TEORIA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ

System społecznej gospodarki rynkowej został stworzony w Niemczech. Dąży się tu do zapewnienia harmonii społecznej przy wykorzystaniu mechanizmu rynkowego. Aby gospodarka się rozwijała trzeba zapewnić swobodę w działaniu. Swoboda ta jednak może naruszyć harmonię, bo mogą powstać klasy "biedniejsze", którym system może nie dać możliwości zaspokojenia potrzeb. Gospodarkę należy uporządkować, aby nie było zakłóceń. Wolność działania musi być tak regulowana przez państwo, aby można było realizować potrzeby społeczne.

Ludwik Bihard sięgał do teorii ordoliberalnych (Niemcy).

Działania mają zmierzać do zapewnienia wolności gospodarczej. Rozbudowanie społecznych funkcji państwa mają zapewniać bezpieczeństwo socjalne obywatela. Społeczna gospodarka rynkowa zbliżona jest trochę do gospodarki państwa dobrobytu.

Społeczna gospodarka rynkowa zapisana jest w naszej Konstytucji. Pojęcia tego jednak nigdy nie sprecyzowano. Jest to bardzo ogólnikowa deklaracja. Istnieje wolność w wytwarzaniu, regulacja w sferze podziału. Nasz system gospodarczy jest raczej systemem czysto liberalnym. System ten jest raczej mało skuteczny ( duże ubóstwo, marginalizacja, bezrobocie, bardzo duże zróżnicowanie grup społecznych).

MONETARYZM (neomonetaryzm)

Jako podstawowe tak zwane teoretyczne przyjmuje równanie ilościowe (Fisher) do wyrażenia teorii pieniądza,

M * q = P * A, gdzie

M - masa pieniądza

q - prędkość obiegu (cyrkulacji)

P - poziom cen

A - miernik aktywności gospodarczej wyrażonej w ilości zawieranych transakcji / produkcji

A jest zmienną niezależną. Kształtuje się na rynku procesów innowacyjnych. Jest pewien dochód, który wytwarzany jest w wyniku produkcji, który jest niezależny od państwa.

q jest czynnikiem mechanizmów zawierania transakcji. Cena (P) kształtuje się na rynku. Państwo sprawuje kontrolę nad M.

Jeżeli wzrasta M i ma być zachowana równowaga to muszą wzrosnąć ceny - inflacja.

Jeśli państwo nie chce doprowadzić do inflacji to musi kształtować rozmiary M, które odpowiadają naturalnym procesom zmian aktywności gospodarczej. Państwo musi głównie dbać o wartość pieniądza poprzez kontrolowanie M. Jeżeli zdolności produkcyjne nie są w pełni wykorzystane to wzrost M nie musi spowodować wzrostu cen, ale może spowodować wzrost A.

Najczęściej jednak jest tak, że na wzrost M reagują ceny i A. Chodzi tu o proporcje między M, a P i A. Nie można zwiększyć M, gdy jest pełne wykorzystanie mocy produkcyjnych i osiągnięty został dany poziom rozwoju. Dyskusje dotyczą tego jak ma się sytuacja wtedy, gdy nie ma pełnej efektywności i nie osiągnięto danego poziomu rozwoju.

TEORIA RACJONALNYCH OCZEKIWAŃ

Teoria ta powiązana jest z teorią wyboru publicznego. Teoria racjonalnych oczekiwań zastanawia się jak reagują podmioty na zmiany zjawisk gospodarczych. Narzędzia stosowane przez państwo opiera się często na założeniu, że ludzie reagują po fakcie, reagują " głupio" (np. wzrastają ceny, więc wzrastają płace, a ludzie cieszą się zapominając, że siła nabywcza dochodu nie zmienia się).

Społeczeństwo jednak nie łudzi się zjawiskami nominalnymi, patrzy na wszystko realnie. Społeczeństwo dostosowuje swoje działania zgodnie z racjonalnymi oczekiwaniami, ( gdy przewidują wzrost cen to chcą wzrostu płac). Skutki działania państwa są neutralizowane przez racjonalne działania podmiotów gospodarczych. Dzięki racjonalnym oczekiwaniom podmioty mogą aktywnie bronić się przed działaniami państwa Działania państwa nie są skuteczne gdyż podmioty mogą je przewidzieć. Wynika z tego jasno, że państwo nie powinno mieszać się w gospodarkę

TEORIA WYBORU PUBLICZNEGO

Teoria ta zastanawia się jak dochodzi, co podejmowania decyzji w ramach podmiotów publicznych głównie państwa [Jan Timbergen]. Państwo traktowane jest jako podmiot działający w interesie społecznym. Teoria ta próbuje przyjrzeć się decyzjom państwa. W państwie decyzje podejmują urzędnicy, którzy działają w ramach prawa, podlegają różnym wpływom. Wybór ten, więc wcale nie musi być racjonalny, zgodny z interesem społecznym. Zgodnie, więc z tym należy ograniczać rolę państwa.

