektów i urządzeń oraz nakłady i koszt likwidacji placu budowy.

Harmonogram zagospodarowania placu budowy opracowuje się na bazie harmonogramu ogólnego budowy i kosztorysu zagospodarowania placu budowy. Należy dążyć do wielokrotnego i wielofunkcyjnego wykorzystania magazynów i składowisk na placu budowy, dbając o minimalizację nakładów i kosztów ich przygotowania.

5.3. Plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (bioz)

5.3.1. Aspekty prawne i rzeczowe bhp na budowie

Problemy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na budowie znajdują należne miejsce i rangę w obecnych przepisach prawnych. O bezpieczeństwie i higienie pracy traktuje wiele aktów prawnych. Pewne zagadnienia związane z problematyką bezpieczeństwa i higieny pracy, istotne z punktu widzenia organizacji budowy, zostały uregulowane w Kodeksie pracy [27]:

1. „Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązane znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.” /art.207, pkt.3/.

2. „Osoba kierująca pracownikami (kierownik budowy robót) jest obowiązany organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami pracy bezpiecznej, dbać o stosowanie przez robotników środków ochrony indywidualnej zgodnie z przeznaczeniem, a nadto organizować, przygotowywać i prowadzić prace uwzględniając zabezpieczenia robotników przed wypadkami przy pracy. Ma też obowiązek egzekwowania od podporządkowanych pracowników przestrzegania przez nich zasad bezpieczeństwa pracy spełnianej pod jej kierownictwem.” /art. 212, pkt. 1-5/.

3. „Kierownik określonej budowy jest koordynatorem sprawowanego nadzoru nad bezpieczną pracą wszystkich robotników wykonujących czynności w tym samym miejscu. Odpowiada za ogólny dozór nad pracą na budowie i wykonywanymi czynnościami przez robotników mających różnych pracodawców.” /art. 208, §1, ust 2 i §2/.

4. „Dostarczenie pracownikowi-robotnikowi na budowie odpowiednich środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego należy do obowiązków pracodawcy.” /art. 237/.

5. „Pracodawcy nie wolno dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej, oraz odzieży i obuwia roboczego wymaganych na danym stanowisku pracy.”/art. 237/.

Szczegółowe przepisy bhp, których przestrzeganie obowiązuje na budowie, określone są zasadniczo w niżej określonych aktach prawnych:

1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz. U. 2003 r. Nr 47, poz. 401).

2. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jednolity: Dz. U. 2003 r. Nr169 poz. 1650).

3. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r w sprawie rodzajów prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby (Dz. U. 1996r. nr 62, poz. 288).

4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 62, poz. 285).

5. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników w czasie pracy (Dz. U. Nr 191, poz. 1596).

Podstawowe przepisy bhp są sformułowane w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych. Obszerny ten akt (267 paragrafów w 20 rozdziałach) normuje wymagania bhp w odniesieniu do:

• przygotowania i prowadzenia robót budowlanych,

• zagospodarowania terenu budowy,

• miejsc pracy usytuowanych w budynkach oraz w obiektach poddanych remontowi lub przebudowie,

• instalacji i urządzeń elektroenergetycznych oraz maszyn budowlanych i urządzeń technicznych,

• rusztowań i ruchomych podestów roboczych i robót na wysokości,

• robót ziemnych,

• robót impregnacyjnych i odgrzybieniowych,

• robót murarskich, tynkarskich, ciesielskich, zbrojarskich, betoniarskich,

• robót montażowych, robót spawalniczych,

• robót dekarskich i izolacyjnych,

• robót rozbiórkowych,

• robót budowlanych wykonywanych z użyciem materiałów budowlanych.

Tabela 5.11.Struktura planu bioz [10]

Strona tytułowa identyfikująca: obiekt budowlany, inwestora, kierownika budowy, sporządzającego plan bioz;

Część opisowa:

• zakres robót i kolejność realizacji obiektów,

• wykaz obiektów do adaptacji lub rozbiórki,

• wskazanie elementów zagospodarowania działki lub terenu, które mogą stwarzać zagrożenia,

• informacje dotyczące przewidywanych zagrożeń występujących podczas realizacji robót (skalę i rodzaj zagrożeń oraz miejsce i czas ich wystąpienia),

• informację o wydzieleniu i oznakowaniu miejsca prowadzenia robót,

• informację o sposobie prowadzenia instruktażu pracowników przed przystąpieniem do realizacji robót szczególnie niebezpiecznych,

• określenie sposobu przechowywania i przemieszczania materiałów, wyrobów, substancji oraz preparatów niebezpiecznych,

• wskazanie środków technicznych i organizacyjnych zapobiegających niebezpieczeństwom w strefach szczególnego zagrożenia,

• wskazanie miejsca przechowywania dokumentacji (budowy, maszyn i urządzeń technicznych)

Część rysunkowa (na kopii projektu zagospodarowania działki lub terenu):

• legenda,

• oznaczenie czynników mogących stwarzać zagrożenie,

• rozmieszczenie urządzeń ppoż, wraz z punktami czerpalnymi, zaworami, drogami,

• rozmieszczenie sprzętu ratunkowego,

• rozmieszczenie i oznaczenie stref ochronnych (magazynowania, składowania materiałów, pracy sprzętu zmechanizowanego),

• rozmieszczenie placów produkcji pomocniczej,

• przedstawienie rozwiązań układów komunikacyjnych i ogrodzenia placu budowy.

Istotnym uwarunkowaniem realizacji robót budowlanych jest wymaganie posiadania planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Prawo budowlane nakazuje opracowanie takiego planu na roboty budowlane:

• których charakter, organizacja lub miejsce prowadzenia stwarza szczególnie wysokie ryzyko powstania zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi, a w szczególności przysypania ziemią lub upadku z wysokości,

• przy prowadzeniu których występują działania substancji chemicznych lub czynników biologicznych zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu ludzi,

• stwarzających zagrożenie promieniowaniem jonizującym,

• prowadzonych w pobliżu linii wysokiego napięcia lub czynnych linii komunikacyjnych,

• stwarzających ryzyko utonięcia pracowników,

• prowadzonych w studniach, pod ziemią i w tunelach,

• wykonywanych przez kierujących pojazdami zasilanymi z linii napowietrznych,

• wykonywanych w kesonach, z atmosferą wytwarzaną ze sprężonego powietrza,

• wymagających użycia materiałów wybuchowych,

• prowadzonych przy montażu i demontażu ciężkich elementów prefabrykowanych.

Uszczegółowienie tego zakresu robót znajdujemy w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz.U. nr 120, poz.1126), gdzie ponadto określa się formę i zakres tego opracowania (tab.5.11).

Zagadnienia bhp na budowie mają aspekt [10]: socjalny, prawny, techniczny i technologiczno-organizacyjny oraz finansowy.

W aspekcie socjalnym bhp należy dążyć do stworzenia pracownikom budowlanym warunków pracy porównywalnych pod względem socjalnym z każdym innym pracownikiem w Polsce. Można to uzyskać poprzez stworzenie dobrych warunków socjalno-bytowych, przydzielanie właściwej odzieży ochronnej oraz zapewnienie zabezpieczeń i bezpiecznych warunków na stanowiskach pracy. Nie jest to zadanie łatwe. Osoby zatrudnione na budowach zmieniają swoje miejsce pracy, sami utrzymują porządek w miejscu pracy, pracują na zmiennych stanowiskach pracy, nierzadko zagrożonych wzajemnie.

Aspekt prawny bhp prowadzi do konkluzji, że warunki utrzymania bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na budowie muszą być unormowane przepisami prawa. I tak jest. Problem jednak w znajomości przepisów prawa i jego przestrzeganiu. Nieznajomość prawa nie zwalnia z odpowiedzialności. Doprowadzenie do nieszczęśliwego wypadku i stwierdzenie o winie jest aktem spóźnionym. Prawo powinno być respektowane dla uchronienia się przed takimi sytuacjami. Musi więc być stosowane jako działanie zapobiegawcze, ochraniające zdrowie pracownika.

