Mikroekonomia

Prowadzący : dr Alina Naruniec, (e-mail: [e-mail])

Zakład Polityki Społeczno-Gospodarczej, Wydział Administracji
i Nauk Społecznych

1.

Wprowadzenie w problematykę przedmiotu. Przedmiot i zakres ekonomii.

2.

Główne problemy ekonomii. Granica możliwości produkcyjnych.

3.

Rynek. Funkcjonowanie rynku.

4.

Podstawy teorii zachowań konsumenta

5 .Istota i funkcje przedsiębiorstwa. Funkcja produkcji, optimum produkcyjne
6. Koszty w przedsiębiorstwie (okres długi i krótki).
7.Struktury rynkowe – modele rynku.
8. Rynek pracy.
9. Rynek kapitałowy.

Poniższy materiał opracowano na podstawie:
R.Milewski, E.Kwiatkowski, „Podstawy ekonomii. PWN, Warszawa, 2006
S.Marciniak i inni: „Makro i mikroekonomia. Podstawowe problemy”, PWN,
Warszawa, 2006,
D.Begg i inni: „Makroekonomia”, PWE, Warszawa, 2007,
B.Czarny, R.Rapacki, Podstawy ekonomii, PWE, Warszawa, 2002
Z. Matkowski, Podstawy ekonomii – Mikroekonomia, Warszawa, 2002

Temat 1

1. Co to znaczy ekonomia?

-

Przedmiot ekonomii

-

Cel i metoda ekonomistów

-

Dobra

-

Potrzeby

-

Zasoby ekonomiczne

-

Rzadkość zasobów i dóbr

-

Granica możliwości produkcyjnych

-

Wybór i koszt alternatywny

-

Mikro i makro ekonomia

-

Ekonomia pozytywna i normatywna

-

Główne problemy ekonomii

2. Systemy ekonomiczne

-

gospodarka tradycyjna

-

gospodarka rynkowa

-

gospodarka kierowana

-

gospodarka mieszana

-

transformacja systemowa w Polsce

3. Podstawowe podmioty gospodarcze

-

gospodarstwo domowe

-

przedsiębiorstwo

4. Główne problemy ekonomii

5. Granica możliwości produkcyjnych

1. Ekonomia jako nauka

Przedmiot ekonomii i zakres ekonomii

1

Każda społeczność staje przed koniecznością rozwiązania trzech podstawowych problemów
codziennej egzystencji:

-

jakie dobra i usługi, czyli co wytwarzać

-

jak je wytwarzać i

-

dla kogo je wytwarzać

Ekonomia to nauka o gospodarowaniu, tzn. o prawach dotyczących trzech faz procesu
gospodarczego: produkcji, podziału i konsumpcji. Tak więc mówiąc o ekonomii, będziemy
mieli na myśli naukę, której przedmiotem jest analiza procesów gospodarczych.

Ekonomia zajmuje się przede wszystkim badaniem, co, ile, jak i dla kogo wytwarza
społeczeństwo. Głównym zadaniem ekonomii jest godzenie sprzeczności między
nieograniczonymi potrzebami ludzi a ograniczonymi możliwościami zaspokojenia potrzeb.

Pojęcie rzadkości w ekonomii.
Rzadkość jest stosunkiem użyteczności do ilości dobra, czyli użytecznością zawartą w
jednostce danego dobra. Dobro jest użyteczne wówczas, gdy ma zdolność zaspokajania
potrzeb. Bogactwem narodu są materialne i niematerialne dobra rzadkie. Rzadkość jest
pojmowana jako fakt świadczący, o tym, że dobra nie występują w takich ilościach, aby
można je było mieć.

Zaspokojenie potrzeb jest uniwersalnym celem prowadzenia działalności gospodarczej. Jest to
jednocześnie bodziec do wykorzystywania różnorodnych zasobów.

Przez zasób rozumiemy nagromadzenie różnych składników (elementów) niezbędnych w
procesach produkcyjnych. Pierwotni ludzie korzystali z takich zasobów naturalnych, które
były gotowe do użycia bez dodatkowej obróbki (woda, jagody, inne owoce natury). Później
ludzie zaczęli przystosowywać i przetwarzać zasoby naturalne na swój użytek. Następnie
człowiek zaczął tworzyć i produkować elementy składające się na zasoby nie występujące w
gotowej postaci w przyrodzie oraz wytwarzać inne zasoby użyteczne gospodarczo.

Zasoby

2

Aby współcześnie możliwy był rozwój gospodarczy, konieczne są różnorodne zasoby. Przy
ocenie ich gospodarczej roli należy pamiętać, że relacje między poszczególnymi grupami
zasobów ulegają zmianie, przede wszystkim w wyniku postępów nauki i techniki. W
ekonomii wzrostu i rozwoju gospodarczego ważną rolę odgrywa nagromadzenie lub
posiadanie zasobu czynników produkcji, czyli czynników rozwoju gospodarczego. Należy
wydzielić co najmniej cztery grupy zasobów w danej gospodarce. Są to:

Z – zasoby ludzkie (podaż pracy, systemy organizacji i motywacji ludzi do pracy)
K – zasoby kapitału rzeczowego (fizycznego), włącznie z ziemią i bogactwami naturalnymi
T- technologia, czyli stan i organizacja wiedzy służącej celom produkcyjnym
H – kapitał ludzki, czyli stan wiedzy oraz umiejętność i zdolność pracowników do
posługiwania się dostępnymi technologiami, których poziom jest odzwierciedleniem
możliwości kapitału rzeczowego.

1

Podstawy ekonomii – Mikroekonomia, Z.Matkowski, Warszawa, 2002

2

Mikro- i makro- ekonomia.Podstawowe problemy, S.Marciniak i in., PWN, Warszawa, 2006

Jest to oczywiście jedna z możliwych kwalifikacji zasobów. Wskazuje ona na rosnące
znaczenie nowoczesnych czynników produkcji. Obecnie główną rolę odgrywa kapitał ludzki,
oznaczony literą H.

Potrzeby
Jak już wspomniano, celem gospodarowania, niezależnie od formy systemu gospodarki
rynkowej, jest zaspokajanie potrzeb ludzkich. Potrzeby to wszystko co jest potrzebne,
nieodzowne, konieczne, czyli takie bez których nie można się obejść. Możemy je również
określić jako okoliczności zmuszające do takiego, a nie innego postępowania. Jednak
wspólnym elementem wszystkich określeń jest konieczność.

Według rodzaju oraz sposobu ich zaspokajania potrzeby dzieli się też na: egzystencjonalne,
socjalne, produkcyjne, konsumpcyjne, indywidualne i zbiorowe, materialne i duchowe.

