Troska o losy kraju w lit renesansu.
W utworach odrodzenia pojawiał się często temat państwa, bowiem szlachta w latach czterdziestych XVI w toczyła walkę o reformy państwa, nie tylko na sejmach ale także poza granicami polskimi. Dorobek poetów i pisarzy renesansowych obfituje w różne ujęcia społeczne i dotyczącej państwa tematyki. Postawy patriotyczne wykazują niemal wszyscy humaniści.
Najbardziej liczącym się głosem w tej społecznej dyskusji był program A.F.Modrzewskiego, któremu potomni nadali przydomek „ojca polskiej myśli dramatycznej". Jego słynne dzieło „O naprawie Rzeczypospolitej" ujmuje i opisuje ową poprawę kraju w pięciu dziedzinach: o obyczajach, o prawach, o wojnie, o kościele, o szkole. Szczególną role przypisuje Modrzewski działaniu w kraju prawa sprawiedliwego i równo traktującego wszystkich obywateli. Odważnie i bardzo nowocześnie rozumiał też funkcją państwa. Żądał silnej i mocnej władzy kontrolnej. Domagał się ujednolicenia miar i wag, chciał chronić biednych przed krzywdą i wyzyskiem. Proponował zakładanie instytucji opiekuńczo charytatywnych, ostro potępiał wojny zaborcze, dopuszczał tylko wojny w obronie niepodległości.
Podobną lecz jeszcze bardziej przesyconą emocją wymowę posiadają „Kazania sejmowe" Ks.
Piotra Skargi. Ten „Kaznodzieja złotousty" jako zwolennik reform politycznych planowanych przez Zygmunta III Wazę ostro potępia egoizm szlachty, zaniedbanie przez nią obowiązku obrony granic, trwonienie bogactw i niezgodę wewnętrzną. Broni łady, porządku społecznego i wiary przywołując sześć chorób gnębiących ojczyznę, porównuje ją do tonącego okrętu do którego przez dziury dostaje się woda. Przyzywa więc do ratowania kraju, bo ojczyzna to matka wobec której każdy ma obowiązek troski i opieki.
O losy Rzeczypospolitej troszczył się też Mikołaj Rej. Już w „Żywocie człowieka poczciwego" wspomniał o obowiązkach obywatela. Ale troskę o kraj, o jego społecznej krzywdzie odnajdujemy przede wszystkim w „ Krótkiej rozprawie między trzema osobami Panem, Wójtem a Plebanem". Tu właśnie Rej wyjaśnia nieprawidłowości jakie zagrażają w panujących stosunkach społecznych. Utwór jest krytyką. Pleban nie wypełnia kapłańskich obowiązków lecz myśli o zysku, pan z kolei myli o urzędach, zabawach i majątku, źle sprawuje się w sejmie,
W sprawach państwa i narodu głos zabrał Jan Kochanowski w utworach pt „Zgoda", „Satyr". W pierwszym gani społeczeństwo za waśnie religijne, wyraża też troskę o przyszłość państwa, zwracając uwagę na tureckie zagrożenie. W „Satyrze" podejmuje problem obrony państwa i drwi ze szlachty, że z rycerzy zmienili się w kupców. Problem zjednoczenia ojczyzny i obrony jej bezpieczeństwa poeta podejmuje w pieśni „Wieczna sromota", „O spustoszeniu Podola”. Z ogromnym sarkazmem i ironią wytyka szlachcie jej opieszałość brak zorganizowania armii żołnierzy, która strzegła by granic i bezpieczeństwa państwa. Z piękna nauką zwraca się Kochanowski do narodu w pieśniach „O chacie", „O dobrej sławie". W pierwszej mówi że cnota jest wartością samą w sobie i nie można za nią oczekiwać nagrody, to ona zachęca do ofiar wobec ojczyzny, za które Bóg nagradza. W drugim natomiast omawia poeta obowiązki Polaka wobec Ojczyzny. Uważa że każdy powinien wedle swoich możliwości służyć dobru publicznemu. Ludzie wykształceni powinni strzec dobrych obyczajów, zabiegać o ład i porządek w państwie, natomiast ci których Bóg obdarzył męstwem i siłą mają obowiązek podjęcia walki w obronie kraju. Tę koncepcję patriotyzmu realizuje piękny wzorzec patrioty stworzony przez Kochanowskiego w postaci Antenora - jednego z bohaterów „Odprawy Posłów greckich". W „Odprawie..." poeta nie tylko krytykuje parlament Polski i oskarża posłów o brak odpowiedzialności za sprawy państwa, ale potępia też niezdecydowanie króla, opowiadającego się po stronie większości posłów, którzy decydują o zatrzymaniu Aekny.