2011-11-21

1

Teoria Funkcjonowania

Przedsi

ę

biorstwa

Teoria Funkcjonowania

Przedsi

ę

biorstwa

• Jest najwa

ż

niejsz

ą

cz

ęś

ci

ą

składow

ą

mikroekonomii.

• Obejmuje szczegółow

ą

analiz

ę

:

– Czynników i kosztów produkcji w krótkim i

długim okresie;

– Kryteriów maksymalizacji zysku w warunkach

doskonałej, niedoskonałej i monopolistycznej
konkurencji.

Wydatki

Składniki kosztów produkcji i zysku

• Koszty własne – ró

ż

nego rodzaju wydatki

zwi

ą

zane z funkcjonowaniem

przedsi

ę

biorstwa i wytwarzaniem

okre

ś

lonej wielko

ś

ci produkcji.

• Trzy grupy:

– Wydatki materialne;

– Wydatki osobowe;

– Wydatki finansowe.

Wydatki materialne

• Dotycz

ą

zu

ż

ywanych w produkcji

materiałów, surowców, półproduktów,
komponentów, paliwa, energii itp., itd.

• Szczególnym rodzajem wydatku

materialnego jest fundusz amortyzacyjny.

Amortyzacja (1)

• Zwana konsumpcj

ą

kapitału, oznacza

zmniejszenie si

ę

warto

ś

ci dobra

kapitałowego w pewnym okresie w wyniku
u

ż

ytkowania lub starzenia si

ę

. Mo

ż

na

mówi

ć

o amortyzacji kredytu (rozło

ż

eniu

jego spłaty), ale najcz

ęś

ciej poj

ę

cie to

odnosi si

ę

do amortyzacji ksi

ę

gowej.

2011-11-21

2

Amortyzacja (2)

• Wydatek poniesiony w przeszło

ś

ci podczas

zakupy

ś

rodkow produkcji, który jest rozliczany

w czasie według formuły:

• Gdzie:

– Am – amortyzacja liczona w skali roku;
– F - ksi

ę

gowa warto

ść

ś

rodka trwałego u

ż

ywane w

produkcji w ci

ą

gu dłu

ż

szego okresu;

– t - przewidywany okres eksploatacji danego

ś

rodka

trwałego (maszyny, urz

ą

dzenia produkcyjnego lub

budynku).

Amortyzacja ksi

ę

gowa

• Amortyzacja ksi

ę

gowa słu

ż

y przypisaniu ceny nabycia

lub kosztu wytworzenia

ś

rodka trwałego lub warto

ś

ci

niematerialnej i prawnej do całego okresu ekonomicznej
u

ż

yteczno

ś

ci tych aktywów. Suma odpisów

amortyzacyjnych stanowi umorzenie.

• Amortyzacja jest kosztem niepieni

ęż

nym (to znaczy

nie poci

ą

ga za sob

ą

wydatków w bie

żą

cym okresie).

• Jest

ź

ródłem finansowania inwestycji restytucyjnych.

Z pomoc

ą

amortyzacji nakłady na zakup czy

wytworzenie

ś

rodka trwałego s

ą

stopniowo zaliczane w

koszty poszczególnych okresów, co pozwala
(przynajmniej teoretycznie) zgromadzi

ć

fundusze na

zakup nowych

ś

rodków trwałych po całkowitym

zamortyzowaniu starych.

Fundusz amortyzacji

• W niektórych przedsi

ę

biorstwach istnieje tzw. "fundusz

amortyzacji".

• Ma to miejsce szczególnie w instytucjach, które s

ą

podzielone na działy wypracowuj

ą

ce wspólny zysk i

ponosz

ą

ce wspólne koszty. Poniewa

ż

jeden z działów

mógłby chcie

ć

kupi

ć

niepotrzebne narz

ę

dzia, za które

zapłac

ą

pozostałe działy, dział kupuj

ą

cy musi odda

ć

im

pieni

ą

dze na swój zakup.

• Ojcem pa

ń

stwowego funduszu amortyzacyjnego

(sinking fund) jest premier Wielkiej Brytanii w latach
(1721-1742) Robert Walpole.

Amortyzacja liniowa

•

Metoda liniowa (inaczej równomierna lub proporcjonalna) polega na
odpisywaniu stałej raty (np. co miesi

ą

c) takiego samego odsetka

warto

ś

ci

ś

rodka trwałego (np. je

ś

li okres amortyzacji

ś

rodka

trwałego obejmuje 5 lat, czyli 60 miesi

ę

cy, to co miesi

ą

c b

ę

dzie

odpisywana w koszty 1/60 cz

ęść

warto

ś

ci tego

ś

rodka trwałego).

Oparta jest na zało

ż

eniu,

ż

e zu

ż

ycie

ś

rodka trwałego i utrata jego

warto

ś

ci jest taka sama w ka

ż

dym okresie.

•

gdzie

– Ar - amortyzacja roczna
– CN - cena nabycia lub koszt wytworzenia
– WR - warto

ść

rezydualna (ko

ń

cowa)

– POE - przewidywany okres eksploatacji

Amortyzacja degresywna

•

Metoda degresywna to metoda malej

ą

cych odpisów amortyzacyjnych. W Polsce

uto

ż

samiana najcz

ęś

ciej ze specyficzn

ą

metod

ą

opisan

ą

w przepisach podatkowych.

Polega na zastosowaniu odpowiedniego współczynnika podwy

ż

szaj

ą

cego,

wykorzystywana w szczególnych przypadkach. Oparta jest na zało

ż

eniu,

ż

e zu

ż

ycie

ś

rodka trwałego a zwłaszcza zmniejszenie jego warto

ś

ci nast

ę

puje w pocz

ą

tkowym

okresie jego u

ż

ywania szybciej ni

ż

w nast

ę

pnych okresach.

Art = w * SR * WNt − 1

•

gdzie

–

Art - amortyzacja roczna dla roku t

–

w - współczynnik podwy

ż

szaj

ą

cy stawk

ę

amortyzacji

–

WNt − 1 - warto

ść

netto na koniec poprzedniego roku obrotowego

•

W metodzie tej odpisy zmniejszaj

ą

si

ę

a

ż

do momentu zrównania si

ę

z odpisem z

metody liniowej. Gdyby warto

ść

odpisywanej raty metod

ą

degresywn

ą

byłaby

mniejsza ni

ż

metod

ą

liniow

ą

, to dalsze odpisy s

ą

naliczane liniowo.

Wydatki osobowe

• Wszelkiego rodzaju wynagrodzenia za

prac

ę

osób zatrudnionych w

przedsi

ę

biorstwie na szczeblach

wykonawczych i kierowniczych,
pracowników fizycznych oraz specjalistów.

• Udział wydatków osobowych w produkcji

jest bardzo zró

ż

nicowany – zale

ż

y

bezpo

ś

rednio od sektora działalno

ś

ci oraz

po

ś

rednio od wielko

ś

ci przedsi

ę

biorstwa.

2011-11-21

3

Wydatki finansowe

• Obejmuj

ą

składki na ubezpieczenia

rzeczowe i społeczne, wypłacane procenty
od zaci

ą

gni

ę

tych kredytów i emitowanych

obligacji, opłaty za korzystanie z urz

ą

dze

ń

komunalnych,, czynsze od dzier

ż

awionego

maj

ą

tku, a tak

ż

e nie

ś

ci

ą

galne długi od

odbiorców produkcji.

Efektywno

ść

techniczna a

efektywno

ść

ekonomiczna

Efektywno

ść

techniczna

• Oznacza maksymalizowanie wielko

ś

ci produkcji z

wykorzystaniem danych nakładów na jej
prowadzenie.

• Producent nie b

ę

dzie anga

ż

ował do produkcji wi

ę

cej

czynników (nakładów) ni

ż

to jest konieczne z punktu

widzenia danej wielko

ś

ci produkcji.

• Wybór technologii produkcji zgodnie z kryterium

efektywno

ś

ci technicznej opiera si

ę

na

zasadzie maksymalizowania wielko

ś

ci produkcji

(wyra

ż

onej w jednostkach fizycznych).

W post

ę

powaniu tym uwzgl

ę

dnia si

ę

ceny relatywne.

Efektywno

ść

ekonomiczna

• Oznacza takie wykorzystanie nakładów

czynników produkcji, aby koszt wytworzenia
jednostki produktu był jak najmniejszy.

