• Układ Rh

Stanowi najbardziej złożony układ grupowy u człowieka. Obecnie wyróżnia się w jego obrębie 49 antygenów. Nazwa układu pochodzi od gatunku małp Rhesus, od których po raz pierwszy uzyskano krwinki Rh+. Antygeny Rh występują tylko na krwinkach czerwonych. Pojawiają się około 6 tygodnia życia płodowego i od samego początku wykazują dużą immunogenność. W układzie Rh występuje 5 głównych antygenów:

• antygen D - genotypy DD lub Dd; allel d jest genem niemym i genotyp dd nie koduje żadnego antygenu;

• antygen C - genotypy CC lub Cc;

• antygen c - genotyp cc;

• antygen E - genotypy EE lub Ee;

• antygen e - genotyp ee;

Najistotniejszym i najbardziej immunogennym w tym układzie jest antygen D. Z tego powodu osoba, która ma na powierzchni erytrocytów antygen D określa się mianem Rh+, bez względu na obecność pozostałych antygenów tego układu.

Czynnik Rh to nic innego jak kolejny „ogonek” na krwince. Z tym, że w układzie AB0 „ogonkiem” jest cukier. Czynnik Rh to białko.

Podobno nawet kilka białek, ale najsilniej immunogenne spośród nich nazywa się „D” i to jego obecność warunkuje to, że jesteśmy Rh-dodatni (lub brak, że Rh-ujemni).

Dziedziczy się prosto: jednogenowo, dominująco. Czyli po ludzku: całe białko jest kodowane jednym genem. Jak zwykle - mamy w genomie podwójny zestaw genów, (nitkę od mamusi i nitkę od tatusia), i mamy dwa miejsca, gdzie to białko jest zakodowane, lub gdzie jest informacja „puste”.

Kto co ma? (fenotyp)

Duże D oznacza, że białko jest kodowane, czyli będzie wytwarzane w organizmie, małe d że pusto, niemy gen, białka nie będzie.

Osoba która ma:

DD - ma białko, osoba jest Rh+

Dd - ma białko, bo wystarczy gen z jednej nici, żeby się pojawiało na krwince - wiec osoba jest Rh+

dd - nie ma żadnego genu kodującego białko, więc osoba jest Rh-

Tylko osoby z dwoma niemymi genami są Rh-.

Dwie osoby Rh+ mogą mieć dziecko Rh- (jeśli są obie Dd i Dd, i dziecku się wylosuje dd)

Dwie osoby Rh- mają tylko dzieci Rh- (dd i dd daje dd, nie ma skąd przyjść D, chyba że od listonosza albo na skutek zamiany noworodków).

15 % populacji ma Rh-. Rzeczywiście częściej jest Rh+ 85%.

• Słaby antygen D

Istnieje również odmiana w obrębie układu Rh określana mianem słabego antygenu D (Du) występująca u 1% populacji. Osoba z tą odmianą określana jest jednocześnie dawcą Rh+ i biorcą Rh−. Wówczas dochodzi do sytuacji, w której antygen D obecny na erytrocytach jest nieprawidłowy, co w przypadku przetoczenia tej osobie krwi Rh+ mogło by skutkować wytworzeniem przeciwciał przeciwko pełnowartościowym antygenom D dawcy. Z tego powodu krew tej osoby jako biorcy określa się Rh−. Kiedy natomiast osoba jest dawcą, istnieje niebezpieczeństwo wytworzenia przez biorcę przeciwciał przeciwko słabym antygenom D. Wówczas osoba jest opisywana jako dawca Rh+.

• Konflikt serologiczny

Konflikt serologiczny występuje najczęściej wtedy, gdy jest niezgodność serologiczna matki i ojca dziecka w zakresie układu Rh. Jeśli matka jest osobą Rh ujemną, ojciec Rh dodatnią, a dziecko odziedziczy czynnik Rh po ojcu, to nawet gdy bardzo mała ilość krwi dziecka przedostanie się do krwiobiegu matki, u matki wytwarzają się przeciwciała przeciw krwinkom płodu, które przechodzą przez łożysko do krwiobiegu płodu. Te przeciwciała powodują hemolizę, czyli rozpad krwinek czerwonych płodu.

