2011-10-15

1

FUNKCJA CEN W GOSPODARCE

RYNKOWE

1

Funkcje cen w gospodarce rynkowe

•

Równoważąca

•

Informacyjna

•

Redystrybucyjna

•

Agregacyjna

2

Funkcja równoważąca

•

Funkcja ta polega na równoważeniu popytu z
podażą.

•

Następuje „czyszczenie” rynku z nadmiaru lub
niedoboru dostarczanego towaru.

•

Proces dostosowawczy (przy założeniu
doskonałego rynku) dokonuje się
natychmiastowo.

3

Funkcja informacyjna

•

Funkcja służy dostarczeniu wszystkim
podmiotom gospodarczym (producenci i
konsumenci) wiarygodnych informacji o
faktycznie poniesionych kosztach
wytwarzania.

•

Informacja umożliwia wybór tego, co, kiedy ile
i jak produkować

producent.

•

Informacja umożliwia wybór tego co i w jakiej
ilości konsumować

konsument.

4

Funkcja redystrybucyjna

•

Odpowiada za wpływ cen na podział dochodów.

•

Ceny „urealniają” nominalne dochody ludności,
jak również nominalne zyski przedsiębiorców.

•

Zmieniające się proporcje cen różnych dóbr i
usług prowadzą do zmiany proporcji podział
dochodów między różne gospodarstwa domowe
w zależności od struktury ich wydatków.

•

Analogiczna sytuacja w wypadku producentów.

5

Funkcja agregacyjna

•

Polega na wykorzystaniu ceny do sumowania
różnych wartości użytkowych dóbr i usług,
które nie dają się wyrazić w żadnym wskaźniku
naturalnym.

•

Ceny w tej funkcji są nie tylko miarą wartości
różnych dóbr, ale także mogą być
wykorzystane do badania zagregowanej
dynamiki wzrostu produkcji w dłuższym
okresie.

6

2011-10-15

2

P

Q

O

P

0

Q

0

D

S

E

Równowaga

7

Elastyczność popytu

8

Elastyczność popytu (1)

•

Jest to relacja między wyrażoną w procentach
zmianą popytu, a wyrażoną w procentach zmianą
czynnika, który tę zmianę wywołał.

•

Elastyczność popytu można określić tylko w
odniesieniu do tych czynników kształtujących popyt,
które da się zmierzyć.

•

Informuje o wrażliwości popytu na zmiany
czynników go kształtujących zewnętrznych i
wewnętrznych.

9

Elastyczność popytu (2)

•

Dana jest wzorem:

•

gdzie:

–

ExD – elastyczność popytu względem czynnika x

–

ΔD – przyrost popytu

–

D

– wielkość popytu

–

Δx – przyrost czynnika x

–

x

– wartość czynnika x

10

Elastyczność popytu (2)

•

Jeśli elastyczność | ExD | = +∞, popyt jest doskonale
elastyczny – przy danej wielkości determinantu
popyt może przyjmować dowolne wartości.

•

Popyt jest elastyczny, gdy | εxD | > 1 – niewielka
zmiana czynnika kształtującego popyt skutkuje
znaczną zmianą wielkości popytu.

•

Gdy | ExD | = 1 , to mamy do czynienia z
elastycznością jednostkową (inne określenia:
neutralna, wzorcowa, proporcjonalna) – względne
zmiany determinantu odpowiadają takim samym
względnym zmianom popytu.

11

•

Popyt jest nieelastyczny (sztywny), gdy

| ExD | c (0; 1) – nawet znacząca zmiana

determinantu powoduje jedynie niewielkie
zmiany wielkości popytu.

•

Jeżeli | ExD | = 0, wówczas popyt jest
doskonale nieelastyczny (doskonale sztywny)
– zmiany determinantu nie mają wpływu na
wysokość popytu.

Elastyczność popytu (3)

12

2011-10-15

3

•

Oprócz powyższych poziomów natężenia,
elastyczność popytu charakteryzuje się także
zwrotem.

•

Jeśli elastyczność jest dodatnia, ExD > 0 (zwiększenie
determinantu powoduje zwiększenie popytu,
analogicznie zmniejszenie), wtedy zależność jest
wprost.

