T. WALAS - KU OTCHŁANI. DEKADANTYZM W LITERATURZE POLSKIEJ (1890-1905)

Treść i zakres pojęcia

Dekadentyzm nazywa negatywne zjawisko światopoglądowe, dekadencja stan braku
w stosunku do jakiegoś uprzedniego stanu równowagi. Obejmują swym znaczeniem takie wyrazy jak: schyłek, upadek, zwyrodnienie, wynaturzenie, dziwaczność.

Słowo dekadencja pochodzi od łacińskiego cadere, a wyrazem decadence posługiwano się początkowo dla oznaczenia zjawisk politycznych, socjologicznych i moralnych, odnosząc go głównie do państw, narodów i instytucji, później do ras i cywilizacji. Jako określenie literackie pojawiał się rzadko, a jeśli już to jako określenie niskiego poziomu literatury
i zepsucia gustów estetycznych. Dopiero od połowy XIX w. słowo „dekadencja” weszło do języka literackiego, a koniec wieku obfituje w dzieła zawierające to słowo w tytule (patrz też utwór Paula Verlaine'a - Je suis l'Empire a la fin de la decadence).

W potocznym języku terminy dekadencja, dekadent miały sens negatywny, używane były jako obelga czy przezwisko.

Od 1886 r. dekadentyzm zaczął oznaczać coś awangardowego, eksperymentalnego, w tym roku grupa poetów ochrzciła się mianem dekadentów od stworzonego przez nich czasopisma „Le Decadent”. Dekadent oznaczał określony typ osobowości, ukształtowany przez sytuacje
i światopogląd końca XIX wieku.

W Polsce pojęcie to wprowadził Stanisław Rzewuski (w odniesieniu do literatury francuskiej) a oznaczało pewien stan kultury, moralności i życia społecznego, dla którego charakterystyczne jest:

• zanik społecznych sił życiowych

• osłabienie sprawności fizycznej jednostek

• nadmierne wyrafinowanie

• obniżenie się pobudliwości

• sybarytyzm

• dyletantyzm

Dekadentyzm nie oznacza tu jednorazowego zjawiska, jest stanem powtarzalnym, właściwym różnym społeczeństwom.

W związku z niezrozumieniem wyrazu dekadentyzm wkrótce zaczęto utożsamiać go z symbolizmem.

1. rozumienie pozytywne oznaczało nowe środki wyrazu poezji współczesnej

2. rozumienie negatywne - dziwaczność, niezrozumiałość, niepoważanie, bezsensowne ekperymentatorstwo, pusty estetyzm

Polski dekadentyzm reprezentują:

• Tetmajer

• Wczesny Lange

• Miriam - poeta

• Dąbrowski

• Przybyszewski

Definicja Walas: dekadentyzm to prąd literacki końca XIX wieku o szczególnie dobrze rozwiniętym światopoglądowym podłożu, który w sposób najpełniejszy i najbardziej wszechstronny zrealizował się w literaturze francuskiej (to, co literackie zostało zastąpione przez to, co światopoglądowe).

Światopogląd jako tekst

Światopogląd jest potencjalną wypowiedzią sensowną, odpowiednio stematyzowaną, systemem twierdzeń czy przeświadczeń, dotyczących zazwyczaj teorii bytu, epistemologii, etyki i estetyki, systemem względnie koherentnym, o wzajemnie implikujących się składnikach, przy czym zasady koherencji i implikacji stanowią współczynnik zmienny i same przynależą do światopoglądu bądź ujawniając się na jego powierzchni, bądź sterując nim z głębszego poziomu nie w pełni uświadamiane.

Rama światopoglądu dekadenckiego

Warunkiem uznania idei dekadencji i pojęcia dekadentyzmu było uprzednie zaakceptowanie pozytywistycznej koncepcji dziejów, zwłaszcza jej wersji publicystycznej: popularnej i uproszczonej.

