EKONOMICZNA TEORIA ZACHOWAŃ LUDZKICH

EKONOMIA-nauka badająca jak ludzie radzą sobie z rzadkością-brakiem nieograniczonej dostępności dóbr, jak rozwiązują problem alokacji ograniczoności zasobów w celu zaspokojenia konkurencyjnych chęci, by zaspokoić ich tyle ile jest w danej sytuacji możliwe

EKONOMIA - jest nauką o najefektywniejszej alokacji ograniczonych zasobów, pomiędzy nieograniczone potrzeby w celu uzyskania maksimum zadowolenia społeczeństwa

EKONOMIA musi odpowiedzieć na następujące pytania:

1. Co i ile produkować?

2. Jak produkować (jakimi metodami)?

3. Dla kogo produkować?

4. Jak dzielić produkcję na konsumpcję i inwestycje?

EKONOMIA - jest nauką o gospodarowaniu, a więc dokonywaniu przez ludzi wyborów, koniecznych przy wytwarzaniu dóbr i usług oraz ich podziale między członków społeczeństwa w warunkach ograniczonych zasobów. Wyróżnia się ekonomie pozytywną i normatywną.

EKONOMIA POZYTYWNA - gałąź badań ekonomicznych, która zajmuje się światem takim jakim on jest, a nie takim, jakim powinien być

EKONOMIA NORMATYWNA - gałąź badań która zajmuje się sądami wartościującymi: jakie powinny być ceny, poziomy produkcji, dochody i kierunki polityki gospodarczej rządu, tzn. mówi o tym ja gospodarka powinna funkcjonować

Ekonomia jako dyscyplina wiedzy dzieli się na dwie zasadnicze części: mikroekonomię i makroekonomię.

MIKROEKONOMIA- zajmuje się badaniem procesów podejmowania decyzji przez poszczególne podmioty gospodarcze tj. przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, a także mechanizmy funkcjonowania poszczególnych rodzajów i form rynku. MIKROEKONOMIA to badanie pojedynczych rynków (np. książek, zboża) które funkcjonują w ramach gospodarki narodowej

MAKROEKONOMIA - jest badaniem gospodarki narodowej jako całości lub też badaniem znaczących części; odnosi się do ogólnego obrazu a nie szczegółów działalności gospodarczej danego kraju.

ZASOBY-rzeczy wykorzystywane do produkcji dóbr i usług (ziemia, kapitał, praca, przedsiębiorczość)

ZIEMIA-wraz z surowcami mineralnymi, roślinnymi, wodą, itp., Zasób wykorzystywany w procesie produkcji

KAPITAŁ-wszelkie dobra materialne i niematerialne, wykorzystywane w produkcji w procesie gospodarowania, stanowi czynnik produkcji

PRACA-siła robocza; człowiek wraz ze swoimi umiejętnościami i zdolnościami, które wykorzystuje w procesie wytwarzania towarów i świadczenia usług

Obszary analizy mikroekonomicznej:

• Rynek towarów i usług; funkcjonowanie mechanizmu rynkowego,

• Teoria wyboru konsumenta,

• Teoria wyboru producenta,

• Rynki czynników wytwórczych

Fundamentalne założenia Mikroekonomii:

• „Homo oeconomicus” - celem każdej jednostki jest maksymalizacja korzyści z podjętych działań (firma dąży do maksymalizacji zysków, konsument - do maksymalizacji użyteczności po minimalnych kosztach).

Założenia beckerowskiego homo oeconomicus sprowadzają się do trzech punktów, a mianowicie:

• maksymalizującego charakteru zachowań ludzkich,

• występowania równowagi rynkowej,

• stałości preferencji.

Bezwzględne i konsekwentne posługiwanie się kombinacją tych założeń według G. S. Beckera stanowi istotę podejścia ekonomicznego dającego się zastosować w różnych warunkach i do wielu jednostek. Według G.S. Beckera:

• wzrost ceny zawsze będzie prowadzić do ilościowego spadku popytu, niezależnie od tego czy będzie to dotyczyć wzrostu ceny rynkowej, jajek powodującej zmniejszenie zapotrzebowania na jajka, wzrostu „ceny-cienia” (ceny kalkulacyjnej) potomstwa zmniejszającego „popyt” na dzieci, czy też wydłużenie się czasu oczekiwania w kolejce na przyjęcie do lekarza zmniejszającego popyt na jego usługi;

• wzrost ceny zawsze będzie prowadzić do zwiększenia oferowanej podaży, bez względu na to, czy jest to wzrost rynkowej ceny wołowiny, prowadzący do ilościowego wzrostu hodowli i uboju bydła, zwiększenie płacy proponowanej kobietom zamężnym prowadzący do wzrostu ich aktywności zawodowej, czy też zmniejszenie czasu przejazdu przez taksówkarza po ulicach bez pasażera, co wpływa na wzrost ceny usługi i tym samym zwiększa podaż taksówek;

• rynki konkurencyjne zaspokajają preferencje konsumentów efektywniej niż rynki monopolistyczne i to niezależnie od tego, czy w grę wchodzi aluminium czy rynek zegarków;

• nałożenie podatku na jakiś produkt spowoduje zmniejszenie ilości tego produktu bez względu na to, czy dotyczyć to będzie podatku od benzyny powodującej zmniejszenie zużycia benzyny czy też wymiaru kary za przestępstwa kryminalne stanowiącego swoisty „podatek” od przestępstw i zmniejszającego w rezultacie ich liczbę, czy wreszcie podatek od płac wpływający na obniżenie podaży pracy w sektorze rynkowym.