• Wybór technologii produkcji zgodnie z kryterium

efektywno

ś

ci ekonomicznej opiera si

ę

na

zasadzie minimalizowania kosztów
wytwarzania (wyra

ż

onej w jednostkach

pieni

ęż

nych).

Koszty ksi

ę

gowe a koszty

ekonomiczne

Poj

ę

cia dotycz

ą

ce kosztów

produkcji

• Bior

ą

c

pod

uwag

ę

ewidencjonowanie

wydatków

zwi

ą

zanych

z

produkcj

ą

wyró

ż

ni

ć

mo

ż

na:

– koszty rachunkowe, to jest zapisane w

ksi

ę

dze rachunkowej;

– koszty

ekonomiczne

(alternatywne),

zwi

ą

zane z utrat

ą

korzy

ś

ci zastosowania

zasobów w innej działalno

ś

ci gospodarczej.

2011-11-21

4

Koszty rachunkowe

(rzeczywiste/ksi

ę

gowe)

• Koszty rachunkowe – zwi

ą

zane s

ą

z

zakupem czynników wykorzystywanych do
produkcji (praca, kapitał, ziemia,
technologia itp.).

• Koszty te otrzymuje si

ę

mno

żą

c ilo

ść

nabywanych czynników przez cen

ę

jednostkow

ą

.

• Koszty rzeczywiste, b

ę

d

ą

ce faktycznymi

wydatkami na zakup czynników produkcji
s

ą

nazywane równie

ż

kosztami explicite.

Koszty ekonomiczne

(alternatywne)

Koszty ekonomiczne to warto

ść

wszystkich

zasobów

czynników

u

ż

ytych

w

procesie

produkcji

(Warto

ść

t

ą

wyznacza

koszt

najlepszego

alternatywnego

zastosowana

zasobów/nakładów na czynniki).
Koszty ekonomiczne to wszystkie koszty
explicite

i

implicite,

ł

ą

cznie

z

zyskiem

normalnym

niezb

ę

dnym

do

zatrzymania

zasobów w danej działalno

ś

ci gospodarczej.

Koszty ekonomiczne

• Składaj

ą

si

ę

z:

– kosztów jawnych, wydatków niezb

ę

dnych w

celu uzyskania zasobu, produktu lub usługi –

explicite

– kosztów

ukrytych

-

niewykorzystanych

mo

ż

liwo

ś

ci wykonania, pozyskania czego

ś

innego

lub

zastosowania

posiadanych

zasobów do innego celu –

implicite

K

e

= K

j

+ K

u

Koszty jawne

Koszty ukryte

czesne

360 zł

podręczniki

100 zł

utracony czas

600 zł

niepokój, stres

150 zł

Kj

=

460 zł

Ku

=

750 zł

Koszt ekonomiczny = 1210 zł

Ke = Kj + Ku

Przykład

Zysk w przedsi

ę

biorstwie

Zysk w przedsi

ę

biorstwie

• W gospodarce rynkowej zysk jest podstaw

ą

wyborów

producenta, kształtuje struktur

ę

produkcji.

• Zysk jest w sposób bezpo

ś

redni zwi

ą

zany z

działalno

ś

ci

ą

przedsi

ę

biorstwa:

– wpływa na mo

ż

liwo

ś

ci inwestycyjne,

– okre

ś

la stopie

ń

samofinansowania przedsi

ę

wzi

ęć

produkcyjnych,

– wpływa na wielko

ść

zatrudnienia,

– spełnia rol

ę

motywacyjn

ą

(na jego podstawie producent

decyduje o zwi

ę

kszeniu lub zmniejszeniu wielko

ś

ci produkcji).

• Ka

ż

de przedsi

ę

biorstwo musi si

ę

rozwija

ć

. Aby było to

mo

ż

liwe firma musi przeznacza

ć

chocia

ż

cz

ęść

zysku na

inwestycje, które tworz

ą

podstawy dla osi

ą

gania

dalszych zysków.

2011-11-21

5

Rodzaje zysku

• Zysk brutto = przychody ze sprzeda

ż

y –

koszty produkcji i sprzeda

ż

y

• Zysk netto przedsi

ę

biorstwa = zysk

brutto – podatki

• Zysk dla wła

ś

cicieli = zysk netto –

obowi

ą

zkowe i dobrowolne rezerwy

Przykład

Przychody ze sprzedaży

100 %

Koszty zakupu materiałów

49 %

Wynagrodzenia + narzuty

20 %

Pozostałe koszty

18,6 %

Amortyzacja

2,5 %

Zysk brutto

*

5,1 %

Podatki od zysku

2 %

Zysk netto pozostający do dyspozycji przedsiębiorstwa

3,1 %

Zysk w mikroekonomii

Zysk w mikroekonomii

• Zysk ksi

ę

gowy

• Zysk normalny

• Zysk ekonomiczny

Zysk ksi

ę

gowy

• Obejmuje sprzeda

ż

pomniejszon

ą

o koszt

ksi

ę

gowy

zysk ksi

ę

gowy = przychody całkowite -

koszty całkowite
(ksi

ę

gowe/rachunkowe)

Zysk normalny

•

To ta cz

ęść

kosztów ekonomicznych firmy, która nie jest

zawarta w koszcie ksi

ę

gowym, a wróciła si

ę

wła

ś

cicielowi

wskutek sprzeda

ż

y. Zysk normalny jest miar

ą

kosztów

ukrytych, czyli nakładów „dodawanych przez wła

ś

ciciela”.

•

Inaczej mo

ż

na powiedzie

ć

,

ż

e jest to cz

ęść

kosztów firmy, która

jest zawarta w zysku wówczas, gdy zysk jest obliczony na
podstawie kosztów ksi

ę

gowych (a nie kosztów ekonomicznych).

Zysk

normalny

jest

to

wielko

ść

zwrotu

nakładów

dotowanych przez wła

ś

ciciela.

zysk normalny = koszty ekonomiczne – koszty całkowite

(ksi

ę

gowe/rachunkowe)

2011-11-21

6

Zysk ekonomiczny (czysty zysk

ekonomicznym)

• Jest to kwota jaka pozostaje po odj

ę

ciu

od

przychodów

firmy

wszystkich

kosztów

ł

ą

cznie

z

kosztem

alternatywnym kapitału i kosztem ryzyka
utraty pieni

ę

dzy.

• W odró

ż

nieniu od zysku normalnego

jest ró

ż

nic

ą

mi

ę

dzy ogóln

ą

sprzeda

żą

, a

kosztem ekonomicznym.

Zysk ekonomiczny (czysty zysk

ekonomicznym)

• Zysk otrzymany z tak zwanego zysku

normalnego.

• Otrzymuje si

ę

go po odj

ę

ciu kosztów

ekonomicznych od przychodów cał-
kowitych przedsi

ę

biorstwa:

zysk ekonomiczny = przychody całkowite

- koszty ekonomiczne

Przykład (1)

•

Ogólna roczna sprzeda

ż

y wynosi 10 mln zł, roczny koszt wynosi

7 mln zł, zysk ksi

ę

gowy wynosi 3 mln zł, tymczasem

zysk

ekonomiczny wynosi tylko 1 mln zł poniewa

ż

koszty ukryte

wynosz

ą

2 mln zł.

•

Gdyby jednak ogólna sprzeda

ż

roczna wyniosła tylko 8 mln zł,

wtedy zysk ksi

ę

gowy wynosiłby 1 mln zł (8 mln – 7 mln) przy

kosztach ukrytych 2 mln zł wła

ś

ciciel nie osi

ą

gn

ą

łby zysku

ekonomicznego, lecz strat

ę

w wysoko

ś

ci 1 mln zł (1 mln – 2

mln).

•

Stawia to pod znakiem zapytania kontynuacje produkcji. Tylko
pewno

ść

zdecydowanej poprawy wyników uzasadnia celowo

ść

dalszego istnienia przedsi

ę

biorstwa. Wynik powy

ż

szy, to jest

strata 1 mln zł oznacza,

ż

e własne nakłady, to jest te, które s

ą

„dotowane przez wła

ś

ciciela”, nie zwróciły si

ę

w procesie

sprzeda

ż

y

Zysk ksi

ę

gowy (3 mln) =

sprzeda

ż

(10 mln) – koszt ksi

ę

gowy (koszt

wyra

ź

ny, to jest 7 mln)

Zysk ekonomiczny (1 mln) =

sprzeda

ż

(10 mln) – koszt całkowity (9 mln, to jest

koszt ksi

ę

gowy 7 mln + koszty ukryte 2 mln).

