2011-11-21
1
Teoria Funkcjonowania
Przedsi
ę
biorstwa
Teoria Funkcjonowania
Przedsi
ę
biorstwa
• Jest najwa
ż
niejsz
ą
cz
ęś
ci
ą
składow
ą
mikroekonomii.
• Obejmuje szczegółow
ą
analiz
ę
:
– Czynników i kosztów produkcji w krótkim i
długim okresie;
– Kryteriów maksymalizacji zysku w warunkach
doskonałej, niedoskonałej i monopolistycznej
konkurencji.
Wydatki
Składniki kosztów produkcji i zysku
• Koszty własne – ró
ż
nego rodzaju wydatki
zwi
ą
zane z funkcjonowaniem
przedsi
ę
biorstwa i wytwarzaniem
okre
ś
lonej wielko
ś
ci produkcji.
• Trzy grupy:
– Wydatki materialne;
– Wydatki osobowe;
– Wydatki finansowe.
Wydatki materialne
• Dotycz
ą
zu
ż
ywanych w produkcji
materiałów, surowców, półproduktów,
komponentów, paliwa, energii itp., itd.
• Szczególnym rodzajem wydatku
materialnego jest fundusz amortyzacyjny.
Amortyzacja (1)
• Zwana konsumpcj
ą
kapitału, oznacza
zmniejszenie si
ę
warto
ś
ci dobra
kapitałowego w pewnym okresie w wyniku
u
ż
ytkowania lub starzenia si
ę
. Mo
ż
na
mówi
ć
o amortyzacji kredytu (rozło
ż
eniu
jego spłaty), ale najcz
ęś
ciej poj
ę
cie to
odnosi si
ę
do amortyzacji ksi
ę
gowej.
2011-11-21
2
Amortyzacja (2)
• Wydatek poniesiony w przeszło
ś
ci podczas
zakupy
ś
rodkow produkcji, który jest rozliczany
w czasie według formuły:
• Gdzie:
– Am – amortyzacja liczona w skali roku;
– F - ksi
ę
gowa warto
ść
ś
rodka trwałego u
ż
ywane w
produkcji w ci
ą
gu dłu
ż
szego okresu;
– t - przewidywany okres eksploatacji danego
ś
rodka
trwałego (maszyny, urz
ą
dzenia produkcyjnego lub
budynku).
Amortyzacja ksi
ę
gowa
• Amortyzacja ksi
ę
gowa słu
ż
y przypisaniu ceny nabycia
lub kosztu wytworzenia
ś
rodka trwałego lub warto
ś
ci
niematerialnej i prawnej do całego okresu ekonomicznej
u
ż
yteczno
ś
ci tych aktywów. Suma odpisów
amortyzacyjnych stanowi umorzenie.
• Amortyzacja jest kosztem niepieni
ęż
nym (to znaczy
nie poci
ą
ga za sob
ą
wydatków w bie
żą
cym okresie).
• Jest
ź
ródłem finansowania inwestycji restytucyjnych.
Z pomoc
ą
amortyzacji nakłady na zakup czy
wytworzenie
ś
rodka trwałego s
ą
stopniowo zaliczane w
koszty poszczególnych okresów, co pozwala
(przynajmniej teoretycznie) zgromadzi
ć
fundusze na
zakup nowych
ś
rodków trwałych po całkowitym
zamortyzowaniu starych.
Fundusz amortyzacji
• W niektórych przedsi
ę
biorstwach istnieje tzw. "fundusz
amortyzacji".
• Ma to miejsce szczególnie w instytucjach, które s
ą
podzielone na działy wypracowuj
ą
ce wspólny zysk i
ponosz
ą
ce wspólne koszty. Poniewa
ż
jeden z działów
mógłby chcie
ć
kupi
ć
niepotrzebne narz
ę
dzia, za które
zapłac
ą
pozostałe działy, dział kupuj
ą
cy musi odda
ć
im
pieni
ą
dze na swój zakup.
• Ojcem pa
ń
stwowego funduszu amortyzacyjnego
(sinking fund) jest premier Wielkiej Brytanii w latach
(1721-1742) Robert Walpole.
Amortyzacja liniowa
•
Metoda liniowa (inaczej równomierna lub proporcjonalna) polega na
odpisywaniu stałej raty (np. co miesi
ą
c) takiego samego odsetka
warto
ś
ci
ś
rodka trwałego (np. je
ś
li okres amortyzacji
ś
rodka
trwałego obejmuje 5 lat, czyli 60 miesi
ę
cy, to co miesi
ą
c b
ę
dzie
odpisywana w koszty 1/60 cz
ęść
warto
ś
ci tego
ś
rodka trwałego).
Oparta jest na zało
ż
eniu,
ż
e zu
ż
ycie
ś
rodka trwałego i utrata jego
warto
ś
ci jest taka sama w ka
ż
dym okresie.
•
gdzie
– Ar - amortyzacja roczna
– CN - cena nabycia lub koszt wytworzenia
– WR - warto
ść
rezydualna (ko
ń
cowa)
– POE - przewidywany okres eksploatacji
Amortyzacja degresywna
•
Metoda degresywna to metoda malej
ą
cych odpisów amortyzacyjnych. W Polsce
uto
ż
samiana najcz
ęś
ciej ze specyficzn
ą
metod
ą
opisan
ą
w przepisach podatkowych.
Polega na zastosowaniu odpowiedniego współczynnika podwy
ż
szaj
ą
cego,
wykorzystywana w szczególnych przypadkach. Oparta jest na zało
ż
eniu,
ż
e zu
ż
ycie
ś
rodka trwałego a zwłaszcza zmniejszenie jego warto
ś
ci nast
ę
puje w pocz
ą
tkowym
okresie jego u
ż
ywania szybciej ni
ż
w nast
ę
pnych okresach.
Art = w * SR * WNt − 1
•
gdzie
–
Art - amortyzacja roczna dla roku t
–
w - współczynnik podwy
ż
szaj
ą
cy stawk
ę
amortyzacji
–
WNt − 1 - warto
ść
netto na koniec poprzedniego roku obrotowego
•
W metodzie tej odpisy zmniejszaj
ą
si
ę
a
ż
do momentu zrównania si
ę
z odpisem z
metody liniowej. Gdyby warto
ść
odpisywanej raty metod
ą
degresywn
ą
byłaby
mniejsza ni
ż
metod
ą
liniow
ą
, to dalsze odpisy s
ą
naliczane liniowo.
Wydatki osobowe
• Wszelkiego rodzaju wynagrodzenia za
prac
ę
osób zatrudnionych w
przedsi
ę
biorstwie na szczeblach
wykonawczych i kierowniczych,
pracowników fizycznych oraz specjalistów.
• Udział wydatków osobowych w produkcji
jest bardzo zró
ż
nicowany – zale
ż
y
bezpo
ś
rednio od sektora działalno
ś
ci oraz
po
ś
rednio od wielko
ś
ci przedsi
ę
biorstwa.
2011-11-21
3
Wydatki finansowe
• Obejmuj
ą
składki na ubezpieczenia
rzeczowe i społeczne, wypłacane procenty
od zaci
ą
gni
ę
tych kredytów i emitowanych
obligacji, opłaty za korzystanie z urz
ą
dze
ń
komunalnych,, czynsze od dzier
ż
awionego
maj
ą
tku, a tak
ż
e nie
ś
ci
ą
galne długi od
odbiorców produkcji.
Efektywno
ść
techniczna a
efektywno
ść
ekonomiczna
Efektywno
ść
techniczna
• Oznacza maksymalizowanie wielko
ś
ci produkcji z
wykorzystaniem danych nakładów na jej
prowadzenie.
• Producent nie b
ę
dzie anga
ż
ował do produkcji wi
ę
cej
czynników (nakładów) ni
ż
to jest konieczne z punktu
widzenia danej wielko
ś
ci produkcji.
• Wybór technologii produkcji zgodnie z kryterium
efektywno
ś
ci technicznej opiera si
ę
na
zasadzie maksymalizowania wielko
ś
ci produkcji
(wyra
ż
onej w jednostkach fizycznych).
W post
ę
powaniu tym uwzgl
ę
dnia si
ę
ceny relatywne.
Efektywno
ść
ekonomiczna
• Oznacza takie wykorzystanie nakładów
czynników produkcji, aby koszt wytworzenia
jednostki produktu był jak najmniejszy.