Aspekt techniczny bhp jest najbardziej czytelny dla pracowników i kierownictwa budowy. Sprowadza się on do:

• realizacji zadań zgodnie z dokumentacją techniczną,

• realizacji zadań zgodnie z zasadami organizacji robót,

• przestrzegania zasad obsługi maszyn,

• właściwego oświetlenia miejsc pracy,

• zabezpieczenia przed porażeniem prądem elektrycznym,

• zabezpieczenia przed pożarem,

• zabezpieczenia przed niebezpiecznymi materiałami, które są używane na budowie,

• zabezpieczenia realizacji trudnych technologicznie prac budowlanych.

Bezpieczeństwo realizacji robót budowlanych wynika bezpośrednio z przestrzegania wymagań technologii i właściwej organizacji robót. Rozwiązania teoretyczne są z zasady poprawne pod względem bhp. Są jednak uciążliwe i często upraszczane przez pracowników. Każdy pracownik powinien znać techniczne, technologiczne i organizacyjne zasady realizacji wykonywanych przez siebie robót.

• Przestrzeganie przepisów bhp na budowie powoduje poważne koszty. Są to koszty własne wykonawcy. W wielu sytuacjach sądzi się, że zmniejszenie nakładów na bhp prowadzi do obniżki kosztów własnych przedsiębiorstwa. Nic bardziej błędnego. Poczynienie „oszczędności” na przestrzeganiu przepisów bhp powoduje straty dla samego pracownika, przedsiębiorstwa i społeczeństwa.

Elementy placu budowy niosą określone wymagania z punktu widzenia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia i mają określone funkcje w zapewnieniu bezpieczeństwa na budowie. Ich treść przedstawiono krótko w tablicy 5.12.

Istotą zapewnienia bezpieczeństwa prowadzenia robót jest przeciwdziałanie zagrożeniom. Przykładem opracowań pomocniczych do ich identyfikacji jest tabela 5.13. Zestawiono tam zagrożenia, możliwe ich skutki i sposoby przeciwdziałania.

Tablica 5.12. Wymagania dla elementów placu budowy z punktu widzenia bhp i ich funkcje w tym zakresie