Zysk normalny (2 mln) =

koszty całkowite (9 mln) – koszty wyra

ź

ne, jawne

(7 mln).

Przykład (2)

Zysk ekonomiczny jest zawsze mniejszy od zysku
księgowego (chyba, że nie ma kosztów ukrytych).

Dla

prowadzenia

przedsiębiorstwa

decydującym

wskaźnikiem jest zysk ekonomiczny a nie księgowy.

W gospodarce rynkowej rozgranicza się opisane
w tym punkcie kategorie, to jest zysk księgowy,
zysk normalny i zysk ekonomiczny.

Cechy zysku ekonomicznego

Koszty utopione

• Koszty poniesione przeszłe - w rozumieniu

ekonomistów koszty utopione nie są
rzeczywiście kosztami.

• Idea kosztów utopionego chroni producenta

przed stałą nierentownością bieżącego
działania wynikającą z błędnej strategicznej
decyzji.

2011-11-21

7

Koszty uwi

ę

zione (1)

• Koszty uwięzione są to koszty, które będą

występowały w przeszłych okresach (w czasie
ż

ycia zrealizowanego projektu), lecz które nie

powstały na skutek podjęcia decyzji
inwestycyjnej dotyczącej bezpośrednio tego
okresu.

• Idea kosztów uwięzionych dyscyplinuje

poprzez swą nieuchronność bieżące
wydatki.

Koszty uwi

ę

zione (2)

Kosztami uwięzionymi mogą być:

– wydatki związane z wcześniej powstałymi
długami spłacone w czasie życia aktualnie
rozważanego projektu wydatki te nie są związane z
aktualną działalnością firmy z aktualnie
realizowanymi projektami.

– płace zarządu firmy – powstają obojętnie czy
dany projekt jest lub nie jest wdrażany.

Okres produkcji

Krótki okres produkcji

• Krótki okres produkcji to taki czas, w którym

produkcja opiera si

ę

na stałej technologii

albo na danej zdolno

ś

ci produkcyjnej lub te

ż

sytuacja gdy przedsi

ę

biorstwo nie jest w

stanie w pełni dostosowywa

ć

czynników

produkcji do zmian warunków działania.

• W okresie krótkim przy danej technologii pewne

koszty b

ę

d

ą

zmieniały si

ę

wraz ze zmian

ą

wielko

ś

ci produkcji, inne za

ś

b

ę

d

ą

stałe to jest

niezale

ż

ne od wielko

ś

ci produkcji.

Długi czas produkcji

• Długi okres produkcji to taki okres, w

którym zmienia si

ę

technologia albo

zdolno

ść

produkcyjna lub mo

ż

na

dostosowa

ć

wszystkie rodzaje

czynników produkcji do nowych
warunków.

• W okresie długim wskutek inwestycji

zmieniaj

ą

si

ę

wszystkie koszty

.

Natychmiastowy okres produkcji

• Natychmiastowy okres produkcji to

chwila, w której wszystkie koszty zostały
ju

ż

poniesione lub wszystkie koszty s

ą

stałe.

• Koszt w danej chwili jest stały.

2011-11-21

8

Krótki okres

Klasyfikacja kosztów (1)

Kryterium podziału

Rodzaje kosztów produkcji

Forma wyrażenia
kosztów

•

fizyczna - zużyte w procesie produkcji czynniki,

•

pieniężna - całokształt nakładów pieniężnych na produkcję

•

koszty alternatywne lub zaniechanych możliwości - innych możliwości zastosowania
kapitału.

Możliwość
ewidencji

1. koszy księgowe lub wyraźne - wydatki pieniężne przechodzące przez rynek
2. koszty ukryte - nie księgowane, np. praca członków rodziny, przekazanie ziemi lub

pieniędzy bez opłaty, itp.

W układzie
rodzajowym

•

materiałowe,

•

amortyzacja,

osobowe,

inne

Miejsce powstania

•

produkcji podstawowej,

•

produkcji pomocniczej,

•

marketingu,

•

BHP,

•

prac badawczo-rozwojowych (B+R), informacji nauk.- techn.

Klasyfikacja kosztów (2)

koszt
krańcowy
(MC)

koszt

przeciętny

zmienny

(AVC)

koszt

przeciętny stały

(AFC)

koszt

przeciętny

całkowity

(ATC)

B. względne

- zmienne (VC)

- stałe (FC)

- całkowite (TC)

A. bezwzględne

Związane
z dynamiką
produkcji

bezpośrednie - wyliczane bezpośrednio, np. koszt surowca,
pośrednie - wyliczane szacunkowo, wg wskaź np.0,1% B+R

Kalkulacyjne

Kryterium podziału

Rodzaje kosztów produkcji

KOSZTY

PRODUKCJI

KOSZTY STAŁE

KOSZTY ZMIENNE



płace

pracowników

administracji i obsługi;



koszty zużywania się budynków,

maszyn, urządzeń;



koszty

użytkowania

ziemi,

wynajmu lokali;



koszty kredytów, niektóre podatki;



płace

pracowników

produkcyjnych;



koszty surowców,

materiałów, półproduktów;



koszty energii, wody;

Koszty stałe to koszty utrzymania zakładu w

stałej gotowo

ś

ci produkcyjnej.

Koszty produkcji w krótkim okresie czasu

Koszty całkowite (TC)

• Suma nakładów (wydatków) ponoszonych w zwi

ą

zku z

produkcj

ą

dóbr i usług.

TC = VC + FC

• Miar

ą

kosztów całkowitych s

ą

koszty ekonomiczne -

czyli suma wyra

ż

onych w pieni

ą

dzu nakładów zu

ż

ytych

w procesie produkcji i realizacji celów
przedsi

ę

biorstwa.

• Na koszty całkowite składaj

ą

si

ę

:

– koszty stałe (FC) - wydatki niezale

ż

ne od wielko

ś

ci produkcji

(opłaty za ziemi

ę

, podatki, czynsze , amortyzacja, itp.);

– koszty zmienne (VC) - wydatki zale

ż

ne od wielko

ś

ci produkcji -

(energia, płace, surowce, itp.).

Koszty przeci

ę

tne całkowite (ATC)

•

S

ą

to

ś

rednie wydatki na jednostk

ę

produkcji.

lub

•

Poziom produkcji (rozmiary), przy której ATC
jest najni

ż

szy, jest najbardziej

korzystny (optymalny) z technicznego
punktu widzenia, poniewa

ż

rokuje najwy

ż

sze

zyski (ró

ż

nic

ę

pomi

ę

dzy utargiem

jednostkowym a kosztem jednostkowym).

•

Na koszty przeci

ę

tne całkowite składaj

ą

si

ę

:

–

koszty przeci

ę

tne stałe (AFC),

–

koszty przeci

ę

tne zmienne (AVC).

Q

TC

ATC

=

AFC

AVC

ATC

+

=

2011-11-21

9

Koszty kra

ń

cowe (MC)

• jest to przyrost kosztów całkowitych

spowodowany przyrostem
produkcji o jednostk

ę

.

lub

Q

TC

MC

∆

∆

=

Q

VC

MC

∆

∆

=

Przykład

Wielkość
produkcji

Q

Koszt stały

całkowity

FTC

Koszt

zmienny

całkowity

VTC

Koszt

całkowity

TC

Koszt stały

przeciętny

AFC

Koszt

zmienny

przeciętny

AVC

Koszt

całkowity

przeciętny

ATC

Koszt

marginalny

MC

0

10

0

10

-

-

-

-

1

10

11

21

10

11

21

11

2

10

18

28

5

9

14

7

3

10

22

32

3,3

7,3

10,6

4

4

10

24

34

2,5

6

8,5

2

5

10

25

35

2

5

7

1

6

10

26

36

1,6

4,3

5,9

1

7

10

28

38

1,4

4

5,4

2

8

10

32

42

1,2

4

5,2

4

9

10

39

49

1,1

4,3

5,4

7

10

10

50

60

1

5

6

11

Koszt stały całkowity (FTC)

Koszt całkowity zmienny (VTC)

Koszt całkowity

Koszt stały przeci

ę

tny (AFC)

2011-11-21

10

Koszt zmienny przeci

ę

tny (AVC)

Koszt całkowity przeci

ę

tny (ATC)

Koszt kra

ń

cowy (MC)

Q

FC

TC

VC

Fixed Cost

Total Cost

TC

Kategorie bezwzgl

ę

dne (1)

Q

FC

TC

VC

Fixed Cost

Total Cost

TC

Kategorie bezwzgl

ę

dne (2)

A

B

Komentarz (1)

• Krzywa Kosztów Zmiennych (VC):

– do punktu A wielko

ść

VC ro

ś

nie coraz

wolniej w stosunku do Q.