1. Cele III rzędu

Są to głównie cele (zadania) instrumentalne, czyli służą realizacji celów pierwszego i drugiego rzędu. Na ogół mają one charakter okresowy (przejściowy), wynikają z aktualnej sytuacji kraju. Zestaw tych celów (zadań) jest zawsze otwarty i zawsze obszerny. PG stara się tutaj rozwiązać bieżące problemy.

Najbardziej typowymi celami trzeciego rzędu są:

1.Zapewnienie pełnego zatrudnienia / conajmniej ograniczenie bezrobocia.

Rozmiary bezrobocia mają zostać ograniczone do poziomu bezrobocia frykcyjnego - możemy wówczas mówić o pełnym bezrobociu. PG zaczęła wytyczać sobie taki cel w latach 60, w okresie dość stabilnym, zrównoważonym. Zmiany w funkcjonowaniu gospodarki spowodowały to, że od lat 70 bezrobocie zaczęło rosnąć. Nowe zjawiska gospodarcze spowodowane głównie postępem technicznym, naukowym i technologicznym spowodowały wzrost

bezrobocia. Dlatego obecnie należy ograniczać bezrobocie do określonego poziomu.... % (do poziomu bezrobocia frykcyjnego). We współczesnych gospodarkach coraz trudniej jest zdobyć procę, więc cel ten wydłuża swój okres realizacji, staje się zadaniem trwałym ( ciągłym).

Bezrobocie technologiczne - wywołane jest postępem.

Bezrobocie strukturalne- wynika z braku kwalifikacji i do nowych struktur zatrudnienia. W zatrudnieniu coraz szybciej następują zmiany strukturalne, trzeba, więc być bardzo elastycznym w nabywaniu tych kwalifikacji, które odpowiadają bieżącym strukturom zatrudnienia. Człowiekowi trudno jest tak szybko się dostosować, dlatego czynnik strukturalny staje się stałym źródłem bezrobocia.

Bezrobocie koniunkturalne - związane jest z ogólnym poziomem aktywności gospodarczych. Wzrost gospodarczy może być wzrostem bezzatrudnienia. Może on wynikać z efektywności dotychczasowych zatrudnianych.

Państwo w ramach tego celu oddziałuje na 3 typy bezrobocia:

Bezrobocie koniunkturalne - oddziaływanie na wzrost gospodarczy, poziom aktywności gospodarczej tak, aby choć trochę bezrobocie się zmniejszyło. Aby ograniczenie bezrobocia koniunkturalnego było odczuwalne wzrost musi być na poziomie 7-8%. Obniżenie aktywności gospodarczej/jej stagnacja świadczy o tym, że dotychczasowe zdolności produkcyjne przestały być w pełni wykorzystywane. Późniejszy jej wzrost świadczy o tym, że wykorzystano w pełni (dotychczas niewykorzystane w pełni) moce produkcyjne. Gdy zdolności produkcyjne są już w pełni wykorzystywane i widać możliwości dalszego rozwoju to państwo może powiększyć moce produkcyjne, a później nawet zwiększyć zatrudnienie. Wzrost zatrudnienia jest, więc efektem opóźnionym. Im głębsza jest recesja (dłuższa stagnacja), dłuższe niewykorzystanie mocy produkcyjnych tym później pojawi się efekt zmniejszania bezrobocia.

Bezrobocie strukturalne - to niedostosowanie podaży pracy do popytu. % (Na pracę. Państwo ma likwidować źródła tego bezrobocia poprzez różne systemy pomocy w przekwalifikowaniu, zdobycie szerszych kwalifikacji. Państwo musi pomagać nie tylko bezrobotnym, ale też osobom, które wkrótce wkroczą na rynek pracy osobom, które się jeszcze kształcą, także osobom, którym grozi bezrobocie ( wkrótce stracą pracę). Trzeba rozpoznawać potrzeby rynku pracy pod tym kierunkiem kształcić. Systemy kształcenia muszą być elastyczne, bo potrzeby na rynku pracy ciągle się zmieniają.