Element placu budowy	Ważniejsze wymagania z punktu widzenia bhp	Funkcje w zabezpieczeniu bezpieczeństwa na budowie
Ogrodzenie wraz z wejściami i bramami	Ogrodzenie placu budowy powinno być: szczelne i kompletne, wykonane w sposób trwały, mieć wysokość nie mniejszą niż 1,5 m; Bramy i wejścia powinny rozdzielać przejazd pojazdów i maszyn od ruchu pieszego.	Uniemożliwienie dostępu na budowę osobom nieuprawnionym; Zapewnienie kontroli wejścia na budowę.
Drogi i przejścia	Komunikacja na budowie powinna się odbywać po wyznaczonych drogach i przejściach; Należy rozdzielać ruch pojazdów i maszyn od ruchu pieszego; Szerokość ciągów pieszych przy drogach jednokierunkowych nie może być mniejsza niż 1,20 m; Drogi i przejścia powinny być prawidłowo oświetlone; Drogi i przejścia powinny być zabezpieczone w miejscach możliwego spadania materiałów lub narzędzi daszkami ochronnymi z pokryciem ich deskami grubości min. 25mm; Urządzić i oznakować drogi pożarowe i ewakuacji, których nie wolno zostawiać ani wykorzystywać jako składowiska; Pochylenie dróg dla transportu ręcznego materiałów nie powinno być większe niż 10 %; Pochylenie zjazdów nie powinno być większe niż 15 %.	Kanalizowanie ruchu pojazdów, maszyn i osób na budowie; Zapewnienie bezpieczeństwa ruchu; Zapewnienie udzielenia pomocy przez służby ratownicze (pogotowie, straż pożarna itd.); Zapewnienie bezpiecznych warunków przemieszczania ładunków (transportu poziomego).
Urządzenia i budowle technologiczno-organizacyjne	Zapewnić warunki bhp przewidziane dla urządzeń produkcyjnych (zgodnie z ich instrukcjami); Zapewnić obsługę urządzeń przez osoby uprawnione i przeszkolone pod względem bhp; Oznakować miejsca pracy urządzeń technologiczno-produkcyjnych pod względem ostrzegania przed niebezpieczeństwem; Kontrolować stan urządzeń technologiczno-produkcyjnych.	Zapewnienie właściwych warunków bhp na stanowiskach pracy; Izolowanie poszczególnych stanowisk pracy; Ograniczenie dostępu do stanowisk pracy i urządzeń produkcyjnych dla osób nieuprawnionych.
Składowiska i magazyny	Stosy na składowiskach powinny być lokalizowane, aby ich odległość nie była mniejsza niż: 0,75 m od ogrodzeń i budowli, 1,5 m od szyny drogi kolejowej, 5,0 m od stałego stanowiska pracy; Wysokość stosu materiałów drobnicowych nie może przekraczać 2, 0 m; Składowanie materiałów szkodliwych dla zdrowia jest dopuszczalne tylko w szczelnych opakowaniach; Wyjście z magazynu na drogę lub torowisko należy zabezpieczyć poręczą o wysokości 1,1 m; W każdym magazynie powinna znajdować się tablica z określeniem dopuszczalnego obciążenia 1 m^2 powierzchni; Konstrukcja magazynu powinna być dostosowana do rodzaju przechowywanych materiałów; Przy składowaniu materiałów pylących luzem należy zapewnić szczelne ogrodzenie co najmniej do wysokości 0,5 m ponad wysokość składowanego materiału; Przy składowaniu materiałów skłonnych do samozapalenia należy ograniczyć wysokość składowania, stosować kominy wentylacyjne oraz przesypywać lub często przerzucać hałdy i zwały; Niedopuszczalne jest składowanie materiałów bezpośrednio pod energetycznymi liniami napowietrznymi w odległości mniejszej niż: 2 m - od linii niskiego napięcia; 5 m - od linii wysokiego napięcia do 15 kV; 10 m - od linii wysokiego napięcia powyżej 15 kV.	Wydzielenie miejsc składowania ładunków; Ograniczenie dostępu do materiałów niebezpiecznych; Zapewnienie właściwych warunków przechowywania materiałów budowlanych; Izolowanie prac przeładunkowych od innych procesów pracy i komunikacji.
Zaplecze administracyjne	Zapewnić odpowiednią powierzchnię biur (około 6 m^2 na jednego pracownika administracyjnego); Zapewnić właściwe oświetlenie stanowisk pracy i warunki bhp dla pracowników administracji (ogrzewanie, warunki higieniczno-sanitarne).	Izolowanie pracy administracyjnej od innych prac związanych z realizacją robót budowlanych; Zapewnienie higieniczno-sanitarnych warunków pracy.
Tymczasowe sieci i instalacje wodne	Minimalna ilość wody dostarczanej do picia i celów socjalno-bytowych nie może być mniejsza niż 20 dm^3 na jednego pracownika; Należy przeprowadzić badania jakości wody i w zależności od wyników każde miejsce, gdzie pracownik może mieć dostęp do wody, zaopatrzyć w tablicę ostrzegawczo-informacyjną: „WODA ZDATNA DO PICIA”, „WODA NIEZDATNA DO PICIA”. Jeżeli na budowie wykonuje się prowizoryczną sieć ściekową, odprowadzającą brudną wodę, ścieki przemysłowe, fekalne i inne do najbliższego - pozornie możliwego do wykorzystania - stawu, rowu, rozpadliny czy też rzeki, musi być to uzgodnione z lokalnym Inspektorem Sanitarno-Epidemiologicznym; W przypadku budów krótkotrwałych stosuje się ustępy suche; Jeżeli pracuje wielu pracowników, a czas robót jest dostatecznie długi, buduje się doły gnilne (szamba) typu rozsączalnego lub doły szczelne, wymagające okresowego wywożenia zanieczyszczeń.	Zapewnienie dostatecznej ilości wody do celów przemysłowych (produkcyjnych), przeciwpożarowych, socjalno-sanitarnych i do spożycia; Możliwość wygodnego, kulturalnego i higienicznego napicia się; Możliwość umycia się; Ochrona przed możliwością zanieczyszczenia środowiska lub zagrożeniem epidemią.
Tymczasowe sieci i instalacje elektryczne	Należy szkolić załogę w dziedzinie dotyczącej zagrożenia prądem elektrycznym; Zabronione jest urządzanie stanowisk pracy bezpośrednio pod liniami napowietrznymi lub w odległości bliższej (licząc w poziomie) od skrajnych przewodów niż: 2m - do 1kV, 5m - do 15kv, 10m - do 30kV, 15m - powyżej 30kV; Kable w gruncie powinny być umieszczane nie płyciej niż: 0,7m - do 1kV, 0,8m - do 15kV, 1,0m - powyżej 15kV; Należy stosować transformatory bezpieczeństwa, szczególnie tam gdzie praca odbywa się w warunkach wyjątkowo utrudnionych, np. na znacznych wysokościach ; Przewody linii napowietrznych średniego napięcia nie mogą być zawieszone nad placem budowy niżej niż H = 7 + ^U/150 [m], (U[kV]); Dla linii niskiego napięcia minimalna wysokość zawieszenia przewodów wynosi: 6m - nie uziemione, 4,5m - uziemione lub w izolacji; Połączenia przewodów elektrycznych z urządzeniami mechanicznymi powinny być wykonane w sposób zapewniający bezpieczeństwo osób obsługujących te urządzenia oraz zabezpieczone przed uszkodzeniami mechanicznymi; Kontrola okresowa stanu urządzeń elektrycznych pod względem bezpieczeństwa powinna odbywać się co najmniej dwa razy w roku, w okresach najmniej korzystnych dla stanu izolacji tych urządzeń i ich oporności, a ponadto: przed uruchomieniem urządzenia po dokonaniu zmian, przeróbek i napraw zarówno elektrycznych, jak i mechanicznych; przed uruchomieniem urządzenia, które nie było czynne przez okres jednego miesiąca lub dłużej; przy uruchomieniu urządzenia po jego przemieszczeniu.	Zapewnienie niezakłóconej eksploatacji silników, urządzeń i przewodów elektrycznych; Ograniczenie dostępu osobom nieuprawnionym i nieprzeszkolonym; Zapewnienie właściwego przeprowadzenia procesów technologicznych; Zapewnienie identyfikacji miejsca ułożenia przewodów elektroenergetycznych. Umożliwienie bezpiecznego ruchu pojazdów; Ochrona przed porażeniem prądem; Zapewnienie bezpiecznej odległości od przewodów; Obniżenie napięcia do wartości uznanych za bezpieczne.
Oświetlenie budowy	Sieci elektro-energetyczne na budowie należy zabezpieczyć i oznakować (bramki, chorągiewki, osłony, oznaczenia linii, stref i urządzeń); Powinno być trwałe; Oświetlenie stanowisk pracy przy drogach, dojściach i dojazdach powinno wynosić od 25 do 50 lx, a przy pracach montażowych od 50 do 100 lx; Szczyty wieży żurawi i inne konstrukcje wysokie powinny mieć na najwyższym punkcie umieszczoną ostrzegawczą lampę koloru czerwonego, zapaloną od zmierzchu do świtu; Otwarte wykopy powinny mieć od zmierzchu do świtu umieszczone na obwodzie czerwone lampy ostrzegawcze; Należy zapewnić odpowiednie rozmieszczenie lamp na budowie i jakość oświetlenia; Należy przewidzieć lampy przy bramach, wejściach, skrzyżowaniach dróg i łukach.	Ostrzeganie przed wysokimi konstrukcjami i wykopami; Zapewnienie widoczności przy pracy; Umożliwienie łatwego odczytania wszystkich znaków oraz tablic ostrzegawczych i informacyjnych; Zapewnienie bezpiecznego ruchu poziomego; Kontrola i dozór nad całością placu; zabezpieczenie przed wejściem na teren zastrzeżony osób postronnych.
Urządzenia sygnalizacyjne i ostrzeganie	Stanowiska pracy, na których realizowane są roboty szczególnie niebezpieczne powinny być oznakowane i oplakatowane pod względem bhp; Oznaczyć granice obszarów stref ochronnych (np. magazynowanie materiałów niebezpiecznych, stref pracy sprzętu zmechanizowanego; Maszyny wielostanowiskowe powinny być wyposażone w urządzenia sygnalizacji akustycznej; W przypadku zespołowej obsługi maszyn lub gdy stwarza ona zagrożenie dla otoczenia należy zapewnić sygnalizację ostrzegawczą i alarmową.	Zapewnienie bezpieczeństwa dla osób postronnych; Uprzedzanie o zagrożeniu dla wszystkich osób; Zwracanie uwagi na strefy niebezpieczne.
Urządzenia bhp i przeciw-pożarowe	Zapewnić dostęp pracownikom do aktualnych instrukcji bhp obowiązujących na budowie; Zorganizować pracownikom sprawnie funkcjonujący system pierwszej pomocy (punkty pierwszej pomocy, apteczki i ich obsługa); Punkty pierwszej pomocy i miejsca usytuowania apteczki powinny być odpowiednio oznakowane i łatwo dostępne; Wyznaczyć i oznakować drogi pożarowe i ewakuacji; Zapewnić ochronę obiektów i urządzeń budowlanych przed gromadzeniem się ładunków i wyładowaniami elektryczności statycznej; Zapewnić właściwą ilość wody dla celów przeciwpożarowych, oznakować ujęcia i zapewnić dostęp do nich.	Zapewnienie udzielenia pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach; Zapewnienie możliwości przeprowadzenia sprawnej akcji ratowniczej przez wyspecjalizowane służby; Zapewnienie bezpieczeństwa czynnego; Oddziaływanie na wyobraźnię pracowników w zakresie zagrożeń pod względem bhp i zachowania się w sytuacjach awaryjnych.
Zaplecze socjalno-bytowe	Pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny być ogrzewane, oświetlone i wentylowane zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi i Polskimi Normami; Minimalna wysokość pomieszczeń socjalnych wynosi 2,2 m; Szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone oddzielnie dla kobiet i mężczyzn; W umywalniach i pomieszczeniach z natryskami należy m.in. zapewnić: co najmniej 1 stanowisko do mycia na każdych 5 pracowników jednocześnie zatrudnionych; temperaturę wody ciepłej od 35 - 40^oC przy centralnej regulacji mieszania wody, a przy indywidualnej regulacji 50^oC do 60^oC; Ustępy powinny być zlokalizowane dla pracowników pracujących na otwartej przestrzeni - w odległości nie większej niż 125 m od najdalszego stanowiska pracy. Na budowie mogą być urządzane ustępy wyposażone w szczelne zbiorniki nieczystości; Przy pracach na otwartej przestrzeni należy zapewnić pracownikom pomieszczenia do ogrzania się oraz zmianę odzieży.	Utrzymanie higieny osobistej osób zatrudnionych; Zapewnienie warunków do odpoczynku i osuszenia odzieży roboczej, ogrzania się, zjedzenia posiłku; Oddzielenie czasu i miejsca pracy od odpoczynku i czynności higieniczno-sanitarnych wykonywanych przez osoby zatrudnione na budowie.