Potrzeby egzystencjonalne, to potrzeby zdeterminowane przez czynniki biologiczne. Zalicza
się do tego rodzaju, żywienie, możliwość mieszkania, snu, odpoczynku.
Potrzeby socjalne, obejmują, poza wymienionymi potrzebami egzystencjonalnymi, także
potrzeby w zakresie higieny i kultury i oświaty.

Podział na potrzeby produkcyjne i konsumpcyjne jest ewidentny. Potrzeby produkcyjne, tzn.
związane z działalnością gospodarczą, oznacza potrzeby w zakresie czynników produkcji,
czyli zasobów. Potrzeby konsumpcyjne obejmują zaś potrzeby egzystencjonalne i socjalne
oraz tzw. wyższe potrzeby.

Potrzeby są w większości zaspokajane indywidualnie, ale część jest zaspokajana w sposób
zorganizowany zbiorowo. Do zbiorowego zaspokajania potrzeb zalicza się przede wszystkim:
bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, potrzeby w zakresie oświaty i rozwoju nauki,
sprawiedliwości, ochrony zdrowia oraz ochrony środowiska naturalnego.


Mikroekonomia i makroekonomia

Mikroekonomia bada prawa postępowania jednostek gospodarujących: gospodarstw
domowych i przedsiębiorstw. Opisuje i objaśnia funkcjonowanie rynków poszczególnych
towarów i czynników produkcji.

Makroekonomia opisuje funkcjonowanie gospodarki jako całości, kładąc nacisk na wzajemne
związki zachodzące w gospodarce.

A więc mikroekonomia zajmuje się szczegółową analizą działań poszczególnych podmiotów
gospodarczych. Makroekonomia analizuje problemy ogólnogospodarcze i współzależności
zachodzące w gospodarce.

Podział na mikro- i makroekonomię dotyczy jednak nie tyle przedmiotu, co sposobu

analizy. Te same lub podobne kategorie mogą być przedmiotem analizy mikro- i
makroekonomicznej: np. płaca pojedynczego pracownika i średnia płaca w gospodarce
narodowej, inwestycje dokonywane w przedsiębiorstwie i suma nakładów inwestycyjnych w
gospodarce. Podział na mikro- i makroekonomię dotyczy często innego punktu widzenia: te
same kategorie i procesy mogą być rozpatrywane z punktu widzenia indywidualnych
podmiotów gospodarczych (mikroekonomia) lub z punktu widzenia ogólnogospodarczego
(makroekonomia).

Linia graniczna między mikroekonomią i makroekonomią nie jest zresztą ostra, a wszystkie
części ekonomii zasilają się wzajemnie i uzupełniają. W ostatnich latach występuje tendencja
do zacierania różnicy między makro-, mezo-, mikro.

Współczesne ujęcie przedmiotu ekonomii

Ekonomia pozytywna i normatywna

W ekonomii współistnieją dwa nurty, dwa podstawowe kierunki metodologiczne: pozytywny
i normatywny.

Ekonomia pozytywna objaśnia, jak jest, dlaczego i co z tego wynika czyli opis istniejącej
rzeczywistości, zajmowaniem się światem takim jakim on jest a nie jaki powinien być.
Zwolennicy takiego podejścia powstrzymują się od sądów wartościujących. Celem ich badań
i opisów jest ustalenie wpływu zmian wielkości ekonomicznych (zmian cen, płac, kursów
walutowych itp.) na efektywność działalności gospodarczej.

Ekonomia normatywna ocenia rzeczywistość i postuluje, jak powinno być oraz co należy
zrobić, aby było lepiej. Ekonomia pozytywna bada rzeczywiste działanie gospodarki,
ekonomia normatywna zaś zaleca, co powinno się czynić. Zwolennicy tej metodologii
dokonują ocen wartościujących, stwierdzając, jakie ich zdaniem powinny być płace,
zatrudnienie, czy poziom produkcji, jaka polityka gospodarcza jest sprawiedliwa jaka nie.

Założenia upraszczające

Szerokie zastosowanie w teorii ekonomii ma założenie ceteris paribus - „przy innych
czynnikach nie zmienionych”. Pozwala ono wyeksponować i przeanalizować wpływ jednego
lub kilku najważniejszych czynników określających daną zmienną (lub dane zjawisko) przy
pominięciu innych, mniej istotnych determinant. Na przykład, funkcja popytu względem ceny
przedstawia zależność między wielkością zapotrzebowania a ceną dobra przy założeniu, że
inne czynniki określające wielkość popytu nie ulegają zmianie.

3. Podstawowe podmioty gospodarcze


Najczęściej wyodrębniamy trzy typy podmiotów gospodarczych:

przedsiębiorstwo,

gospodarstwo domowe,

państwo

Przedsiębiorstwo to zespół ludzi bądź pojedynczy ludzie, dysponującymi określonymi
ś

rodkami (np. ziemia, lokal biurowy, maszyny, urządzenia, surowce) niezbędnymi do

regularnego prowadzenia działalności gospodarczej w sferze produkcji, obrotu towarowego
czy usług. Celem tej działalności jest uzyskanie jak największych dochodów.
Przedsiębiorstwem jest jednoosobowy zakład fotograficzny, restauracja, kopalnia węgla,
zakład ubezpieczeniowy itd.


Gospodarstwo domowe to najmniejsza komórka społeczna, najczęściej rodzina, która
wspólnie gromadzi dochody i wspólnie je wydaje w celu zaspokojenia swoich potrzeb
konsumpcyjnych. Gospodarstwo domowe pełni dwie funkcje:

konsumpcyjną

produkcyjną

Państwo to złożona, zróżnicowana wewnętrznie, wieloszczeblowa struktura administracyjna
społeczeństwa zajmującego określone terytorium. Państwo dysponuje władzą ustawodawczą,
wykonawczą i sądowniczą.


Na ogół nie występują różnice poglądowe dotyczące roli przedsiębiorstwa i gospodarstw
domowych w gospodarce. Natomiast spory dotyczące roli państwa toczą się od dawna i są
nadal aktualne.

4. Główne problemy ekonomii

Dotychczas nie udało się zbudować takiego systemu gospodarczego, który zapewniłby
zadowalający dostatek materialny całemu społeczeństwu.

Najtrudniejszym – zarówno w przeszłości jak i współcześnie problemem ekonomii jest
pogłębiająca się nierówność rozkładu bogactwa.