Zgodnie z tymi twierdzeniami oraz założeniem o możliwości zastosowania podejścia ekonomicznego do wszystkich zachowań ludzkich - G.S. Becker w swoich pracach prezentuje zastosowalność takiego podejścia do dziedzin uważanych za obce ekonomii, takich jak: problemy dyskryminacji rasowej, decyzje wyborów w demokracjach parlamentarnych, problemy zbrodni i kary, alokacja czynnika czasu, liczby dzieci w małżeństwie i jakości potomstwa, zawieranie związków małżeńskich. Rozważania dotyczące powyższych problemów wsparte są analizą matematyczną oraz badaniami empirycznymi, co czyni przedstawioną teorię bardziej kompleksową i spójną metodologicznie.

G.S. Becker jest tez autorem:

Ekonomicznej teorii rozrodczości

W teorii tej Becker twierdzi, że skoro dzieci są dla większości rodziców źródłem pewnego „dochodu” psychicznego lub satysfakcji, można je traktować jako pewne dobra konsumpcyjne. Dzieci mogą również dostarczać dochodów pieniężnych, dlatego można je traktować jako pewnego rodzaju dobra produkcyjne. Teoria wyjaśnia posiadanie potomstwa z pobudek ekonomicznych.

Ekonomiczna teoria zbrodni i kary

Becker zakłada, że człowiek popełnia przestępstwo (wszelkiego rodzaju) wówczas, gdy oczekiwana przez niego użyteczność z nielegalnej działalności jest większa od użyteczności, którą mógłby uzyskać przy prowadzeniu działalności legalnej. Ludzie mogą zatem zostać „przestępcami” nie dlatego, że mają odmienną niż inni zasadniczą motywację, ale dlatego, że inaczej kalkulują korzyści i koszty.

Ekonomiczna teoria małżeństwa

Podstawę tej teorii stanowią przyjęte dwie zasady. Jeżeli małżeństwo jest praktycznie zawsze „chciane”, czy to przez osoby zawierające, czy to przez rodziców, to można tu zastosować teorię preferencji, zakładając, że osoby zawierające małżeństwo (lub ich rodzice) spodziewają się (liczą), że dzięki niemu osiągną wyższy poziom użyteczności niż w przypadku pozostania w stanie wolnym. Także, jeżeli wielu mężczyzn i wiele kobiet konkuruje ze sobą w poszukiwaniu partnera, można przyjąć, że istnieje jakiś rynek matrymonialny, na którym każda osoba usiłuje znaleźć sobie - w ramach istniejących ograniczeń rynkowych - najlepszego z osiągalnych partnera.

Aby więc doszło do małżeństwa między kobieta i mężczyzną - muszą oni przeprowadzić kalkulację zysków i strat takiego wyboru i być pewni, że potrzymają z tego tytułu korzyści polegające na zwiększeniu osiąganych przez nich użyteczności.

• Homo RS H. Leibensteina

Harvey Leibenstein w swojej teorii „efektywności X“ zakwestionował podstawowe założenia „homo oeconomicus“ dotyczące maksymalizującego charakteru zachowań ludzkich utożsamianych z racjonalnością działania. Interpretując racjonalność nie jako synonim maksymalizacji lub optymalizacji, lecz jako zdolność i skłonność do kalkulowania. Leibenstein wyróżnia dwa stopnie kalkulacji a mianowicie:

• Kalkulację ścisłą (rygorystyczną),

• Kalkulację luźną (przybliżoną).

Zdaniem Leibensteina ludzie są racjonalni tylko w niektórych dziedzinach swego życia - nie da się wygenerować 100 % efektywności. Nieefektywność wynika z tego, że człowiek nie jest racjonalny do końca, zostaje pewien margines nieefektywności.

Działanie racjonalne: świadome i zamierzone działanie

Korzyści > koszty

Działanie nieracjonalne: irracjonalne, świadome

Korzyści < koszty

POSTĘPOWANIE RACJONALNE-wewnętrznie spójne postępowanie, które umożliwia jednostce maksymalizację satysfakcji

POSTĘPOWANIE IRRACJONALNE-postępowanie, które jest wewnętrznie niespójne lub sprzeczne z najlepiej pojętym interesem własnym jednostki i za takie jest uznawane przez dana osobę w chwili jego podjęcia

Ograniczoność zasobów

Celowość i potrzebę podejmowania jakiegoś problemu (nie tylko w ekonomii) stanowi ograniczoność zasobów w otaczającym nas świecie. Skala zapotrzebowania ludzi na dobra i usługi przewyższa rozmiary dostępnych zasobów. W rezultacie nie tylko poszczególne jednostki, ale i całe społeczeństwa stają w obliczu trzech podstawowych problemów gospodarczych: jakie dobra i usługi wytwarzać (co?), w jaki sposób i dla kogo. Owymi zagadnieniami zajmuje się ekonomia.