– od punktu A koszty rosn

ą

coraz szybciej w

stosunku do Q (przegi

ę

cie funkcji).

– punkt B to miejsce styku VC z lini

ą

wyprowadzon

ą

z pocz

ą

tku układu

współrz

ę

dnych.

2011-11-21

11

Q

FC

TC

VC

Fixed Cost

Total Cost

TC

Kategorie bezwzgl

ę

dne (3)

D

Komentarz (2)

• Krzywa Kosztów Całkowitych (TC):

– punkt D to miejsce styku TC z lini

ą

wyprowadzon

ą

z pocz

ą

tku układu

współrz

ę

dnych.

Q

FC

TC

VC

Fixed Cost

TC

Kategorie bezwzgl

ę

dne (4)

A

B

D

A

C,

A

V

C,

M

C,

A

F

C

MC

ATC

AVC

AFC

B'

Uj

ę

cie wzgl

ę

dne (1)

Q

A'

D'

Komentarz (1)

• Krzywa Przeci

ę

tnych Kosztów Stałych

(Average Fixed Cost - AFC) jest nachylona w
dół i zbli

ż

a si

ę

, ale nigdzie nie dotyka, osi

odci

ę

tych.

• Krzywa Przeci

ę

tnych Kosztów Zmiennych

(AVC) jest matematycznie zwi

ą

zana z krzyw

ą

Kosztów Kra

ń

cowych (MC) w swym

najni

ż

szym punkcie.

Komentarz (2)

• Pionowa odległo

ść

mi

ę

dzy krzyw

ą

przeci

ę

tnych kosztów całkowitych (ATC) oraz

krzywa przeci

ę

tnych kosztów zmiennych

(AVC) odpowiada przeci

ę

tnym kosztom

stałym (AFC) przy dowolnym poziomie
produkcji.

• Nie ma

ż

adnego zwi

ą

zku miedzy krzywymi

MC i AFC.

2011-11-21

12

A

C,

A

V

C,

M

C,

A

F

C

MC

ATC

AVC

AFC

B'

Uj

ę

cie wzgl

ę

dne (2)

Q

A'

D'

Komentarz (3)

• Krzywa Kosztów Kra

ń

cowych (MC):

– od punktu A’ krzywa kosztów kra

ń

cowych

stale ro

ś

nie.

• Krzywa Przeci

ę

tnych Kosztów Zmiennych

(AVC):

– od punktu B’ przeci

ę

tne koszty zmienne

zaczynaj

ą

coraz bardziej rosn

ąć

.

Komentarz (4)

• Krzywa ATC:

– od punktu D’ koszty przeci

ę

tne całkowite

zaczynaj

ą

coraz szybciej rosn

ąć

.

Q

O

O 1

A

B

D

AFC

FC

a

c

d

b

MC

ATC

AVC

A

I

B

I

D

I

TC

Q

Zale

ż

no

ś

ci (1)

• Interpretuj

ą

c zale

ż

no

ś

ci wyst

ę

puj

ą

ce mi

ę

dzy funkcj

ą

kosztów kra

ń

cowych oraz funkcjami kosztów

przeci

ę

tnych (zmiennych i całkowitych), mo

ż

na

stwierdzi

ć

,

ż

e:

• Koszty kra

ń

cowe s

ą

równe przeci

ę

tnym kosztom

zmiennym wtedy, gdy te drugie osi

ą

gaj

ą

swoje minimum

(pkt. A’):

MC = AVC

⇒

AVC = min

• Koszty kra

ń

cowe s

ą

równe przeci

ę

tnym kosztom

całkowitym wtedy, gdy te ostatnie osi

ą

gaj

ą

swoje

minimum (pkt. B’):

MC = ATC

⇒

ATC = min

Zale

ż

no

ś

ci (2)

• Przeci

ę

tne koszty zmienne s

ą

rosn

ą

ce wtedy, gdy koszty

kra

ń

cowe s

ą

od nich wi

ę

ksze:

AVC

↑↑↑↑

⇒

MC > AVC

• Przeci

ę

tne koszty całkowite s

ą

rosn

ą

ce wtedy, gdy

koszty kra

ń

cowe s

ą

od nich wi

ę

ksze:

ATC

↑↑↑↑

⇒

MC > ATC

• Przeci

ę

tne koszty zmienne s

ą

malej

ą

ce wtedy, gdy

koszty kra

ń

cowe s

ą

od nich mniejsze:

AVC

↓↓↓↓

⇒

MC < AVC

2011-11-21

13

Zale

ż

no

ś

ci (3)

• Przeci

ę

tne koszty całkowite s

ą

malej

ą

ce wtedy, gdy

koszty kra

ń

cowe s

ą

od nich

mniejsze:

ATC

↓↓↓↓

⇒

MC < ATC

• Koszty kra

ń

cowe i przeci

ę

tne koszty stałe nie s

ą

ze sob

ą

powi

ą

zane.

MC

⇔

⇔

⇔

⇔

AFC

• Ponadto mo

ż

na stwierdzi

ć

,

ż

e funkcja przeci

ę

tnych

kosztów zmiennych osi

ą

ga swoje minimum wcze

ś

niej ni

ż

funkcja przeci

ę

tnych kosztów całkowitych.

Graficzne uj

ę

cie kosztów

Koszty bezwzgl

ę

dnie stałe

Koszty

Produkcja

Koszty wzgl

ę

dnie stałe

Koszty

Produkcja

Koszty wzgl

ę

dnie stałe

aproksymowane jako koszty stałe

Produkcja

Koszty

Koszty wzgl

ę

dnie stałe

aproksymowane jako koszty zmienne

Produkcja

Koszty

2011-11-21

14

Koszty bezwzgl

ę

dnie stałe

przypadaj

ą

ce na jednostk

ę

produkcji

Produkcja

Koszty

Koszty wzgl

ę

dnie stałe

przypadaj

ą

ce na jednostk

ę

produkcji

Produkcja

Koszty

Maksymalizacja zysku w

przedsi

ę

biorstwie przy

zało

ż

eniu konkurencji

doskonałej

Model konkurencji doskonałej

(1)

• Zało

ż

enia:

– Du

ż

a liczba małych przedsi

ę

biorstw;

–

Ż

aden z producentów nie mo

ż

e kształtowa

ć

ceny;

– Wszyscy producenci wytwarzaj

ą

dobra

homogeniczne;

– Pełnia swobody wej

ś

cia na i wyj

ś

cia z danego

rynku;

Model konkurencji doskonałej

(2)

• Zało

ż

enia:

– Ka

ż

de przedsi

ę

biorstwo mo

ż

e sprzeda

ć

po

bie

żą

cej cenie rynkowej wszystko to, co

wytwarza i nie ma potrzeby oferowania
produktów po ni

ż

szej cenie;

Maksymalizacja zysku

• Maksymalizacja zysku zale

ż

nie tylko od

wysoko

ś

ci przeci

ę

tnych i kra

ń

cowych

kosztów produkcji, ale tak

ż

e od wysoko

ś

ci

ceny rynkowej.

• Cena rynkowa w modelu doskonałej

konkurencji jest dane i nie zmienia si

ę

wraz ze zmian

ą

wielko

ś

ci produkcji w

przedsi

ę

biorstwie.