2) Podstawowe problemy: nadmierna nierówność rozkładu dochodów (bogactwo i bieda)
3) Skala nierówności ekonomicznych (koncentracja kapitału)
4) Przepaść między bogatymi i biednymi w świecie – nie tylko w skali globalnej ale również
w najbogatszych, przodujących krajach (brak pracy)


Trendy rozwojowe w gospodarce światowej i ich skutki

1) rozwój demograficzny
2) gospodarka zasobami ziemi (wyczerpywanie zasobów, ekologia)
3) rozwój gospodarki żywnościowej
4) granice ekologicznego rozwoju

5. Krzywa możliwości produkcyjnych

Gospodarowanie jest zawsze zdeterminowane istniejącymi zasobami i stosowanymi
technologiami. Możliwości wyborów gospodarczych, jakie istnieją w momencie
podejmowania decyzji, ilustruje poniższa granica możliwości produkcyjnych.

Zakładamy, że gospodarka wytwarza tylko dwa dobra: A i B w ilościach Q

A

i Q

B

.

Angażując wszystkie posiadane zasoby gospodarka może wytworzyć różne kombinacje
ilościowe dóbr A i B mieszczące się na krzywej możliwości produkcyjnych, np. kombinacje C,
E, F, D.

Krzywa możliwości produkcyjnych pokazuje największą możliwą produkcję jednego dobra

przy danej produkcji drugiego dobra (przy stałych zasobach oraz technologii).

Wszystkie kombinacje położone na tej krzywej (C, E, F, D) są efektywne, tzn. oznaczają

pełne wykorzystanie zasobów.

Kombinacje nieefektywne - np. G, kombinacje nieosiągalne - np. H

Krzywa możliwości produkcyjnych

Temat 2
Rynek

1.

Co to jest rynek

2.

Popyt

3.

Podaż

4.

Cena równowagi

5.

Efektywność rynku

6.

Rynki wolne, rynki regulowane

7.

Cena maksymalna

8.

Cena minimalna

Rynek, popyt, podaż

Pod pojęciem rynku rozumie się całokształt warunków ekonomicznych, w których dochodzi
do zawierania transakcji kupna i sprzedaży między sprzedawcami oferującymi towary i
usługi a nabywcami reprezentującymi potrzeby poparte określonymi funduszami
nabywczymi.

Czyli rynek to określone miejsce kupna i sprzedaży.

Rynek można sklasyfikować według różnych kryteriów podziału:

według miejsca i przedmiotu wymiany (np. rynek jabłek w Jabłonnej, rynek
diamentów w RPA)

według sumy transakcji (rynek mały, rynek duży)

według

zasięgu

geograficznego

(rynek

lokalny,

regionalny,

krajowy,

międzynarodowy)

Podstawowymi elementami rynku są: popyt, podaż i cena, a zachodzące między nimi
zależności przyczynowo-skutkowe nazywa się mechanizmem rynkowym


Rynek jako regulator procesów gospodarczych pełni wiele funkcji, najważniejsze z nich:

- dokonuje wyceny różnych dóbr,
- jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów ,
- jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystywania zasobów gospodarczych,
- jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji oraz mechanizmem dostosowania
produkcji do potrzeb.

Mechanizm rynkowy, pełniąc swe funkcje rozwiązuje trzy podstawowe problemy
ekonomiczne:
- co, jakie rodzaje i ilości dóbr,
- jak, z jakich zasobów i za pomocą jakich technik,
- dla kogo, mają być wytwarzane dobra i jak powinny być rozdzielane?

Towar to dobro lub usługa przeznaczone do wymiany.
Wymiana jest koniecznym warunkiem rynku, która ma zazwyczaj formę towarowo-
pieniężną.

Cena w mechanizmie rynku ma kluczowe znaczenie.

Wyróżnia się dwa przypadki, kiedy wzrost cen może powodować nie spadek, a wzrost
popytu, które nazwane zostały paradoksami.

Paradoks Giffena – opisał on przypadek gdy niskie zbiory wywołały wzrost cen chleba, co
jednak nie spowodowało spadku jego konsumpcji, lecz wręcz przeciwnie nastąpił wzrost
popytu na chleb wśród ubogiej ludności robotniczej. Przy niskich budżetach wzrost ceny
chleba uniemożliwiał zakup innych artykułów spożywczych. Spadek dochodów realnych,
wywołany wzrostem cen chleba, zmusza ludność ubogą do zmiany struktury konsumpcji.


Paradoks Veblena – inaczej efekt prestiżowy. Dotyczy dóbr luksusowych, które są
przedmiotem pokazowej konsumpcji, np. biżuteria, jachty, drogie samochody itd. Dobra te są
nabywane nie ze względu na ich wartości użytkowe lecz na ich wysoką cenę. Posiadanie tych
dóbr zapewnia odpowiedni prestiż i jest wyróżnikiem wysokiego statusu majątkowego i
społecznego.


Popyt to ilość dobra, jaką nabywcy gotowi są zakupić.

Co wpływa na popyt?
Wielkość popytu na określone dobro zależy od następujących czynników:

a) poziomu cen danego dobra,

b) ceny innych dóbr (komplementarnych i substytucyjnych),

a)

poziomu realnych dochodów ludności,

b)

liczba potencjalnych nabywców,

c)

preferencji i gustów i konsumentów,

d)

oczekiwań (dotyczących przyszłego poziomu cen i dochodów, dostępności dóbr itp.).

Jednym z ważniejszych czynników określających wielkość popytu danego dobra jest cena
danego dobra.

Zależność popytu od ceny nazywana jest prawem popytu:
Wzrost ceny określonego dobra przy niezmienności innych czynników powoduje spadek
wielkości popytu na to dobro, i na odwrót – obniżka ceny wywołuje wzrost wielkości popytu.

Podaż jest to relacja między ilością dobra, którą producenci skłonni oferować w danym
okresie, a ceną, przy założeniu, że inne zjawiska na rynku nie ulegną zmianie.
Podaż to ilość dobra oferowana do sprzedaży na rynku.

Od czego zależy podaż?
Wielkość podaży zależy przede wszystkim od wielkości produkcji, która jest określana przez
następujące czynniki:
a)

poziom ceny danego dobra,

b)

ceny czynników produkcji

c)

cele działalności przedsiębiorstwa,

d)

stosowane techniki i technologie,

e)

ceny innych dóbr.

Jednym z ważniejszych czynników określających wielkość podaży jest cena danego dobra.

Wielkość podaży danego dobra zmienia się w tym samym kierunku, co jego cena. Wyższej
cenie dobra odpowiada większa jego ilość dostarczana na rynek, natomiast mniejsza cena
ogranicza wielkość podaży. Zależność ta nazywana jest prawem podaży.

Równowaga rynku

Przedstawienie na wspólnym układzie współrzędnych krzywej popytu na dane dobro z
krzywą podaży umożliwia ustalenie ilości sprzedawanej i nabywanej na rynku oraz określenie
równowagi rynkowej.