W zależności od stopnia nasilenia hemolizy wyróżnia się kilka postaci choroby hemolitycznej i stosuje różne leczenie. W pierwszej ciąży, której towarzyszy konflikt serologiczny, rzadko dochodzi do powikłań, bo rzadko zdarza się, aby krew dziecka spotkała się z krwią matki. Do takiej sytuacji dochodzi najczęściej podczas porodu, ale należy pamiętać, że także po poronieniu, ciąży ektopowej oraz po zabiegach w czasie ciąży (amniocenteza, biopsja kosmówki).

Czysto hipotetycznie do immunizacji (czyli wytwarzania przez matkę przeciwciał przeciw czynnikowi Rh) może dojść również po omyłkowym przetoczeniu matce krwi Rh dodatniej.

Najczęściej do wystąpienia skutków konfliktu serologicznego, czyli do pojawienia się choroby hemolitycznej, dochodzi w kolejnych ciążach. Następstwa choroby hemolitycznej to w postaci najłagodniejszej: niedokrwistość i żółtaczka, a w postaci ciężkiej - uogólniony obrzęk lub obumarcie płodu. Nasilona żółtaczka zagraża uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego.

Profilaktyka obejmuje oznaczanie czynnika Rh u wszystkich ciężarnych. Kobiety z Rh ujemnym, u których nie wykazano przeciwciał, badanie obecności przeciwciał powtarza się w 28. tygodniu ciąży. U ciężarnych z Rh ujemnym, u których obecne są przeciwciała, badania powtarza się co 2-4 tygodnie.

Aby uniknąć skutków konfliktu serologicznego w następnej ciąży, kobiecie z czynnikiem Rh ujemnym, która urodziła dziecko z czynnikiem Rh dodatnim, nie później niż 72 godziny po porodzie podaje się immunoglobulinę anty-D.

Obecnie coraz częściej podaje się także immunoglobulinę anty-D około 28. tygodnia ciąży. Immunoglobulinę anty-D podaje się matce nie tylko po urodzeniu dziecka z Rh dodatnim, ale również po poronieniu, ciąży ekotopowej, zabiegach w okresie ciąży oraz po omyłkowym przetoczeniu krwi Rh dodatniej.

• GRUPY KRWI: A B 0

Układ A B zero to nic innego jak konkretny cukier doczepiony na powierzchni krwinki, który stymuluje wytwarzanie przeciwciał.

(Tak dokładniej to nie tylko, cukier a glikoproteina, czyli połączenie białka i cukru.)

• A - to cukier, konkretny, obecny na powierzchni krwinki

• B - to drugi cukier, inny, obecny na powierzchni krwinki.

Grupa krwi „zero” nie ma żadnego z tych cukrów. Grupa A ma cukier A, grupa B ma B, a grupa AB oba. Proste? Proste.

Skąd to się bierze?

W genach mamy zakodowane, jaką mamy grupę krwi. Dokładniej: mamy dwa miejsca w genomie, gdzie mamy zapisaną jedną informację o cukrze. Jedno na nitce od mamusi, drugie od tatusia.

Zapis może być taki:

• Cukier A i cukier A - będzie grupa krwi A.

• Cukier A i zero, czyli brak cukru - będzie grupa krwi A, bo cukier będzie wytwarzany, bo jest jedna informacja o wytwarzaniu i to wystarczy (i to właśnie jest zjawisko zwane „gen dominujący”).

• Zero i zero, dwa braki - da zero.

• Cukier A na jednej nitce, i cukier B na drugiej da grupę krwi AB.

• Zasady zgodności

Ogólny schemat zgodności grup krwi w układzie AB0.

Osoba z grupą krwi 0 może być dawcą dla pozostałych grup, osoby z grupami A i B mogą być dawcami dla osób z grupą krwi AB.

Zasady transfuzji krwi wynikają z możliwości występowania przeciwciał przeciwko antygenom różnych układów grupowych krwi. Najistotniejsze znaczenie kliniczne mają układy AB0 i Rh.

Jeżeli osoba posiada antygen określający grupę krwi (A, B lub Rh+) wówczas wytwarza przeciwciała przeciwko tylko tym antygenom, które nie występują w jego organizmie. Oznaczenie grupy krwi jako 0 lub Rh−, oznacza brak tych antygenów w organizmie, co przekłada się na możliwość wytworzenia przeciwciał przeciwko wszystkim innym antygenom obcym dla danej osoby (czyli w tym wypadku dla A, B i Rh+).