2011-11-21

15

Zale

ż

no

ś

ci mi

ę

dzy cen

ą

a

utargiem (1)

• Utarg całkowity to iloczyn ceny jednostkowej

produktu i sprzedanej produkcji:

TR = P x Q

• Gdzie:

– P – cena jednostkowa produktu;

– Q – ilo

ść

sprzedanej produkcji

• Utarg przeci

ę

tny to utarg całkowity dzielony

przez ilo

ść

sprzedanej produkcji:

AR = P x Q / Q

Zale

ż

no

ś

ci mi

ę

dzy cen

ą

a

utargiem (2)

• Utarg kra

ń

cowy to przyrost utargu

całkowitego podzielony przez przyrost
produkcji sprzedanej

MR =

∆

TR /

∆

Q = P x

∆

Q /

∆

Q

• Czyli:

P = TR = MR

Optimum ekonomiczne

Optimum ekonomiczne (1)

• Pami

ę

taj

ą

c,

ż

e krzywa kosztów

kra

ń

cowych jest pochodn

ą

krzywej

całkowitych kosztów zmiennych

• Pami

ę

taj

ą

c,

ż

e rosn

ą

ca krzywa kosztów

kra

ń

cowych (MC) przecina si

ę

w

najni

ż

szym punkcie krzyw

ą

przeci

ę

tnych

kosztów zmiennych (AVC) oraz w
najni

ż

szym punkcie krzyw

ą

przeci

ę

tnych

kosztów całkowitych (ATC)

Optimum ekonomiczne (2)

• W modelu konkurencji doskonałej cena (P)

i utarg przeci

ę

tny (AR) pokrywaj

ą

si

ę

z

utargiem kra

ń

cowym (MR);

• Chocia

ż

wszystkie dobra s

ą

sprzedawane

po jednakowej cenie to nie wszystkie
wytwarzane dobra s

ą

sprzedawane po tej

samej cenie.

Optimum ekonomiczne (3)

• Optimum ekonomiczne wyznaczana jest w

punkcie przeci

ę

cia si

ę

krzywej kosztów

kra

ń

cowych (MC) z lini

ą

przedstawiaj

ą

c

ą

cen

ę

, utarg przeci

ę

tny oraz utarg

kra

ń

cowy.

Qopt.ekon.: MC = P

• Przedsi

ę

biorstwo osi

ą

ga maksimum zysku

w punkcie przeci

ę

cia si

ę

krzywej kosztów

kra

ń

cowych z krzyw

ą

utargu całkowitego

2011-11-21

16

A

C,

A

V

C,

M

C,

A

F

C

MC

ATC

AVC

AFC

B'

Optimum ekonomiczne (4)

Q

A'

D'

Qopt.ekon.

E

P = AR = MR

Optimum techniczne

Optimum techniczne (1)

• Pami

ę

taj

ą

c,

ż

e krzywa kosztów

kra

ń

cowych jest pochodn

ą

krzywej

całkowitych kosztów zmiennych

• Pami

ę

taj

ą

c,

ż

e rosn

ą

ca krzywa kosztów

kra

ń

cowych (MC) przecina si

ę

w

najni

ż

szym punkcie krzyw

ą

przeci

ę

tnych

kosztów zmiennych (AVC) oraz w
najni

ż

szym punkcie krzyw

ą

przeci

ę

tnych

kosztów całkowitych (ATC)

Optimum techniczne (2)

• Analiza ograniczona jedynie do ró

ż

nych

kategorii kosztów produkcji prowadzi do
wniosku, i

ż

przedsi

ę

biorca osi

ą

ga

optimum ekonomiczne w punkcie, w
którym krzywa kosztów kra

ń

cowych (MC)

przecina krzyw

ą

przeci

ę

tnych kosztów

całkowitych (ATC)

Qopt.techn.: MC = ATC

A

C,

A

V

C,

M

C,

A

F

C

MC

ATC

AVC

AFC

B'

Optimum techniczne (3)

Q

A'

D'

Qopt.techn.

E

P = AR = MR

Próg rentowno

ś

ci (1)

• Próg rentowno

ś

ci okre

ś

lony jest przez

sytuacj

ę

dla której przychód całkowity

zrównuje si

ę

z kosztami całkowitymi.

• W punkcie tym zysk równy jest 0.

• Zało

ż

enia:

Zysk = TR – TC

• Gdzie:

TR = P x Q

TC = TVC + TFC = Q x AVC + TFC

2011-11-21

17

Próg rentowno

ś

ci (2)

Próg rentowno

ś

ci przy zało

ż

eniu stałej produktywno

ś

ci czynników zmiennych

Koszty całkowite (TC)

+

_

Próg rentowno

ś

ci

Przychody Całkowite
(TR)

TFC

Q

Q*

Rozmiary działalno

ś

ci (Q)

TR
TC

π

Q

Q

2

Q

KC

KS

TR

KC

+

Q

1

Progi rentowności przy stałej produktywności czynników
zmiennych przesiębiorstwa jedynego na rynku - monopolu.

Próg rentowności wyznaczane są przez przecięcie się krzywej
przychodów całkowitych TR z krzywą kosztów całkowitych TC.

W punktach tych zysk z działalności gospodarczej równy jest 0.

Poziom cen a koszt

wytwarzania – decyzje

produkcyjne przedsi

ę

biorstwa

A

C,

A

V

C,

M

C,

A

F

C,

P

MC

ATC

AVC

AFC

B'

Poziom cen a koszt

wytwarzania (1)

Q

A'

E

P = AR = MR

P

D'

Zysk nadzwyczajny

F

Qopt. ekon.

Qopt. techn.

Zysk nadzwyczajny (1)

• Pami

ę

tamy,

ż

e:

• ZYSK (całkowity) =

ZYSK (jednostkowy) x Q

• ZYSK (całkowity) = (P – ATC) x Q

odcinek EF na wykresie

• ZYSK (całkowity) = TR – TC

Zysk nadzwyczajny (2)

• Zysk nadzwyczajny jest dodatni

ą

ró

ż

nic

ą

mi

ę

dzy utargiem całkowitym a kosztami

całkowitymi.

• Wynika on z korzystnego kształtowania si

ę

ceny

(utargu przeci

ę

tnego) w stosunku do

przeci

ę

tnych kosztów wytwarzania.

• Istnienie zysku nadzwyczajnego w warunkach

doskonałej konkurencji oznacza,

ż

e

przedsi

ę

biorstwo znajduje si

ę

w korzystnej

sytuacji ekonomicznej.

2011-11-21

18

Zysk nadzwyczajny (3)

• Zysk nadzwyczajny wyst

ę

puje przy

spełnieniu warunku:

MC = P > ATC

• Czyli,

ż

e cena musi kształtowa

ć

si

ę

powy

ż

ej przeci

ę

tnego kosztu wytwarzania

na jednostk

ę

produkcji.

• Minimalny poziom kosztów jednostkowych

wyra

ż

a równanie MC = ATC (punkt D‘ na

wykresie)

A

C,

A

V

C,

M

C,

A

F

C,

P

MC

ATC

AVC

AFC

B'

Zysk nadzwyczajny (4)

Q

A'

E

P = AR = MR

P

D'

Zysk nadzwyczajny

F

Qopt. ekon.

Qopt. techn.

A

C,

A

V

C,

M

C,

A

F

C,

P

MC

ATC

AVC

AFC

B'

Poziom cen a koszt

wytwarzania (2)

Q

A'

E

P* = AR = MR

P1

D'

P2

P*

P3

P4

A

C,

A

V

C,

M

C,

A

F

C,

P

MC

ATC

AVC

AFC

B'

Poziom cen a koszt

wytwarzania (3)

Q

A'

E

P* = AR = MR

P1

D'

P*

Q1

MC = P1 = ATC
Punkt D’
Wyst

ę

puje zysk

normalny

A

C,

A

V

C,

M

C,

A

F

C,

P

MC

ATC

AVC

AFC

B'

Poziom cen a koszt

wytwarzania (4)

Q

A'

E

P* = AR = MR

P2

D'

P*

Q2

MC = P2 = AR = TR < ATC
MR = P2 > AVC
Punkt Y
Brak zysku normalnego

Y

X

Z

Komentarz (1)

• Cena P2 kształtuje si

ę

poni

ż

ej najni

ż

szych

przeci

ę

tnych kosztów całkowitych, ale

powy

ż

ej najni

ż

szych przeci

ę

tnych kosztów

zmiennych.