W warunkach całkowicie wolnego rynku (tzw. konkurencji doskonałej) żaden dostawca i
ż

aden nabywca towaru nie ma wpływu na cenę. Cena ustala się na rynku na takim poziomie,

który zrównuje wielkość popytu z wielkością podaży.

Rynek jest w stanie równowagi, gdy wielkość popytu równa się wielkości podaży (D = S).

Cena równowagi (P

0

) - cena zapewniająca zrównanie popytu z podażą.

Ilość równoważąca (Q

0

) - ilość towaru odpowiadająca warunkom równowagi.

E - punkt równowagi.





















Mechanizm równowagi

1. Cena wyższa od ceny równowagi - nadwyżka podaży (S > D)

Zapasy rosną - sprzedawcy obniżają cenę - rośnie popyt oraz maleje podaż.
Cena spada tak długo, aż nastąpi zrównanie wielkości popytu z wielkością podaży.


2. Cena niższa od ceny równowagi - nadwyżka popytu (D > S)

Duże zapotrzebowanie - cena wzrasta - popyt maleje oraz rośnie podaż.

Cena (P)

S

E

P

0

D

Ilość (Q)

Q

0

Cena rośnie do poziomu, przy którym wielkość popytu zrówna się z wielkością podaży.




















Kontrola cen

Ceny minimalne (gwarantowane) stosowane są zwłaszcza w skupie artykułów rolnych.
Cel: zapewnienie odpowiednich dochodów producentom.


Ceny maksymalne mają zastosowanie w handlu detalicznym w zakresie podstawowych
produktów żywnościowych (chleb, mleko, cukier), niektórych leków, środków higieny itp.
Cel: ułatwienie dostępu do tych dóbr ludziom uboższym.

Podstawy teorii zachowań konsumenta

Podstawowym celem działalności konsumenta jest maksymalne zaspokojenie potrzeb.
Odbywa się ono poprzez konsumpcję dóbr i usług.

Warunkiem nabycia dóbr przez konsumenta jest posiadanie odpowiednich środków
finansowych. Środki te nie są nieograniczone, a więc możliwości nabycia dóbr są
ograniczone.

Podstawowa decyzja , którą musi podjąć konsument jest: jakie dobra i w jakiej ilości
chce konsumować.

Plan gospodarowania konsumenta składa się więc z trzech podstawowych części:

•

z planu konsumpcji,

•

z planu pozyskania dochodów,

•

z planu oszczędzania (lokowania oszczędności).

Zasady wyboru konsumenta

1)

dochód konsumenta,

2)

ceny poszczególnych dóbr,

3)

gusty konsumentów,

4)

założenie, że konsument wybiera taki koszyk dóbr, który daję mu największą
satysfakcję.

Cena (P)

S

E

S > D

D > S

P

0

P

1

P

2

D

Ilość (Q)

Q

0

Elementy 1 i 2 łącznie wyznaczają ograniczenie budżetowe danego konsumenta, które
opisuje różne koszyki dóbr dla konsumenta

Podstawy wyboru struktury konsumpcji bieżącej:
- kombinacje dwu dóbr dające ten sam poziom użyteczności całkowitej, łącząc te punkty
otrzymujemy krzywą obojętności konsumenta.

Określenie przez konsumenta jego preferencji i uporządkowanie różnych koszyków
(kombinacji dóbr) ze względu na ich użyteczność pozwala na skonstruowanie tzw. krzywych
obojętności.

Krzywa obojętności pokazuje wszystkie kombinacje różnych ilości dwóch dóbr takiej samej
użyteczności całkowitej. Posuwając się wzdłuż krzywej konsument zastępuje (substytuuje)
jedno dobro drugim, jednak zachowuje taki sam poziom zadowolenia ze spożycia tych
różnych kombinacji dóbr.

Konsument preferuje kombinację dóbr dostarczającą mu więcej satysfakcji. Można
narysować całą „mapę” krzywych obojętności. Im krzywa obojętności położona jest dalej od
początku układu, tym reprezentuje wyższy poziom użyteczności całkowitej.

Druga strona zagadnienia to ograniczenia wyboru konsumenta. Ograniczeniem jest
dochód konsumenta. Konsument nie może wybrać dowolnej krzywej obojętności, musi
dokonać wyboru w ramach tych warunków brzegowych, które ograniczają jego wybór.


Linia ograniczenia budżetowego

zwana też linią lub ścieżką cen, reprezentuje zbiór kombinacji dóbr X i Y osiągalnych dla
konsumenta przy danych warunkach brzegowych, tzn., danym dochodzie i danych cenach
dóbr.


Punkt styczności linii ograniczenia budżetowego z możliwą do osiągnięcia krzywą
obojętności wyznacza strukturę spożycia, przy której producent maksymalizuje użyteczność
całkowitą.


Równowaga konsumenta reprezentowana jest przez punkt styczności krzywej obojętności ze
ś

cieżką scen. Punkt ten przedstawia optymalną kombinację dóbr osiągalną dla konsumenta.

Oznacza to, że istniejącym ograniczeniu budżetowym, które tworzą ceny dóbr i dochody
konsumenta, osiągnięta została najwyższa krzywa obojętności.

Temat 3

1.

Istota i funkcje przedsiębiorstwa. Rachunek kosztów i korzyści

2.

Struktury rynkowe

Istota i cele przedsiębiorstwa

3

Przedsiębiorstwem nazywamy wyodrębnioną jednostkę gospodarczą wytwarzającą dobra lub
ś

wiadczącą usługi. Firmy handlowe oraz banki mieszczą się w szeroko ujmowanej sferze

usług.

Rozpatrujemy przedsiębiorstwo prywatne, działające w gospodarce rynkowej, którego

głównym motywem działalności jest zysk. Za podstawę rachunku ekonomicznego
przedsiębiorstwa przyjmujemy dążenie do maksymalizacji zysku.

Nieco inne są zasady funkcjonowania przedsiębiorstw publicznych w gospodarce

rynkowej. Z reguły posiadają one duży zakres samodzielności i działają na rozrachunku
gospodarczym, wedle podobnych zasad jak przedsiębiorstwa prywatne. Mają jednak
określony z góry profil produkcyjny i często narzucone odgórnie konkretne zadania
produkcyjne, a nawet ceny. Przedsiębiorstwa te niejednokrotnie korzystają z subwencji, ulg
podatkowych i innych form pomocy rządowej. Osłabia to rolę rachunku ekonomicznego.

Ze względu na formę własności rozróżniamy:

•

przedsiębiorstwa prywatne,

•

przedsiębiorstwa spółdzielcze,

•

przedsiębiorstwa państwowe.