Tabela 5.13. Zestawienie zagrożeń w realizacji procesów budowlanych

Rodzaj procesu roboczego	Zagrożenia	Przyczyny powstania zagrożenia	Czynniki			Zapobieganie zagrożeniom
							Niebezpieczne	Szkodliwe	Uciążliwe
1	2	3	4	5	6	7
Roboty murarskie.	Przewrócenie się świeżo wykonanego muru.	Chodzenie, opieranie się o wznoszony mur.	X			Poziom rusztowania minimum 0,5m. poniżej wznoszonego muru. Wykonywa- nie robót z drabin przystawnych jest zabronione.
		Zachlapanie oczu, ciała wapnem lub cementem.	Pośpiech, brak koncentracji podczas pracy, przypadek.	X			Stosować środki ochrony osobistej, rękawiczki, okulary bezbarwne. Szerokość stanowiska pracy minimum 0,7m.
		Uderzenia przez spadające materiały, narzędzia.	Wykonywanie robót na dwóch kondygnacjach w tym samym pionie.	X			Stosować daszki ochronne pomiędzy kondygnacjami na których przeprowadza się roboty murarskie w tym samym pionie oraz kaski, rękawice i obuwie ochronne.
		Załamanie rusztowania.	Przeciążenie nadmiarem materiałów, nierównomierne rozmieszczenie.	X			Dostarczać częściej ale w mniejszych ilościach materiał na rusztowania, oraz równomierne rozmieszczenie.
		Poślizgnięcie się, potknięcie.	Rusztowanie zanieczyszczone zaprawą, ogólny bałagan, źle rozmieszczony materiał.	X			Utrzymać ład i porządek na rusztowaniu, systematyczne usuwać gruz, zachować koncentrację podczas pracy.
		Upadek do zagłębień.	Nie zabezpieczone otwory w stropach.	X			Wykonać balustrady o wys. 1,1m. i deski krawężnikowej o wys. 0,15m. z deską pośrednią wokół otworów w stropie.
		Uderzenia przez spadające materiały, narzędzia.	Wykonywanie robót na dwóch kondygnacjach w tym samym pionie.	X			Stosować daszki ochronne pomiędzy kondygnacjami, na których przeprowadza się roboty tynkarskie w tym samym pionie oraz kaski, rękawice i obuwie ochronne.
		Załamanie rusztowania.	Przeciążenie nadmiarem materiałów, nierównomierne rozmieszczenie.	X			Dostarczać częściej ale w mniejszych ilościach materiał na rusztowania, oraz równomierne rozmieszczenie.
	Roboty tynkarskie	Poślizgnięcie się, potknięcie.	Rusztowanie zanieczyszczone zaprawą, ogólny bałagan, źle rozmieszczony materiał.	X			Utrzymać ład i porządek na rusztowaniu, zachować koncentrację. Stosować szelki zabezpieczające.
		Zachlapanie oczu, ciała wapnem lub cementem.	Pośpiech, brak koncentracji podczas pracy, przypadek.	X			Stosować środki ochrony osobistej, rękawiczki, okulary bezbarwne. Szerokość stanowiska pracy minimum 0,7m.
		Duże ciężary.	Ręczne przenoszenie dużych ciężarów, wymuszona pozycja ciała.			X	Stosować środki ochrony osobistej, nie przeciążać kręgosłupa. Przenosząc duże ciężary stosować urządzenia mechaniczne
		Zaczadzenie.	Dosuszanie zamkniętych pomieszczeń koksownikami.	X			W zamkniętych pomieszczeniach nie stosować koksowników.

c.d. tabeli 5.13.

1	2	3	4	5	6	7
Roboty ziemne	Utrata stateczności skarpy.	Obsunięcie się maszyny (koparki) w głąb wykopu.	X			Maszyna min. 0,6m.od krawędzi odłamu, robotnicy poza strefą pracy maszyny.
				Przepływ wody, wypłukanie, podcięcie podstawy wykopu.	X			Wykonać spadki w celu odpływu wód opadowych, sprawdzić wykop po dłuższej przerwie w pracy.
				Podcięcie stoku wzgórza wykopem.	X			Zapoznać się z warunkami geologicznymi na terenach osuwiskowych.
			Utrata stateczności maszyny (koparki)	Obsunięcie skarpy	X			Maszyna min. 0,6m. od krawędzi odłamu.
				Pokłady iłów i występowanie kurzawki.	X			Nie wykonywać prac z dna wykopu gdy występują pokłady iłu Wykonać badania geologiczne.
		Uderzenie ruchomą częścią maszyny (łyżką koparki).	Nie zachowanie bezpiecznej odległości podczas pracy maszyny.	X			Wyznaczenie i oznakowanie strefy niebezpiecznej w obrębie pracującej maszyny.
		Spadające bryły ziemi, kamienie.	Siła grawitacji.	X			Składowanie urobku min. 0,6m od krawędzi wykopu.
		Wpadnięcie do wykopu.	Przebywanie w pobliżu krawędzi wykopu (po zmroku).	X			Ustawić balustradę wysokości 1,1m. w odległości min.1m. od krawędzi wykopu, oświetlić w nocy.
		Występowanie niewypałów.	II wojna światowa, byłe poligony wojskowe.	X			Współpraca z saperami w strefie prawdo- podobnego wystąpienia niewypałów.
		Przewody energetyczne.	Prąd elektryczny o wysokim napięciu.	X			Dokumentacja wykopu uzgodniona z ZUD-em, wyposażenie koparki w sygnalizator napięcia.
		Hałas, ultradźwięki małej częstotliwości	Pracujące maszyny, urządzenia.		X		Stosować środki ochrony osobistej (ochraniacze na uszy).
		Drgania.	Wibracje maszyn (obsługa młota udarowego).		X	X	Badania okresowe co 5 lat, monitorowa- nie ewentualnej choroby wibracyjnej.
	Praca na wysokości	Upadek	Poślizgnięcie się drabiny, wyłamanie się szczebla.	X			Stosować zabezpieczenia przed poślizgnięciem się stóp drabiny dbać o dobry stan techniczny drabin.
				Rozsunięcie się ramion drabiny.	X			Wyposażyć drabiny w cięgno lub pręt zabezpieczający przed rozsunięciem się ramion.
				Przechodzenie z pomostu na pomost.	X			Nie łączyć pomostów, wprowadzić dodatkowe zabezpieczenia, zwiększyć dyscyplinę pracy.
				Podmuchy wiatru, złe warunki atmosferyczne.	X			Wstrzymać pracę przy wietrze większym niż 10 m/s oraz opadach deszczu i śniegu.
				Poślizgnięcie się, potknięcie.	X			Utrzymać ład i porządek na rusztowaniu, zwiększyć koncentrację i ostrożność.
		Porażenie piorunem.	Wyładowania atmosferyczne.	X			Uziemić rusztowanie oraz wyposażyć w instalację odgromową.
		Porażenie prądem.	Prąd elektryczny.	X			Wyłączyć napięcie w linii napowietrznej w strefie niebezpiecznej pracy urządzeń.
		Uszkodzenie konstrukcji rusztowania.	Przeciążenia.	X			Nie przekraczać dopuszczalnego udźwigu przewidzianego instrukcją producenta.
				Nierównomierne obciążenie.	X			Nie składować materiałów w jednym miejscu.
				Utrata stateczności konstrukcji.	X			Zabezpieczyć rusztowanie przed zagłębianiem w ziemię, stosować kotwy mocujące do ściany.
		Spadające przedmioty.	Podmuchy wiatru.	X			Stosować daszki i siatki ochronne wokół rusztowań, oraz kaski w strefie zagrożenia. Nie pozostawiać materiałów i narzędzi po zakończonej pracy.
		Wady techniczne rusztowania.	Wpływy czynników atmosferycznych, starzenie się elementów konstrukcji.	X			Każdorazowo przed rozpoczęciem prac sprawdzić stan techniczny konstrukcji rusztowania.

c.d. tabeli 5.13.