Podstawa, na której opiera się istota gospodarowania, to więc z jednej strony-ograniczoność zasobów, które ma człowiek do dyspozycji, a z drugiej-nieograniczoność jego potrzeb. W takiej sytuacji człowiek dokonuje wyboru, który polega na podejmowaniu decyzji o przeznaczeniu ograniczonych zasobów na zaspokojenie jego potrzeb. Podjęcie decyzji ekonomicznej przynosi określone korzyści, choć wiąże się zawsze z ponoszeniem kosztów. Podejmując decyzję, każdy podmiot gospodarczy (zarówno producent jak i konsument) dąży do tego, by korzyści wynikające z dokonanego wyboru przewyższyły poniesione koszty.

Problem niedoboru ekonomicznego: nie ma takiej gospodarki, firmy, osoby, która miałaby wszystkich zasobów pod dostatkiem, zawsze czegoś jest za mało.

Zjawisku ograniczoności zasobów towarzyszy ciągłe dokonywanie wyborów. Wybór ekonomiczny - generowany jest niedoborem ekonomicznym, konieczność podejmowania decyzji.

Koszt alternatywny - wartość najbardziej preferowanej lecz nie wybranej alternatywy; wartość utraconych korzyści.

Koszt alternatywny może mieć postać mierzalną, ale również może być niemierzalny, czasami jest opisowa konsekwencją.

KRZYWA MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH

Możliwość wyborów gospodarczych, jakie posiadają różne podmioty gospodarcze, ilustruje się przy pomocy krzywej możliwości produkcyjnych. Wskazuje ona na alternatywne kombinacje poziomów produkcji dwóch dóbr, jakie mogą być jednocześnie wytworzone przez dane społeczeństwo, jeśli wykorzystane do tego zostaną w całości i w jak najlepszy sposób posiadane zasoby oraz technologie.

Jest ona tworzona dla hipotetycznej gospodarki wytwarzającej tylko dwa dobra, wyznacza ona punkty najbardziej efektywnej produkcji (czyli przy różnych rozmiarach produkcji jednego dobra, maksymalną produkcję drugiego). Jest ona na ogół wypukła, co wiąże się z odzwierciedleniem przez nią prawa malejących przychodów (produkcyjność kolejnych, dodatkowych, jednostek danego czynnika angażowanego do produkcji dobra maleje). Wypukłość krzywej wynika ze zmian kosztu alternatywnego przy różnym poziomie nasycenia danym dobrem.

• Punkty leżące na KMP świadczą o tym, iż społeczeństwo produkuje w sposób efektywny. Oznacza to, że zwiększenie produkcji jednego dobra jest możliwe jedynie za cenę rezygnacji z pewnej ilości dobra drugiego. Rozpatrujemy więc koszt produkcji w kategorii utraconych możliwości. Jest to koszt alternatywny.

• Społeczeństwo, którego produkcję obrazuje punkt poniżej KMP, gospodaruje nieefektywnie, gdyż jego posiadane zasoby nie są w pełni wykorzystane; punkty położone nad krzywą możliwości produkcyjnych oznaczają produkcję nieosiągalną przy danych zasobach (uzyskanie dodatkowych zasobów w rezultacie wzrostu gospodarczego lub postępu technicznego umożliwi jej osiągnięcie).

KMP oddziela dwa zbiory kombinacji - kombinacje osiągalne, które znajdują się poniżej KMP od kombinacji nieosiągalnych, znajdujące się powyżej KMP.

Dobro A

Dobro B

KRZYWA MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH (inaczej określana jako granica możliwości produkcyjnych lub krzywa transformacji produktu)-to graniczne przedstawienie różnych kombinacji dóbr, które mogą być wykorzystane gdy wszystkie zasoby są w pełni efektywnie wykorzystane

• Sytuacja A-zasoby do produkcji tych dóbr są w pełni wykorzystane (efektywnie)

• Sytuacja B-sytuacja nieosiągalna do zrealizowania, ze względu na ograniczoność posiadanego potencjału produkcyjnego

• Sytuacja C-sytuacja osiągnięta przy niepełnym wykorzystaniu posiadanych przez producenta

• Sytuacja D-efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów

Ilość dobra X A B C D KMP Ilość dobra Y

KMP - zmiany położenia

Dobro A

Dobro B

1 - napływ obcego kapitału

2 - odpływ obcego kapitału

KMP - zmiany położenia

Dobro A

Dobro B

1 - zmiany produkcyjne dobra B, na skutek wprowadzenia nowej technologii

2 - wyczerpanie surowców dobra A; odpływ kapitału z branży A na skutek jej niskiej rentowności

Garry S. Becker, ekonomista i filozof amerykański, laureat Nagrody Nobla w 1992 roku. Omawianą koncepcję przedstawił w pracy „Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich”

• A

• D

• C

B •

1

2

1

2

---