• Ró

ż

nica mi

ę

dzy ATC a AVC wyra

ż

a

koszty stałe na jednostk

ę

produkcji, tzn:

ATC – AVC = K

2011-11-21

19

Komentarz (2)

• W wariancie produkcji ilo

ś

ci Q2

przedsi

ę

biorstwo ponosi strat

ę

z tytułu

niemo

ż

no

ś

ci pokrycia w cało

ś

ci stałych

kosztów produkcji:

(X – Y) x Q2 = STRATA

• Cena P2 umo

ż

liwia jednak pokrycie

kosztów stałych produkcji:

(Y – Z) x Q2

A

C,

A

V

C,

M

C,

A

F

C,

P

MC

ATC

AVC

AFC

B'

Poziom cen a koszt

wytwarzania (5)

Q

A'

E

P* = AR = MR

P3

D'

P*

Q3

MC = P3 = AR = TR = AVC
Punkt Z
Brak zysku normalnego

Y

T

Z

Komentarz

• Cena P3 jest ustalona na poziomie

najni

ż

szych przeci

ę

tnych kosztów

zmiennych (AVC);

• Przy produkcji Q3, przedsi

ę

biorstwo nie

pokrywa w cało

ś

ci kosztów stałych

(odcinek TB’);

• Przedsi

ę

biorstwo musi obni

ż

y

ć

swoj

ą

funkcj

ę

kosztów ATC do poziomu ceny

rynkowej P3;

A

C,

A

V

C,

M

C,

A

F

C,

P

MC

ATC

AVC

AFC

B'

Poziom cen a koszt

wytwarzania (6)

Q

A'

E

P* = AR = MR

P4

D'

P*

Q4

MC = P4 = AR = TR < AVC
Punkt U

Y

T

Z

U

Komentarz

• Cena P4 jest ustalona na poziomie

najni

ż

szego kosztu kra

ń

cowego (MC);

• Przy produkcji Q4, przedsi

ę

biorstwo nie

pokrywa w kosztów stałych (odcinek TB’);

Progi rentowno

ś

ci przy zało

ż

eniu zmiennej produktywno

ś

ci

czynników zmiennych i przedsi

ę

biorstwa jedynego na rynku

(monopolu).

FC

Q

1

Q

Q

2

(MC)

(MR)

TC

TR

_

+

_

TC
TR

ππππ

Q

ππππ

ππππ

2011-11-21

20

pq = TR

TC

TC
TR

+

_

FC

q

-FC

q

o

q

1

q

2

q

- FC

Fixed
cost

(q)

π

π

Progi rentowno

ś

ci i kształtowanie si

ę

zysku przy zało

ż

eniu

zmiennej produktywno

ś

ci czynników zmiennych i przedsi

ę

biorstwa

konkurencyjnego jednego z wielu na rynku

(a)

(b)

(c)

TR

B

A

+

_

TC

0

q1

q2

q3

q4

FC

q

q

C

_

0

MC

ATC

MR

P

E

J

M

q

TC
TR

ATC
MC
MR

Przesuni

ę

cia krzywych kosztów

kra

ń

cowych i przeci

ę

tnych (1)

• Wzrost kosztu zmiennego firmy przesunie krzyw

ą

przeci

ę

tnego kosztu całkowitego w gór

ę

z ATC1 do

ATC2.

•

Przesunie równie

ż

krzyw

ą

kosztu kra

ń

cowego z MC1

do MC2.

• Produkcja

spadnie

z

powodu

wzrostu

kosztu

kra

ń

cowego.

Koszt kra

ń

cowy i przeci

ę

tny

ilo

ść

wyrobów

ATC

1

ATC

2

MC

2

MC

1

Q

1

Q

2

Q

Minimum
ATC

2

Minimum
ATC

1

P

1

cena

Przesuni

ę

cia krzywych kosztów

kra

ń

cowych i przeci

ę

tnych

• Wzrost

kosztów stałych firmy przesunie krzyw

ą

przeci

ę

tnego kosztu całkowitego w gór

ę

z ATC1 do

ATC2.

• Nie

wpłynie

to

na

poło

ż

enie

krzywej

kosztów

kra

ń

cowych, koszt kra

ń

cowy nie zale

ż

y od kosztów

stałych.

• Tak wi

ę

c poziom produkcji tej firmy nie ulegnie

zmianie.

Koszt kra

ń

cowy i przeci

ę

tny

Q

MC

1

ATC

2

ATC

1

Minimum ATC

2

Minimum ATC

1

Q

1

ilo

ść

wyrobów

P

1

cena

2011-11-21

21

Wpływ post

ę

pu technicznego na

produkcj

ę

i koszty ()

Post

ę

p techniczny powoduje wzrost produktywno

ść

i czynników prod.

(rys.A) co prowadzi do spadku kosztów przeci

ę

tnych (rys.B) i wzrostu

produkcji z q1 - q2.

Nakład V L

PC

2

PC

1

Vo

PC

Q

Q

MC

1

MC

2

ATC

1

ATC

2

Q

1

Q

2

Koszty jednostkowe

Post

ę

p

techniczny

powoduje

wzrost

produktywno

ś

ci

czynników

produkcji, co prowadzi do spadku kosztów przeci

ę

tnych i wzrostu

produkcji z Q1 - Q2.

Krótki a długi okres

Krótki okres

O

Q

Strata

O

Q

Zysk nadzwyczajny

Q – optymalna wielko

ść

produkcji (MC=MR)

OQCD – utarg całkowity
OQBA – koszt całkowity
ABCD – strata

Q – optymalna wielko

ść

produkcji (MC = MR)

OQCD – utarg całkowity
OQBA – koszt całkowity
ABCD – zysk nadzwyczajny

D

P = MR

C

D

B

A

MC

AC

P=MR

A

B

C

MC

AC

Długi okres

Zerowy zysk ekonomiczny

P = MR

B

A

O

Q

MC

AC

Q – optymalna wielko

ść

produkcji (MC = MR)

OQBA – utarg całkowity i koszt całkowity
zysk ekonomiczny (nadzwyczajny) = 0

Mechanizm równowagi

2011-11-21

22

Mechanizm równowagi gał

ę

zi wolno-

konkurencyjnej w konfrontacji z równowag

ą

przedsi

ę

biorstwa

p

1

p

0

p

2

S

0

S

2

O

D

Q

0

tys. sztuk

Q

1

Q

2

MC

AC

Przedsi

ę

biorstwo wolnokonkurencyjne

p

1

p

0

p

2

O

Q

0

mln sztuk

Q

2

Q

1

Gał

ąź

wolnokonkurencyjna

S

1

Przy cenie p

1

powstaj

ą

zyski nadzwyczajne, co przyci

ą

ga nowe przedsi

ę

biorstwa.

Krzywa poda

ż

y przesuwa si

ę

w prawo: S

1

S

0

, a cena równowagi obniża się: p

1

p

0

.

Przy cenie p

2

producenci notują straty, część z nich zaprzestaje produkcji. Krzywa

podaży przesuwa się w lewo: S

2

S

0

, a cena równowagi rośnie: p

2

p

0

.

Uwaga: skala wielkości produkcji jest różna na obu wykresach.

Monopol

Monopol (1)

• Monopolista jest jedynym dostawc

ą

okre

ś

lonego

produktu na danym rynku. Równowaga monopolisty jest
wi

ę

c zarazem równowag

ą

gał

ę

zi przeze

ń

reprezentowanej.

• Jak ka

ż

de przedsi

ę

biorstwo maksymalizuj

ą

ce zysk,

monopolista wybiera tak

ą

wielko

ść

produkcji, przy

której utarg kra

ń

cowy zrównuje si

ę

z kosztem

kra

ń

cowym.

• Monopolista sam ustala cen

ę

, ale musi si

ę

liczy

ć

z

tym,

ż

e po wy

ż

szej cenie sprzeda mniejsz

ą

ilo

ść

.

• Miar

ą

siły monopolu jest nadwy

ż

ka ceny nad

kosztem kra

ń

cowym.

Monopol (2)

• Przedsi

ę

biorstwo na rynku konkurencji

doskonałej sprzedaje swój produkt po cenie
równej kosztowi kra

ń

cowemu (P = MR = MC).

Monopolista ustala tak

ą

cen

ę

, która przewy

ż

sza

koszt kra

ń

cowy:

P > MC = MR

• Reguł

ą

w funkcjonowaniu monopolu jest

osi

ą

ganie zysku ekonomicznego – tzw. zysku

monopolowego – w krótkim, jak i w długim
okresie.

Monopol – krótki okres

MC

B

A

MR

O

Q

AC

D

Q – optymalna wielko

ść

produkcji:

MR=MC
OQBA – utarg całkowity = koszt całkowity
zysk ekonomiczny = 0

MC

C

B

D

A

MR

O

Q

AC

D

Q – optymalna wielko

ść

produkcji:

MR=MC
OQBA – utarg całkowity
OQCD – koszt całkowity
ABCD – strata

Monopol – Długi okres

AC

MC

B

C

A

D

MR

O

Q

D

Q – optymalna wielko

ść

produkcji: MR=MC

OQBA – utarg całkowity
OQCD – koszt całkowity
ABCD – zysk

2011-11-21

23

Monopol a konkurencja doskonała

• Społeczny koszt monopolu

– Społeczny koszt monopolu przejawia si

ę

w tym,

ż

e monopolista

zmniejsza produkcj

ę

, a zwi

ę

ksza cen

ę

.