• Wybór technologii produkcji zgodnie z kryterium
efektywno
ś
ci ekonomicznej opiera si
ę
na
zasadzie minimalizowania kosztów
wytwarzania (wyra
ż
onej w jednostkach
pieni
ęż
nych).
Koszty ksi
ę
gowe a koszty
ekonomiczne
Poj
ę
cia dotycz
ą
ce kosztów
produkcji
• Bior
ą
c
pod
uwag
ę
ewidencjonowanie
wydatków
zwi
ą
zanych
z
produkcj
ą
wyró
ż
ni
ć
mo
ż
na:
– koszty rachunkowe, to jest zapisane w
ksi
ę
dze rachunkowej;
– koszty
ekonomiczne
(alternatywne),
zwi
ą
zane z utrat
ą
korzy
ś
ci zastosowania
zasobów w innej działalno
ś
ci gospodarczej.
2011-11-21
4
Koszty rachunkowe
(rzeczywiste/ksi
ę
gowe)
• Koszty rachunkowe – zwi
ą
zane s
ą
z
zakupem czynników wykorzystywanych do
produkcji (praca, kapitał, ziemia,
technologia itp.).
• Koszty te otrzymuje si
ę
mno
żą
c ilo
ść
nabywanych czynników przez cen
ę
jednostkow
ą
.
• Koszty rzeczywiste, b
ę
d
ą
ce faktycznymi
wydatkami na zakup czynników produkcji
s
ą
nazywane równie
ż
kosztami explicite.
Koszty ekonomiczne
(alternatywne)
Koszty ekonomiczne to warto
ść
wszystkich
zasobów
czynników
u
ż
ytych
w
procesie
produkcji
(Warto
ść
t
ą
wyznacza
koszt
najlepszego
alternatywnego
zastosowana
zasobów/nakładów na czynniki).
Koszty ekonomiczne to wszystkie koszty
explicite
i
implicite,
ł
ą
cznie
z
zyskiem
normalnym
niezb
ę
dnym
do
zatrzymania
zasobów w danej działalno
ś
ci gospodarczej.
Koszty ekonomiczne
• Składaj
ą
si
ę
z:
– kosztów jawnych, wydatków niezb
ę
dnych w
celu uzyskania zasobu, produktu lub usługi –
explicite
– kosztów
ukrytych
-
niewykorzystanych
mo
ż
liwo
ś
ci wykonania, pozyskania czego
ś
innego
lub
zastosowania
posiadanych
zasobów do innego celu –
implicite
K
e
= K
j
+ K
u
Koszty jawne
Koszty ukryte
czesne
360 zł
podręczniki
100 zł
utracony czas
600 zł
niepokój, stres
150 zł
Kj
=
460 zł
Ku
=
750 zł
Koszt ekonomiczny = 1210 zł
Ke = Kj + Ku
Przykład
Zysk w przedsi
ę
biorstwie
Zysk w przedsi
ę
biorstwie
• W gospodarce rynkowej zysk jest podstaw
ą
wyborów
producenta, kształtuje struktur
ę
produkcji.
• Zysk jest w sposób bezpo
ś
redni zwi
ą
zany z
działalno
ś
ci
ą
przedsi
ę
biorstwa:
– wpływa na mo
ż
liwo
ś
ci inwestycyjne,
– okre
ś
la stopie
ń
samofinansowania przedsi
ę
wzi
ęć
produkcyjnych,
– wpływa na wielko
ść
zatrudnienia,
– spełnia rol
ę
motywacyjn
ą
(na jego podstawie producent
decyduje o zwi
ę
kszeniu lub zmniejszeniu wielko
ś
ci produkcji).
• Ka
ż
de przedsi
ę
biorstwo musi si
ę
rozwija
ć
. Aby było to
mo
ż
liwe firma musi przeznacza
ć
chocia
ż
cz
ęść
zysku na
inwestycje, które tworz
ą
podstawy dla osi
ą
gania
dalszych zysków.
2011-11-21
5
Rodzaje zysku
• Zysk brutto = przychody ze sprzeda
ż
y –
koszty produkcji i sprzeda
ż
y
• Zysk netto przedsi
ę
biorstwa = zysk
brutto – podatki
• Zysk dla wła
ś
cicieli = zysk netto –
obowi
ą
zkowe i dobrowolne rezerwy
Przykład
Przychody ze sprzedaży
100 %
Koszty zakupu materiałów
49 %
Wynagrodzenia + narzuty
20 %
Pozostałe koszty
18,6 %
Amortyzacja
2,5 %
Zysk brutto
*
5,1 %
Podatki od zysku
2 %
Zysk netto pozostający do dyspozycji przedsiębiorstwa
3,1 %
Zysk w mikroekonomii
Zysk w mikroekonomii
• Zysk ksi
ę
gowy
• Zysk normalny
• Zysk ekonomiczny
Zysk ksi
ę
gowy
• Obejmuje sprzeda
ż
pomniejszon
ą
o koszt
ksi
ę
gowy
zysk ksi
ę
gowy = przychody całkowite -
koszty całkowite
(ksi
ę
gowe/rachunkowe)
Zysk normalny
•
To ta cz
ęść
kosztów ekonomicznych firmy, która nie jest
zawarta w koszcie ksi
ę
gowym, a wróciła si
ę
wła
ś
cicielowi
wskutek sprzeda
ż
y. Zysk normalny jest miar
ą
kosztów
ukrytych, czyli nakładów „dodawanych przez wła
ś
ciciela”.
•
Inaczej mo
ż
na powiedzie
ć
,
ż
e jest to cz
ęść
kosztów firmy, która
jest zawarta w zysku wówczas, gdy zysk jest obliczony na
podstawie kosztów ksi
ę
gowych (a nie kosztów ekonomicznych).
Zysk
normalny
jest
to
wielko
ść
zwrotu
nakładów
dotowanych przez wła
ś
ciciela.
zysk normalny = koszty ekonomiczne – koszty całkowite
(ksi
ę
gowe/rachunkowe)
2011-11-21
6
Zysk ekonomiczny (czysty zysk
ekonomicznym)
• Jest to kwota jaka pozostaje po odj
ę
ciu
od
przychodów
firmy
wszystkich
kosztów
ł
ą
cznie
z
kosztem
alternatywnym kapitału i kosztem ryzyka
utraty pieni
ę
dzy.
• W odró
ż
nieniu od zysku normalnego
jest ró
ż
nic
ą
mi
ę
dzy ogóln
ą
sprzeda
żą
, a
kosztem ekonomicznym.
Zysk ekonomiczny (czysty zysk
ekonomicznym)
• Zysk otrzymany z tak zwanego zysku
normalnego.
• Otrzymuje si
ę
go po odj
ę
ciu kosztów
ekonomicznych od przychodów cał-
kowitych przedsi
ę
biorstwa:
zysk ekonomiczny = przychody całkowite
- koszty ekonomiczne
Przykład (1)
•
Ogólna roczna sprzeda
ż
y wynosi 10 mln zł, roczny koszt wynosi
7 mln zł, zysk ksi
ę
gowy wynosi 3 mln zł, tymczasem
zysk
ekonomiczny wynosi tylko 1 mln zł poniewa
ż
koszty ukryte
wynosz
ą
2 mln zł.
•
Gdyby jednak ogólna sprzeda
ż
roczna wyniosła tylko 8 mln zł,
wtedy zysk ksi
ę
gowy wynosiłby 1 mln zł (8 mln – 7 mln) przy
kosztach ukrytych 2 mln zł wła
ś
ciciel nie osi
ą
gn
ą
łby zysku
ekonomicznego, lecz strat
ę
w wysoko
ś
ci 1 mln zł (1 mln – 2
mln).
•
Stawia to pod znakiem zapytania kontynuacje produkcji. Tylko
pewno
ść
zdecydowanej poprawy wyników uzasadnia celowo
ść
dalszego istnienia przedsi
ę
biorstwa. Wynik powy
ż
szy, to jest
strata 1 mln zł oznacza,
ż
e własne nakłady, to jest te, które s
ą
„dotowane przez wła
ś
ciciela”, nie zwróciły si
ę
w procesie
sprzeda
ż
y
Zysk ksi
ę
gowy (3 mln) =
sprzeda
ż
(10 mln) – koszt ksi
ę
gowy (koszt
wyra
ź
ny, to jest 7 mln)
Zysk ekonomiczny (1 mln) =
sprzeda
ż
(10 mln) – koszt całkowity (9 mln, to jest
koszt ksi
ę
gowy 7 mln + koszty ukryte 2 mln).