Ze względu na wielkość rozróżniamy przedsiębiorstwa:

•

małe,

•

ś

rednie,

•

duże.

W Polsce za przedsiębiorstwa małe uznaje się firmy zatrudniające poniżej 50

pracowników, średnie - od 50 do 500 pracowników, duże - ponad 500 pracowników.

Podstawowe formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw to:

•

firma jednoosobowa (własność indywidualna),

•

spółka jawna (współwłasność z pełną odpowiedzialnością),

•

spółka akcyjna (z odpowiedzialnością ograniczoną do wysokości wkładu).

Utargi, koszty i zyski

Podstawowe pojęcia

Utarg (przychód ze sprzedaży) jest to ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży dóbr i usług w
ciągu jakiegoś okresu. Koszty to nakłady poniesione na wytworzenie tych dóbr lub usług (w
firmie handlowej - koszty zakupu towarów powiększone o koszty handlowe). Zysk to
nadwyżka utargów nad kosztami.

3

Podstawy ekonomii – Mikroekonomia, Z. Matkowski, Warszawa, 2002

Zestawienie wszystkich przychodów i kosztów działalności przedsiębiorstwa za określony

okres pozwala obliczyć wynik finansowy: zysk lub stratę. Takie zestawienie nazywa się
rachunkiem wyników.

Dla kontroli stopnia płynności i ilości faktycznie posiadanych środków pieniężnych - obok

zestawienia utargów i kosztów - należy prowadzić zestawienie przychodów i wydatków
pieniężnych. Brak gotówki mogą odczuwać nawet te przedsiębiorstwa, które osiągają
wysokie zyski, jeżeli ich klienci zwlekają z płaceniem rachunków.

Koszty produkcji obejmują:

•

koszty ogólne,

•

koszty surowców, materiałów i energii,

•

koszty siły roboczej (płace wraz z dodatkami, składki na fundusz ubezpieczeń, podatki od
zatrudnienia),

•

amortyzację środków trwałych,

•

odsetki od pożyczonego kapitału.

Amortyzacja to księgowa miara zużycia środków trwałych (maszyn i urządzeń oraz

budynków), liczona w ciężar kosztów od księgowej wartości tych środków, według norm
(stóp amortyzacji) ustalanych przez rząd. Amortyzacja nie jest adekwatną miarą faktycznego
zużycia środków trwałych. Jako element kosztów obciąża ceny wytwarzanych dóbr i usług.
W ten sposób następuje stopniowo zwrot wydatku poniesionego na zakup danej maszyny czy
budynku. Im wyższe są stopy odpisów amortyzacyjnych, wliczanych do kosztów, tym lepiej
dla przedsiębiorstwa, ponieważ w sprawozdaniu finansowym wykaże ono niższy zysk i
zapłaci mniejszy podatek.

Zasób środków trwałych oraz zapasy surowców, materiałów i wyrobów gotowych tworzą

majątek rzeczowy przedsiębiorstwa, jego kapitał fizyczny (nazywany dalej w skrócie
kapitałem). Oprócz kapitału rzeczowego majątek przedsiębiorstwa obejmuje kapitał
finansowy (gotówkę, wkłady pieniężne na rachunkach bankowych oraz różne papiery
wartościowe, w tym akcje innych firm, weksle dłużników oraz obligacje).

Bilans przedsiębiorstwa to zestawienie wszystkich posiadanych aktywów (majątek

rzeczowy, gotówka, papiery wartościowe, wkłady na rachunkach bankowych i należności u
odbiorców) oraz pasywów, tzn. zobowiązań (nie zapłacone rachunki i długi, zaciągnięte
kredyty). Kapitał własny jest równy nadwyżce aktywów nad zobowiązaniami. W bilansie
spółki figuruje on po stronie pasywów, gdyż w istocie rzeczy należy do akcjonariuszy.

Od zysku brutto wykazanego w rachunku wyników firma płaci podatek dochodowy

(zazwyczaj płaci także inne rodzaje podatków, wliczane do kosztów). Czysty zysk po
opodatkowaniu (zysk netto) w spółce akcyjnej dzielony jest na dwie części: zysk do podziału
między akcjonariuszy (otrzymują oni dochód od akcji zwany dywidendą) oraz zysk
zatrzymany, przeznaczony na cele rozwojowe (inwestycje) bądź na spłacenie zobowiązań.
Zysk zatrzymany zwiększa wartość aktywów przedsiębiorstwa bądź zmniejsza rozmiary
zobowiązań.


Koszt księgowy i pełny koszt ekonomiczny

Pełny rachunek kosztów powinien uwzględnić, obok kosztów księgowych, także nie
rejestrowane elementy kosztów, jak koszt alternatywny użycia kapitału finansowego
przedsiębiorstwa oraz wartość pracy właściciela (w firmie indywidualnej), jeżeli nie jest on
zatrudniony w danej firmie i nie pobiera za swą pracę wynagrodzenia uwzględnianego w
kosztach księgowych.

Ekonomista często definiuje koszt wykorzystania określonych zasobów nie jako sumę

faktycznie poniesionych wydatków, lecz jako koszt alternatywny, tzn. koszt utraconych
możliwości. Jest to suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych
zasobów - finansowych, kadrowych i rzeczowych - w najlepszym z istniejących
alternatywnych zastosowań.

Koszt ekonomiczny = koszt księgowy + koszt alternatywny.

Należy podkreślić, że w oficjalnych dokumentach finansowych przedsiębiorstwa (np. w

rachunku zysków i strat) w ciężar kosztów wolno wpisywać jedynie faktycznie poniesione,
udokumentowane wydatki, w tym odsetki od pożyczonego kapitału i wynagrodzenia umowne
zatrudnionych osób (z tytułu umowy o pracę, umowy-zlecenia, umowy o dzieło itp.). Nie
można tam ujmować jakichkolwiek nie udokumentowanych wydatków, a tym bardziej
pozycji, które nie są wydatkiem zewnętrznym w znaczeniu księgowym. Postulat
uwzględnienia kosztów alternatywnych w postaci oprocentowania własnego kapitału i
wynagrodzenia pracy właściciela dotyczy jedynie analizy teoretycznej lub kontrolnego
rachunku wyników, sporządzanego na użytek wewnętrzny.

2. Struktury rynkowe- modele rynku

Podstawowe modele rynku

Sytuacja rynkowa, w której działa przedsiębiorstwo, determinuje jego zachowywanie. Firmy
małe, działające wśród konkurencyjnych firm, zachowują się zupełnie inaczej niż duże firmy
monopolistyczne. Zachowanie się firm wpływa m.in. na decyzje dotyczące wielkości i
struktury produkcji, wysokość cen itd.

