1

1

Ekonomika maj

ą

tku trwałego

a warto

ść

przedsi

ę

biorstwa

dr Joanna Próchniak

Katedra Ekonomiki Przedsiębiorstw

2

1. Wzrost sprzeda

ż

y;

2. Wzrost mar

ż

y zysku operacyjnego;

3. Obni

ż

enie stawki podatku dochodowego;

4. Inwestycje w

ś

rodki obrotowe;

5. Inwestycje w

ś

rodki trwałe;

6. Optymalna struktura kapitału;

7. Wydłu

ż

enie okresu trwania wzrostu warto

ś

ci.

Generatory warto

ś

ci

3

•

Pokazuje wszelkie mo

ż

liwe strumienie i elementy działalno

ś

ci

biznesowej, które wpływaj

ą

na warto

ść

przedsi

ę

biorstwa

•

Mapa podzielona jest na obszary: strumienie generowania

warto

ś

ci i ich elementy, mo

ż

liwe do podj

ę

cia działania w celu

zwi

ę

kszenia

warto

ś

ci

przedsi

ę

biorstwa

(na

poziomie

strategicznym i taktycznym),

Mapa warto

ś

ci Deloitte

2

4

5

6

3

7

8

•

wzrost przychodów przez wolumen sprzeda

ż

y –

lewarowanie maj

ą

tku generuj

ą

cego dochód (sprzeda

ż

maj

ą

tku nieefektywnego, zakup maj

ą

tku, poprawa

stopy zwrotu z posiadanych aktywów, sprzedawa

ć

wysoko wycenione aktywa, realokacja maj

ą

tku

mi

ę

dzy aktywami),

Maj

ą

tek trwały a mapa warto

ś

ci

Ź

ródło: Mapa warto

ś

ci wg Delloite

9

•

Mar

ż

a operacyjna – koszty ogólne i wytwarzania (np.

poprawi

ć

warunki wynajmu aktywów np. leasingu,

konsolidacja nieruchomo

ś

ci firmy, konsolidacja

zarz

ą

dzania maj

ą

tkiem, zmiana lokalizacji firmy,

zwi

ę

kszenie wykorzystania ta

ń

szych

ś

rodków

trwałych, zwi

ę

kszy

ć

wykorzystanie nieruchomo

ś

ci i

poprawi

ć

zarz

ą

dzanie, uwzgl

ę

dnia

ć

zach

ę

ty

podatkowe przy wyborze lokalizacji, dopilnowa

ć

prawidłowej wyceny maj

ą

tku trwałego do celów

podatkowych, poprawi

ć

praktyki zarz

ą

dzania

składnikami maj

ą

tku, poprawi

ć

umiej

ę

tno

ś

ci zakupu

maj

ą

tku

Maj

ą

tek trwały a mapa warto

ś

ci

Ź

ródło: Mapa warto

ś

ci wg Delloite

4

10

•

Wydajno

ść

składników maj

ą

tku –

ś

rodki trwałe

(zracjonalizowa

ć

obiekty produkcyjne, zwi

ę

kszy

ć

wykorzystanie obiektów, szczególnie wynajmowanych
nieruchomo

ś

ci i wynajmowanych urz

ą

dze

ń

i maszyn,

zby

ć

nieruchomo

ś

ci o małym wykorzystaniu,

Maj

ą

tek trwały a mapa warto

ś

ci

Ź

ródło: Mapa warto

ś

ci wg Delloite

11

•

podnie

ść

zdolno

ś

ci wykonawcze w zakresie

aktywów strategicznych (okre

ś

li

ć

i zarz

ą

dza

ć

aktywami strategicznymi, budowa

ć

i

wykorzystywa

ć

zasobów unikatowych,

rozwija

ć

relacje, podnie

ść

umiej

ę

tno

ś

ci w

zakresie rozbudowy aktywów)

Maj

ą

tek trwały a mapa warto

ś

ci

Ź

ródło: Mapa warto

ś

ci wg Delloite

12

Składniki maj

ą

tku trwałego:

•

Ś

rodki trwałe,

• Warto

ś

ci niematerialne i prawne,

• Inwestycje długoterminowe,
• Nale

ż

no

ś

ci długoterminowe

5

13

Ś

rodki trwałe – główne cechy

• Główne składniki maj

ą

tku trwałego,

• Okres ekonomicznej u

ż

ywalno

ś

ci powy

ż

ej 1

roku,

• Decyduj

ą

o rozmiarach i jako

ś

ci produkcji,

• Uczestnicz

ą

w wielu cyklach produkcyjnych w

swojej pierwotnej postaci,

• Podlegaj

ą

amortyzacji,

14

Ś

rodki trwałe w prawie bilansowym i podatkowym

1.