– Monopolista nie jest zmuszony do wprowadzania innowacji –

hamowanie post

ę

pu technicznego

– Narzucanie innym podmiotom gospodarczym

niekorzystnych warunków zawierania transakcji

– Monopolista wykorzystuj

ą

c swoje mo

ż

liwo

ś

ci finansowe mo

ż

e

stosowa

ć

lobbing, np. w celu:

• zwi

ę

kszenia barier wej

ś

cia

• ustawowego „wymuszenia” popytu

• Lobbing (ang. od lobby ‘przekonywa

ć

posłów w

kuluarach’) polit. działanie wpływowej grupy osób na
rzecz danego regionu, grupy społecznej, instytucji itp.

Rodzaje monopolu

• Rynkowe – powstałe wskutek działania sił

rynkowych

• Pa

ń

stwowe – chronione ustawami lub

innymi ograniczeniami natury formalno-
prawnej. Monopole pa

ń

stwowe s

ą

najcz

ęś

ciej pozostało

ś

ciami pa

ń

stwowych

przedsi

ę

biorstw.

Monopol pa

ń

stwowy

Miejskie Przedsi

ę

biorstwo Wodno-Kanalizacyjne Sp. z o.o.

Monopol rynkowy

Konkurencja monopolistyczna

Konkurencja monopolistyczna

• Konkurencja monopolistyczna jest

przykładem struktury rynkowej
umiejscowionym pomi

ę

dzy konkurencj

ą

doskonał

ą

i czystym monopolem.

• Jest to rynek na którym:

– działa wielu producentów i nabywców,
– brak jest barier wej

ś

cia i wyj

ś

cia.

• Jednak w odró

ż

nieniu od konkurencji

doskonałej produkt nie jest jednorodny

2011-11-21

24

Konkurencja monopolistyczna

cechy

• Jest wielu nabywców i sprzedawców
• Nie ma barier wej

ś

cia i wyj

ś

cia

• Produkty s

ą

bliskimi lecz niedoskonałymi

substytutami

• Sprzedawcy wpływaj

ą

na cen

ę

swojego

specyficznego produktu

• Linia popytu na produkty tych sprzedawców jest

lini

ą

opadaj

ą

c

ą

• Sprzedawcy ci posiadaj

ą

pewn

ą

sił

ę

rynkow

ą

,

zatem w krótkim okresie mog

ą

osi

ą

gn

ąć

zyski

nadzwyczajne

Przykład konkurencji

monopolistycznej

UWAGA!

• Konkurencja monopolistyczna a

przedsi

ę

biorstwo działaj

ą

ce w warunkach

monopolu (monopol) to dwie zupełnie
ró

ż

ne struktury rynkowe!

Przedsi

ę

biorstwo monopolistyczne

w krótkim okresie

P, MC,
AC, MR

MC=MR

D

MR

Q

MC

AC

Zysk
nadzwyczajny

Q1

Optymalna wielkość produkcji

Przedsi

ę

biorstwo monopolistyczne

w długim okresie

P, MC,
AC, MR

MC=MR

D’

MR

Q

MC

AC

AC=P

T

Q1

Optymalna wielkość produkcji

Przedsi

ę

biorstwo monopolistyczne

– krótki a długi okres

• W krótkim okresie przedsi

ę

biorstwo ma pewien

wpływ na wielko

ść

poda

ż

y i cen

ę

, a tak

ż

e osi

ą

ga

zysk nadzwyczajny

• W długim okresie brak barier wej

ś

cia/wyj

ś

cia

powoduje

ż

e na rynek wchodz

ą

konkurenci, zysk

nadzwyczajny zanika, a przedsi

ę

biorstwo osi

ą

ga

równowag

ę

w punkcie styczno

ś

ci (T).

2011-11-21

25

Konkurencja niecenowa

• W długim okresie przedsi

ę

biorstwa nie mog

ą

konkurowa

ć

cen

ą

(musiałyby ustali

ć

cen

ę

ni

ż

sz

ą

ni

ż

koszt przeci

ę

tny). Ich celem jest

ograniczenie liczby substytutów swojego
produktu i osi

ą

gni

ę

cie zysków nadzwyczajnych.

Najcz

ę

stsz

ą

form

ą

takiej konkurencji jest

ró

ż

nicowanie produktu, które polega na

nadawaniu produktom cech które odró

ż

niaj

ą

je

od produktów konkurencji. Przykład: znaki
firmowy, marka, reklama

Oligopol

Oligopol

• Oligopol jest to rynek, na którym działa

niewiele (kilka, kilkana

ś

cie) firm.

• Bariery wej

ś

cia na rynek s

ą

do

ść

wysokie,

• Zachowania poszczególnych

przedsi

ę

biorstw decyduje ich

współzale

ż

no

ść

oraz powi

ą

zania

kapitałowe.

Oligopol

• Jest form

ą

konkurencji niedoskonałej

• Przedsi

ę

biorstwa oligopolistyczne maj

ą

znaczny

wpływ na poda

ż

i cen

ę

rynkow

ą

• Zachowania poszczególnych firm zale

żą

od

zachowa

ń

konkurentów

• Krzywa popytu na wyroby przedsi

ę

biorstw jest

opadaj

ą

ca

• Przedsi

ę

biorstwa konkuruj

ą

ze sob

ą

niecenowo

(jako

ść

, reklama)

• Istniej

ą

znaczne bariery wej

ś

cia

Przykład oligopolu (1)

Źródło: http://nt.interia.pl/news/komorka-kontrolowana,1276804

Rynek polskiej telefonii komórkowej 2000-2006 r.

Przykład oligopolu (2)

•

Oligopol w telefonii komórkowej?

•

Na polskim rynku dost

ę

pu i rozpoczynania poł

ą

cze

ń

w ruchomych publicznych

sieciach telefonicznych działa obecnie (2005 r.) trzech operatorów: Polkomtel
S.A. (PLUS GSM, Simplus Team, Sami Swoi), Polska Telefonia Komórkowa
Centertel Sp. z o.o. (Idea POP, Jedna Idea oraz Nowa Idea dla Firm), Polska
Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. (Era, Era TAK TAK oraz Era BIZNES, Heyah). (…)

•

Prezes URTiP uznał, i

ż

infrastruktura kontrolowana przez tych trzech

operatorów stanowi istotn

ą

i trwał

ą

barier

ą

wej

ś

cia na rynek. (…)

•

Z dokonanej analizy wynika, i

ż

cechy polskiego rynku dost

ę

pu i rozpoczynania

poł

ą

cze

ń

w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych uzasadniaj

ą

wprowadzenie regulacji ex ante. Za przyj

ę

ciem takiego stanowiska przemawiaj

ą

wysokie koszty i trwałe bariery wej

ś

cia na rynek o charakterze strukturalnym.

Kolejnymi argumentami mog

ą

by

ć

bariery prawne wej

ś

cia na rynek, zwi

ą

zane

z dysponowaniem dobrem rzadkim, jakim s

ą

cz

ę

stotliwo

ś

ci oraz brak tendencji

do powstania na rynku efektywnej konkurencji, na co wskazuj

ą

przede

wszystkim trendy cen, stabilne i zbli

ż

one udziały rynkowe funkcjonuj

ą

cych

operatorów, przewidywane zmiany w strukturze podmiotowej rynku.

Źródło: http://www.egospodarka.pl/10586,Oligopol-w-telefonii-komorkowej,1,38,1.html

2011-11-21

26

Przykład oligopolu (3)

Porozumienia przedsi

ę

biorstw

Porozumienia przedsi

ę

biorstw (1)

• Członkowie oligopolu mog

ą

zawiera

ć

porozumienia aby

działa

ć

w sposób podobny do monopolu i ogranicza

ć

produkcj

ę

i osi

ą

ga

ć

zyski nadzwyczajne

Porozumienia

KARTELE

(legalne i jawne)

ZMOWY

(tajne i nielegalne)

Porozumienia przedsi

ę

biorstw (2)

• Pomimo zawartego porozumienia

pojedynczemu przedsi

ę

biorstwu opłaca

si

ę

z niego wyłama

ć

i zwi

ę

kszy

ć

produkcj

ę

(obni

ż

aj

ą

c cen

ę

).