Wyodrębnia się zazwyczaj cztery typy struktur rynkowych:

- konkurencję doskonałą, - konkurencję monopolistyczną, - oligopol i- monopol.

Jako kryteria wyodrębniania różnych typów rynku przyjmuje się:

- liczbę firm działających na rynku,

- mobilność czynników produkcji (swobodę wejścia nowych przedsiębiorstw na rynek i
wyjścia z niego),

- cechy produktów (stopień ich zróżnicowania)

- stopień kontrolowania cen przez firmę,

Cechy wyróżniające podstawowe modele rynku

Cecha

Konkurenc
ja

Konkurencja
monopolistyczna

Oligopol

Czysty monopol

Liczba firm dużo

wiele

kilka

jedna

Rodzaje pro-
duktu

standardow
y

zróżnicowany

standardowy lub
zróżnicowany

unikatowy, brak
bardzo bliskich
substytutów

Kontrola nad
ceną

ż

adna

pewna, ale w
wąskim zakresie

ograniczona
wzajemną
współzależnością,
znaczna w

znaczna

Warunki
wejścia na

bardzo
łatwe

względnie łatwe poważne

przeszkody

wejście jest nie-
możliwe

Konkurencja
niecenowa

ż

adna

znaczny nacisk
na
reklamę, nazwę

znaczna, związana
zwłaszcza ze
zróżnicowaniem

głównie reklama
typu public re-
lation

Przykłady

rolnictwo

handel
detaliczny,
produkcja butów

produkcja stali,
samochodów

sieć wodociągowa,
telefoniczna

Ź

ródło: S.Jankowski, Cz.Pietras za: D. Kamerschen, R.B. McKenzie, C. Nardinelli,

Ekonomia, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność", Gdańsk 1991, s. 564.

Konkurencja doskonała

Konkurencja doskonała istnieje wtedy, gdy spełnione są następujące warunki:

Na rynku występuje duża liczba producentów i kupujących. Każdy z producentów wytwarza
znikomą część łącznej produkcji gałęzi. Zmiana wielkości produkcji przez pojedynczego
producenta nie ma wpływu na łączną podaż rynkową. Poszczególni producenci nie mają w
związku z tym wpływu na ceny. Cena jest niezależna od producenta.

Istnieje doskonała mobilność czynników produkcji (swobodny ich przepływ między
poszczególnymi gałęziami produkcji) oraz swoboda zakładania nowych przedsiębiorstw. Nie
ma barier wejścia na rynek. Przedsiębiorstwa mogą też swobodnie wyjść z rynku.


Oferowane do sprzedaży towary są jednorodne. Oznacza to, że mają one jednakowe lub
bardzo mocno zbliżone cechy użytkowe. Reklama i marka firmowa nie odgrywają żadnej roli.


Kupujący i sprzedający mają doskonałą znajomość rynku, czyli dysponują pełną informacją o
rynku. Oznacza to, że producenci mają dobre rozeznanie dotyczące cen, kosztów i możliwości
sprzedaży na rynku, a konsumenci mają pełne informacje o cenach, jakości i dostępności dóbr.

Przykłady rynków: marchew, jabłka, ziemniaki (rolnictwo).


W warunkach konkurencji doskonałej przedsiębiorstwo jest jednym z licznych podmiotów na
rynku określonego dobra. Na przykład zwiększenie rozmiarów produkcji ziemniaków przez
jednego producenta nie wpłynie istotnie na wzrost całkowitej podaży ziemniaków i nie
spowoduje obniżki ich ceny. Na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest bowiem
wielkością niezależną od producenta. Cena jest ukształtowana przez rynek i poszczególni
producenci nie mają na nią wpływu. Rolnicy będą mogli sprzedać każdą ilość ziemniaków po
cenie rynkowej, wynoszącej np. 1,50.

Monopol
pełny występuje wówczas, gdy spełnione są następujące warunki:
Na rynku działa jeden producent - sprzedawca i wielu kupujących.
Nie ma możliwości wejścia na rynek opanowany przez jedynego producenta, co może
wynikać z przyczyn technicznych, ekonomicznych lub administracyjno-prawnych.
Produkty wytwarzane przez monopol nie mają bliskich substytutów.
Uczestnicy rynku dysponują doskonałą informacją o rynku.
Przykład – sieć wodociągowa, energetyczna, telefoniczna.

Monopolista nie boi się konkurencji, ponieważ chronią go bariery wejścia. Na początku lat
90-ych XX w., TP SA była w Polsce monopolistą na rynku usług telekomunikacyjnych.
Mimo, że Ministerstwo Łączności w 1996 r. wydało chętnym ok. 150 licencji na prowadzenie
działalności, lecz wejście na ten rynek wymagało wielkich nakładów a TP SA utrudniała
konkurentom przyłączenie się do ogólnopolskiej sieci telekomunikacyjnej.

Do najczęściej wymienianych barier wejścia na rynek monopolistyczny zaliczamy:

Rząd lub władze lokalne przyznają tylko jednemu przedsiębiorstwu prawo do wyłącznej
produkcji danego dobra,
Przedsiębiorstwo może wejść w posiadanie patentu, praw autorskich lub znaków firmowych,
uniemożliwiających kopiowanie technologii lub produktów przez innych producentów
Monopol może wynikać z prawa własności do specyficznych, niepowtarzalnych,
występujących w niewielkiej ilości zasobów naturalnych, potrzebnych do produkcji danego
dobra.
Monopol może być związany z rosnącymi korzyściami skali, co oznacza, iż jeden producent,
wytwarzając taniej niż pewna liczba mniejszych firm, jest w stanie zaspokoić całkowity popyt
rynkowy.

Przedsiębiorstwa monopolistyczne mają wpływ na podaż i ceny. Kontrolując sytuację na
rynku mogą one ograniczać podaż i sprzedawać po wyższych cenach. Co oznacza również, że
podejmując decyzję o zwiększeniu rozmiarów produkcji przedsiębiorstwo powinno się liczyć
z koniecznością obniżenia ceny.

Konkurencja monopolistyczna


Występuje w gałęziach, które charakteryzują się następującymi cechami:

Na rynku działa wielu producentów i wielu nabywców.
Istnieje nieograniczona swoboda wejścia nowych firm na rynek danej gałęzi, a nowi
producenci są w stanie podjąć produkcję bliskich substytutów istniejących już produktów.
Produkty wytwarzane przez różne firmy nie są jednorodne, są zróżnicowane pod względem
cech użytkowych oraz mają bliskie substytuty, zaś nabywcy zwracają uwagę na wyroby
firmowe. Istnieje konkurencja poza cenowa: dzięki reklamie i takim cechom jak np. marka,
wygląd, opakowanie produkt może być wyodrębniony w świadomości odbiorców.
Producenci i konsumenci mają doskonałą informację o rynku.
Przykłady: małe sklepiki osiedlowe, restauracje, salony fryzjerskie i kosmetyczne – czyli
usługi, handel. Pojawiają się zwykle na rynkach lokalnych.