Zysk normalny (2 mln) =
koszty całkowite (9 mln) – koszty wyra
ź
ne, jawne
(7 mln).
Przykład (2)
Zysk ekonomiczny jest zawsze mniejszy od zysku
księgowego (chyba, że nie ma kosztów ukrytych).
Dla
prowadzenia
przedsiębiorstwa
decydującym
wskaźnikiem jest zysk ekonomiczny a nie księgowy.
W gospodarce rynkowej rozgranicza się opisane
w tym punkcie kategorie, to jest zysk księgowy,
zysk normalny i zysk ekonomiczny.
Cechy zysku ekonomicznego
Koszty utopione
• Koszty poniesione przeszłe - w rozumieniu
ekonomistów koszty utopione nie są
rzeczywiście kosztami.
• Idea kosztów utopionego chroni producenta
przed stałą nierentownością bieżącego
działania wynikającą z błędnej strategicznej
decyzji.
2011-11-21
7
Koszty uwi
ę
zione (1)
• Koszty uwięzione są to koszty, które będą
występowały w przeszłych okresach (w czasie
ż
ycia zrealizowanego projektu), lecz które nie
powstały na skutek podjęcia decyzji
inwestycyjnej dotyczącej bezpośrednio tego
okresu.
• Idea kosztów uwięzionych dyscyplinuje
poprzez swą nieuchronność bieżące
wydatki.
Koszty uwi
ę
zione (2)
Kosztami uwięzionymi mogą być:
– wydatki związane z wcześniej powstałymi
długami spłacone w czasie życia aktualnie
rozważanego projektu wydatki te nie są związane z
aktualną działalnością firmy z aktualnie
realizowanymi projektami.
– płace zarządu firmy – powstają obojętnie czy
dany projekt jest lub nie jest wdrażany.
Okres produkcji
Krótki okres produkcji
• Krótki okres produkcji to taki czas, w którym
produkcja opiera si
ę
na stałej technologii
albo na danej zdolno
ś
ci produkcyjnej lub te
ż
sytuacja gdy przedsi
ę
biorstwo nie jest w
stanie w pełni dostosowywa
ć
czynników
produkcji do zmian warunków działania.
• W okresie krótkim przy danej technologii pewne
koszty b
ę
d
ą
zmieniały si
ę
wraz ze zmian
ą
wielko
ś
ci produkcji, inne za
ś
b
ę
d
ą
stałe to jest
niezale
ż
ne od wielko
ś
ci produkcji.
Długi czas produkcji
• Długi okres produkcji to taki okres, w
którym zmienia si
ę
technologia albo
zdolno
ść
produkcyjna lub mo
ż
na
dostosowa
ć
wszystkie rodzaje
czynników produkcji do nowych
warunków.
• W okresie długim wskutek inwestycji
zmieniaj
ą
si
ę
wszystkie koszty
.
Natychmiastowy okres produkcji
• Natychmiastowy okres produkcji to
chwila, w której wszystkie koszty zostały
ju
ż
poniesione lub wszystkie koszty s
ą
stałe.
• Koszt w danej chwili jest stały.
2011-11-21
8
Krótki okres
Klasyfikacja kosztów (1)
Kryterium podziału
Rodzaje kosztów produkcji
Forma wyrażenia
kosztów
•
fizyczna - zużyte w procesie produkcji czynniki,
•
pieniężna - całokształt nakładów pieniężnych na produkcję
•
koszty alternatywne lub zaniechanych możliwości - innych możliwości zastosowania
kapitału.
Możliwość
ewidencji
1. koszy księgowe lub wyraźne - wydatki pieniężne przechodzące przez rynek
2. koszty ukryte - nie księgowane, np. praca członków rodziny, przekazanie ziemi lub
pieniędzy bez opłaty, itp.
W układzie
rodzajowym
•
materiałowe,
•
amortyzacja,
osobowe,
inne
Miejsce powstania
•
produkcji podstawowej,
•
produkcji pomocniczej,
•
marketingu,
•
BHP,
•
prac badawczo-rozwojowych (B+R), informacji nauk.- techn.
Klasyfikacja kosztów (2)
koszt
krańcowy
(MC)
koszt
przeciętny
zmienny
(AVC)
koszt
przeciętny stały
(AFC)
koszt
przeciętny
całkowity
(ATC)
B. względne
- zmienne (VC)
- stałe (FC)
- całkowite (TC)
A. bezwzględne
Związane
z dynamiką
produkcji
bezpośrednie - wyliczane bezpośrednio, np. koszt surowca,
pośrednie - wyliczane szacunkowo, wg wskaź np.0,1% B+R
Kalkulacyjne
Kryterium podziału
Rodzaje kosztów produkcji
KOSZTY
PRODUKCJI
KOSZTY STAŁE
KOSZTY ZMIENNE
płace
pracowników
administracji i obsługi;
koszty zużywania się budynków,
maszyn, urządzeń;
koszty
użytkowania
ziemi,
wynajmu lokali;
koszty kredytów, niektóre podatki;
płace
pracowników
produkcyjnych;
koszty surowców,
materiałów, półproduktów;
koszty energii, wody;
Koszty stałe to koszty utrzymania zakładu w
stałej gotowo
ś
ci produkcyjnej.
Koszty produkcji w krótkim okresie czasu
Koszty całkowite (TC)
• Suma nakładów (wydatków) ponoszonych w zwi
ą
zku z
produkcj
ą
dóbr i usług.
TC = VC + FC
• Miar
ą
kosztów całkowitych s
ą
koszty ekonomiczne -
czyli suma wyra
ż
onych w pieni
ą
dzu nakładów zu
ż
ytych
w procesie produkcji i realizacji celów
przedsi
ę
biorstwa.
• Na koszty całkowite składaj
ą
si
ę
:
– koszty stałe (FC) - wydatki niezale
ż
ne od wielko
ś
ci produkcji
(opłaty za ziemi
ę
, podatki, czynsze , amortyzacja, itp.);
– koszty zmienne (VC) - wydatki zale
ż
ne od wielko
ś
ci produkcji -
(energia, płace, surowce, itp.).
Koszty przeci
ę
tne całkowite (ATC)
•
S
ą
to
ś
rednie wydatki na jednostk
ę
produkcji.
lub
•
Poziom produkcji (rozmiary), przy której ATC
jest najni
ż
szy, jest najbardziej
korzystny (optymalny) z technicznego
punktu widzenia, poniewa
ż
rokuje najwy
ż
sze
zyski (ró
ż
nic
ę
pomi
ę
dzy utargiem
jednostkowym a kosztem jednostkowym).
•
Na koszty przeci
ę
tne całkowite składaj
ą
si
ę
:
–
koszty przeci
ę
tne stałe (AFC),
–
koszty przeci
ę
tne zmienne (AVC).
Q
TC
ATC
=
AFC
AVC
ATC
+
=
2011-11-21
9
Koszty kra
ń
cowe (MC)
• jest to przyrost kosztów całkowitych
spowodowany przyrostem
produkcji o jednostk
ę
.
lub
Q
TC
MC
∆
∆
=
Q
VC
MC
∆
∆
=
Przykład
Wielkość
produkcji
Q
Koszt stały
całkowity
FTC
Koszt
zmienny
całkowity
VTC
Koszt
całkowity
TC
Koszt stały
przeciętny
AFC
Koszt
zmienny
przeciętny
AVC
Koszt
całkowity
przeciętny
ATC
Koszt
marginalny
MC
0
10
0
10
-
-
-
-
1
10
11
21
10
11
21
11
2
10
18
28
5
9
14
7
3
10
22
32
3,3
7,3
10,6
4
4
10
24
34
2,5
6
8,5
2
5
10
25
35
2
5
7
1
6
10
26
36
1,6
4,3
5,9
1
7
10
28
38
1,4
4
5,4
2
8
10
32
42
1,2
4
5,2
4
9
10
39
49
1,1
4,3
5,4
7
10
10
50
60
1
5
6
11
Koszt stały całkowity (FTC)
Koszt całkowity zmienny (VTC)
Koszt całkowity
Koszt stały przeci
ę
tny (AFC)
2011-11-21
10
Koszt zmienny przeci
ę
tny (AVC)
Koszt całkowity przeci
ę
tny (ATC)
Koszt kra
ń
cowy (MC)
Q
FC
TC
VC
Fixed Cost
Total Cost
TC
Kategorie bezwzgl
ę
dne (1)
Q
FC
TC
VC
Fixed Cost
Total Cost
TC
Kategorie bezwzgl
ę
dne (2)
A
B
Komentarz (1)
• Krzywa Kosztów Zmiennych (VC):
– do punktu A wielko
ść
VC ro
ś
nie coraz
wolniej w stosunku do Q.