Inwentarz

ż

ywy

- uj

ę

cie rachunkowe: maj

ą

tek trwały,

- uj

ę

cie podatkowe: maj

ą

tek obrotowy,

2. Nieruchomo

ś

ci- prawo wieczystego u

ż

ytkowania

gruntów, spółdzielcze własno

ś

ciowe prawo do lokalu

u

ż

ytkowego:

- uj

ę

cie rachunkowe: maj

ą

tek trwały,

- uj

ę

cie podatkowe: ewidencja warto

ś

ci

niematerialnych i prawnych,

3. Ulepszenia w obcych

ś

rodkach trwałych (dawniej:

inwestycje w obcych

ś

rodkach trwałych) zalicza si

ę

do

ś

rodka trwałego,

15

Ś

rodki trwałe – elementy:

• Grunty,
• Budynki i budowle,
• Obiekty in

ż

ynierii wodnej i l

ą

dowej,

• Maszyny, urz

ą

dzenia i aparaty ogólnego zastosowania,

• Specyficzne maszyny i urz

ą

dzenia,

• Urz

ą

dzenia techniczne,

•

Ś

rodki transportu,

• Narz

ę

dzia, przyrz

ą

dy, ruchomo

ś

ci i wyposa

ż

enie,

• Inwentarz

ż

ywy

6

16

Ś

rodki trwałe –

nie

zalicza si

ę

:

• Obiekty przeznaczone do sprzeda

ż

y u

wytwórcy,

• Maszyny i urz

ą

dzenia b

ę

d

ą

ce zapasami,

• Maszyny niezainstalowane,
• Cz

ęś

ci zapasowe do maszyn i urz

ą

dze

ń

,

• Narz

ę

dzia i przyrz

ą

dy specjalne zwi

ą

zane z

okre

ś

lonymi zleceniami produkcyjnymi,

• Ksi

ąż

ki, dzieła sztuki, eksponaty,

ś

rodki

dydaktyczne.

17

Ś

rodki trwałe – podział wg funkcji w

przedsi

ę

biorstwie:

•

Ś

rodki trwałe produkcyjne – hale

produkcyjne, maszyny, urz

ą

dzenia,

narz

ę

dzia,

•

Ś

rodki trwałe nieprodukcyjne – obiekty

sportowe, pomieszczenia socjalne, obiekty
zwi

ą

zane z ekologi

ą

,

18

Ś

rodki trwałe – podział wg prawa

własno

ś

ci

•

Ś

rodki trwałe własne –

ś

rodki nabyte lub

wytworzone we własnym zakresie,

•

Ś

rodki trwałe obce –

ś

rodki

wykorzystywane na podstawie umowy
najmu, dzier

ż

awy i leasingu

7

19

Amortyzacja

ś

rodków trwałych – aspekty:

• Kosztowy – przeniesienie zu

ż

ycia

ś

rodków

trwałych na koszty, pozwala na planowanie
kosztów i cen,

• Bilansowy – suma dotychczasowych amortyzacji

stanowi umorzenie

ś

rodka trwałego i pozwala na

okre

ś

li

ć

jego warto

ść

,

• Finansowy – jako

ź

ródło tworzenia funduszu na

odtworzenie maj

ą

tku

20

• Koszty podlegaj

ą

ce kapitalizacji – koszty

wykazywane przez kilka lat w bilansie i rachunku
wyników, podlegaj

ą

ce amortyzacji, w przyszło

ś

ci

generuj

ą

wy

ż

sze przychody (capitalizing costs)

• Wydatki jednorazowe – poniesienie całego kosztu

nabycia w danym roku (expensing costs)

Mo

ż

liwo

ś

ci ponoszenia kosztów nabycia maj

ą

tku przedsi

ę

biorstwa

21

Capitalization vs. Expensing – efekty dla rachunku wyników

Firmy, które wpisuj

ą

wydatki w koszty danego roku, maj

ą

z reguły wy

ż

sze

wydatki danego roku.

Firmy dokonuj

ą

ce odpisów w kolejnych latach, maj

ą

ni

ż

sze zyski w kolejnych

latach.

Firmy, które ch

ę

tniej wpisuj

ą

wydatki w koszty danego roku, ni

ż

odpisuj

ą

corocznie, maj

ą

wi

ę

ksze wahania w wynikach przedsi

ę

biorstwach.