Bezrobocie technologiczne - na to bezrobocie, PG nie ma lekarstwa, bo nie można przeciwstawić się postępowi. Pomóc może tu jedynie tej...................... gospodarki, czyli rozwój trzeciego sektora gospodarki - sektora usług (pierwszy sektor - rolnictwo, drugi - przemysł). W usługach jest większe zapotrzebowanie na pracę. Na usługi postęp nie ma takiego wpływu. W sektorze tym jednak coraz silniej postęp zaczyna mieć wpływ na redukcję zatrudnienia (np. komputeryzacja - zwalnianie pracowników w bankach). Z drugiej strony np. starzenie się społeczeństwa rodzi powstanie nowych usług - opieka na ludźmi starymi. Z jednej, więc strony sektor unowocześnia się, z drugiej - staje się pracochłonny. Nie ma jednak odpowiedzi na to, jak na długą metę poradzić sobie z bezrobociem wynikającym z postępu. Można jedynie ograniczać czas pracy - nie lubiane rozwiązanie przez pracodawców, gdyż oznacza to wzrost kosztów ( a postęp zmniejsza koszty). Problem ten jest trudny do rozwiązania. [Cel ten jest celem instrumentalnym służącym do realizacji innych celów. Praca jest źródłem dochodów, ale jest też pewną wartością stanowiącą o prestiżu sołecznym. Mechanizm rynkowy powinien sam poradzić sobie z bezrobociem. PG ma tylko zwiększać elastyczność tego rynku np. poprzez zmiany w kodeksie pracy.]

2) Ograniczenie / eliminacja inflacji.

Cel ten jest celem instrumentalnym - służy realizacji innych celów(nie jest celem pierwotnym samym w sobie). Cel ten służy realizacji celów ekonomicznych ( drugiego rzędu). Stabilizacja w sferze pieniężnej jest istotna pod kątem innych celów - stwarza warunki dla stabilnego przebiegu procesów gospodarczych. Zadanie to jest przypisane państwu. Realizacją tego zadania należy obciążyć te instytucje, które nie realizują innych zadań. Zadania te trzeba oddzielić od pozostałych, bo może między nimi dochodzić os konfliktów. Zadanie to ma większą wagę należy, więc realizować je niezależnie od innych celów (dziś taki pogląd dominuje). Służy temu niezależność NBP i przekazanie realizacji tego celu Radzie Polityki Pieniężnej. Różnice w poglądach dotyczą tego, jaki poziom inflacji jest niebezpieczny. Rozróżniamy 4 poziomy inflacji: pełzającą, kroczącą, galopującą i hiperinflację. Co do szkodliwości hiperinflacji i inflacji galopującej nie ma żadnych wątpliwości? Do sporów dochodzi w przypadku inflacji kroczącej i galopującej, a w szczególności galopującej. Według niektórych poglądów inflacje te mogą mieć pozytywny wpływ na gospodarkę w szczególności, gdy zostaną one wkalkulowane - wówczas nie ma zagrożenia do racjonalnego podejmowania decyzji gospodarczych. Delacja ( spadek ogólnego poziomu cen) też może zagrażać gospodarce. Hamuje ona aktywność gospodarczą. Zdarza się ona jednak bardzo rzadko i na ogół jest krótkookresowa, więc nie potrzeba formułować celu jej zwalczania. (Inflacja w Polsce powyżej 1%).

Zadania te niekiedy stoją do siebie w konkurencji. Realizacja tych celów może być wzajemnie sprzeczna. Zwalczając inflację można spowodować wzrost bezrobocia i odwrotnie. Zjawisko to może nastąpić, ale nie musi. Zależy to do struktury gospodarki, od źródeł bezrobocia i inflacji (krzywa Philipsa). PG realizuje jeszcze inne zadania rozwiązujące bieżące problemy:

1. Eliminacja ubóstwa i nadmiernych różnic społecznych

Jeżeli różnice te są bardzo duże to społeczeństwo się buntuje. Zadanie to pojawia się głównie ze względów pragmatycznych - aby zachować stabilność gospodarczą, gdy zagrożony jest spokój społeczny. Eliminacja ubóstwa jest pochodnym zadaniem zapewniania dobrobytu. Kryteriów ubóstwa nie da się precyzyjnie określić(minimum biologiczne, minimum egzystencjalne w sensie społecznym)

2. Zadania związane z wymianą zagraniczną

Nadwyżka w wymianie zagranicznej oznacza, że eksport > importu.