– od punktu A koszty rosn
ą
coraz szybciej w
stosunku do Q (przegi
ę
cie funkcji).
– punkt B to miejsce styku VC z lini
ą
wyprowadzon
ą
z pocz
ą
tku układu
współrz
ę
dnych.
2011-11-21
11
Q
FC
TC
VC
Fixed Cost
Total Cost
TC
Kategorie bezwzgl
ę
dne (3)
D
Komentarz (2)
• Krzywa Kosztów Całkowitych (TC):
– punkt D to miejsce styku TC z lini
ą
wyprowadzon
ą
z pocz
ą
tku układu
współrz
ę
dnych.
Q
FC
TC
VC
Fixed Cost
TC
Kategorie bezwzgl
ę
dne (4)
A
B
D
A
C,
A
V
C,
M
C,
A
F
C
MC
ATC
AVC
AFC
B'
Uj
ę
cie wzgl
ę
dne (1)
Q
A'
D'
Komentarz (1)
• Krzywa Przeci
ę
tnych Kosztów Stałych
(Average Fixed Cost - AFC) jest nachylona w
dół i zbli
ż
a si
ę
, ale nigdzie nie dotyka, osi
odci
ę
tych.
• Krzywa Przeci
ę
tnych Kosztów Zmiennych
(AVC) jest matematycznie zwi
ą
zana z krzyw
ą
Kosztów Kra
ń
cowych (MC) w swym
najni
ż
szym punkcie.
Komentarz (2)
• Pionowa odległo
ść
mi
ę
dzy krzyw
ą
przeci
ę
tnych kosztów całkowitych (ATC) oraz
krzywa przeci
ę
tnych kosztów zmiennych
(AVC) odpowiada przeci
ę
tnym kosztom
stałym (AFC) przy dowolnym poziomie
produkcji.
• Nie ma
ż
adnego zwi
ą
zku miedzy krzywymi
MC i AFC.
2011-11-21
12
A
C,
A
V
C,
M
C,
A
F
C
MC
ATC
AVC
AFC
B'
Uj
ę
cie wzgl
ę
dne (2)
Q
A'
D'
Komentarz (3)
• Krzywa Kosztów Kra
ń
cowych (MC):
– od punktu A’ krzywa kosztów kra
ń
cowych
stale ro
ś
nie.
• Krzywa Przeci
ę
tnych Kosztów Zmiennych
(AVC):
– od punktu B’ przeci
ę
tne koszty zmienne
zaczynaj
ą
coraz bardziej rosn
ąć
.
Komentarz (4)
• Krzywa ATC:
– od punktu D’ koszty przeci
ę
tne całkowite
zaczynaj
ą
coraz szybciej rosn
ąć
.
Q
O
O 1
A
B
D
AFC
FC
a
c
d
b
MC
ATC
AVC
A
I
B
I
D
I
TC
Q
Zale
ż
no
ś
ci (1)
• Interpretuj
ą
c zale
ż
no
ś
ci wyst
ę
puj
ą
ce mi
ę
dzy funkcj
ą
kosztów kra
ń
cowych oraz funkcjami kosztów
przeci
ę
tnych (zmiennych i całkowitych), mo
ż
na
stwierdzi
ć
,
ż
e:
• Koszty kra
ń
cowe s
ą
równe przeci
ę
tnym kosztom
zmiennym wtedy, gdy te drugie osi
ą
gaj
ą
swoje minimum
(pkt. A’):
MC = AVC
⇒
AVC = min
• Koszty kra
ń
cowe s
ą
równe przeci
ę
tnym kosztom
całkowitym wtedy, gdy te ostatnie osi
ą
gaj
ą
swoje
minimum (pkt. B’):
MC = ATC
⇒
ATC = min
Zale
ż
no
ś
ci (2)
• Przeci
ę
tne koszty zmienne s
ą
rosn
ą
ce wtedy, gdy koszty
kra
ń
cowe s
ą
od nich wi
ę
ksze:
AVC
↑↑↑↑
⇒
MC > AVC
• Przeci
ę
tne koszty całkowite s
ą
rosn
ą
ce wtedy, gdy
koszty kra
ń
cowe s
ą
od nich wi
ę
ksze:
ATC
↑↑↑↑
⇒
MC > ATC
• Przeci
ę
tne koszty zmienne s
ą
malej
ą
ce wtedy, gdy
koszty kra
ń
cowe s
ą
od nich mniejsze:
AVC
↓↓↓↓
⇒
MC < AVC
2011-11-21
13
Zale
ż
no
ś
ci (3)
• Przeci
ę
tne koszty całkowite s
ą
malej
ą
ce wtedy, gdy
koszty kra
ń
cowe s
ą
od nich
mniejsze:
ATC
↓↓↓↓
⇒
MC < ATC
• Koszty kra
ń
cowe i przeci
ę
tne koszty stałe nie s
ą
ze sob
ą
powi
ą
zane.
MC
⇔
⇔
⇔
⇔
AFC
• Ponadto mo
ż
na stwierdzi
ć
,
ż
e funkcja przeci
ę
tnych
kosztów zmiennych osi
ą
ga swoje minimum wcze
ś
niej ni
ż
funkcja przeci
ę
tnych kosztów całkowitych.
Graficzne uj
ę
cie kosztów
Koszty bezwzgl
ę
dnie stałe
Koszty
Produkcja
Koszty wzgl
ę
dnie stałe
Koszty
Produkcja
Koszty wzgl
ę
dnie stałe
aproksymowane jako koszty stałe
Produkcja
Koszty
Koszty wzgl
ę
dnie stałe
aproksymowane jako koszty zmienne
Produkcja
Koszty
2011-11-21
14
Koszty bezwzgl
ę
dnie stałe
przypadaj
ą
ce na jednostk
ę
produkcji
Produkcja
Koszty
Koszty wzgl
ę
dnie stałe
przypadaj
ą
ce na jednostk
ę
produkcji
Produkcja
Koszty
Maksymalizacja zysku w
przedsi
ę
biorstwie przy
zało
ż
eniu konkurencji
doskonałej
Model konkurencji doskonałej
(1)
• Zało
ż
enia:
– Du
ż
a liczba małych przedsi
ę
biorstw;
–
Ż
aden z producentów nie mo
ż
e kształtowa
ć
ceny;
– Wszyscy producenci wytwarzaj
ą
dobra
homogeniczne;
– Pełnia swobody wej
ś
cia na i wyj
ś
cia z danego
rynku;
Model konkurencji doskonałej
(2)
• Zało
ż
enia:
– Ka
ż
de przedsi
ę
biorstwo mo
ż
e sprzeda
ć
po
bie
żą
cej cenie rynkowej wszystko to, co
wytwarza i nie ma potrzeby oferowania
produktów po ni
ż
szej cenie;
Maksymalizacja zysku
• Maksymalizacja zysku zale
ż
nie tylko od
wysoko
ś
ci przeci
ę
tnych i kra
ń
cowych
kosztów produkcji, ale tak
ż
e od wysoko
ś
ci
ceny rynkowej.
• Cena rynkowa w modelu doskonałej
konkurencji jest dane i nie zmienia si
ę
wraz ze zmian
ą
wielko
ś
ci produkcji w
przedsi
ę
biorstwie.