8

22

Capitalization – efekty, zasady

Aktywa generuj

ą

ce dochody przez kilka okresów sprawozdawczych, powinny

by

ć

rozło

ż

one na „koszty” (kapitalizowane) w kolejnych rachunkach wyników

przedsi

ę

biorstwa.

Koszty, których efekt na przyszłe wyniki przedsi

ę

biorstwa jest niepewny,

powinny stanowi

ć

wydatki danego okresu (research costs).

Koszty, które nie maj

ą

wpływu na przyszłe przychody, powinny stanowi

ć

wydatki

danego okresu.

23

Capitalization vs. Expensing – wpływ na wyniki przedsi

ę

biorstwa

W pó

ź

niejszych latach firmy, które corocznie odliczaj

ą

koszty wcze

ś

niejszych

inwestycji w maj

ą

tek trwały, wykazuj

ą

ni

ż

sze wska

ź

niki ROA i ROE, gdy

ż

warto

ść

maj

ą

tku jest wy

ż

sza a dochody/zyski s

ą

ni

ż

sze

•ROA i ROE

•CFO

CFO jest ni

ż

sze dla firmy rozliczaj

ą

cej inwestycj

ę

w danym okresie, gdy

ż

firma

ma podwy

ż

szone wydatki.

•CFI

CFI jest ni

ż

sze w przypadku odliczania corocznego kosztów – wydatki w

przepływach inwestycyjnych.

•Ł

ą

czny CF

Total CF taki sam (bez uwzgl

ę

dniania efektów podatkowych)

24

Capitalization – koszty odsetkowe

Dla

ś

rodków trwałych, które zostały finalnie zaprojektowane i wyprodukowane w

firmie oraz b

ę

d

ą

słu

ż

y

ć

w firmie w procesie produkcyjnym, koszty odsetkowe:

musz

ą

by

ć

wliczane w koszty

ś

rodka trwałego wg (U.S. GAAP*)

mog

ą

by

ć

wliczone w koszty

ś

rodka trwałego wg IAS 23**.

Koszty odsetkowe wytworzonych

ś

rodków trwałych skutkuj

ą

wy

ż

sz

ą

warto

ś

ci

ą

aktywów i w efekcie ni

ż

szym EBIT.

*GAAP – Generally Accepted Accounting Principles

** International Accounting Standards

9

25

Capitalization – przykład

Firma

konstruuje

maszyn

ę

,

która

b

ę

dzie

wykorzystywana

przez

przedsi

ę

biorstwo w procesie produkcyjnym.

Ś

redni koszt wyprodukowania maszyny wynosi 2 mln $. Firma po

ż

yczyła 1 mln $

po koszcie 5%,

ż

eby sfinalizowa

ć

projekt. Firma ma jednocze

ś

nie wyemitowane

obligacje o warto

ś

ci 6 mln $ (stopa 10%) oraz 1,2 mln $ zadłu

ż

enia

hipotecznego do spłaty (stopa 8%).

Oblicz odsetki, jakie mog

ą

by

ć

uznane za koszt wytworzenia maszyny oraz

wydatki odsetkowe, jakie zostan

ą

wykazane w rachunku wyników.

26

Capitalization – przykład

27

Ocena

ś

rodków trwałych na podstawie bilansu

Firma Vine Production wykazała nast

ę

puj

ą

ce dane:

Koszt historyczny nabycia

ś

rodków trwałych

800 mln

Zakumulowana amortyzacja

(500) mln

Net Book Value

300 mln

Roczne wydatki na amortyzacj

ę

50 mln

Oblicz szacunkowy okres amortyzacji aktywów, okres pozostały do

amortyzowania oraz szacowany wiek

ś

rodków.

10

28

Ocena

ś

rodków trwałych na podstawie bilansu - przykład

Szacunkowy okres amortyzacji = 800/50 = 16 lat

Szacunkowy wiek aktywów = 500/50 = 10 lat

Szacunkowy okres pozostały do amortyzowania = 300/50 = 6 lat

29

Zu

ż

ycie kapitału trwałego

30

Zu

ż

ycie fizyczne

Zu

ż

ycie fizyczne polega na zmianie pierwotnych wła

ś

ciwo

ś

ci mechanicznych i

chemicznych, w rezultacie czego

ś

rodek trwały nie jest w stanie wykonywa

ć

swoich zada

ń

produkcyjnych.

Zu

ż

ycie fizyczne to utrata warto

ś

ci u

ż

ytkowej

ś

rodka spowodowana przez

zmiany fizyczne i chemiczne.

Zu

ż

ycie fizyczne

ś

rodków w zwi

ą

zku z wykorzystywaniem ich w procesie

produkcji jest okre

ś

lane jako zu

ż

ycie produkcyjne lub techniczno-eksploatacyjne.