Ujemne saldo (import > eksport) oznacza zadłużenie się, korzystanie z obcych środków. Dąży się tutaj do optymalnego poziomu wymiany. Import może ] przyczynić się do rozwoju gospodarki (import towarów i kapitału). Ustala się np. poziom ujemnego bilansu handlowego.

Ujemne saldo oznacza więcej dóbr w gospodarce. Nadmierne ujemne saldo jest niekorzystne, trzeba więc ustalić to pewne granice. Można w ramach tego zadania promować eksport. Wszystko to ma przyczynić się do realizacji wyższych celów, zadań. Wzrost wielkości wymiany handlowej służy realizacji celów PG.

3.Cele / zadania związane z obronnością kraju.

Są to przesłanki o charakterze pozaekonomicznym. Trzeba tu zapewnić byt ,suwerenność państwa. Trzeba na ten cel przeznaczyć0pewne środki, więc na inne cele zostanie mniej środków. Cel ten konkuruje z innymi celami o środki. Obecnie zapewnienie

bezpieczeństwa wymaga coraz większych nakładów środków.Aby je trochę obniżyć zawiera się sojusze udziela się gwarancji. Realizacja tego celu pobudza popyt na produkcję danych dóbr w gospodarce.

Może to być motorem pobudzania koniunktury i aktywności gospodarczej. Wydatki na obronę nie są, więc bezprodukcyjne - pod warunkiem że potrzebnych towarów się nie importuje.

4. Zadania o charakterze ekologicznym.

Dotyczą one zapobiegania i neutralizowania bieżących zagrożeń.

5. Zadania związane z rozwojem regionalnym.

Poziom rozwoju każdego regionu może być różny. Czasami jednak stopień zróżnicowania regionów jest zbyt wysoki. PG ma, więc

wyrównywać społeczne efekty takiego rozwoju. Należy racjonalnie gospodarować przestrzenią, gdyż dane państwo ma ograniczoną granicami przestrzeń.

6. Tworzenie warunków dla działania nowoczesnych czynników wzrostu.

Tradycyjnie uważano, że wzrost gospodarczy powodowały klasyczne czynniki wzrostu: ziemia, praca i kapitał. Inne, pozostałe czynniki nie liczyły się. Obecnie znaczenie tych pozostałych czynników wzrosło. Do czynników tych zalicz się: rozwój wiedzy, umiejętności, kwalifikacji, zdolności organizacyjnych, postęp nauki, innowacje, rozwój techniki. O rozwoju decyduje to, jakie czynniki dane państwo posiada. Trzeba, więc stwarzać takie warunki, aby pojawiły się te nowoczesne czynniki (strategie rozwoju państwa! KSIĄŻKA)

NARZĘDZIA USTROJOWE

Posługują się ustrojem gospodarczym jako sposobem osiągania celów PG. Zmiany ustroju gospodarczego są rzadkie, są dokonywane w wyjątkowych sytuacjach. Zmiany ustroju dokonywały się niegdyś na ogół spontanicznie, były one naturalne, nie były one przedmiotem PG. Przebieg różnych procesów naturalnych doprowadził do zmiany ustroju gospodarczego. Z biegiem czasu zaczęto świadomie zmieniać ustrój, ale w ten sposób realizować podstawowe cele PG. Przejawiło się to po raz pierwszy w czasie Rewolucji Październikowej, kiedy to dokonano zmiany systemu własności prywatnej na system własności kolektywnej. Zmiana ustroju jest zadaniem, czyli narzędziem PG. Później zauważono, że to zmiana ustroju nie przyczyniła się do realizacji podstawowych celów PG. Narzędzie to okazało się nieskuteczne. Ponownie, więc zmieniono ustrój tym razem na gospodarkę rynkową do własności prywatnej ( z systemu socjalistycznego). Systemowi socjalistycznemu zarzucano, że jest sztuczny, utopijny, nienaturalny. Wierzono, że system rynkowy będzie efektywniejszy w realizacji celów PG. Narzędzie to podlega ocenie wg następujących kryteriów czy jest skuteczne, ile kosztuje, czy wchodzi w konflikt z celami. Narzędzia ustrojowe zawsze są kosztowne, głównie w sensie społecznym ( my teraz cierpimy, aby przyszłe pokolenia miały lepiej). Na długą metę doprowadzi ono do realizacji celów. Ale należy też wziąć pod uwagę to, co się dzieje dziś. Może tu dochodzić do konfliktów między celami długookresowymi, a bieżącą sytuacją. Narzędzie to stosowane jest, więc rzadko, kiedy w żaden inny sposób nie da się osiągnąć celów PG.