Pozytywistyczny schemat wyobrażeniowy uzupełniony został w sposób charakterystyczny. Linii wznoszącej przydano skrzydło drugie - linię opadającą. Porównanie cywilizacja - organizm i zbudowane na nim związki frazeologiczne: „przejrzała cywilizacja”, „przejrzała kultura”, „rozkład cywilizacji”, itp., podobnie jak na innych „czasowych”, nie mniej przejrzystych metaforach osadzone: „schyłek”, „zmierzch”, „przesilenie” - stały się powszechną własnością publicystyki końca wieku. Mechanistycznie pojmowanemu postępowi odpowiedziało echem równie mechanistyczne w swej koncepcji pojęcie degeneracji, wzmocnione przez opartą na darwinizmie socjologię.

Dekadentyzm, który chcemy traktować jako całość samodzielną i odrębną, jest nią do pewnego tylko stopnia, odwołuje się bowiem w sposób bardzo wyraźny do innej zamkniętej wypowiedzi światopoglądowej, a w części stanowi wyraźną jej transformację. Wypowiedzią tą jest światopogląd pozytywistyczno-naturalistyczny, a zwłaszcza takie jego cechy i składniki, jak: mówienie o rzeczywistości w kategoriach przyrodniczych przy równoczesnym, racjonalistycznym i mechanistycznym pojmowaniu samej przyrody; przekonanie, że monizm materialistyczny i poznanie naukowe są ostatecznym wyrazem prawdy oraz możliwości ludzkiego umysłu; akceptacja empiryzmu i sensualizmu jako fundamentów poznania, a eudajmonizmu jako ideału etycznego.

3 tezy pozytywizmu:

1. W obrębie nauk przyrodniczych wypracowane zostały najskuteczniejsze metody prawdziwego orzekania o świecie (monizm przyrodniczy, ewolucjonizm, scjentyzm, organicyzm)

2. Utylitaryzm

3. Uznanie zasady myślenia analogiami

Tekst pozytywistyczny przeistoczył się w tekst naturalistyczny, tworząc rodzaj palimpsestu.

Organicyzm ustępuje obrazowi walki o byt; znika odpowiedniość między opisem społeczeństwa a etyką, dającą się z tego opisu wyprowadzić.

Naturalizm był tekstem nowym, przez co bardziej wyrazistym. Światopogląd ulega zużyciu przez samą rozciągłość w czasie.

Przez jakiś czas tekst pozytywistyczny i naturalistyczny występują razem przeświecając jeden przez drugi (ostatni mocniejszy).

Jeśli pamiętać o palimpsestowości naturalistycznego tekstu, widać wyraźnie, iż tekst nowy stanowi trzecią warstwę zapisu, przez którą postać wyjściowa - pozytywizm, prześwieca już coraz słabiej i daje się rozpoznać wyłącznie w małych fragmentach. Tym nowym tekstem światopoglądowym jest właśnie dekadentyzm.

Światopogląd dekadencki

Centralne tematy: idea schyłku, poczucie kryzysu oraz sytuacja jednostki

Dekadencja - symetryczna odwrotność idei ewolucji

Wewnątrz światopoglądu dekadenckiego funkcjonowała także inna myśl: przekonanie, że człowiek współczesny jest produktem ostatecznym zaawansowanego procesu ewolucyjnego, któremu podlegał gatunek homo sapiens, i jako taki stanowi egzemplarz wyjątkowo wysubtelniony i skomplikowany, ale zarazem mniej odporny i niezdolny do dalszego trwanie, podatny natomiast na chorobę i degenerację oraz bliski śmierci, jak wszelki płód natury ostatecznie dojrzały. Ta starość gatunku, to jego biograficzne zaawansowanie powoduje i tłumaczy zarazem wygasanie sił żywotnych, stępienie zmysłów, umiłowanie bezruchu.

Pojęcie więc ewolucji wchodzi w skład dekadentyzmu jako jego istotny budulec. Ewolucja łączy elementy pozytywne i negatywne.

Słowa dekadencja, dekadentyzm, dekadent używane bywają dwojako, można powiedzieć wchodzą w skład dwu różnych wypowiedzi: takiej, która jest dokonywanym z zewnątrz opisem, i takiej, w której opis ugruntowany jest na indywidualno-psychicznym przeżyciu sytuacji.