Zu

ż

ycie

ś

rodka trwałego w czasie nieu

ż

ytkowania

ś

rodka okre

ś

lane jest jako

zu

ż

ycie nieprodukcyjne (np. pod wpływem deszczu).

11

31

Zu

ż

ycie moralne

Polega na utracie warto

ś

ci wymiennej i warto

ś

ci u

ż

ytkowej

ś

rodka pod wpływem

zmian zewn

ę

trznych, niezale

ż

nych od

ś

rodka.

Istot

ą

zu

ż

ycia moralnego jest utrata warto

ś

ci u

ż

ytkowej przed upływem okresu

fizycznej trwało

ś

ci.

Przyczynami zu

ż

ycia moralnego mog

ą

by

ć

:

•Wzrost społecznej wydajno

ś

ci pracy

•Nowe

ś

rodki produkcji

•Zmiana gustów i upodoba

ń

32

Zu

ż

ycie ekonomiczne

Podej

ś

cie do zu

ż

ycia

ś

rodków, które uwzgl

ę

dnia zarówno zu

ż

ycie moralne, jak i

fizyczne.

Dotyczy utraty przez

ś

rodek „ekonomiczno

ś

ci” – opłacalno

ś

ci wykorzystania.

33

Ocena zu

ż

ycia

ś

rodków trwałych – zu

ż

ycie fizyczne

Stopie

ń

zu

ż

ycia fizycznego

ś

rodka trwałego (ZF) - liniowe

Tp – dotychczasowy okres u

ż

ytkowania

ś

rodka trwałego

TN – całkowity (normatywny) okres u

ż

ytkowania

ś

rodka trwałego

%

100

×

=

N

P

F

T

T

Z

12

34

Ocena zu

ż

ycia

ś

rodków trwałych – zu

ż

ycie fizyczne

Warto

ść

fizycznego zu

ż

ycia

ś

rodka trwałego (a)

Wp – Warto

ść

pocz

ą

tkowa

ś

rodka trwałego

TN – okres u

ż

ytkowania

ś

rodka trwałego

%

100

×

=

n

W

a

P

35

Ocena zu

ż

ycia

ś

rodków trwałych – zu

ż

ycie fizyczne

Stopie

ń

zu

ż

ycia fizycznego

ś

rodka trwałego (ZF) - nieliniowe

TP – dotychczasowy okres u

ż

ytkowania

ś

rodka trwałego

TN – całkowity (normatywny) okres u

ż

ytkowania

ś

rodka trwałego

PW – faktyczna roczna warto

ść

produkcji wytworzona przez dany

ś

rodek

PN – roczna normatywna wydajno

ść

pracy danego

ś

rodka

%

100

×

×

×

=

N

N

W

P

F

P

T

P

T

Z

36

Jak GUS ocenia stopie

ń

zu

ż

ycia

ś

rodków trwałych

Badania statystyczne prowadzone przez GUS, w zakresie oceny

ś

rodków

trwałych, opieraj

ą

si

ę

na miernikach zu

ż

ycia wykorzystuj

ą

cych dotychczasowe

umorzenie.

I tak, stopie

ń

zu

ż

ycia

ś

rodków trwałych badany dla poszczególnych grup

ś

rodków trwałych i np. województw okre

ś

lany jest przez udział procentowy

warto

ś

ci zu

ż

ycia (według dokonanych odpisów amortyzacyjnych) do warto

ś

ci

brutto

ś

rodków trwałych.

13

37

38

39

Ocena efektywno

ś

ci gospodarowania

kapitałem trwałym

14

40

Efektywno

ść ś

rodków trwałych

• Współczynnik produktywno

ś

ci

ś

rodków

trwałych = Wlk. produkcji / Wart.

Ś

r.

trwałych

• Współczynnik rentowno

ś

ci (zyskowno

ś

ci)

ś

rodków trwałych = Zysk / Wart.

Ś

r.

trwałych

41

Ocena efektywno

ś

ci wykorzystania maj

ą

tku – produktywno

ść

przeci

ę

tna

Wska

ź

nik produktywno

ś

ci przeci

ę

tnej

Ep – produktywno

ść

przeci

ę

tna

P – produkcja wyra

ż

ona w cenach stałych lub bie

żą

cych

J – współczynnik jako

ś

ci produkcji

B – współczynnik produkcji bezbrakowej

M – przeci

ę

tna warto

ść

brutto lub netto

ś

rodków trwałych w cenach bie

żą

cych

lub cenach stałych

M

b

j

P

e

p

×

×

=

42

Ocena efektywno

ś

ci wykorzystania maj

ą

tku – aktywno

ść

Współczynnik obrotu aktywami = Sprzeda

ż

netto / Aktywa ogółem

Współczynnik obrotu

ś

rodkami trwałymi = Sprzeda

ż

netto /

Ś

rodki trwałe netto

Współczynnik obrotu nale

ż

no

ś

ciami = Sprzeda

ż

netto / Przeci

ę

tny stan nale

ż

n.