1	2	3	4	5	6	7
Roboty zbrojarskie	Przygniecenie.	Transportowane zbrojenie.	X			Nie podchodzić do transportowanego zbrojenia znajdującego się więcej niż 0,5 m nad ziemią.
				Nie kontrolowany upadek zbrojenia.	X			Nie zrzucać elementów zbrojenia z dużej wysokości.
				Przewrócenie się stołu montażowego.	X			Stoły montażowe muszą być przytwierdzone do podłoża i stabilne.
			Upadek.	Prace na wysokości.	X			Stosować zabezpieczenia np. szelki , balustrady, zachować szczególną ostrożność podczas pracy.
				Niestabilne elementy konstrukcji budowlanej.	X
			Kontakt z materiałami o ostrych krawędziach.	Zerwanie drutu podczas prostowania.	X			Trasę z obu stron toru wyciągowego zabezpieczyć ogrodzeniem.
				Własności sprężynujące drutu podczas cięcia	X			Przy cięciu mechanicznym odległość ręki od ostrza >0,5m.
		Używanie mechanicznych narzędzi ręcznych.	Opiłki, wióry, odcięte kawałki zbrojenia.	X	X		Stosować okulary, rękawice. Stanowiska pracy oddzielić siatką o wysokości 1 m i o oczkach nie większych niż 20 mm.
		Wymuszona pozycja ciała.	Przenoszenie długich, ciężkich elementów.			X	Do przenoszenia stosować odpowiednie chwytaki i podnośniki mechaniczne.
		Potknięcia.	Wystające części zbrojenia.	X			Zachować ostrożność podczas pracy.
	Roboty betonowe	Zawalenie się konstrukcji.	Ciężar masy betonowej	X			Równomiernie oraz z wysokości mniejszej niż 1m.wylewać masę betonową na deskowanie. Rozdeskować strop tylko na pisemne polecenie kierownika budowy.
		Przygniecenie.			X
		Wysoka temperatura.	Para wodna.	X	X		Podgrzewając lub naparzając materiały zabezpieczyć pracowników. Naprawa instalacji parowej tylko po uprzednim wyłączeniu i ostudzeniu instalacji.
		Porażenia prądem.	Prąd elektryczny wysokiego napięcia.	X			Podgrzewać prądem elektrycznym beton, kruszywa zgodnie z instrukcją. Teren ogrodzić, oznakować i oświetlić w nocy.
	Roboty rozbiórko-we	Przygniecenie.	Niekontrolowane zawalanie ściany, stropu.	X			Nie wolno podcinać i podkopywać przewracanych ścian. Roboty rozbiórkowe wykonywać na podstawie dokumentacji.
		Uderzenie.	Spadające cegły, gruz, płyty.	X			Przerwać pracę gdy prędkość wiatru przekracza 10m/s, odgrodzić strefę niebezpieczną i oznakować tablicami.
		Pyły.	Suche, pyliste elementy rozbieranej konstrukcji.		X	X	Stosować środki ochrony osobistej (okulary, maski ).
		Upadek z wysokości.	Potknięcie, utrata stateczności konstrukcji, nie zachowanie ostrożności.	X			Stosować zabezpieczenia w postaci: szelek lub amortyzatorów bezpieczeństwa, lin.
		Grzyby, pleśnie.	Zarodniki.			X	Stosować maski ochronne.
	Wyburzanie z użyciem materiałów wybuchowych	Wybuch.	Nie przewidziana eksplozja.	X			Zabezpieczyć środki inicjowania wybuchu, środki zapalające oraz ograniczyć dostęp do MW
		Drgania, wstrząsy.	Fala parasejsmiczna.	X	X	X	Sprawdzić podłoże geologiczne.
		Nadciśnienie.	Wynik odpalenia ładunku wybuchowego	X	X		Dokładnie określić, oznakować zabezpieczyć strefę niebezpieczną, stosować dźwiękowe sygnały ostrzegawcze.
		Odłamki.			X
		Zasypanie.	Niezamierzony kierunek upadku konstrukcji	X
	Roboty spawalni-cze	Promieniowanie nadfioletowe.	Spawanie elektryczne, gazowe.		X	X	Stosować środki ochrony osobistej, osłony przy stanowisku, maskę spawalniczą itd.
		Pyły, dymy.				X	X	Stosować środki ochrony osobistej, wietrzyć stanowisko pracy.
		Odpryski.					X	Stosować środki ochrony osobistej, fartuch spawalniczy, rękawice ochronne.
		Pożar, wybuch.			X			Zachować ostrożność zwłaszcza przy spawaniu gazowym, dbać o stan techniczny urządzeń.
		Porażenie prądem.			X			Stanowisko pracy oraz przedmiot spawany - uziemić.

c.d. tabeli 5.13.

1	2	3	4	5	6	7
Roboty spawalni-cze	Promieniowanie nadfioletowe.	Spawanie elektryczne, gazowe.		X	X	Stosować środki ochrony osobistej, osłony przy stanowisku, maskę spawalniczą itd.
			Pyły, dymy.			X	X	Stosować środki ochrony osobistej, wietrzyć stanowisko pracy.
			Odpryski.				X	Stosować środki ochrony osobistej, fartuch spawalniczy, rękawice ochronne.
			Pożar, wybuch.		X			Zachować ostrożność zwłaszcza przy spawaniu gazowym, Dbać o stan techniczny urządzeń.
			Porażenie prądem.		X			Stanowisko pracy oraz przedmiot spawany - uziemić.
	Roboty ciesielskie, stolarskie	Uderzenie.	Spadające przedmioty.	X			Wyposażyć w zasobniki na narzędzia ręczne, kaski.
		Upadek.	Praca na drabinach.	X			Stosować drabiny do wysokości 3m w dobrym stanie technicznym.
		Wybuch, pożar.	Trociny, pył.	X			Systematycznie usuwać trociny wietrzyć pomieszczenia.
		Używanie mech. narzędzi ręcznych	Odpryski drewna, odrzut materiału obrabianego.	X			Stosować środki ochrony osobistej, zwiększyć ostrożność. Stosować osłony.
		Pyły.	Cięcie , obróbka drewna.		X	X	Stosować środki ochrony osobistej, okulary, maski przeciwpyłowe.
		Porażenie prądem.	Przecięcie przewodu.	X			Podczas pracy zwracać uwagę na ułożenie przewodów elektrycznych.
		Środki chemiczne.	Impregnowanie drewna.		X	X	Stosować środki ochrony osobistej, okulary, maski, odzież ochronną, kremy.
	Roboty dekarskie i izolacyjne	Upadek.	Roboty na skraju dachu (obróbki blacharskie), duże pochylenia.	X			Wykonać stałe lub przenośne mostki lub kładki oraz stosować szelki zabezpieczające i balustrady.
		Uderzenie.	Stosowanie prostych, prymitywnych urządzeń transportowych	X			Kontrolować stan techniczny urządzeń transportowych, stosować dopuszczalne obciążenia, używać kaski ochronne.
		Olśnienie.	Promieniowanie słoneczne.			X	Stosować okulary przeciwsłoneczne, kremy ochronne.
		Dymy, opary.	Podgrzewanie mas bitumicznych.			X	Kotły do podgrzewania zaopatrzyć w pokrywy, stosować środki ochrony osobistej.
		Potknięcia, poślizgnięcia	Śliskie, nierówne powierzchnie dachu.	X			Dbać o ład i porządek, przerywać pracę na czas złych warunków atmosferycznych
	Roboty malarskie.	Upadek z drabiny.	Poślizgnięcie się drabiny, wyłamanie się szczebla	X			Stosować zabezpieczenia przed poślizgnięciem się stóp drabiny dbać o dobry jej stan techniczny.
		Zachlapanie ciała, oczu.	Stosowanie farb, lakierów, rozpuszczalników		X		Stosować środki ochrony osobistej, okulary, rękawice.
		Zatrucia.			X	X		Stosować środki ochrony osobistej, zapewnić dopływ świeżego powietrza w czasie pracy.
		Zapalenie ubrania.			X			Nie zbliżać się do źródeł otwartego ognia w ubraniu nasączonym oparami rozpuszczalnika.
		Wybuch oparów rozpuszczalników	Stosowanie farb, lakierów, rozpuszczalników	X			Używać obuwia z gumową podeszwą, nie palić tytoniu.
		Wybuch zbiornika ciśnieniowego	Stosowanie kompresora.	X			Kontrolować wartość ciśnienia oraz stan techniczny zaworu bezpieczeństwa.
	Montaż i obsługa instalacji i urządzeń elektroenergetycznych.	Porażenia prądem elektrycznym.	Nieprawidłowe posługiwanie się urządzeniami i maszynami zasilanymi prądem elektrycznym.	X			Prawidłowo zaprojektować instalację elektryczną.
						X			Konserwacja tylko przez osoby upoważnione.
						X			Bezpieczna odległość maszyn od linii energetycznych.
						X			Maszyny, urządzenia, stanowiska pracy uziemić.
						X			Przewody zabezpieczyć przed uszkodzeniami mechanicznymi.
						X			Zabezpieczyć rozdzielnice prądu elektrycznego.

5.3.2. Metodyka opracowania planu bioz

Plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na budowie jest instrukcją bezpiecznego wykonania robót budowlanych, sposobem zapobiegania zagrożeniom, oraz postępowania w przypadku wystąpienia tych zagrożeń. Celem planu jest zmniejszenie ryzyka narażenia ludzi na wypadki i ochrona zdrowia załogi podczas pracy.

Dobra organizacja placu budowy, przemyślana i dobrze zorganizowana realizacja procesów budowlanych jest podstawą zachowania bezpiecznych warunków na budowie.

Często stawiamy pytanie: czy plan bioz powinien identyfikować przepisy bhp obowiązujące na budowie?. Otóż - nie - plan bioz powinien jedynie rozwiązywać problemy techniczne i organizacyjne realizacji budowy w zgodzie z przepisami bhp.

