Wpływ zmian podatków
Definicja podatku
Jest to przymusowe świadczenie zwykle pieniężne, unormowane aktem prawnym mające charakter bezzwrotny, nieodpłatny i ogólny, pobierany od każdej osoby (fizycznej i prawnej) na rzecz państwa.
Płatnikami podatku są podatnicy, na których ciąży obowiązek zapłacenia podatku.
Główny podział podatków przedstawia się następująco:
podatki bezpośrednie - osoby fizyczne płacą podatek dochodowy od otrzymanych wynagrodzeń za pracę, czynszów , opłat dzierżawnych, dywidend i odsetek. Przedsiębiorstwa płacą podatek dochodowy obciążający ich zyski. Dokonują również wpłat na państwowy fundusz ubezpieczeń na rzecz swoich pracowników.
podatki pośrednie - to podatek nakładany na wydatki, dobra i usługi. Najważniejszy jest podatek od wartości dodanej (VAT), będący w rzeczywistości podatkiem od sprzedaży detalicznej. Podczas gdy podatek od sprzedaży jest ściągany jedynie na etapie ostatecznej sprzedaży konsumentowi, VAT obciąża różne stadia procesu produkcji.
System podatkowy to ogół podatków istniejących w danym kraju. Na polski system podatkowy (według stanu prawnego na koniec 1997 roku) składają się następujące podatki:
od towarów i usług (zwany VAT-em),
dochodowy od osób prawnych,
dochodowy od osób fizycznych,
rolny
od spadków i darowizn,
od nieruchomości,
od środków transportowych (drogowy)
od posiadania psów,
leśny
od gier,
od sprzedaży akcji w obrocie publicznym.
Powyższe podatki uzupełniają cztery wymienione niżej opłaty:
opłata skarbowa,
opłata targowa,
opłata miejscowa,
opłata administracyjna.
Podatki są podstawowym narzędziem polityki fiskalnej, której zadaniem jest manipulowanie poziomem wydatków i dochodów państwa w celu osiągnięcia wysokiego i stabilnego poziomu zatrudnienia, produkcji, stabilności cen i wzrostu gospodarczego. Zatem w związku z powyższym podatki wywierają wpływ na funkcjonowanie gospodarki.
Na wysokość podatków i możliwość dokonywania w nich zmian wywierają wpływ tradycje historyczne oraz warunki administracyjne, ekonomiczne i prawne. Znajomość owych uwarunkowań pozwala podatkom wywierać pożądany wpływ na funkcjonowanie całej gospodarki.
Stojąc przed koniecznością powołania podatku ustawodawca powinien uwzględnić, po pierwsze, że ma ograniczone pole wyboru tylko w stosunku do trzech typów podatków zróżnicowanych zależnie od przedmiotu opodatkowania (od dochodu, od kapitału i od konsumpcji) oraz, po drugie, że każdy z podatków ma zalety i wady, czyli że ma pewne specyficzne właściwości. Każdy wybór pociągnie więc za sobą różne skutki gospodarcze, społeczne i techniczne. Słuszne jest zatem głębokie zastanowienie się nad proporcjami obciążeń różnymi typami podatków po to, aby ujemne skutki jednego podatku skorygować oddziaływaniem innego.
Podatki dochodowe cechują się wysoką elastycznością, co czyni go samoczynnym regulatorem koniunktury w skali makro i narzędziem ograniczania wysokiej konsumpcji w skali mikro. Przy zastosowaniu progresywnej skali obciążeń może on wywoływać negatywne skutki gospodarcze, tzn. w dłuższym okresie może hamować rozwój gospodarczy i pośrednio - przyczynić się do zmniejszenia wpływów budżetowych. Skutki te mogą wynikać z takich cech tego podatku, jak: zniechęca on do podziału pracy, hamuje aktywność i przedsiębiorczość oraz sprzyja rozszerzaniu się zjawiska pracy „na czarno”, utrudnia też inwestycje prywatne. Będąc z reguły podatkiem progresywnym, skupia swój ciężar na największych dochodach, które stanowią podstawę oszczędności i prywatnych inwestycji. Podatek ten może wywoływać efekt deflacyjny - jeśli rosną dochody, to (wobec progresji) jeszcze szybciej rosną obciążenia podatkowe, co tym samym ogranicza nacisk na konsumpcję.
Ujęte wyżej ujemne skutki gospodarcze podatku dochodowego mogą wystąpić wówczas, gdy wielkość ciężaru podatkowego jest nadmierna, a maksymalne stawki podatkowe w jego progresywnej skali są zdecydowanie za duże.
Podatki majątkowe (od kapitału) obciążają nagromadzone bogactwo. Dotyczy on ponadto głownie kapitalistów, a nie pracowników.
Zastosowanie tego podatku może być brane pod uwagę, gdy państwo staje wobec alternatywy: albo zaciągnąć wysoką pożyczkę i tym samym w następnych latach podnieść podatki po to, by tę pożyczkę obsłużyć, albo zażądać jednorazowej ofiary na rzecz państwa w nadziei, że przyczyni się to do rozruszania gospodarki i utrzymania ogólnego ciężaru podatkowego na dotychczasowym poziomie. Nałożenie takiego podatku może mieć miejsce wówczas, gdy występuje załamanie dochodów budżetowych czy też spekulacje w okresie kryzysów politycznych. Podatek ten nie szkodzi aktywności gospodarczej obywateli, jeśli zaś jest zbyt wysoki hamuje ja i zwiększa zapobiegliwość ludzką. Może też krępować rynek nieruchomości.