↓

świadomość kryzysu i nicości

twierdzenie o:

kryzysie wartości, prawdy i etyki

Twierdzenie to miało swoją wersję naiwną i wersję ufilozoficznioną, przy czym najczęściej obie przenikały się wzajemnie, wspierając jedna drugą.

Kryzys prawdy w wydaniu naiwnym objawił się jako poczucie zawiedzenia przez naukę - sceptycyzm naukowy l. 80-tych, torował drogę nihilizmowi poznawczemu. W potocznej świadomości kryzys prawdy utożsamiał się nierzadko z kryzysem etycznym.

Teoriopoznawczą ramą, wewnątrz której naprawdę rozwijał się dekadentyzm, był przede wszystkim pozytywizm „najmłodszy”, czyli empiriokrytycyzm Macha i Avenariusa.

Konsekwencja - relatywizm poznawczy

Nowa hierarchia wartości:

• uznanie sceptycyzmu za wyższe, dojrzalsze stadium poznania

postawę dekadencką charakteryzuje w jednakiej mierze wpędzająca w rozpacz niemożność wiary w jakikolwiek system twierdzeń pozytywnych

• świadoma akceptacja synkretyzmu filozoficznego jako postawy właściwej umysłom reprezentującym późną fazę cywilizacyjnego rozwoju

poczucie katastrofy etycznej

↓

stanowić będzie ramę, w której obrębie sformułowana zostanie „etyka pozytywna” dekadentyzmu, potocznie identyfikowana z nieetycznością lub wręcz z nihilizmem moralnym.

Etykę dekadencką - z zewnątrz często opisywaną jako brak etyki - da się określić mianem etyki stymulacji lub epikureizmu momentalnego.

Narkotyki stają się atrybutem dekadenta.

Drugi obszar doświadczeń, ku jakim skłaniał się dekadent, to ten, do którego bronił wstępu zakaz moralny, a który obejmował wszystko, co aktualnie obowiązująca etyka uznawała za grzech, występek, naruszenie prawa lub przyzwoitości, wszystko, co sprzeczne było z kodeksem moralnym i społecznym przyzwyczajeniem.

Dekadent godzi się z determinizmem przyrodniczym i społecznym w taki sam sposób, w jaki przystaje na prawo ciążenia: w poczuciu konieczności jego uznania. Zarówno jednak natura, jak i społeczeństwo budzą w nim jeden odruch, ten, który pojawia się zazwyczaj u człowieka poddanego działaniu przemocy: odruch nienawiści.

↓

postawa nienawiści i postawa unieważniająca izolacji i desinteressement

Sztuka została uznana za najdoskonalsze zaprzeczenie natury, za twór arcyludzki, a równocześnie wspaniale czysty.

Piękno dekadenckie jest całkowicie świeckie, nie ma i nie potrzebuje żadnych metafizycznych uzasadnień. Nic się za nim nie kryje, ani prawda, ani dobro, ani tajemnica; jest nieprzeźroczyste i materialne, znaczy samo siebie i samego siebie tylko jest rewelatorem. Od tej strony dekadencki estetyzm ściśle i wyraziście wiąże się z hedonizmem.

Dzieło sztuki służyć może do zmaterializowania wrażenia, jest przechowalnią nastrojów, skarbem momentów. Jest ono jedynym namacalnym przejawem trwania pośród przepływających wrażeń.

Dzieło sztuki będzie więc traktowane jako wzorzec życia, a zasady nim rządzące i z niego odczytywane tworzyć będą kodeks postępowania.

Wewnątrz rozległego dekadenckiego tekstu wydzielić można tamtej całości podporządkowany, a równocześnie odznaczający się swoją własną spójnością, tekst lokalny, jakim jest dandyzm, wyrosły na gruncie estetyzmu.

Właściwe estetyzmowi dekadenckiemu jest zespolenie piękna i zła (liryka drugiej połowy wieku w twórczości d'Annunzia). Choć jednak piękno dekadenckie lubi być chore, gdy mówiono o nim jako o naczelnej wartości, gdy zakładano fundamenty estetyzmu, traktowano je jako ideał wieloraki i otwarty.