2011-11-21
15
Zale
ż
no
ś
ci mi
ę
dzy cen
ą
a
utargiem (1)
• Utarg całkowity to iloczyn ceny jednostkowej
produktu i sprzedanej produkcji:
TR = P x Q
• Gdzie:
– P – cena jednostkowa produktu;
– Q – ilo
ść
sprzedanej produkcji
• Utarg przeci
ę
tny to utarg całkowity dzielony
przez ilo
ść
sprzedanej produkcji:
AR = P x Q / Q
Zale
ż
no
ś
ci mi
ę
dzy cen
ą
a
utargiem (2)
• Utarg kra
ń
cowy to przyrost utargu
całkowitego podzielony przez przyrost
produkcji sprzedanej
MR =
∆
TR /
∆
Q = P x
∆
Q /
∆
Q
• Czyli:
P = TR = MR
Optimum ekonomiczne
Optimum ekonomiczne (1)
• Pami
ę
taj
ą
c,
ż
e krzywa kosztów
kra
ń
cowych jest pochodn
ą
krzywej
całkowitych kosztów zmiennych
• Pami
ę
taj
ą
c,
ż
e rosn
ą
ca krzywa kosztów
kra
ń
cowych (MC) przecina si
ę
w
najni
ż
szym punkcie krzyw
ą
przeci
ę
tnych
kosztów zmiennych (AVC) oraz w
najni
ż
szym punkcie krzyw
ą
przeci
ę
tnych
kosztów całkowitych (ATC)
Optimum ekonomiczne (2)
• W modelu konkurencji doskonałej cena (P)
i utarg przeci
ę
tny (AR) pokrywaj
ą
si
ę
z
utargiem kra
ń
cowym (MR);
• Chocia
ż
wszystkie dobra s
ą
sprzedawane
po jednakowej cenie to nie wszystkie
wytwarzane dobra s
ą
sprzedawane po tej
samej cenie.
Optimum ekonomiczne (3)
• Optimum ekonomiczne wyznaczana jest w
punkcie przeci
ę
cia si
ę
krzywej kosztów
kra
ń
cowych (MC) z lini
ą
przedstawiaj
ą
c
ą
cen
ę
, utarg przeci
ę
tny oraz utarg
kra
ń
cowy.
Qopt.ekon.: MC = P
• Przedsi
ę
biorstwo osi
ą
ga maksimum zysku
w punkcie przeci
ę
cia si
ę
krzywej kosztów
kra
ń
cowych z krzyw
ą
utargu całkowitego
2011-11-21
16
A
C,
A
V
C,
M
C,
A
F
C
MC
ATC
AVC
AFC
B'
Optimum ekonomiczne (4)
Q
A'
D'
Qopt.ekon.
E
P = AR = MR
Optimum techniczne
Optimum techniczne (1)
• Pami
ę
taj
ą
c,
ż
e krzywa kosztów
kra
ń
cowych jest pochodn
ą
krzywej
całkowitych kosztów zmiennych
• Pami
ę
taj
ą
c,
ż
e rosn
ą
ca krzywa kosztów
kra
ń
cowych (MC) przecina si
ę
w
najni
ż
szym punkcie krzyw
ą
przeci
ę
tnych
kosztów zmiennych (AVC) oraz w
najni
ż
szym punkcie krzyw
ą
przeci
ę
tnych
kosztów całkowitych (ATC)
Optimum techniczne (2)
• Analiza ograniczona jedynie do ró
ż
nych
kategorii kosztów produkcji prowadzi do
wniosku, i
ż
przedsi
ę
biorca osi
ą
ga
optimum ekonomiczne w punkcie, w
którym krzywa kosztów kra
ń
cowych (MC)
przecina krzyw
ą
przeci
ę
tnych kosztów
całkowitych (ATC)
Qopt.techn.: MC = ATC
A
C,
A
V
C,
M
C,
A
F
C
MC
ATC
AVC
AFC
B'
Optimum techniczne (3)
Q
A'
D'
Qopt.techn.
E
P = AR = MR
Próg rentowno
ś
ci (1)
• Próg rentowno
ś
ci okre
ś
lony jest przez
sytuacj
ę
dla której przychód całkowity
zrównuje si
ę
z kosztami całkowitymi.
• W punkcie tym zysk równy jest 0.
• Zało
ż
enia:
Zysk = TR – TC
• Gdzie:
TR = P x Q
TC = TVC + TFC = Q x AVC + TFC
2011-11-21
17
Próg rentowno
ś
ci (2)
Próg rentowno
ś
ci przy zało
ż
eniu stałej produktywno
ś
ci czynników zmiennych
Koszty całkowite (TC)
+
_
Próg rentowno
ś
ci
Przychody Całkowite
(TR)
TFC
Q
Q*
Rozmiary działalno
ś
ci (Q)
TR
TC
π
Q
Q
2
Q
KC
KS
TR
KC
+
Q
1
Progi rentowności przy stałej produktywności czynników
zmiennych przesiębiorstwa jedynego na rynku - monopolu.
Próg rentowności wyznaczane są przez przecięcie się krzywej
przychodów całkowitych TR z krzywą kosztów całkowitych TC.
W punktach tych zysk z działalności gospodarczej równy jest 0.
Poziom cen a koszt
wytwarzania – decyzje
produkcyjne przedsi
ę
biorstwa
A
C,
A
V
C,
M
C,
A
F
C,
P
MC
ATC
AVC
AFC
B'
Poziom cen a koszt
wytwarzania (1)
Q
A'
E
P = AR = MR
P
D'
Zysk nadzwyczajny
F
Qopt. ekon.
Qopt. techn.
Zysk nadzwyczajny (1)
• Pami
ę
tamy,
ż
e:
• ZYSK (całkowity) =
ZYSK (jednostkowy) x Q
• ZYSK (całkowity) = (P – ATC) x Q
odcinek EF na wykresie
• ZYSK (całkowity) = TR – TC
Zysk nadzwyczajny (2)
• Zysk nadzwyczajny jest dodatni
ą
ró
ż
nic
ą
mi
ę
dzy utargiem całkowitym a kosztami
całkowitymi.
• Wynika on z korzystnego kształtowania si
ę
ceny
(utargu przeci
ę
tnego) w stosunku do
przeci
ę
tnych kosztów wytwarzania.
• Istnienie zysku nadzwyczajnego w warunkach
doskonałej konkurencji oznacza,
ż
e
przedsi
ę
biorstwo znajduje si
ę
w korzystnej
sytuacji ekonomicznej.
2011-11-21
18
Zysk nadzwyczajny (3)
• Zysk nadzwyczajny wyst
ę
puje przy
spełnieniu warunku:
MC = P > ATC
• Czyli,
ż
e cena musi kształtowa
ć
si
ę
powy
ż
ej przeci
ę
tnego kosztu wytwarzania
na jednostk
ę
produkcji.
• Minimalny poziom kosztów jednostkowych
wyra
ż
a równanie MC = ATC (punkt D‘ na
wykresie)
A
C,
A
V
C,
M
C,
A
F
C,
P
MC
ATC
AVC
AFC
B'
Zysk nadzwyczajny (4)
Q
A'
E
P = AR = MR
P
D'
Zysk nadzwyczajny
F
Qopt. ekon.
Qopt. techn.
A
C,
A
V
C,
M
C,
A
F
C,
P
MC
ATC
AVC
AFC
B'
Poziom cen a koszt
wytwarzania (2)
Q
A'
E
P* = AR = MR
P1
D'
P2
P*
P3
P4
A
C,
A
V
C,
M
C,
A
F
C,
P
MC
ATC
AVC
AFC
B'
Poziom cen a koszt
wytwarzania (3)
Q
A'
E
P* = AR = MR
P1
D'
P*
Q1
MC = P1 = ATC
Punkt D’
Wyst
ę
puje zysk
normalny
A
C,
A
V
C,
M
C,
A
F
C,
P
MC
ATC
AVC
AFC
B'
Poziom cen a koszt
wytwarzania (4)
Q
A'
E
P* = AR = MR
P2
D'
P*
Q2
MC = P2 = AR = TR < ATC
MR = P2 > AVC
Punkt Y
Brak zysku normalnego
Y
X
Z
Komentarz (1)
• Cena P2 kształtuje si
ę
poni
ż
ej najni
ż
szych
przeci
ę
tnych kosztów całkowitych, ale
powy
ż
ej najni
ż
szych przeci
ę
tnych kosztów
zmiennych.