Zgodnie z tą zasadą krew grupy 0Rh− można przetoczyć każdej osobie, natomiast dawcą dla osoby z tą grupą musi być osoba o identycznej grupie krwi (0Rh−). Osoba mająca grupę ABRh+ może otrzymać dowolną krew, natomiast może być dawcą jedynie dla osoby z tą samą grupą krwi. Istnieje więc możliwość następujących wariantów zgodności dawców i biorców krwi:

Tabela zgodności grup krwi

Biorca	Dawca
		0Rh−	0Rh+	BRh−	BRh+	ARh−	ARh+	ABRh−	ABRh+
ABRh+	X	X	X	X	X	X	X	X
ABRh−	X		X		X		X
ARh+	X	X			X	X
ARh−	X				X
BRh+	X	X	X	X
BRh−	X		X
0Rh+	X	X
0Rh−	X

Ponadto podczas transfuzji krwi należy przestrzegać następujących zasad:

• przetaczana krew musi być zgodna w układzie AB0 i antygenie D układu Rh

• przed przetoczeniem wykonuje się próbę krzyżową. Podczas próby, sprawdza się, czy zachodzi aglutynacja między erytrocytami dawcy a surowicą biorcy oraz surowicą dawcy, a erytrocytami biorcy (eliminuje to błędy w określeniu grupy i konflikt serologiczny u osób z grupą „Bombay”)

• u osób u których wystąpił kiedyś konflikt serologiczny dobiera się również krew w pozostałych 4 podstawowych antygenach układu Rh i zgodną w antygenie K układu Kell

• w bardzo rzadkich przypadkach powstaje konflikt na tle niezgodności w układzie: MNSs - antygeny S i U, Kidd - antygen Ik, Kell - antygen K

• Dziedziczenie

Grupy krwi determinowane są genetycznie i dziedziczone zgodnie z charakterem ich genów.

Dziedziczenie grup krwi układu AB0

Rodzic	Rodzic
		0	A	B	AB
0	0	0 lub A	0 lub B	A lub B
A	0 lub A	0 lub A	0, A, B lub AB	A, B lub AB
B	0 lub B	0, A, B lub AB	0 lub B	A, B lub AB
AB	A lub B	A, B lub AB	A, B lub AB	A, B lub AB

Dziedziczenie grup krwi układu Rh

Rodzic	Rodzic
		DD (Rh+)	Dd (Rh+)	dd (Rh−)
DD (Rh+)	DD (Rh+)	DD lub Dd (Rh+)	Dd (Rh+)
Dd (Rh+)	DD lub Dd (Rh+)	DD lub Dd (Rh+) lub dd (Rh−)	Dd (Rh+) lub dd (Rh−)
dd (Rh−)	Dd (Rh+)	Dd (Rh+) lub dd (Rh−)	dd (Rh−)

Ogólny schemat zgodności grup krwi w układzie AB0

Tabela zgodności grup krwi

Biorca	Dawca
		0Rh−	0Rh+	BRh−	BRh+	ARh−	ARh+	ABRh−	ABRh+
ABRh+	X	X	X	X	X	X	X	X
ABRh−	X		X		X		X
ARh+	X	X			X	X
ARh−	X				X
BRh+	X	X	X	X
BRh−	X		X
0Rh+	X	X
0Rh−	X

Dziedziczenie grup krwi układu AB0

Rodzic	Rodzic
		0	A	B	AB
0	0	0 lub A	0 lub B	A lub B
A	0 lub A	0 lub A	0, A, B lub AB	A, B lub AB
B	0 lub B	0, A, B lub AB	0 lub B	A, B lub AB
AB	A lub B	A, B lub AB	A, B lub AB	A, B lub AB

Dziedziczenie grup krwi układu Rh

Rodzic	Rodzic
		DD (Rh+)	Dd (Rh+)	dd (Rh−)
DD (Rh+)	DD (Rh+)	DD lub Dd (Rh+)	Dd (Rh+)
Dd (Rh+)	DD lub Dd (Rh+)	DD lub Dd (Rh+) lub dd (Rh−)	Dd (Rh+) lub dd (Rh−)
dd (Rh−)	Dd (Rh+)	Dd (Rh+) lub dd (Rh−)	dd (Rh−)

---