Trzecie wielkie centrum tematyczne - opis sytuacji, w jakiej znaleźć się miała świadomość jednostkowa, uzupełniony o projekt hierarchii wartości i projekt zachowań. ! wyodrębnienie się świadomości indywidualnej ze społecznego tła ! Skoro indywiduum i zbiorowość zrównane są w swym losie (wszystkie całości podlegają tym samym prawom wzrostu i rozkładu, co jednostkowe istnienie), dominacja zbiorowości traci mocne uzasadnienie. Sytuacja ta znajduje odzwierciedlenie w tezie o osamotnieniu jednostki. Samotność ta zostaje pogłębiona przez to, że dekadent sam bierze widomy rozbrat ze społeczeństwem (mieszczańskim i w ogóle).

Opis naturalistyczny, najbardziej nawet agresywny, chce wciąż pozostać opisem przedmiotowym, opisem czegoś w stosunku do świadomości zewnętrznego. Świadomość ta uwięziona jest w stereotypie ewolucji i dekadencji, a jej myślenie jest wciąż myśleniem deterministycznym. Wytworzony stan rzeczy uważa więc za przykry dla niej, lecz konieczny i nieunikniony.

Historia w ujęciu dekadenta nie ma przyszłości; w każdym razie nie mam jej jego własna historia. Koło wielkiego mechanizmu ewolucji nie da się pchnąć wstecz, ostatecznie zmierza do kresu i katastrofy. Społeczeństwo dzieli się więc na tych, którzy przebyli wierzchołek i ujrzeli drogę prowadzącą w dół - w nich właśnie rozpoznaje siebie świadomość dekadencka; tych, którzy wspinają się po szczeblach ewolucji zażarcie walcząc o byt - to społeczeństwo mieszczańskie; i tych wreszcie, którzy znajdują się na najniższym stopniu rozwoju społecznego, czekając swojej kolei - to nieoświecone masy ludowe, społeczeństwa prymitywne itd. Dekadent znikąd nie spodziewa się pomocy ani wyzwolenia. Dekadent nie przeczy, że możliwe są narodziny nowego człowieka lub nagła zmiana toru historii, wie jednak, iż każdy tor historii prowadzi do kresu. Postawa, jaką jednostka utożsamiająca się ze świadomością dekadencką przyjmuje wobec społeczeństwa, jest troista; składa się na nią poczucie wyższości, odraza przechodząca niekiedy w nienawiść oraz dążenie do izolacji. W literaturze pięknej postać dekadenta uzyskuje zazwyczaj społeczne zakorzenienie w warstwie arystokracji lub środowisku do niej zbliżonym (powieści Huysmansa, „Zmierzch bogów” Bourges'a, „Próchno” Berenta).

Akceptacja determinizmu historycznego i nacisk idei dekadencji wpłynęły na ukształtowanie się innego jeszcze aspektu dekadenckiej postawy: poczucia niemocy i z niego wyprowadzonej dyrektywy bierności.

Twierdzeniem najmocniejszym wśród ramy pozytywistyczno-naturalistycznej był determinizm przyrodniczy. W tym świetle ujmowana jednostka stawała się obiektem i polem działania praw społecznych, biologicznych lub ściśle fizjologicznych. Świadomość ludzka pouczona została o przyrodniczym zdeterminowaniu każdego jej ruchu i całej jej treści. Odkrycie to dla naturalistów miało charakter pozytywny. W obrębie światopoglądu dekadenckiego odsłoniło ono drugą możliwość interpretacji. Świadomość wie, czy wiedzieć powinna, że nie jest niczym innym jak tylko skomplikowanym w swej budowie organem, wysubtelnioną materią, a równocześnie odczuwa, iż w niej samej realizuje się, nie znane innym formom materii principium individuationis, dla którego nie umie w przyjętym przez siebie systemie znaleźć przeznaczenia ani uzasadnienia.

W polu wartości dodatnich pojawia się wyobraźnia. Świat jest wyobrażeniem, a jedyną realnością jest własne izolowane ,,ja”.