• Ró
ż
nica mi
ę
dzy ATC a AVC wyra
ż
a
koszty stałe na jednostk
ę
produkcji, tzn:
ATC – AVC = K
2011-11-21
19
Komentarz (2)
• W wariancie produkcji ilo
ś
ci Q2
przedsi
ę
biorstwo ponosi strat
ę
z tytułu
niemo
ż
no
ś
ci pokrycia w cało
ś
ci stałych
kosztów produkcji:
(X – Y) x Q2 = STRATA
• Cena P2 umo
ż
liwia jednak pokrycie
kosztów stałych produkcji:
(Y – Z) x Q2
A
C,
A
V
C,
M
C,
A
F
C,
P
MC
ATC
AVC
AFC
B'
Poziom cen a koszt
wytwarzania (5)
Q
A'
E
P* = AR = MR
P3
D'
P*
Q3
MC = P3 = AR = TR = AVC
Punkt Z
Brak zysku normalnego
Y
T
Z
Komentarz
• Cena P3 jest ustalona na poziomie
najni
ż
szych przeci
ę
tnych kosztów
zmiennych (AVC);
• Przy produkcji Q3, przedsi
ę
biorstwo nie
pokrywa w cało
ś
ci kosztów stałych
(odcinek TB’);
• Przedsi
ę
biorstwo musi obni
ż
y
ć
swoj
ą
funkcj
ę
kosztów ATC do poziomu ceny
rynkowej P3;
A
C,
A
V
C,
M
C,
A
F
C,
P
MC
ATC
AVC
AFC
B'
Poziom cen a koszt
wytwarzania (6)
Q
A'
E
P* = AR = MR
P4
D'
P*
Q4
MC = P4 = AR = TR < AVC
Punkt U
Y
T
Z
U
Komentarz
• Cena P4 jest ustalona na poziomie
najni
ż
szego kosztu kra
ń
cowego (MC);
• Przy produkcji Q4, przedsi
ę
biorstwo nie
pokrywa w kosztów stałych (odcinek TB’);
Progi rentowno
ś
ci przy zało
ż
eniu zmiennej produktywno
ś
ci
czynników zmiennych i przedsi
ę
biorstwa jedynego na rynku
(monopolu).
FC
Q
1
Q
Q
2
(MC)
(MR)
TC
TR
_
+
_
TC
TR
ππππ
Q
ππππ
ππππ
2011-11-21
20
pq = TR
TC
TC
TR
+
_
FC
q
-FC
q
o
q
1
q
2
q
- FC
Fixed
cost
(q)
π
π
Progi rentowno
ś
ci i kształtowanie si
ę
zysku przy zało
ż
eniu
zmiennej produktywno
ś
ci czynników zmiennych i przedsi
ę
biorstwa
konkurencyjnego jednego z wielu na rynku
(a)
(b)
(c)
TR
B
A
+
_
TC
0
q1
q2
q3
q4
FC
q
q
C
_
0
MC
ATC
MR
P
E
J
M
q
TC
TR
ATC
MC
MR
Przesuni
ę
cia krzywych kosztów
kra
ń
cowych i przeci
ę
tnych (1)
• Wzrost kosztu zmiennego firmy przesunie krzyw
ą
przeci
ę
tnego kosztu całkowitego w gór
ę
z ATC1 do
ATC2.
•
Przesunie równie
ż
krzyw
ą
kosztu kra
ń
cowego z MC1
do MC2.
• Produkcja
spadnie
z
powodu
wzrostu
kosztu
kra
ń
cowego.
Koszt kra
ń
cowy i przeci
ę
tny
ilo
ść
wyrobów
ATC
1
ATC
2
MC
2
MC
1
Q
1
Q
2
Q
Minimum
ATC
2
Minimum
ATC
1
P
1
cena
Przesuni
ę
cia krzywych kosztów
kra
ń
cowych i przeci
ę
tnych
• Wzrost
kosztów stałych firmy przesunie krzyw
ą
przeci
ę
tnego kosztu całkowitego w gór
ę
z ATC1 do
ATC2.
• Nie
wpłynie
to
na
poło
ż
enie
krzywej
kosztów
kra
ń
cowych, koszt kra
ń
cowy nie zale
ż
y od kosztów
stałych.
• Tak wi
ę
c poziom produkcji tej firmy nie ulegnie
zmianie.
Koszt kra
ń
cowy i przeci
ę
tny
Q
MC
1
ATC
2
ATC
1
Minimum ATC
2
Minimum ATC
1
Q
1
ilo
ść
wyrobów
P
1
cena
2011-11-21
21
Wpływ post
ę
pu technicznego na
produkcj
ę
i koszty ()
Post
ę
p techniczny powoduje wzrost produktywno
ść
i czynników prod.
(rys.A) co prowadzi do spadku kosztów przeci
ę
tnych (rys.B) i wzrostu
produkcji z q1 - q2.
Nakład V L
PC
2
PC
1
Vo
PC
Q
Q
MC
1
MC
2
ATC
1
ATC
2
Q
1
Q
2
Koszty jednostkowe
Post
ę
p
techniczny
powoduje
wzrost
produktywno
ś
ci
czynników
produkcji, co prowadzi do spadku kosztów przeci
ę
tnych i wzrostu
produkcji z Q1 - Q2.
Krótki a długi okres
Krótki okres
O
Q
Strata
O
Q
Zysk nadzwyczajny
Q – optymalna wielko
ść
produkcji (MC=MR)
OQCD – utarg całkowity
OQBA – koszt całkowity
ABCD – strata
Q – optymalna wielko
ść
produkcji (MC = MR)
OQCD – utarg całkowity
OQBA – koszt całkowity
ABCD – zysk nadzwyczajny
D
P = MR
C
D
B
A
MC
AC
P=MR
A
B
C
MC
AC
Długi okres
Zerowy zysk ekonomiczny
P = MR
B
A
O
Q
MC
AC
Q – optymalna wielko
ść
produkcji (MC = MR)
OQBA – utarg całkowity i koszt całkowity
zysk ekonomiczny (nadzwyczajny) = 0
Mechanizm równowagi
2011-11-21
22
Mechanizm równowagi gał
ę
zi wolno-
konkurencyjnej w konfrontacji z równowag
ą
przedsi
ę
biorstwa
p
1
p
0
p
2
S
0
S
2
O
D
Q
0
tys. sztuk
Q
1
Q
2
MC
AC
Przedsi
ę
biorstwo wolnokonkurencyjne
p
1
p
0
p
2
O
Q
0
mln sztuk
Q
2
Q
1
Gał
ąź
wolnokonkurencyjna
S
1
Przy cenie p
1
powstaj
ą
zyski nadzwyczajne, co przyci
ą
ga nowe przedsi
ę
biorstwa.
Krzywa poda
ż
y przesuwa si
ę
w prawo: S
1
S
0
, a cena równowagi obniża się: p
1
p
0
.
Przy cenie p
2
producenci notują straty, część z nich zaprzestaje produkcji. Krzywa
podaży przesuwa się w lewo: S
2
S
0
, a cena równowagi rośnie: p
2
p
0
.
Uwaga: skala wielkości produkcji jest różna na obu wykresach.
Monopol
Monopol (1)
• Monopolista jest jedynym dostawc
ą
okre
ś
lonego
produktu na danym rynku. Równowaga monopolisty jest
wi
ę
c zarazem równowag
ą
gał
ę
zi przeze
ń
reprezentowanej.
• Jak ka
ż
de przedsi
ę
biorstwo maksymalizuj
ą
ce zysk,
monopolista wybiera tak
ą
wielko
ść
produkcji, przy
której utarg kra
ń
cowy zrównuje si
ę
z kosztem
kra
ń
cowym.
• Monopolista sam ustala cen
ę
, ale musi si
ę
liczy
ć
z
tym,
ż
e po wy
ż
szej cenie sprzeda mniejsz
ą
ilo
ść
.
• Miar
ą
siły monopolu jest nadwy
ż
ka ceny nad
kosztem kra
ń
cowym.
Monopol (2)
• Przedsi
ę
biorstwo na rynku konkurencji
doskonałej sprzedaje swój produkt po cenie
równej kosztowi kra
ń
cowemu (P = MR = MC).
Monopolista ustala tak
ą
cen
ę
, która przewy
ż
sza
koszt kra
ń
cowy:
P > MC = MR
• Reguł
ą
w funkcjonowaniu monopolu jest
osi
ą
ganie zysku ekonomicznego – tzw. zysku
monopolowego – w krótkim, jak i w długim
okresie.
Monopol – krótki okres
MC
B
A
MR
O
Q
AC
D
Q – optymalna wielko
ść
produkcji:
MR=MC
OQBA – utarg całkowity = koszt całkowity
zysk ekonomiczny = 0
MC
C
B
D
A
MR
O
Q
AC
D
Q – optymalna wielko
ść
produkcji:
MR=MC
OQBA – utarg całkowity
OQCD – koszt całkowity
ABCD – strata
Monopol – Długi okres
AC
MC
B
C
A
D
MR
O
Q
D
Q – optymalna wielko
ść
produkcji: MR=MC
OQBA – utarg całkowity
OQCD – koszt całkowity
ABCD – zysk
2011-11-21
23
Monopol a konkurencja doskonała
• Społeczny koszt monopolu
– Społeczny koszt monopolu przejawia si
ę
w tym,
ż
e monopolista
zmniejsza produkcj
ę
, a zwi
ę
ksza cen
ę
.