Konkurencja cenowa nie jest głównym sposobem zwiększania udziału w rynku. Firmy kładą
raczej nacisk na konkurencję niecenową:

- zróżnicowanie produktów, które polega na nadawaniu wyrobom cech, które odróżniają je od
produktów konkurentów. Dotyczy to np. funkcji spełnianych przez produkt, użytych
materiałów, wzornictwa

- popularyzacji marki firmowej, celem jest spowodowanie lojalności nabywców wobec
konkretnej marki.

- wprowadzanie aktywnej promocji sprzedaży. Zwolennicy reklamy wskazują, że reklama
informuje, umożliwia wzrost produkcji i sprzedaży, wzmaga konkurencję i wymusza
ulepszanie produktu. Przeciwnicy mówią o nierzetelności informacji zawartych w reklamach
oraz marnotrawstwie środków.

Oligopol

Charakteryzuje się następującymi cechami:
Na rynku występuje niewielka liczba producentów oraz duża liczba kupujących.
Swoboda wejścia na rynek jest ograniczona względami technologicznymi lub
ekonomicznymi.
Produkty wytwarzane przez oligopol mogą być zarówno jednorodne jak i zróżnicowane.
Producenci i konsumenci mają doskonałą informację o rynku.
Istnieje silna współzależność między firmami, każda z firm musi brać pod uwagę działania
innych firm.
Przykłady: rynek samochodów, komputerów, produkcja stali, cementownie, cukrownie.

Oligopol to forma rynku pośrednia między konkurencją monopolistyczną a monopolem.
Zachowania firm oligopolistycznych zależą od zachowań i reakcji konkurencji. Mimo wielu
różnorodnych cech firmy oligopolistyczne stoją przed dylematem:

- czy przyjąć strategię współdziałania, porozumieć się i realizować wspólną strategię
działania, czy też walczyć z konkurentami o jak największy udział w rynku.

Porozumienia mogą być legalne i jawne. Powstają wówczas kartele określające reguły
działania np. rozmiary produkcji lub rynki zbytu. Mogą być nielegalne i tajne – określane
jako zmowy.

Wszelkie porozumienia mają na celu uniknięcie walki konkurencyjnej i maksymalizację
zysku. Uzgadniając:
- politykę cenową, - rozmiary produkcji, - dzieląc rynki zbytu przedsiębiorstwa
oligopolistyczne zachowują się jak monopolista – mogą maksymalizować zyski poprzez
ograniczenie produkcji i podnoszenie cen.
Oligopoliści akceptują też często tzw. przywództwo cenowe największego lub najbardziej
efektywnego z przedsiębiorstw działających na rynku.

Temat 4

1.

Rynek pracy

2.

Bezrobocie

Czynniki wpływające na podaż pracy

4

Decyzje ludzi o ilości przepracowanego czasu sprowadzają się do wyboru między czasem
wolnym a dobrami, które można nabyć za wynagrodzenie. Na wybór ten wpływa wiele
czynników:

1. Poziom płacy realnej. Wzrost płacy powoduje zazwyczaj zwiększenie podaży pracy;
spadek sprawia że oferta pracy spada.

(płace są ceną siły roboczej na rynku pracy. Rozróżnia się płacę nominalną i realną. Płaca
nominalna to suma jednostek pieniężnych otrzymywanych przez pracownika od pracodawcy.
Płaca realna to suma dóbr i usług, jakie można nabyć za płacę nominalną).

2. Poziom dochodów z innych źródeł niż praca. Jeśli jest on „wysoki”, ludzie raczej nie są
skłonni dużo pracować. Natomiast bez środków utrzymania ludzie chętniej przyjmą ofertę
pracy.

3. Koszty podjęcia pracy. Dotyczy to kosztów dojazdu do pracy, ubrania roboczego,
utraconego zasiłku, wydatków na opiekę nad dziećmi. (żłobki, nianie, postęp techniczny:
automatyczne pralki, zmywarki itd.).

4. Normy kulturowe. Np. kobieta poświęcają się wyłącznie rodzinie i kobieta pracująca.

5. Polityka prowadzona przez rząd. Jeśli rząd nakłada wysokie podatki dochodowe,
prowadzi do ograniczenia podaży pracy.


Krzywa podaży pracy

Krzywa indywidualnej podaży pracy pokazuje zależność między stawką płac a
wielkością podaży pracy, czyli określa, ile czasu dany człowiek chce pracować przy
każdej stawce płac.


Jednak niekiedy krzywa podaży pracy „zawraca”, gdy powyżej pewnego wynagrodzenia jego
podwyżka powoduje - paradoksalnie – spadek ilości oferowanej pracy.

Ludzie bowiem zaczynają cenić czas wolny, który jest teraz dobrem wyższego rzędu. Mając
dostatecznie wysokie dochody, mogą decydować się na wydłużenie czasu wolnego kosztem
ograniczenia czasu pracy.

Krzywą podaży dla rynku otrzymujemy przez zsumowanie krzywych indywidualnej
podaży pracy, a pokazuje ona zależność między stawką płac i wielkością podaży pracy
całego rynku w danym okresie.


Popyt na pracę

4

Podstawy ekonomii, B. Czarny, R. Rapacki, PWN, Warszawa, 2002

Popyt na czynniki produkcji (w tym pracę), jest popytem pochodnym, ponieważ wynika z
popytu na dobra, do wytworzenia których te czynniki są używane.

Popyt na siłę roboczą to określona liczba ludzi w wieku zdolności do pracy i taką zdolność
mających, na którą jest zapotrzebowanie przy danej cenie i w określonym czasie ze strony
pracodawców. Wpływa nań:

- liczba i rodzaj pracodawców,
- poziom techniki i technologii,
- sposób zarządzania przedsiębiorstwami
- stopień wykorzystania zdolności wytwórczych u pracodawców

Krzywa indywidualnego popytu na pracę pokazuje zależność między stawką płac a
wielkością popytu w danym okresie i pokrywa się z krzywą przychodu krańcowego z
pracy.

Pracodawca zatrudnia pracowników tak długo aż dodatkowe przychody otrzymane dzięki
zatrudnieniu kolejnego pracownika będą przewyższać koszty poniesione na jego zatrudnienie.


Równowaga na rynku pracy

Punkt przecięcia rynkowej krzywej podaży i rynkowej krzywej popytu wyznacza stawkę płac
w równowadze i wielkość zatrudnienia w równowadze.