Uczucie determinizmu prowadziło do przyznania wartości perwersji i sztuczności. Jeśli natura przemawia w człowieku językiem instynktów i popędów, trzeba użyć przeciwko niej intelektu, który jest jej najmniej poddany. Toteż perwersja dekadencka ma swoje źródło nie w ciele, lecz w umyśle. Perwersja jest sprzeczna z naturą, niezgodna z powszechnie przyjętą praktyką, nie sprzyja pomnażaniu życia. Stad najczęstszy motyw w lit. dekadentów- homoseksualizm, kazirodztwo, sadyzm. Rozpusta ta jest zawsze rozpustą umysłu, mózg jest miejscem gdzie lęgnie się zło i występek.

Intelektualizm

• intelekt narzędziem w walce z biologicznym determinizmem

• autoanaliza

2 lęki towarzyszyły dekadentom:

1. intelekt nie jest wystarczającym narzędziem poznania,

2. jest narzędziem nazbyt sprawnym.

Dekadent szczególnie interesował się zjawiskami parapsychicznymi, praktykami okultystycznymi, spirytyzmem, mediumizmem. Dekadent pragnie również posiąść władzę nad drugim człowiekiem, wykorzystując wiedzę na temat psychiki człowieka. By ją osiągnąć staje się kłamcą, graczem, destruktorem.

Kult sztuczności

Dekadent dąży do najściślejszego obcowania z kulturą, do maksimum sztucznosci. Stąd jego siedliskiem będzie miasto, miejska kawiarnia, porą życia- noc, rozświetlona sztucznymi latarniami. Źródłem najgłębszych przeżyć-dzieło sztuki.

Choroba

jest wynikiem ewolucji, stanowi symptom dekadencji, objaw wyższości ewolucyjnej. Dekadent jest skazańcem, ale i wybrańcem choroby.

Osobowość dekadenta

obrazują: martwe jezioro i samopodsycający się płomień.

Estetyka dekadencka:

nie ma jednoznacznego ideału estetycznego, ważne jest wrażenie, niepokojące, subtelne, dalekie od potocznego. Stąd operowanie brzydotą, potwornością, chorobowością, dziwnością. Również egzotyzm był popularny, pozwalał uciec od trywialnej rzeczywistości.

5.PRAKTYKA LITERACKA

doktryna naturalistyczna: odzwierciedlać rzeczywistość, reprezentowana przez powieść obyczajowo- społeczna. Dekadentyzm stworzył nowy wzorzec powieściowy. Bohater dekadencki narzuci i umotywuje nowy wzór fabularny. Akcja zmierza ku bezruchowi. Najczęstsze sytuacje fabularne to: deprawacja, perwersje, poszukiwanie ofiary, okrucieństwo. Estetyka dekadencka dawała też podstawy praktyce językowej, uznanej za charakterystyczną dla poezji dekadenckiej: tworzenie neologizmów, śmiałe zestawienia słowne, zacieranie granic miedzy rożnymi typami wypowiedzi. Obecność w poezji motywów takich jak: bierność, egzotyzm, wstręt do pospolitości świata.

DEKADENTYZM POLSKI JAKO SZCZEGÓLNA POSTAĆ PRĄDU EUROPEJSKIEGO

1. DEKADENTYZM WOBEC IDEAŁÓW APROBOWANYCH.

Na rynku wydawniczym objawił się Baudelaire, Maeterlinck, Verlaine, Schopenhauer, Nietzsche,oraz sławny w Europie Przybyszewski. Jak stwierdził: W Polsce mało kto wiedział co ten dekadentyzm w istocie znaczył. (...)Tu stał się równoznacznym ze zdechlactwem fizycznym. W Polsce ustalił się światopogląd- modernizm wojujący.

2 KSZTAŁTOWANIE SIE DEKADENTYZMU: CZYNNIKI HAMUJACE I TRANSFORMUJĄCE

przeszkadzała strategia życia umysłowego zaprojektowana i utrzymana ze względu na pragmatykę zachowania narodowego bytu

portret dekadenta podobny do wzorów europejskich można znaleźć tylko u Przybyszewskiego i w Próchnie Berenta. Podobiznę dekadenta stworzyła Orzeszkowa w Melancholikach, Argonautach. Są to satyry na dekadentyzm, pisarka była przeciwniczką tego nurtu. Podobnie Bez dogmatu miało wymiar dydaktyczny, jednak ta intencja nie została odczytana przez młode pokolenie, uznali powieść za prezentację bohatera współczesnego.