•

Jeśli elastyczność jest ujemna ExD < 0 , to zależność
jest odwrotna (zwiększenie determinantu powoduje
zmniejszenie popytu i na odwrót).

Elastyczność popytu (4)

13

Elastyczność sztywna

14

Popyt nieelastyczny

15

Elastyczność proporcjonalna

16

Popyt elastyczny

17

Popyt doskonale elastyczny

18

2011-10-15

4

Elastyczno

ść

cenowa popytu

19

Elastyczność cenowa popytu (1)

Gdzie:

•E

d

(p

)

– cenowa elastyczność popytu,

•

– wyrażona w procentach zmiana zgłaszanego zapotrzebowania

na dobro w sztukach;

•

– wyrażona w procentach zmiana ceny.

20

P

Q

O

D

Ep>1

Elastyczność cenowa popytu (2)

Ep=1

Ep <1

21

Elastyczność cenowa popytu (3)

•

Podstawowe kategorie cenowej elastyczności
popytu:

–

E

d

(p)

> 1

elastyczność wysoka (popyt

elastyczny);

–

E

d

(p)

= 1

elastyczność jednostkowa (popyt

zmienia się odwrotnie proporcjonalnie do zmiany
ceny);

–

E

d

(p)

< 1

elastyczność niska (popyt

nieelastyczny).

22

P

Q

O

Ep = oo

Przykład

Ep = 0

Popyt sztywny

Popyt elastyczny

23

Ilo

ść

C

e

n

a

Popyt

Cena

(zł/kg)

4

8

12

16

20

Popyt rynkowy

(tony)

700

500

350

200

100

A

B

C

D

E

Punkt

A

B

C

D

E

0

4

8

12

16

20

0

100

200

300

400

500

600

700

800

Przykład (1)

24

2011-10-15

5

Ilo

ść

(tony)

C

e

n

a

(

z

ł/

k

g

)

Popyt

Cena

(zł/kg)

4

8

12

16

20

Popyt rynkowy

(tony)

700

500

350

200

100

A

B

C

D

E

Punkt

A

B

C

D

E

0

4

8

12

16

20

0

100

200

300

400

500

600

700

800

Przykład (2)

25

Ilo

ść

(tony)

C

e

n

a

(

z

ł/

k

g

)

Popyt

Cena

(zł/kg)

4

8

12

16

20

Popyt rynkowy

(tony)

700

500

350

200

100

A

B

C

D

E

Punkt

A

B

C

D

E

0

4

8

12

16

20

0

100

200

300

400

500

600

700

800

Przykład (

3

)

E

d

(p)

=

-5

26

Ilo

ść

(tony)

C

e

n

a

(

z

ł/

k

g

)

Popyt

Cena

(zł/kg)

4

8

12

16

20

Popyt rynkowy

(tony)

700

500

350

200

100

A

B

C

D

E

Punkt

A

B

C

D

E

0

4

8

12

16

20

0

100

200

300

400

500

600

700

800

Przykład (2)

E

d

(p)

=

-5

27

Ilo

ść

(tony)

C

e

n

a

(

z

ł/

k

g

)

Popyt

Cena

(zł/kg)

4

8

12

16

20

Popyt rynkowy

(tony)

700

500

350

200

100

A

B

C

D

E

Punkt

A

B

C

D

E

0

4

8

12

16

20

0

100

200

300

400

500

600

700

800

Przykład (2)

E

d

(p)

=

(-) 5

E

d

(p)

=

(+) 0,8

28

Utarg przedsi

ę

biorstwa a

elastyczno

ść

dochodowa popytu

29

Utarg całkowity

Cena ( C )

Popyt ( P )

Elastyczność
popytu

Utarg
Całkowity

500

200

5,0

100 000

450

300

3,0

135 000

400

400

2,0

160 000

350

500

1,4

175 000

300

600

1,0

180 000

250

700

0,7

175 000

200

800

0,5

160 000

150

900

0,3

135 000

100

1000

-

100 000

30

2011-10-15

6

P

Q

O

D

Ep>1

Elastyczność cenowa popytu

Ep=1

Ep<1

Qe

31

P

Q

O

Krzywa Utargu Całkowitego

Qe

32

Współczynnik elastyczności popytu a

Utarg Całkowity

Współczynnik
elastyczno

ś

ci

popytu

Wzrost ceny

Spadek ceny

E

p

> 1

U

c

U

c

E

p

< 1

U

c

U

c

33

Elastyczno

ść

dochodowa

popytu

34

Dochodowa elastyczność popytu

• Reakcja popytu na zmian

ę

dochodu,

miernikiem tej reakcji jest współczynnik
dochodowej elastyczno

ś

ci popytu, który

ma posta

ć

:

• gdzie:

– Ed – dochodowa elastyczno

ść

popytu;

–

∆

Qd – przyrost (lub spadek) popytu;

– Qd – dotychczasowy popyt przy dochodzie d;
–

∆

d – przyrost (lub spadek) dochodu;

– d – dotychczasowy dochód konsumenta.

35

Dochodowa elastyczność popytu

• Dochodowa elastyczno

ść

popytu jest relacj

ą

mi

ę

dzy procentow

ą

zmian

ą

popytu a

procentow

ą

zmian

ą

dochodów nabywców. Mówi

nam ona, o ile procent zmieni si

ę

popyt, je

ż

eli

dochody nabywców zmieni

ą

si

ę

o 1%.

• Współczynnik dochodowej elastyczno

ś

ci popytu

osi

ą

ga warto

ść

:

– ujemna dla dóbr podrz

ę

dnych:

– dodatnia dla dóbr normalnych:

• przedział [0,1] dla dóbr podstawowych
• wi

ę

kszy od 1 dla dóbr luksusowych

36

2011-10-15

7

Dochodowa elastyczność popytu

• Je

ż

eli dla markowych perfum Ed(i) jest równa 5

– to zwi

ę

kszenie si

ę

dochodu nabywców o 5%,

spowoduje wzrost popytu na perfumy o 25%.
Markowe perfumy to dobro luksusowe.

• Je

ż

eli dla wyrobu czekoladopodobnego Ed(i)

równe jest -2 – to zwi

ę

kszenie si

ę

dochodów

nabywców o 40% spowoduje spadek popytu na
ten wyrób o 80%. Stanie si

ę

tak dlatego,

ż

e

wi

ę

kszo

ść

gospodarstw domowych uzna,

ż

e

teraz sta

ć

ich na kupno prawdziwej czekolady,

która jest dro

ż

sza.

37

Dochodowa elastyczność popytu

•

Je

ż

eli dla chleba Ed(i) jest równe 0.05 – to zmniejszenie si

ę

dochodów nabywców o 20% spowoduje spadek popytu na chleb
tylko o 1%. Tak mała zmiana spowodowana jest tym,

ż

e chleb jako

produkt pierwszej potrzeby musi by

ć

kupowany, poniewa

ż

potrzeba

wy

ż

ywienia musi by

ć

zaspokojona – spadek dochodów nie zmieni

znacz

ą

co tej sytuacji.

•

Wynika to równie

ż

z Prawa Engela,

ż

e wraz ze wzrostem dochodu

– gospodarstwa wydaj

ą

procentowo coraz mniejsz

ą

ilo

ść

pieni

ę

dzy

na

ż

ywno

ść

. Mo

ż

na sobie jednak wyobrazi

ć

sytuacj

ę

– gdzie dla

bardzo niskiego poziomu dochodu Ed(i) b

ę

dzie wi

ę

kszy ni

ż

1.

Stanie si

ę

tak wówczas gdy b

ę

dziemy rozpatrywa

ć

bardzo mały

dochód, który nie wystarcza do zaspokojenie podstawowych
potrzeb. Jest to jednak sytuacja ekstremalna.

38

Cenowa elastyczność podaży

39

Cenowa elastyczność podaży

• Stosunek procentowej zmiany wielko

ś

ci

poda

ż

y do procentowej zmiany ceny.

• Gdzie:

∆

Qs - Przyrost (lub spadek) poda

ż

y na skutek zmiany ceny;

Qs - Dotychczasowa poda

ż

towaru q przy cenie C;

∆

P - Przyrost (lub obni

ż

enie) ceny towaru q;

P - Dotychczasowa cena towaru q.