Narzędzia poniżej wymienione są stosowane w ramach danego ustroju gospodarczego.

2. NARZĘDZIA SYSTEMOWO - PRAWNE

Określają one podstawowe i szczegółowe reguły funkcjonowania gospodarki (w Polsce gospodarki rynkowej) np.w systemie podatkowym. Zmiany tych rozwiązań mają służyć realizacji celów PG np. uproszczenie procedur administracyjnych, procedur rejestracji, wprowadzenie koncesji na prowadzenie danej działalności gospodarczej. Skuteczność tych narzędzi zależy od egzekwowania prawa, musi, więc istnieć aparat przymusu, który będzie tego strzec. Im rozwiązania są bardziej szczegółowe - dotyczy większej ilości podmiotów i są bardziej kosztowne. To narzędzie ogólne, powszechnie obowiązujące - prawo obowiązuje wszystkich, nie są, więc selektywne, są mało precyzyjne. Z drugiej strony narzędzia te nie naruszają zasady równości działania podmiotów gospodarczych. Narzędzia te są przydatne, ale mało precyzyjne. Są one efektywne, jeśli prawo jest przestrzegane. Rozwiązania systemowo - prawne powinny być w miarę stabilne. Narzędzia te trudno jest zastosować do zadań i celów krótkookresowych.

3. NARZĘDZIA ADMINISTRACYJNE I BEZPOŚREDNIEGO

ODDZIAŁYWANIA

To nakazy i zakazy kierowane indywidualnie, adresowe. W systemie prawnym mają one formę rozporządzeń administracyjnych. Podmiot wydający daną decyzję musi posiadać wiedzę o działaniach poszczególnych podmiotów gospodarczych. Im powszechniej stosuje się nakazy i zakazy tym trudniej jest zdobyć i zweryfikować informacje niezbędne do podjęcia decyzji. Czasami jest tak, że sam podmiot musi udzielić wiadomości, podmiot ten może zniekształcić przekazywanie informacji. Egzekwowanie decyzji wymaga rozbudowanego aparatu kontroli i egzekwowania prawa. Narzędzie te są dość kosztowne. Są one wysoce elastyczne, skuteczne i efektywne. Narzędzia te są jednak zagrożeniem dla zasady równości działania podmiotów gospodarczych, są zagrożeniem dla efektywności mechanizmu rynkowego. Istnieje także zagrożenie, że urzędnik wydający decyzje może być skorumpowany.

4. NARZĘDZIA POŚREDNIEGO ODDZIAŁYWANIA -

EKONOMICZNE (parametryczne)

Polegają one na stworzeniu podmiotom gospodarczych takich warunków, aby ich działania były zgodne z celami i zadaniami PG. Wykorzystuje się to założenie ze podmioty działają racjonalnie. Niekiedy narzędzia te określa się narzędziami parametrycznymi. Państwo kształtuje parametry podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze. Państwo robi to tak, aby podmiot wybrać to rozwiązanie, które jest pożądane przez państwo (np. manipulowanie stopą procentową). Narzędzia te są tańsze wtedy, kiedy nie da się ominąć danego parametru, więc nie potrzeba aparatu egzekwowania. Często jednak aparat egzekwowania jest niezbędny.

Z reguły są to narzędzia powszechnie obowiązujące, nie są one zindywidualizowane. Cecha ta może ograniczać ich skuteczność. Podmioty gospodarki różnie reagują na te narzędzia. Przyjmuje się, że państwo powinno najpierw zastosować narzędzia ekonomiczne, a gdy te zawiodą, państwo może zastosować pozostałe narzędzia. Stosowanie tych narzędzi nie powinno zakłócić logiki działania podmiotów gospodarczych. Aby państwo mogło się posługiwać narzędziami ekonomicznymi to musi ono mieć wpływ na parametry (warunki) podejmowanie decyzji przez podmioty gospodarcze. Stosowanie tych narzędzi może mieć negatywne konsekwencji podejmowania decyzji.

5. NARZĘDZIA INDYKATYWNE (wskazujące)

Narzędzia te mają charakter pośredni, nie są one zindywidualizowane. Polegają one na przekazywaniu informacji. Nie zobowiązują one państwo do określonego działanie. Państwo informuje o celach, zadaniach PG, programach gospodarczych. Podmioty gospodarcze uwzględniają te informacje w procesie podejmowania decyzji, dostosowują się do nowych warunków.

---