– Monopolista nie jest zmuszony do wprowadzania innowacji –
hamowanie post
ę
pu technicznego
– Narzucanie innym podmiotom gospodarczym
niekorzystnych warunków zawierania transakcji
– Monopolista wykorzystuj
ą
c swoje mo
ż
liwo
ś
ci finansowe mo
ż
e
stosowa
ć
lobbing, np. w celu:
• zwi
ę
kszenia barier wej
ś
cia
• ustawowego „wymuszenia” popytu
• Lobbing (ang. od lobby ‘przekonywa
ć
posłów w
kuluarach’) polit. działanie wpływowej grupy osób na
rzecz danego regionu, grupy społecznej, instytucji itp.
Rodzaje monopolu
• Rynkowe – powstałe wskutek działania sił
rynkowych
• Pa
ń
stwowe – chronione ustawami lub
innymi ograniczeniami natury formalno-
prawnej. Monopole pa
ń
stwowe s
ą
najcz
ęś
ciej pozostało
ś
ciami pa
ń
stwowych
przedsi
ę
biorstw.
Monopol pa
ń
stwowy
Miejskie Przedsi
ę
biorstwo Wodno-Kanalizacyjne Sp. z o.o.
Monopol rynkowy
Konkurencja monopolistyczna
Konkurencja monopolistyczna
• Konkurencja monopolistyczna jest
przykładem struktury rynkowej
umiejscowionym pomi
ę
dzy konkurencj
ą
doskonał
ą
i czystym monopolem.
• Jest to rynek na którym:
– działa wielu producentów i nabywców,
– brak jest barier wej
ś
cia i wyj
ś
cia.
• Jednak w odró
ż
nieniu od konkurencji
doskonałej produkt nie jest jednorodny
2011-11-21
24
Konkurencja monopolistyczna
cechy
• Jest wielu nabywców i sprzedawców
• Nie ma barier wej
ś
cia i wyj
ś
cia
• Produkty s
ą
bliskimi lecz niedoskonałymi
substytutami
• Sprzedawcy wpływaj
ą
na cen
ę
swojego
specyficznego produktu
• Linia popytu na produkty tych sprzedawców jest
lini
ą
opadaj
ą
c
ą
• Sprzedawcy ci posiadaj
ą
pewn
ą
sił
ę
rynkow
ą
,
zatem w krótkim okresie mog
ą
osi
ą
gn
ąć
zyski
nadzwyczajne
Przykład konkurencji
monopolistycznej
UWAGA!
• Konkurencja monopolistyczna a
przedsi
ę
biorstwo działaj
ą
ce w warunkach
monopolu (monopol) to dwie zupełnie
ró
ż
ne struktury rynkowe!
Przedsi
ę
biorstwo monopolistyczne
w krótkim okresie
P, MC,
AC, MR
MC=MR
D
MR
Q
MC
AC
Zysk
nadzwyczajny
Q1
Optymalna wielkość produkcji
Przedsi
ę
biorstwo monopolistyczne
w długim okresie
P, MC,
AC, MR
MC=MR
D’
MR
Q
MC
AC
AC=P
T
Q1
Optymalna wielkość produkcji
Przedsi
ę
biorstwo monopolistyczne
– krótki a długi okres
• W krótkim okresie przedsi
ę
biorstwo ma pewien
wpływ na wielko
ść
poda
ż
y i cen
ę
, a tak
ż
e osi
ą
ga
zysk nadzwyczajny
• W długim okresie brak barier wej
ś
cia/wyj
ś
cia
powoduje
ż
e na rynek wchodz
ą
konkurenci, zysk
nadzwyczajny zanika, a przedsi
ę
biorstwo osi
ą
ga
równowag
ę
w punkcie styczno
ś
ci (T).
2011-11-21
25
Konkurencja niecenowa
• W długim okresie przedsi
ę
biorstwa nie mog
ą
konkurowa
ć
cen
ą
(musiałyby ustali
ć
cen
ę
ni
ż
sz
ą
ni
ż
koszt przeci
ę
tny). Ich celem jest
ograniczenie liczby substytutów swojego
produktu i osi
ą
gni
ę
cie zysków nadzwyczajnych.
Najcz
ę
stsz
ą
form
ą
takiej konkurencji jest
ró
ż
nicowanie produktu, które polega na
nadawaniu produktom cech które odró
ż
niaj
ą
je
od produktów konkurencji. Przykład: znaki
firmowy, marka, reklama
Oligopol
Oligopol
• Oligopol jest to rynek, na którym działa
niewiele (kilka, kilkana
ś
cie) firm.
• Bariery wej
ś
cia na rynek s
ą
do
ść
wysokie,
• Zachowania poszczególnych
przedsi
ę
biorstw decyduje ich
współzale
ż
no
ść
oraz powi
ą
zania
kapitałowe.
Oligopol
• Jest form
ą
konkurencji niedoskonałej
• Przedsi
ę
biorstwa oligopolistyczne maj
ą
znaczny
wpływ na poda
ż
i cen
ę
rynkow
ą
• Zachowania poszczególnych firm zale
żą
od
zachowa
ń
konkurentów
• Krzywa popytu na wyroby przedsi
ę
biorstw jest
opadaj
ą
ca
• Przedsi
ę
biorstwa konkuruj
ą
ze sob
ą
niecenowo
(jako
ść
, reklama)
• Istniej
ą
znaczne bariery wej
ś
cia
Przykład oligopolu (1)
Źródło: http://nt.interia.pl/news/komorka-kontrolowana,1276804
Rynek polskiej telefonii komórkowej 2000-2006 r.
Przykład oligopolu (2)
•
Oligopol w telefonii komórkowej?
•
Na polskim rynku dost
ę
pu i rozpoczynania poł
ą
cze
ń
w ruchomych publicznych
sieciach telefonicznych działa obecnie (2005 r.) trzech operatorów: Polkomtel
S.A. (PLUS GSM, Simplus Team, Sami Swoi), Polska Telefonia Komórkowa
Centertel Sp. z o.o. (Idea POP, Jedna Idea oraz Nowa Idea dla Firm), Polska
Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. (Era, Era TAK TAK oraz Era BIZNES, Heyah). (…)
•
Prezes URTiP uznał, i
ż
infrastruktura kontrolowana przez tych trzech
operatorów stanowi istotn
ą
i trwał
ą
barier
ą
wej
ś
cia na rynek. (…)
•
Z dokonanej analizy wynika, i
ż
cechy polskiego rynku dost
ę
pu i rozpoczynania
poł
ą
cze
ń
w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych uzasadniaj
ą
wprowadzenie regulacji ex ante. Za przyj
ę
ciem takiego stanowiska przemawiaj
ą
wysokie koszty i trwałe bariery wej
ś
cia na rynek o charakterze strukturalnym.
Kolejnymi argumentami mog
ą
by
ć
bariery prawne wej
ś
cia na rynek, zwi
ą
zane
z dysponowaniem dobrem rzadkim, jakim s
ą
cz
ę
stotliwo
ś
ci oraz brak tendencji
do powstania na rynku efektywnej konkurencji, na co wskazuj
ą
przede
wszystkim trendy cen, stabilne i zbli
ż
one udziały rynkowe funkcjonuj
ą
cych
operatorów, przewidywane zmiany w strukturze podmiotowej rynku.
Źródło: http://www.egospodarka.pl/10586,Oligopol-w-telefonii-komorkowej,1,38,1.html
2011-11-21
26
Przykład oligopolu (3)
Porozumienia przedsi
ę
biorstw
Porozumienia przedsi
ę
biorstw (1)
• Członkowie oligopolu mog
ą
zawiera
ć
porozumienia aby
działa
ć
w sposób podobny do monopolu i ogranicza
ć
produkcj
ę
i osi
ą
ga
ć
zyski nadzwyczajne
Porozumienia
KARTELE
(legalne i jawne)
ZMOWY
(tajne i nielegalne)
Porozumienia przedsi
ę
biorstw (2)
• Pomimo zawartego porozumienia
pojedynczemu przedsi
ę
biorstwu opłaca
si
ę
z niego wyłama
ć
i zwi
ę
kszy
ć
produkcj
ę
(obni
ż
aj
ą
c cen
ę
).