Oznacza to, że plan ten powinien:

• identyfikować zagrożenia na placu budowy i na stanowiskach pracy,

• określać sposób przeciwdziałania wyżej określonym zagrożeniom, w tym ustalać środki techniczne i organizacyjne niezbędne do tego celu,

• ustalać strefy (miejsca) niebezpieczne i sposób ich zabezpieczenia dla ochrony ludzi, środowiska i mienia,

• identyfikować wymagania dotyczące przygotowania zawodowego załogi, ich przeszkolenia, doraźnego instruktażu, itp.;

• określać sposób przechowywania, przemieszczania, i zabezpieczenia materiałów (wyrobów, substancji) niebezpiecznych;

• określać niezbędne środki techniczne i organizacyjne przewidywane do zabezpieczenia akcji ratowniczych, udzielania pomocy technicznej i medycznej.

Plan bioz powinien uwzględniać warunki realizacji budowy. Dotyczy to w szczególności przestrzennych uwarunkowań realizacji procesów budowlanych i panujących w czasie ich wykonywania warunków klimatycznych i atmosferycznych. Powinien uwzględniać technologię i organizację robót w tym: przewidywane do wykorzystania maszyny, liczbę zatrudnionych pracowników, współbieżność procesów budowlanych, itp. Czynniki te mają wpływ na bezpieczeństwo pracowników i implikują potrzeby podejmowania czynności technicznych i organizacyjnych w celu zapewnienia przestrzegania bhp.

Każdy plan powinien mieć swoje przeznaczenie i użyteczność. Nie powinno się podejmować procesu planistycznego li tylko z przyczyn formalnych - spełnienia wymagań zapisanych w prawie (co w wielu praktycznych przypadkach ma miejsce). Planowanie jest przewidywaniem przyszłości i projektowaniem działań zabezpieczających realizację celów planującego. Dla budowy i kierownika budowy, plan bioz powinien być użyteczny w zarządzaniu. Ma zapewnić bezwypadkowe realizowanie procesów budowlanych, bezpieczne funkcjonowanie specyficznego zakładu pracy. Oprócz pomocniczych opracowań identyfikujących zagrożenia na budowie (wraz ze środkami ich przeciwdziałania), do opracowania planu bioz są potrzebne:

• plany zagospodarowania placu budowy w poszczególnych etapach cyklu budowlanego,

• harmonogram ogólny budowy i harmonogramy z nim związane (zatrudnienia, pracy maszyn, dostaw materiałów budowlanych)

• projekty wykonawcze konstrukcji i robót budowlanych,

• opisy robót budowlanych w zakresie identyfikacji technologii ich wykonania i zastosowanych maszyn (opisy takie zawarte są w specyfikacjach technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych lub w projekcie organizacji budowy).

Plany nie są czymś niezmiennym. Wraz z upływem czasu zmieniają się warunki realizacji planu, wprowadzane są zamienne rozwiązania technologiczne i organizacyjne. Implikuje to potrzebę bieżącej weryfikacji również planu bioz.

Plac budowy zmienia swój wygląd, strukturę, funkcjonalność. Pracują na nim pracownicy i sprzęt różnych firm o bardzo zróżnicowanych formach zatrudnienia i specjalizacji. Plan bioz powinien być związany z etapowaniem budowy, specjalizowanymi robotami, podwykonawcami. W opracowaniu tym powinien znaleźć się opis sposobu koordynacji prac przez podwykonawców, polecanych zabezpieczeń i rozwiązań organizacyjnych dla poszczególnych etapów realizacji budowy.

Kto powinien opracować plan bioz? Z punktu widzenia merytorycznego plan taki powinien opracować kierownik budowy. Dopuszczalne jest zlecenie opracowania planu bioz przez specjalistów bhp. Jednak powinno się to odbywać w ścisłym współdziałaniu z kierownikiem budowy. Wydaje się też, że w projektach wykonawczych (nie w projekcie budowlanym) zasadne jest zamieszczanie informacji do planu bioz. Zawierają one bowiem rozwiązania technologiczne uwarunkowane przestrzeganiem określonych wymagań w zakresie bhp. Informacje te nie będą miały znamion planu, będą jednak istotne do przewidywania zabezpieczeń technicznych i organizacyjnych w planie bioz.

Część opisowa planu bioz powinna być bardzo syntetyczna i przejrzysta. Można to uzyskać poprzez tabelaryczne ujęcie treści i stosowanie wykazów. Przykładem niech będzie, prezentowana w tabeli 5.14, struktura opracowania zasady bezpieczeństwa i ochrony zdrowia przy realizacji robót. Inne opracowania planu bioz też mogą być stabelaryzowane.

Tabela 5.14. Struktura opracowania zasady bezpieczeństwa i ochrony zdrowia przy realizacji robót

Rodzaj procesu roboczego	Termin realizacji (z harmonogramu ogólnego budowy)	Zatrudnienie robotników i maszyn (rodzaj, liczba)	Przewidywane zagrożenia	Informacja o wydzieleniu i oznakowaniu miejsca prowadzenia robót	Informacja o sposobie prowadzenia instruktażu pracowników
1	2	3	4	5	6

Aktualnie nie ma obowiązkowej formy opracowania planu bioz (za wyjątkiem tego co zostało zawarte w [23]). W celu zadośćuczynienia wymaganiom formalnym, opracowujący plan bioz, trzymają się kurczowo układu (strona tytułowa, część opisowa, część graficzna) i punktów w części opisowej, zapisanych w tym rozporządzeniu ([23]). Taka forma planu, szczególnie części opisowej, staje się mało przejrzysta, a korzystanie z niej jest utrudnione.

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia określa wymagania co do formy i treści przedmiotowego planu. Są to jednak określenia, których praktyczna implementacja prowadzi do bardzo różnych opracowań, szczególnie pod względem czytelności planu, jego odniesienia do przewidywanej organizacji wykonania procesów budowlanych i organizacji budowy. Praktycznie, każdy wykonawca budowlany ma swój wzorzec planu bioz, do którego dostosowuje każde, kolejne opracowanie tego typu.

Ważnym elementem planu jest racjonalizowanie działania w obszarze planowanym dla osiągnięcia zakładanego celu. Celem planu bioz jest zapewnienie bezpieczeństwa na budowie i ochrona zdrowia załogi. Planować mamy wszystko to, co jest niezbędne (co należy czynić), aby ten cel osiągnąć. Będą to urządzenia zabezpieczające, czynności organizacyjne i kierownicze, przygotowanie zawodowe pracowników oraz procedury dla powtarzających się sytuacji; które należy przewidzieć i zaplanować. Nie jest to zadanie łatwe. Stąd istnieje potrzeba opracowania materiałów pomocniczych, wzorców, standardów formy do planu bioz.

Planowanie bioz i organizacji budowy powinno być współbieżne, bowiem wymaga:

• określenia przedsięwzięć (czynności) bhp przez pryzmat zidentyfikowanych zagrożeń do realizacji poszczególnych procesów roboczych (robót),

• projektowania organizacji budowy (w wymiarze czasowo-przestrzennym) z uwzględnieniem zachowania warunków bezpieczeństwa.

Postuluje się potrzebę opracowywania projektu organizacji budowy (przez uprawnione osoby), a w nim zasad bhp. Tak bowiem, jak wymagamy opracowania projektu budowlanego przez uprawnione osoby dla bezpieczeństwa budowli, tak powinniśmy wymagać opracowania projektu organizacji budowy przez uprawnione osoby dla bezpieczeństwa wykonawstwa.

Proces opracowania planu bioz przedstawiono w tabeli 5.15.

Tabela 5.15. Proces planowania bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dla budowy [11].