Rozszczepienie roli autora- np. Kasprowicz w Stłum tę chęć życia- zalecenie poskromienia woli życia, inny jego wiersz z tego okresu- Excelsior- optymizm, wiara w siłę ludu. Podobnie było u innych poetów, co było charakterystyczne dla świadomości polskiej, która wchodziła w 2 role: uniwersalno- indywidualną i kolektywno- narodową.

Chronologiczne przesunięcia

Pałuba- najbardziej głęboka powieść dekadencka, ukazała się w 1903, w momencie gdy ustabilizował się modernizm.

1905- czas rewolucji jest czasem powrotu nastrojów dekadenckich. Nastąpiła swoista epidemia pesymizmu. Przykładem są nagłówki z gazet:pesymizm w życiu i książce, pesymizm w Niemczech, Pesymistom, esymisci i melancholicy

3. IDEA DEKADENCJI I MITOLOGIE JĄ ZASTĘPUJĄCE

można mówić o uśpieniu historyczno- cywilizacyjnej wyobraźni. Wyjątki: quo vadis, faraon

różnice główne wynikają z rozbieżności sytuacji politycznej w Polsce i w Europie.

Na Zachodzie funkcjonowało przeciwstawianie wyczerpanego Zachodu z krzepką i pełna odrodzeńczego wigoru słowiańszczyzną.

Pokolenie dokonało aktu mitologizacji w poszerzeniu pola złych doświadczeń. Mitologizacji uległa pamięć ideologiczna, która nakazywała brać młodym na swoje barki ciężar niejednej klęski. Wielu reprezentantów młodego pokolenia włączy do swej biografii epizod socjalistyczny. Przybyszewski redagował w Berlinie ,, Gazetę Robotniczą” Kasprowicz nawiązał kontakt z ,, Walką Klas”, działaczem socjalistycznym był Artur Górski.

Brak wiary

przez wiarę rozumie się niekoniecznie wiarę religijną lecz wszelka ufność pokładana w historii czy samym bycie. Dekadenckie wartościowanie jest paradoksalne: tęskni się do wiary, ale niewiarę ceni się wyżej, jako coś dojrzalszego, ostatecznego.

4.EWOLUCJA NISZCZACA

twierdzenie o nieudanej ewolucji, której produktem jest niezdolny do dalszego trwania egzemplarz gatunku homo sapiens.

Pesymizm Przybyszewskiego

im wyższy stopień natężenia świadomości tym więcej bólu. Im więcej bólu tym silniejsze ciążenia do samounicestwienia. Jego bohaterowie odczuwając bolesność życia, objawiająca się jako niemożność zaspokojenia instynktu erotycznego, jako namiętność zła

jednostka a społeczeństwo.

Jednostka jest ofiara gwałtu zadawanego przez społeczeństwo

5.KRYZYS WARTOSCI: NICOŚC JAKO WARTOSĆ

kryzys: ideologii, prawdy, etyki

poczucie bankructwa nauki, moralnego rozkładu, kryzysu etycznego postrzeganego jako utrata wiary i zderzenie moralności tradycyjnej z determinizmem i krytyczną wiedzą.

Teza o bezsensowności istnienia, ból i cierpienie stanowią jadro bytu.

W zestawieniu z tym pojawiło się pragnienie szczęścia, pojawił się ideał eudajmonistyczny, często zabarwiony hedonistycznie, stanowi ważną przesłankę dekadenckiej rozpaczy.

motyw śmierci

motyw nicości, śmierci, nirwany obrazowane były poprzez : jesień, pustynie, przepaść, niezniszczenie dekadentyzmie mamy do czynienia z obsesja śmierci, następuje deprecjacja życia. Tetmajer w wierszu Życie ukazał je jako miłosny stosunek z poczwara- upiorzyca.