• Jednak w długim okresie oszukani
partnerzy którzy stracili przez to klientów i
równie
ż
obni
ż
aj
ą
cen
ę
.
• Rosn
ą
ca poda
ż
w całej gał
ę
zi obni
ż
a zyski
nadzwyczajne i zach
ę
ca do tworzenia
kolejnych porozumie
ń
Teoria gier
Teoria gier
• Teoria gier to dział matematyki zajmuj
ą
cy si
ę
badaniem
optymalnego zachowania w przypadku konfliktu
interesów.
• Teoria gier wywodzi si
ę
z badania gier hazardowych i
taka jest te
ż
jej terminologia, jednak zastosowanie
znajduje głównie w ekonomii, biologii (szczególnie w
socjobiologii), socjologii oraz informatyce.
• Zastosowanie teorii gier w biologii przez Johna
Maynarda Smitha zaowocowało pojawieniem si
ę
ewolucyjnej teorii gier, a tak
ż
e nowymi zastosowaniami
w naukach, które wcze
ś
niej bazowały na teorii gier.
2011-11-21
27
Gra w teorii gier
•
Gra to dowolna sytuacja konfliktowa, gracz natomiast to dowolny jej
uczestnik. Graczem mo
ż
e by
ć
na przykład człowiek lub
przedsi
ę
biorstwo.
•
Ka
ż
da strona wybiera pewn
ą
strategi
ę
post
ę
powania, po czym
zale
ż
nie od strategii własnej oraz innych uczestników ka
ż
dy gracz
otrzymuje wypłat
ę
w jednostkach u
ż
yteczno
ś
ci.
•
Zale
ż
nie od gry jednostki te mog
ą
reprezentowa
ć
pieni
ą
dze, wzrost
szansy na przekazanie własnych genów czy te
ż
cokolwiek innego, z
czyst
ą
satysfakcj
ą
wł
ą
cznie.
•
Wynikowi gry zwykle przyporz
ą
dkowuje si
ę
pewn
ą
warto
ść
liczbow
ą
.
•
Teoria gier bada jakie strategie powinni wybra
ć
gracze
ż
eby
osi
ą
gn
ąć
najlepsze wyniki.
Rodzaje gier
• Gry dziel
ą
si
ę
na:
– gry o sumie stałej (gdy suma wypłat obu graczy jest
stała - szczególnym przypadkiem s
ą
gry o sumie
zerowej) i na gry o sumie zmiennej;
– gry sprawiedliwe (gdy warto
ść
oczekiwana wypłaty
ka
ż
dego z graczy jest taka sama) oraz gry
niesprawiedliwe (gdy warto
ść
oczekiwana wypłaty
graczy jest ró
ż
na - najwy
ż
sza wygrana jednego z
graczy przewy
ż
sza najwy
ż
sz
ą
wygran
ą
drugiego
gracza);
– dwuosobowe i wieloosobowe;
Rodzaje gier (2)
• Gry dziel
ą
si
ę
na:
– gry w których gracz podejmuje decyzj
ę
o wybraniu
strategii bez wiedzy o decyzjach przeciwników (gra w
postaci normalnej) oraz na gry w których tak
ą
wiedz
ę
posiada (je
ś
li dany gracz nie zaczyna pierwszy to ten
gracz wie co zrobili przeciwnicy, a zatem jego decyzja
nast
ę
puje po ruchach przeciwników);
– gry w których ka
ż
dy gracz ma pełn
ą
informacj
ę
o
wypłacie wszystkich graczy oraz na gry w której nie
ma pełnej informacji;
– gry o sko
ń
czonym i niesko
ń
czonym czasie rozgrywki.
Dylemat wi
ęź
nia (1)
•
Dylemat wi
ęź
nia został wymy
ś
lony przez dwóch pracowników
RAND Corporation: Melvin Dreshera i Merrill Flood w 1950 roku.
•
Albert W. Tucker sformalizował jego zasady i jako pierwszy u
ż
ył
nazwy dylemat wi
ęź
nia (Poundstone, 1992).
•
W klasycznej formie jest przedstawiany nast
ę
puj
ą
co:
– Dwóch podejrzanych zostało zatrzymanych przez policj
ę
. Policja, nie
maj
ą
c wystarczaj
ą
cych dowodów do postawienia zarzutów, rozdziela
wi
ęź
niów i przedstawia ka
ż
demu z nich t
ę
sam
ą
ofert
ę
: je
ś
li b
ę
dzie
zeznawa
ć
przeciwko drugiemu, a drugi b
ę
dzie milcze
ć
, to zeznaj
ą
cy
wyjdzie na wolno
ść
, a milcz
ą
cy dostanie dziesi
ę
cioletni wyrok.
– Je
ś
li obaj b
ę
d
ą
milcze
ć
, obaj odsiedz
ą
6 miesi
ę
cy za inne przewinienia.
Je
ś
li obaj b
ę
d
ą
zeznawa
ć
, obaj dostan
ą
pi
ę
cioletnie wyroki.
– Ka
ż
dy z nich musi podj
ąć
decyzj
ę
niezale
ż
nie i
ż
aden nie dowie si
ę
czy
drugi milczy czy zeznaje, a
ż
do momentu wydania wyroku.
– Jak powinni post
ą
pi
ć
?
Dylemat wi
ęź
nia (2)
Wi
ę
zie
ń
B milczy
Wi
ę
zie
ń
B zeznaje
Wi
ę
zie
ń
A milczy
Obaj skazani na 6 miesi
ę
cy
Wi
ę
zie
ń
A: 10 lat
Wi
ę
zie
ń
B: wolny
Wi
ę
zie
ń
A zeznaje
Wi
ę
zie
ń
A: wolny
Wi
ę
zie
ń
B: 10 lat
Obaj skazani na 5 lat
Oligopol i dylemat wi
ęź
nia (1)
Du
ż
a
Mała
Du
ż
a
3,5 3,5
5 3
Mała
3 5
4 4
Pr
od
u
kcj
a
fir
my
A
Produkcja firmy B
Zyski firm
po zmowie (b)
Zyski firm
przed zmową(a)
Firma A zwiększyła
Produkcję
Firma B zwiększyła
Produkcję (c)
2011-11-21
28
Oligopol i dylemat wi
ęź
nia (2)
• Przed zmow
ą
zyski firm wynosz
ą
po 3,5 (a)
• W wyniku zmowy, ograniczenia produkcji i
wzrostu cen, ich zyski wynosz
ą
po 4 (b)
• Je
ś
li jedna z firm zdecyduje si
ę
wyłama
ć
ze
zmowy, osi
ą
gnie dodatkowy zysk kosztem
partnera (c), jednak partner mo
ż
e w odwecie
zrobi
ć
to samo (ograniczy
ć
produkcj
ę
i odzyska
ć
klientów), wtedy obaj partnerzy wróc
ą
do punktu
wyj
ś
cia (a)
Struktury rynkowe -
podsumowanie
STRUKTURY RYNKOWE
Wyszczeg
ó
lnienie
Konkurencja
doskonała
Monopol
Konkurencja
monopolistyczna
Konkurencja
oligopolistyczna
Liczba uczestnik
ó
w
po stronie
sprzedaży
Wielu
Jeden
Wielu
Niewielu
Rodzaj produktu
Jednorodny
Nie ma bliskich
substytut
ó
w
Zr
ó
żnicowany, ma
bliskie substytuty
Zwykle
homogeniczny(jedno
rodny)
Wejścia i wyjścia z
rynku
Wolne(brak barier)
Zablokowane(ogrom
ne bariery)
Słabo ograniczone
(małe bariery)
Ograniczone (bardzo
duże bariery)
Rodzaj konkurencji
Obniżka koszt
ó
w
Nie ma
Obniżka koszt
ó
w,
r
ó
żnicowanie
produkt
ó
w(niecenow
a)
Obniżka koszt
ó
w,
r
ó
żnicowanie
produktu, cenowa
Warunki
r
ó
wnowagi w
okresie kr
ó
tkim
MC=MR=P
P>min AVC
MR=MC
P>AVC
MR=MC
P>AVC
MR=MC
P>AVC