Stosunki między kapitałem a pracą

5

.

- Społeczeństwa w coraz większym stopniu opierać będą swój rozwój na wiedzy, to jest
główny czynnik, który decyduje o produktywności, jakości, innowacyjności i umiejętności
dostosowania podaży pracy do potrzeb rynku.

- Jednocześnie to postęp technologiczny i nowoczesne metody zarządzania zmniejszają
zapotrzebowanie na pracowników przemysłowych. Obecnie wzrostowi produkcji często
towarzyszy spadek zatrudnienia.

- Wzrasta natomiast zatrudnienie w różnego rodzaju specjalistycznych usługach.

- Stosunki praca-kapitał mają kluczowe znaczenie dla rozwoju społecznego podziału pracy.

Między poziomem rozwoju ekonomicznego a stosunkami praca-kapitał zachodzą
charakterystyczne związki i relacje, które są podstawą wyróżniania kilku grup państw:

•

najuboższych,

•

słabo rozwiniętych,

•

ś

rednio rozwiniętych, uprzemysławiających się,

•

rozwiniętych ekonomicznie, bogatych, poprzemysłowych.

5

Jan W.Bossak, Systemy gospodarcze a globalna konkurencja, SGH, Warszawa 2006

Rynek kapitałowy

Struktura rynku

Przedmiotem obrotu na rynku papierów wartościowych są głównie :

•

obligacje,

•

akcje.

Ze względu na formę obrotu rozróżniamy pierwotny i wtórny rynek papierów

wartościowych. Rynek pierwotny obejmuje sprzedaż papierów wartościowych przez
emitentów pierwotnym nabywcom.

Rynek wtórny obejmuje transakcje kupna i sprzedaży dokonywane między posiadaczami

papierów wartościowych i inwestorami pragnącymi nabyć określone papiery. Rynek
papierów wartościowych funkcjonuje na dobre dopiero wtedy, gdy odpowiednio rozwinięty
jest rynek wtórny, umożliwiający swobodną wymianę walorów.

Zarówno transakcje pierwotne, jak i wtórne mogą być dokonywane na rynku publicznym

bądź prywatnym.

Rynek publiczny jest otwarty i z założenia służy szerokiej publiczności, dotyczy więc

wyłącznie papierów dopuszczonych do obrotu publicznego i adresowanych do szerokiego
kręgu nabywców. Rynek ten ujęty jest w określone formy organizacyjne i podlega
szczegółowej regulacji prawnej. Występuje on w formie giełd papierów wartościowych i
innych instytucji obrotu kapitałowego.

Rynek prywatny nie ma sformalizowanego charakteru. Obejmuje on bezpośrednie

transakcje zawierane między osobami fizycznymi i firmami, nabywającymi i zbywającymi
określone walory, transakcje międzybankowe, akty darowizny itp. Ich przedmiotem mogą być
zarówno papiery dopuszczone, jak i nie dopuszczone do obrotu publicznego.

Decydujące znaczenie w funkcjonowaniu całego rynku papierów wartościowych ma rynek

publiczny, a szczególnie giełdy, na których operacje walorami przybierają masowy charakter.

Rozwinięty i sprawnie działający rynek finansowy, w tym rynek papierów wartościowych,

jest nieodzownym elementem współczesnej gospodarki. Stanowi bowiem główne źródło
funduszy zasilających funkcjonowanie i rozwój gospodarki, a inwestorom umożliwia
dokonywanie efektywnych lokat.


Obligacje to papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa, instytucje rządowe, banki,
towarzystwa ubezpieczeniowe, a także duże przedsiębiorstwa publiczne i prywatne. Są one
potwierdzeniem dobrowolnej pożyczki (zazwyczaj średnio- lub długookresowej), udzielanej
emitentowi przez nabywcę obligacji. W zamian nabywca obligacji uzyskuje prawo do zwrotu
udzielonej pożyczki w ustalonym terminie wraz z odsetkami. Odsetki są płatne w określonych
terminach poprzez realizację dołączonych do obligacji kuponów odsetkowych lub są
wypłacane w całości przy wykupie obligacji.


W odróżnieniu od obligacji, które są jedynie potwierdzeniem udzielonej pożyczki, akcja jest
papierem wartościowym stwierdzającym udział jej właściciela w kapitale spółki akcyjnej.
Uprawnia on do uczestnictwa w podziale zysków spółki w postaci dywidendy oraz do
odzyskania wniesionego udziału w przypadku jej likwidacji. Właściciel akcji nie jest
zobowiązany do osobistej pracy na rzecz spółki i nie ponosi odpowiedzialności za jej
zobowiązania. Ponosi on ryzyko strat firmy do wysokości udziału w jej kapitale, tzn. w

najgorszym razie - w przypadku bankructwa firmy - może stracić pieniądze zainwestowane w
jej akcje.

W praktyce akcjonariusz nie może wycofać udziału wniesionego w kapitał spółki w trakcie

jej funkcjonowania, a nawet po likwidacji spółki ma prawo do zwrotu udziału dopiero po
zaspokojeniu wszystkich innych zobowiązań. Może jednak odzyskać gotówkę wyłożoną na
zakup akcji poprzez ich odsprzedanie innym osobom.

Posiadanie akcji daje możliwość uzyskania dwojakiego rodzaju dochodów:

•

dywidendy wypłacanej z osiąganego przez spółkę zysku,

•

zysku kapitałowego wynikającego ze wzrostu ceny akcji (różnica między ceną zakupu i
ceną odsprzedaży).
Korzyści lub straty kapitałowe z akcji zależą od ogólnej sytuacji na rynku kapitałowym

oraz od relacji popytu i podaży akcji danej spółki. Są one zależne zarówno od stanu interesów
danej firmy, jak i od ogólnej koniunktury w danej branży i w gospodarce.



Centralnym ogniwem rynku papierów wartościowych są giełdy. Giełda jest miejscem, w
którym odbywa się w zorganizowanej formie obrót papierami wartościowymi.

Giełda funkcjonuje według ściśle określonych norm i zasad. W transakcjach zawieranych

na giełdzie mogą uczestniczyć jedynie jej członkowie, tzn. kwalifikowani pośrednicy
(maklerzy), działający na zlecenie swoich klientów (osób prywatnych, przedsiębiorstw i
instytucji), oraz przedstawiciele banków i innych instytucji finansowych, dokonujący
transakcji na rachunek swej instytucji lub na zlecenie swoich klientów. Do obrotu na giełdzie
dopuszczone są tylko papiery zweryfikowane przez komisję papierów wartościowych, która
starannie bada, czy ich emisja dokonana została zgodnie z przepisami i czy są one należycie
zabezpieczone.