15

43

Amortyzacja

ś

rodków trwałych

44

Odpisy amortyzacyjne

• Dokonywane dla ka

ż

dej grupy rodzajowej

oddzielnie (ró

ż

ne stopy amortyzacji),

• Dokonuje si

ę

od warto

ś

ci pocz

ą

tkowej

brutto

ś

rodka trwałego, nie wcze

ś

niej ni

ż

po przyj

ę

ciu

ś

rodka do u

ż

ytkowania, nie

dłu

ż

ej ni

ż

do zrównania warto

ś

ci

umorzenia z warto

ś

ci

ą

pocz

ą

tkow

ą

,

45

Metody amortyzacji:

• Liniowa,

• Degresywna,

• Naturalna,

• Progresywna,

• mieszana

16

46

Metody amortyzacji w praktyce:

• Liniowa – stała stopa amortyzacji,

równomierne rozło

ż

enie amortyzacji,

• Degresywna – coroczna stawka

amortyzacji ta sama, ale od bie

żą

cej

warto

ś

ci

ś

rodka trwałego,

47

Liniowa metoda amortyzacji:

Stopa amortyzacji = 1/n

*

100%

Stawka amortyzacji = Stopa amortyz.

*

Wart.pocz

ą

tk.

n = przewidywana liczba lat amortyzacji

Przykładowe stopy amortyzacji:

• Budynki i lokalne mieszkalne – 2,5%,
• Budowle – 4,5%,
• Maszyny, urz

ą

dzenia techniczne – 10,0%,

• Pojazdy mechaniczne – 20,0%,
• Komputery – 25,0%

48

Metoda degresywna – metody obliczania

stawki amortyzacyjne:

1.

Malej

ą

ca warto

ść

bie

żą

ca (malej

ą

ce saldo) – stopa

amortyzacji jest stała, a roczna stawka amortyzacji
wynosi:

A = (W – U)

*

S

*

P

A = stawka amortyzacji w zł,

W = warto

ść

pocz

ą

tkowa

ś

rodka na pocz

ą

tek roku

U = dotychczasowe umorzenie

ś

rodka

S = stopa amortyzacji w %

P = współczynnik przeliczeniowy zwielokratniaj

ą

cy

działanie stopy amortyzacyjnej

17

49

Metoda degresywna – metody obliczania

stawki amortyzacyjne:

2. Metoda sumy lat u

ż

ytkowania ze zmienn

ą

stop

ą

mortyzacyjn

ą

A = W

*

S

zm.

A = stawka amortyzacji w zł,

W = warto

ść

pocz

ą

tkowa

S

zm.

= zmienna stopa amortyzacji w %

S

zm.

= t +(1-r) / [t(t +1)/2]

t – przewidywana liczba lat eksploatacji,

r – rok, dla którego oblicza si

ę

stop

ę

amortyzacyjn

ą

,

50

Long lived assets (Aktywa trwałe) –

allocating the costs according to its use/life

y

z

r

r

k

−

×

−

=

365

100

y

z

r

r

k

−

×

−

=

365

1003

z

z

c

+

=

3

z

z

c

+

=

3

z

z

c

+

=

3

z

z

c

+

=

3

z

z

c

+

=

3

z

z

c

+

=

3

z

z

c

+

=

EBITDA – Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation, Amortization

•

Rzeczowy maj

ą

tek trwały – ang. depreciation (amortyzacja składników

rzeczowych)

•

Zasoby naturalne rozumiane jako zasoby ziemi, np. w

ę

giel –

ang. depletion

•

Warto

ś

ci niematerialne i prawne (np. prawa autorskie) –

ang. amortization

51

Amortyzacja –

ź

ródła przepisów

!!!

• Stawki amortyzacyjne reguluj

ą

rozporz

ą

dzenia Ministra

Finansów

• Ustawa o rachunkowo

ś

ci – swoboda wyboru metod,

stawek oraz stóp, ale na podstawie wykazów Ministra
Finansów.

• Zgodnie z ustaw

ą

o podatku dochodowym od osób

prawnych – dopuszczalne 3 metody: liniowa,
degresywna, jednorazowy odpis.