• Jednak w długim okresie oszukani

partnerzy którzy stracili przez to klientów i
równie

ż

obni

ż

aj

ą

cen

ę

.

• Rosn

ą

ca poda

ż

w całej gał

ę

zi obni

ż

a zyski

nadzwyczajne i zach

ę

ca do tworzenia

kolejnych porozumie

ń

Teoria gier

Teoria gier

• Teoria gier to dział matematyki zajmuj

ą

cy si

ę

badaniem

optymalnego zachowania w przypadku konfliktu
interesów.

• Teoria gier wywodzi si

ę

z badania gier hazardowych i

taka jest te

ż

jej terminologia, jednak zastosowanie

znajduje głównie w ekonomii, biologii (szczególnie w
socjobiologii), socjologii oraz informatyce.

• Zastosowanie teorii gier w biologii przez Johna

Maynarda Smitha zaowocowało pojawieniem si

ę

ewolucyjnej teorii gier, a tak

ż

e nowymi zastosowaniami

w naukach, które wcze

ś

niej bazowały na teorii gier.

2011-11-21

27

Gra w teorii gier

•

Gra to dowolna sytuacja konfliktowa, gracz natomiast to dowolny jej
uczestnik. Graczem mo

ż

e by

ć

na przykład człowiek lub

przedsi

ę

biorstwo.

•

Ka

ż

da strona wybiera pewn

ą

strategi

ę

post

ę

powania, po czym

zale

ż

nie od strategii własnej oraz innych uczestników ka

ż

dy gracz

otrzymuje wypłat

ę

w jednostkach u

ż

yteczno

ś

ci.

•

Zale

ż

nie od gry jednostki te mog

ą

reprezentowa

ć

pieni

ą

dze, wzrost

szansy na przekazanie własnych genów czy te

ż

cokolwiek innego, z

czyst

ą

satysfakcj

ą

wł

ą

cznie.

•

Wynikowi gry zwykle przyporz

ą

dkowuje si

ę

pewn

ą

warto

ść

liczbow

ą

.

•

Teoria gier bada jakie strategie powinni wybra

ć

gracze

ż

eby

osi

ą

gn

ąć

najlepsze wyniki.

Rodzaje gier

• Gry dziel

ą

si

ę

na:

– gry o sumie stałej (gdy suma wypłat obu graczy jest

stała - szczególnym przypadkiem s

ą

gry o sumie

zerowej) i na gry o sumie zmiennej;

– gry sprawiedliwe (gdy warto

ść

oczekiwana wypłaty

ka

ż

dego z graczy jest taka sama) oraz gry

niesprawiedliwe (gdy warto

ść

oczekiwana wypłaty

graczy jest ró

ż

na - najwy

ż

sza wygrana jednego z

graczy przewy

ż

sza najwy

ż

sz

ą

wygran

ą

drugiego

gracza);

– dwuosobowe i wieloosobowe;

Rodzaje gier (2)

• Gry dziel

ą

si

ę

na:

– gry w których gracz podejmuje decyzj

ę

o wybraniu

strategii bez wiedzy o decyzjach przeciwników (gra w
postaci normalnej) oraz na gry w których tak

ą

wiedz

ę

posiada (je

ś

li dany gracz nie zaczyna pierwszy to ten

gracz wie co zrobili przeciwnicy, a zatem jego decyzja
nast

ę

puje po ruchach przeciwników);

– gry w których ka

ż

dy gracz ma pełn

ą

informacj

ę

o

wypłacie wszystkich graczy oraz na gry w której nie
ma pełnej informacji;

– gry o sko

ń

czonym i niesko

ń

czonym czasie rozgrywki.

Dylemat wi

ęź

nia (1)

•

Dylemat wi

ęź

nia został wymy

ś

lony przez dwóch pracowników

RAND Corporation: Melvin Dreshera i Merrill Flood w 1950 roku.

•

Albert W. Tucker sformalizował jego zasady i jako pierwszy u

ż

ył

nazwy dylemat wi

ęź

nia (Poundstone, 1992).

•

W klasycznej formie jest przedstawiany nast

ę

puj

ą

co:

– Dwóch podejrzanych zostało zatrzymanych przez policj

ę

. Policja, nie

maj

ą

c wystarczaj

ą

cych dowodów do postawienia zarzutów, rozdziela

wi

ęź

niów i przedstawia ka

ż

demu z nich t

ę

sam

ą

ofert

ę

: je

ś

li b

ę

dzie

zeznawa

ć

przeciwko drugiemu, a drugi b

ę

dzie milcze

ć

, to zeznaj

ą

cy

wyjdzie na wolno

ść

, a milcz

ą

cy dostanie dziesi

ę

cioletni wyrok.

– Je

ś

li obaj b

ę

d

ą

milcze

ć

, obaj odsiedz

ą

6 miesi

ę

cy za inne przewinienia.

Je

ś

li obaj b

ę

d

ą

zeznawa

ć

, obaj dostan

ą

pi

ę

cioletnie wyroki.

– Ka

ż

dy z nich musi podj

ąć

decyzj

ę

niezale

ż

nie i

ż

aden nie dowie si

ę

czy

drugi milczy czy zeznaje, a

ż

do momentu wydania wyroku.

– Jak powinni post

ą

pi

ć

?

Dylemat wi

ęź

nia (2)

Wi

ę

zie

ń

B milczy

Wi

ę

zie

ń

B zeznaje

Wi

ę

zie

ń

A milczy

Obaj skazani na 6 miesi

ę

cy

Wi

ę

zie

ń

A: 10 lat

Wi

ę

zie

ń

B: wolny

Wi

ę

zie

ń

A zeznaje

Wi

ę

zie

ń

A: wolny

Wi

ę

zie

ń

B: 10 lat

Obaj skazani na 5 lat

Oligopol i dylemat wi

ęź

nia (1)

Du

ż

a

Mała

Du

ż

a

3,5 3,5

5 3

Mała

3 5

4 4

Pr

od

u

kcj

a

fir

my

A

Produkcja firmy B

Zyski firm
po zmowie (b)

Zyski firm
przed zmową(a)

Firma A zwiększyła
Produkcję

Firma B zwiększyła
Produkcję (c)

2011-11-21

28

Oligopol i dylemat wi

ęź

nia (2)

• Przed zmow

ą

zyski firm wynosz

ą

po 3,5 (a)

• W wyniku zmowy, ograniczenia produkcji i

wzrostu cen, ich zyski wynosz

ą

po 4 (b)

• Je

ś

li jedna z firm zdecyduje si

ę

wyłama

ć

ze

zmowy, osi

ą

gnie dodatkowy zysk kosztem

partnera (c), jednak partner mo

ż

e w odwecie

zrobi

ć

to samo (ograniczy

ć

produkcj

ę

i odzyska

ć

klientów), wtedy obaj partnerzy wróc

ą

do punktu

wyj

ś

cia (a)

Struktury rynkowe -

podsumowanie

STRUKTURY RYNKOWE

Wyszczeg

ó

lnienie

Konkurencja
doskonała

Monopol

Konkurencja
monopolistyczna

Konkurencja
oligopolistyczna

Liczba uczestnik

ó

w

po stronie
sprzedaży

Wielu

Jeden

Wielu

Niewielu

Rodzaj produktu

Jednorodny

Nie ma bliskich
substytut

ó

w

Zr

ó

żnicowany, ma

bliskie substytuty

Zwykle
homogeniczny(jedno
rodny)

Wejścia i wyjścia z
rynku

Wolne(brak barier)

Zablokowane(ogrom
ne bariery)

Słabo ograniczone
(małe bariery)

Ograniczone (bardzo
duże bariery)

Rodzaj konkurencji

Obniżka koszt

ó

w

Nie ma

Obniżka koszt

ó

w,

r

ó

żnicowanie

produkt

ó

w(niecenow

a)

Obniżka koszt

ó

w,

r

ó

żnicowanie

produktu, cenowa

Warunki
r

ó

wnowagi w

okresie kr

ó

tkim

MC=MR=P
P>min AVC

MR=MC
P>AVC

MR=MC
P>AVC

MR=MC
P>AVC