40

Cenowa elastyczność podaży

• Odnosi si

ę

do sposobu, w jaki wielko

ść

poda

ż

y reaguje

na zmiany cen:

• je

ż

eli mała zmiana ceny wywoła wzgl

ę

dnie du

żą

zmian

ę

poda

ż

y, to mówimy

ż

e poda

ż

jest elastyczna,

• je

ż

eli du

ż

a zmiana ceny wywoła wzgl

ę

dnie mał

ą

zmian

ę

poda

ż

y, to mówimy

ż

e poda

ż

jest nieelastyczna.

• Elastyczno

ść

cenowa poda

ż

y (ES) pokazuje jak pod

wpływem zmiany ceny danego produktu zmienia si

ę

wielko

ść

poda

ż

y oferowanej przez przedsi

ę

biorstwo, c.p.

• Stosunek procentowej zmiany wielko

ś

ci poda

ż

y na dane

dobro, do procentowej zmiany jego ceny, c.p.

41

Cenowa elastyczność podaży

•

Es a charakter poda

ż

y:

•

Es > 1

⇒

poda

ż

elastyczna – jednostkowa zmiana ceny

wywołuje wi

ę

cej ni

ż

jednostkow

ą

zmian

ę

wielko

ś

ci

poda

ż

y.

•

0 < Es < 1

⇒

poda

ż

nieelastyczna – jednostkowa zmiana ceny

powoduje mniej ni

ż

jednostkow

ą

zmian

ę

wielko

ś

ci

poda

ż

y.

•

Es = 1

⇒

poda

ż

jednostkowa – jednostkowa zmiana ceny

wywołuje jednostkow

ą

zmian

ę

wielko

ś

ci poda

ż

y.

•

Es =

∞

⇒

poda

ż

doskonale elastyczna – dla danej ceny poda

ż

mo

ż

e przyj

ąć

dowoln

ą

wielko

ść

.

•

Es = 0

⇒

poda

ż

doskonale nieelastyczna (sztywna) – dla danej

ceny poda

ż

przyjmuje stał

ą

wielko

ść

, nie reaguje na

zmian

ę

ceny.

42

2011-10-15

8

P

Q

O

Es = oo

Przykład

Es = 0

Es = 1

43

C

e

n

a

z

ł/

k

g

Ilo

ść

(tony)

a

b

c

d

e

0

4

8

12

16

20

0

100

200

300

400

500

600

700

800

Przykład

Przykład

C

e

n

a

(

z

ł/

k

g

)

Ilo

ść

(tony)

Cena

(zł/kg)

4

8

12

16

20

Poda

ż

(tony)

100

200

350

530

700

a

b

c

d

e

Punkt

44

C

e

n

a

z

ł/

k

g

Ilo

ść

(tony)

a

b

c

d

e

0

4

8

12

16

20

0

100

200

300

400

500

600

700

800

Przykład

Przykład

C

e

n

a

(

z

ł/

k

g

)

Ilo

ść

(tony)

Cena

(zł/kg)

4

8

12

16

20

Poda

ż

(tony)

100

200

350

530

700

a

b

c

d

e

Punkt

45

C

e

n

a

z

ł/

k

g

Ilo

ść

(tony)

a

b

c

d

e

0

4

8

12

16

20

0

100

200

300

400

500

600

700

800

Przykład

Przykład

C

e

n

a

(

z

ł/

k

g

)

Ilo

ść

(tony)

Cena

(zł/kg)

4

8

12

16

20

Poda

ż

(tony)

100

200

350

530

700

a

b

c

d

e

Punkt

E(s) = 1

46

C

e

n

a

z

ł/

k

g

Ilo

ść

(tony)

a

b

c

d

e

0

4

8

12

16

20

0

100

200

300

400

500

600

700

800

Przykład

Przykład

C

e

n

a

(

z

ł/

k

g

)

Ilo

ść

(tony)

Cena

(zł/kg)

4

8

12

16

20

Poda

ż

(tony)

100

200

350

530

700

a

b

c

d

e

Punkt

E(s) = 1

47

C

e

n

a

z

ł/

k

g

Ilo

ść

(tony)

a

b

c

d

e

0

4

8

12

16

20

0

100

200

300

400

500

600

700

800

Przykład

Przykład

C

e

n

a

(

z

ł/

k

g

)

Ilo

ść

(tony)

Cena

(zł/kg)

4

8

12

16

20

Poda

ż

(tony)

100

200

350

530

700

a

b

c

d

e

Punkt

E(s) = 1

E(s) = 1,28

48

2011-10-15

9

Teoria Racjonalnego Zachowania

się Konsumenta

49

Pojęcie użyteczności

•

Użyteczność to suma zadowolenia, jaką daje konsumentowi
posiadanie danego dobra.