Lp.	Podstawy merytoryczne	Planowanie technologiczno-organizacyjne	Planowanie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia
1	2	3	4
1.	Projekt budowlany, ustalenia inwestora	Identyfikacja inwestycji, inwestora, wykonawców (podwykonawców) robót, osób funkcyjnych.	Opracowanie strony tytułowej planu bioz.
2.	Projekt budowlany, projekty wykonawcze, projekt zagospodarowania działki lub terenu.	Koncepcja realizacji budowy: identyfikacja robót budowlanych w zakresie technologii, zakresu i kolejności wykonania; koncepcja zagospodarowania placu budowy na etapie robót ziemnych, konstrukcyjnych, wykończeniowych.	Opracowanie wstępu części opisowej planu bioz, zawierającego: zakres robót i kolejność realizacji obiektów, wykaz obiektów do adaptacji lub rozbiórki, wskazanie elementów zagospodarowania placu budowy, które mogą stwarzać zagrożenia.
3	Projekt budowlany, projekty wykonawcze (z informacją do planu bioz), przepisy bhp, zestawienia zagrożeń (np. tab.2)	Harmonogram ogólny budowy i harmonogramy z nim związane (zatrudnienia, pracy maszyn, dostaw materiałów masowych, itp.)	Opracowanie zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia przy realizacji robót (c.d. cz. opisowej), w szczególności: informacji dotyczącej przewidywanych zagrożeń występujących podczas realizacji robót (skalę i rodzaj zagrożeń oraz miejsce i czas ich wystąpienia), informacji o wydzieleniu i oznakowaniu miejsca prowadzenia robót, informacji o sposobie prowadzenia instruktażu pracowników przed przystąpieniem do realizacji robót szczególnie niebezpiecznych.
4	Przepisy bhp, ustalenia z podwykonawcami, Harmonogram ogólny budowy,	Plan zagospodarowania placu budowy,	Opracowanie zasad bezpieczeństwa przy wykorzystywaniu na budowie środków niebezpiecznych (c.d. cz. opisowej), w szczególności określenie sposobu przechowywania i przemieszczania materiałów, wyrobów, substancji oraz preparatów niebezpiecznych.
5	Harmonogram ogólny budowy, plan zagospodarowania placu budowy, Katalogi urządzeń i wyposażenia bhp		Opracowanie wykazu środków technicznych i organizacyjnych zapobiegających niebezpieczeństwom w strefach zagrożeń (c.d. cz. opisowej) - wskazanie środków technicznych i organizacyjnych zapobiegających niebezpieczeństwom w strefach szczególnego zagrożenia
6	Plan zagospodarowania placu budowy, dokumentacja budowy, maszyn i urządzeń technicznych.		Opracowanie wykazu dokumentacji i miejsca jej przechowywania.
7	Projekty wykonawcze, plany zagospodarowania placu budowy.	Weryfikacja planów zagospodarowania placu budowy	Część graficzna planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.

5.4.Wspomaganie komputerowe projektowania zagospodarowania placu
budowy

W dzisiejszych czasach nie można wyobrazić sobie pracy inżyniera (projektanta) bez wykorzystania techniki komputerowej. W projektowaniu zagospodarowania placu budowy trzeba korzystać z wielu programów, ponieważ ciągle jest brak jednego programu obsługującego ten proces. Do projektowania przydatne są takie aplikacje jak:

• edytor tekstu (np. Microsoft Word,);

• arkusz kalkulacyjny (np. Microsoft Excel,);

• baza danych (np. Microsoft Access);

• programy do rysowania (np. AutoCad, MegaCad);

• programy do kosztorysowania (np. Norma, Zuzia);

• programy do harmonogramowania (np. Planista, Microsoft Project);

Potrzeba wprawnej obsługi tych aplikacji uzupełniona powinna być umiejętnością wyszukiwania potrzebnych informacji w Internecie.

Projektanci mają przygotowane bazy danych, arkusze kalkulacyjne, biblioteki elementów graficznych usprawniających proces projektowania zagospodarowania placu budowy. Przedstawiamy krótką informację o bazie danych maszyn, urządzeń i sprzętu występującego na placu budowy (w programie Microsoft Access 2003 PL) oraz o arkuszach kalkulacyjnych do wyliczania zapotrzebowania budowy na wodę i prąd (w programie Microsoft Excel 2003 PL).

Baza danych elementów wchodzących w skład zagospodarowania placu budowy

Baza danych może być wykorzystana podczas procesu projektowania zagospodarowania placu budowy, bądź też do doboru maszyn i urządzeń. Została ona podzielona na trzy grupy: maszyny, urządzenia i sprzęt. Strukturę bazy przedstawia rysunek 5.14.

W kolejnych pojawiających się oknach mamy do wyboru trzy przyciski, które są przypisane do odpowiednich grup maszyn, urządzeń i sprzętu budowlanego.

Rys. 5.14. Struktura bazy danych „Maszyny budowlane”.

Elementem docelowym jest zobrazowanie danej maszyny, urządzenia (ich parametrów) w jednym oknie. Przykłady przedstawiono na rysunkach 5.15. do 5.17.

Rys. 5.15. Charakterystyka maszyn budowlanych w bazie danych.

Rys. 5.16. Charakterystyka sprzętu budowlanego w bazie danych.

Rys. 5.17. Charakterystyka urządzeń budowlanych w bazie danych.

Arkusze kalkulacyjne do wyliczania zapotrzebowania na wodę i prąd

Program ma zastosowanie do planowania zapotrzebowania wody i energii elektrycznej na placu budowy. Składa się z trzech zakładek do obliczeń i dwóch do sporządzania raportów. Za jego pomocą możemy wyliczyć:

• zapotrzebowania na wodę dla różnych rodzajów robót z uwzględnieniem współczynnika nierównomierności poboru;

• zapotrzebowania wody na cele sanitarno-bytowe;

• przekroje rur wodociągowych;

• mocy silnika pompy (w przypadkach poboru wody z własnego źródła);

• zapotrzebowania na energię elektryczną do oświetlania;

• mocy znamionową silników elektrycznych maszyn i urządzeń budowlanych z uwzględnieniem niejednoczesności ich pracy;

• jak również sporządzić raporty:

• zużycia wody

• określania kategorii budowy, współczynnika mocy i trybu pracy;

• mocy pozornej stacji transformatorowej lub zespołu prądotwórczego;

Woda

Arkusz ten składa się z trzech części: pierwsza zawiera dane wejściowe potrzebne do dalszych obliczeń, druga służy do obliczeń zapotrzebowania wody, a trzecia pozwala dokonać dodatkowych obliczeń.

Rys. 5.18. Dane wejściowe w arkuszu kalkulacyjnym Woda.

Rys. 5.19. Tabela Zużycie wody na cele produkcyjne w arkuszu kalkulacyjnym Woda.

Przycisk „Sporządź raport zużycia wody” uruchamia makro. Powoduje ono przełączenie do arkusza „Woda - raport” i wyświetlenie w nim raportu na temat zapotrzebowania wody.

Przycisk „Usuń wszystkie dane” uruchamia makro, które kasuje wszystkie wpisy wprowadzone w tym arkuszu przez użytkownika.

Poniżej obszaru „Danych wejściowych” znajduje się część tabelaryczna obliczająca zużycie wody na cele produkcyjne i sanitarno bytowe.

W każdej z białych komórek w kolumnie o nazwie „Zużycie wody…” pojawia się okienko z podpowiedzią dotyczącą zużycia wody na zrealizowanie 1 jednostki danej potrzeby. Podpowiedź ta zawiera minimalne i maksymalne wartości przyjęte z tablic. Wpisanie liczby z tego przedziału powoduje formatowanie komórki: czcionka zostaje pogrubiona, a tło komórki wypełnia się na seledynowo. Istnieje możliwość wpisania własnej wartości spoza zakresu wyświetlonego w podpowiedzi. Wtedy komórka wypełnia się na czerwono, a kolor czcionki zostaje zmieniony na biały.

Kolejna kolumna także służy do wpisywania danych. Określa się w niej wielkość produkcji dziennej wyrażoną w jednostkach z wcześniejszej kolumny .

W kolumnie „Całkowite zużycie wody” obliczone zostaje całkowite zużycie wody dla danej potrzeby przemnożone przez współczynnik K. Wartość w tym polu zostanie policzona tylko w przypadku wpisania danych w dwóch poprzednich kolumnach.

Po każdym dziale pojawia się podsumowanie zużycia, a na samym dole łączne zużycie na cele produkcyjne Poniżej przedstawione jest okno z opisanymi sytuacjami.

Rys. 5.20. Podpowiedzi w tabeli danych i obliczeń w arkuszu kalkulacyjnym Woda.

Druga tabela „Wskaźniki zużycia wody na cele sanitarno-bytowe” służy do obliczania zapotrzebowania wody na te cele. Zastosowano tu te same zasady formatowania komórek co w poprzedniej tabeli.

Rys. 5.21. Tabela Zużycie wody na cele sanitarno-bytowe w arkuszu kalkulacyjnym Woda.

Trzecią część arkusza służy do obliczania przekrojów rur wodociągowych oraz mocy silnika pompy (jeśli zachodzi taka potrzeba).

Pierwsze i drugie pole do wpisywania danych zawierają podpowiedzi. Po wpisaniu prędkości wody pojawia się obliczona średnica rur, a po wypełnieniu dwóch dalszych pól dodatkowo obliczane są straty ciśnienia w sieci.