6. OBLICZA SZATANA

dekadencki satanizm traktowany był jako ważna propozycja metafizyczna lub jako zwykły ornament nastrojowy. Siłę sprawczą trzeba szukać w umyśle przewrotnym i pierwiastku ciemnym- szatanie. W ten sposób pesymistyczna wizja rzeczywistości stała się wizją demoniczną. Teodycea została odwrócona: zło jest oczywiste i jasne, szatan ma prawo być ubóstwiony, jemu należny oddać cześć, służyć mu przez złe uczynki. Beletrystyczne przedstawienie obrzędów satanistycznych znajdują się w Wampirze Reymonta. Szatan był uznawany za mistrza wolności, którą zdobył przez krnąbrność, za pierwiastek twórczy i jednocześnie destrukcyjny.

7.OSOBOWOSC ROZSZCZEPIONA I ,,MÓZGOWCY”

Poczucie braku tożsamości. Nadmiar refleksji zabija wszelką spontaniczność, mrozi porywy serca i woli, prowadzi do duchowej martwoty. Intelektualizm przybrał postać demoniczną, jako zapowiedź katastrofy: ewolucja prowadzi do spotęgowania pierwiastka świadomości, on zas unieruchamiając emocje i wolę obraca się przeciwko życiu.

Pałuba

Irzykowski zaczął prace w 1891. To powieść pokazująca stosunki miedzy psychiką a idealizacjami, którym psychika ulega i jakie sama z siebie wysnuwa. Wszyscy bohaterowie powieści są ofiarami mitów, iluzji, wmówień, wyobrażeń o samych sobie.

8.PERWERSJA I SZTUCZNOSC

Polski dekadentyzm w porównaniu z literaturą francuską czy angielską jest dziecinnie niewinny. Jeśli w ogóle pojawiają się motywy erotycznej perwersji to wprowadzone pośrednio za pomocą lirycznej roli. Pisarzem u którego można znaleźć kolekcje zboczeń jest Przybyszewski. Problem polega na tym, że on odmiennie rozmieszcza znaki wartości- natura(+), kultura(-). W literaturze tego okresu pojawiają się wątki i motywy zastępcze jak np. grzech zamiast perwersji.

Żeromski

posiadał wyostrzony zmysł cierpienia. Tematyka jego utworów obejmuje najboleśniejsze miejsca życia i historii.

Stosunek do natury

nie pojawiła się w literaturze polskiej utopia sztuczności

9.ESTETYZM DEKADENCKI CZY MODERNISTYCZNY?

Koncepcja Przybyszewskiego

sztuka dla sztuki- formuła oporu, a nie program. Główne rysy osobowości geniusza- artysty nie powinny przypominać rysów dekadenta, naznaczonego niemocą i starością. Po stronie wartości dodatnich znajdzie się erotyzm jako akt poznawczy, twórczość artystyczna jako odzwierciedlająca absolut, jednostka twórcza jako medium duszy. Po stronie zjawisk negatywnych: poznanie intelektualne, norma społeczna, moralność.

Koncepcja Miriama

dostrzegał zagrożenie w kulturze masowej. Mówił ze literatura jest odrębną sztuka słowa, oraz- co jest sprzeczne z wcześniejszą teza- sztuka jest jedna. Przeświadczony o szczególnej wartości sztuki a co za tym idzie wyjątkowej i nieograniczonej roli artysty.

Geniusz jako choroba

Utożsamianie artyzmu i geniuszu z chorobą. Powstał w związku z tym typ powieści o artyście. Artysta ten nosił cechy dekadenta. Był jednostką wyalienowaną , dążącą do samounicestwienia. Doszły do tego erotyczne afery, pijaństwo, cała obyczajowość bohemy. Wszystko to powodowało, ze sztukę pojmowano jako pewną degeneracje.

W dekadentyzmie choroba będzie wiązała się z ewolucja i śmercią, natomiast w dekadentyzmie ze sztuką , twórczością, życiem.

10.KŁOPOTY Z POETYKĄ

Poetyka dekadencka była wiedzą wyuczoną, nie związaną z poetyckim doświadczeniem. Dekadentyzm wykorzystywał rożne języki i formy, raczej korzystając ze zmian niż zmiany te prowokując. Trudno mówić też o dekadenckiej poetyce sformułowanej, jak i stosowanej.

---