M. Nasiłkowski, System rynkowy – podstawy mikro- i makroekonomii,
KeyText

•

Użyteczność - zdolność dobra do zaspokajania potrzeb.
Określa subiektywną przyjemność, pożytek lub zadowolenie
płynące z konsumowanych (ew. posiadanych) dóbr.

•

W szerszym ujęciu jest to satysfakcja i przyjemność wobec
korzyści jaką osiągają konsumenci w wyniku użycia
(konsumpcji) jakiegoś dobra.

•

Kategoria użyteczności jest abstrakcją i ma charakter
subiektywny.

50

Wartość użyteczności (1)

•

Wartość użyteczności pozwala subiektywnie
określić, ile zadowolenia dostarczają
konsumentowi konsumowane przez niego
produkty i usługi.

•

Możliwe jest też istnienie użyteczności
ujemnej, która informuje, że konsumpcja
danego dobra (czy danej ilości dobra, czy w
dany sposób) sprawia konsumentowi
przykrość.

51

Wartość użyteczności (2)

•

Przykładowo:

–

konsumpcja pierwszego pączka będzie miała dla
przeciętnego człowieka wysoką użyteczność;

–

drugiego - wciąż użyteczność dodatnią, jednak już
mniejszą;

–

spożycie trzeciego pączka może się okazać dla konsumenta
obojętne (nie jest już ani przyjemnością, ani też nie
sprawia mu przykrości - użyteczność zerowa);

–

zjedzenie czwartego i kolejnych pączków, może sprawiać
spożywającemu przykrość (objedzenie, ból brzucha, zbyt
duża ilość cukru, rozterki związane z tyciem itp.).

52

Krzywa obojętności (1)

•

Krzywa obojętności przedstawia wszystkie
kombinacje dwóch dóbr, które są dla
konsumenta obojętne.

•

Oznacza to, że każda z tych kombinacji daje
konsumentowi takie samo zadowolenie, czyli
ten sam poziom całkowitej użyteczności.

53

X

Y

O

A

B

C

D

Kombinacja

X

Y

A

9

1

B

5

2

C

3

3

D

1

5

Krzywa obojętności (2)

54

2011-10-15

10

X

Y

O

Mapa preferencji konsumenta

55

I

1

I

3

I

2

Substytucyjność

•

Miernikiem efektu substytucyjnego jest
krańcowa stopa substytucji, rozumiana jako
stosunek przyrostu spożycia jednego dobra do
ubytku innego dobra.

56

Linia budżetu konsumenta (1)

•

Wysokość rozporządzalnego dochodu
przeznaczonego do nabycia dwóch dóbr
konsumpcyjnych (X, Y) można przedstawić w
układzie dwuwymiarowym w postaci linii
budżetu konsumenta.

57

Linia budżetu konsumenta (2)

•

Założenie:

–

Konsument ma 100 jednostek pieniężnych (jp);

–

Dobro X: cena 1 dobra wynosi 10 jp;

–

Dobro Y: cena 1 dobra wynosi 25 jp.

58

Y

0

1

2

3

4

X

10

7,5

5

2,5

0

Liczba dóbr

10

8,5

7

5,5

4

X

Y

O

10

Linia budżetu konsumenta (3)

59

8

2

4

6

2

4

X

Y

O

10

Linia budżetu konsumenta (3)

60

8

2

4

6

2

4

6

2011-10-15

11

X

Y

O

10

Optimum

61

8

2

4

6

2

4

I

1

I

3

I

2

Opt

X

Y

O

10

Efekt dochodowy

62

8

2

4

6

2

4

I

1

I

2

Opt (1)

A

B

A (1)

B (1)

Opt (2)

Efekt obni

ż

ki cen bez zmiany

relacji dóbr X i Y

X

Y

O

10

Efekt substytucji

63

8

2

4

6

2

4

I

1

I

2

Opt (1)

A

B

B (1)

Opt (2)

Efekt zmiany relacji dóbr X i Y