Rys. 5.22. Pole Przekroje rur wodociągowych w arkuszu kalkulacyjnym Woda.

Poniżej znajduje się część służąca do obliczania mocy silnika pompy, w przypadku poboru wody z własnego źródła.

Rys. 5.23. Pole Moc silnika pompy w arkuszu
kalkulacyjnym Woda.

Komórki dotyczące pracy użytecznej, współczynnika strat oraz zapasu zawierają wskazówki. Po wpisaniu wszystkich danych arkusz oblicza moc silnika pompy.

Rys. 5.24. Wydruk raportu zużycia wody z arkusza kalkulacyjnego Woda.

Arkusz ten stanowi gotowy do wydruku raport dotyczący zapotrzebowania na wodę. W arkuszu tym znajduje się też przycisk „Usuń wszystkie dane”. Uruchamia on makro, które powoduje przejście do arkusza Woda i skasowanie w nim wszystkich wpisów. Pełen wygląd raportu otrzymamy włączając podgląd wydruku. W nagłówku raportu znajduje się informacja, kiedy został sporządzony.

Prąd

W arkuszu tym znajduje się tabela, która składa się z dwóch części. Pierwsza część służy do obliczania zapotrzebowania na energię do oświetlania miejsc otwartych, a druga miejsc zamkniętych. Tak jak w poprzednim arkuszu, tu również zastosowano formatowanie warunkowe komórek. W kolumnie dotyczącej zapotrzebowania dla każdej komórki pojawia się podpowiedź. Obok tabeli znajduje się przycisk „Usuń wszystkie dane”, który uruchamia makro. Powoduje ono usunięcie wszystkich wpisów dokonanych przez użytkownika w tym arkuszu.

Rys. 5.25. Fragment arkusza kalkulacyjnego zapotrzebowania energii elektrycznej do oświetlenia zewnętrznego i wewnętrznego placu budowy.

W omawianym arkuszu znajduje się tabela, którą możemy policzyć znamionową moc silników i urządzeń budowlanych. Dane z tego arkusza pozwolą później na obliczenie wskaźnika mocy cos ϕ i określenia kategorii budowy. W czwartej kolumnie znajdują się współczynniki jednoczesności pracy silników. Domyślnie wartości w tej kolumnie wynoszą 1. W zależności od wybranej liczby maszyn współczynnik zmienia swoją wartość, np. dla 2 wyciągów przyściennych wynosi on 1,0, a dla 3 już 0,9. Współczynnik jednoczesności pracy dla 4 wyciągów szybowych równy jest 0,9, a dla 6 urządzeń wynosi 0,75.

Rys. 5.26. Fragment arkusza kalkulacyjnego zapotrzebowania energii elektrycznej do zasilania silników elektrycznych maszyn i urządzeń budowlanych.

Arkusz ten zestawia najważniejsze dane dotyczące zapotrzebowania na energię elektryczną. Dodatkowo określa kategorię budowy i współczynnik mocy cos ϕ. Jeżeli budowa zostanie zaklasyfikowana do III lub IV kategorii, pojawia się informacja o konieczności sporządzenia szczegółowych harmonogramów zapotrzebowania na energię elektryczną w poszczególnych okresach doby.

Arkusz jest chroniony przed zapisem i służy tylko do wydruku.

Arkusze kalkulacyjne i bazy danych są najprostszymi możliwościami wspomagania komputerowego prac projektowych. Mogą one znacznie usprawnić procesy analityczne i opracowanie dokumentów - głównie o charakterze zestawieniowym.

Językiem projektanta jest rysunek. Również w planowaniu zagospodarowania placu budowy główne miejsce zajmuje plan graficzny. Programy do opracowania rysunków budowlanych nie mają specjalnych modułów (bibliotek) do tworzenia tego rodzaju planów.
A szkoda, bo ujednoliciłoby to formę graficzną tych opracowań, zapewniłoby większą czytelność tego typu planów, wpłynęłoby na możliwość standaryzacji planu bioz - jako opracowania bardzo zbliżonego do planu zagospodarowania placu budowy.

W komputeryzacji planowania zagospodarowania placu budowy nie można zapomnieć o aplikacjach służących do kosztorysowania i harmonogramowania robót budowlanych. Ich użyteczność jest tu bezsporna głównie do oceny wyników projektowania (placu budowy).

Literatura

1. Bodziony B., Dziwiński R., Gniadzik P., Przepisy techniczno-budowlane, Polskie Centrum Budownictwa, Warszawa 1998

2. Czyżniewski K., Dudziński A., Siennicki A.: Ekonomika i organizacja budownictwa. WSiP, Warszawa 1974

3. Dyżewski A. Technologia i organizacja budowy t 1 i 2. Arkady. Warszawa 1989/91

4. Dłużewski Z., Wojtas S., Stojak S., Wieczorek Z., Poradnik inwestora budowlanego, wydawnictwo Wiedza i praktyka, Warszawa 2004.

5. Gilewicz Antoni: Plan Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia (BIOZ) oraz rodzaje robót stwarzających zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi. Budownictwo i Prawo 5/2002.

6. Główny Urząd Statystyczny, Wypadki przy pracy 2001 r., Informacje i opracowania statystyczne GUS, Warszawa 2002

7. Jaworski K.M., Metodologia projektowania realizacji budowy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.

8. Jaworski K. M.: Podstawy organizacji budowy. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.

9. Jaworski K., Zagospodarowanie placu budowy domu jednorodzinnego i małego osiedla. Arkady, Warszawa 1989.

10. Marcinkowski R., Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia na placu budowy, Przegląd Budowlany Nr 7/8 2004 r - (cz.I); Przegląd Budowlany Nr 9 2004 r - (cz.II).

11. Marcinkowski R., Metodyka opracowania planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dla budowy, Przegląd Budowlany Nr 7-8/2005, str. 56 - 65.

12. Mirski J., Organizacja budowy . WSiP S.A. Warszawa 1999.

13. Praca zbiorowa pod red. Widery J., Przygotowanie budowy wykonywanej nowoczesnymi technologiami. Poradnik. Warszawskie Centrum Postępu Techniczno-Organizacyjnego Budownictwa PZITB Oddział Warszawski, Warszawa 1998.

14. Praca zbiorowa pod red. Pliszki E., Vademecum Budowlane, Arkady, Warszawa 2001.

15. Praca zbiorowa, Poradnik majstra budowlanego. Arkady, Warszawa 2003, 2004.

16. Praca zbiorowa pod red Ujmy A., Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych,. Wyd. VERLAG DASHOFER Sp. z o.o., Warszawa 2005.

17. Rowiński L., Organizacja i ekonomika w budownictwie. Część I : Organizacja i planowanie w budownictwie. PWN. Warszawa 1975

18. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawność psychofizycznej, Dz. U. 1966 r. poz. 287.

19. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r w sprawie rodzajów prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby, Dz. U. 1996 r. poz. 288.

20. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, Dz. U. Nr 62, poz.285.

21. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, Dz. U. 2003 r. Nr 169 poz. 1650 (jednolity tekst ogłoszony w Obwieszczeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 r).

22. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych, Dz. U. 2003 r. Nr 47, poz. 401.

23. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz.U. 2003. Nr 120.1126)

24. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 26 czerwca 2002 r. w sprawie dziennika budowy, montażu i rozbiórki, tablicy informacyjnej oraz ogłoszenia zawierającego dane dotyczące bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia (Dz.U. Nr 108 z. 953 z dnia 17 lipca 2002 r.)

25. Rozporządzenie ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy, Dz. U. Nr 191, poz. 1596.

26. Sprawozdanie Głównego Inspektoratu Pracy z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w roku 2001, strona internetowa www. pip.gov.pl

27. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94.

28. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, Dz. U. z 2000 r. Nr 106, poz. 1126, z późn. zm.

29. Internet: www.sky.s64.pl

30. Internet: www.ii.uni.wroc.pl

31. Internet: www.wolsztyn.pl

32. Internet: www.fct.put.poznan.pl

33. Internet: www.marvipol.pl

34. Internet: www.tbs.chojnice.pl

35. Internet: www.zmuda.pl

36. Internet: www.containex.com

37. Internet: www.ciop.pl

Roman Marcinkowski

5. Projektowanie zagospodarowania placu budowy

46

1

---