Podatki konsumpcyjne (od wydatków), są to podatki obciążające osoby, które kupują towar lub usługę zawierające w swej cenie podatek. Mogą przybierać postać podatków o charakterze ogólnym, czyli obciążać ogólną wartość sprzedaży, bądź o charakterze selektywnym, czyli mogą być ustanawiane w odniesieniu do poszczególnych rodzajów towarów. Przykładowo podatek VAT nie zakłóca konkurencji wewnętrznej oraz produktów krajowych i importowanych, nie dyskryminuje pracy wąsko wyspecjalizowanej. Z kolei podatek obrotowy wielofazowy sprzyja podziałowi pracy, lecz zniekształca konkurencję między towarami.
Ważną rzeczą w sferze podatków i ich wpływu na gospodarkę państwową jest poziom obciążeń podatkowych - wysokość podatków. Bowiem zbyt wysokie podatki mogą doprowadzić do recesji gospodarczej. Zbyt wysokie opodatkowanie podmiotów gospodarczych może zachwiać ich równowagą finansową. Doprowadzi to do tego że wielu producentów, przedsiębiorców będzie musiało zmniejszyć, ograniczyć znacznie swoją działalność, ale wielu z nich będzie także starało się uciekać od podatków, dopuszczając się oszustw podatkowych, fałszywych darowizn, sprowadzając swą działalność do szarej strefy. Podobnie rzecz ma się w sprawie osób fizycznych. Zbyt wysokie podatki nałożone na zwykłych obywateli sprawia że, wielu mieszkańców państwa nie będzie chciało ujawnić swoich dochodów (praca na „czarno”). Ponieważ podatek jest dla człowieka wydatkiem przymusowym, ciężarem zmniejszającym możliwości zaspokojenia jego potrzeb, dlatego opodatkowany dość często stara się uniknąć tego ciężaru w całości lub w części. Ta forma reakcji podatników jest bardzo niekorzystna dla budżetu oraz groźna dla całokształtu życia gospodarczego i społecznego Wysokie podatki krótko mówiąc osłabiają aktywność gospodarczą podatników. Wielkość płaconych podatków ma bezpośredni wpływ na działania czynione przez przedsiębiorców. Wysokie podatki wpływają negatywnie na wielkość zatrudnienia, gdyż przedsiębiorcy nie będzie opłacało się zatrudnić wielu pracowników przy zbyt dużych obciążeniach podatkowych. Należy też wspomnieć o tym, że podniesienie stopy podatkowej powoduje wzrost dochodów budżetu jednak dalszy wzrost może spowodować obniżenie dochodów budżetu państwa.
Koszty poboru podatku powinny być jak najmniejsze, gdyż w przeciwnym razie prowadzi to do zwiększenia ciężaru podatkowego, ale też po to, by podatki nie były zbyt uciążliwe dla ludności. Podatki zapewniają stałość dochodów budżetowych niezależnie od wahań koniunktury (recesji). Dla państwa stabilizacja dochodów podatkowych ma istotne znaczenie, gdyż w przypadku załamania gospodarki ( zmniejszenia obrotów i dochodów podmiotów gospodarczych) wcale nie zmniejsza się zapotrzebowanie na środki budżetowe, a nawet wręcz szybko wzrasta. Podatki powinna cechować zasada elastyczności, oznaczająca wzrost dochodów budżetowych wraz z poprawą koniunktury gospodarczej (i odwrotnie). Wzrost roli podatków elastycznych (zwłaszcza progresywnego podatku dochodowego) powodował coraz większą zależność sytuacji finansów państwa od koniunktury w gospodarce. Było to korzystne w okresach wzrostu gospodarczego i okazało się niekorzystne w czasach recesji. W okresach depresji i recesji rządy z reguły aktywizują podatki pewne, stabilizujące dochody budżetowe.
Podatek nie powinien szkodzić działalności gospodarczej i hamować rozwoju gospodarczego w skali makro i rozwoju konkretnych firm, zatem podatek nie powinien być nadmierny. Jeśli podatek powoduje wzrost cen (przyczynia się do inflacji), to szkodzi gospodarce ( podatek nie powinien obciążać producenta przed momentem uzyskania zysku z nowo rozpoczynanej działalności gospodarczej.
Dla działalności gospodarczej, dla prawidłowego funkcjonowania życia gospodarczego i jego rozwoju bardzo ważne znaczenie ma stabilność obciążeń podatkowych. Inwestor, dokonując dużych nakładów, oblicza ich efektywność w długim okresie i uwzględnia w tych kalkulacjach obciążenia podatkowe. Możliwość przekreślenia owych kalkulacji poprzez realną obawę o zwiększenie ciężaru podatkowego może go powstrzymać przed sfinalizowaniem przedsięwzięcia. W skali globalnej niepewność co do kształtu systemu podatkowego hamuje dopływ kapitału i rozwój produkcji.
Zwiększenie podatków może zbiegać się z pomyślnością gospodarczą, z odczuwalnym rozwojem gospodarki jako całości i dobrymi perspektywami dla poszczególnych podatników. Za podniesieniem lub wprowadzeniem nowego podatku stoją racje nadzwyczajne, powszechnie uznane za bardzo ważne, jak np. potrzeba zwiększenia sił obronnych kraju w związku z groźbą wojny czy też rozpoczęcie reformowania zrujnowanej gospodarki.
Zmiany stawek i struktury podatków zatem mogą przyczynić się do przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom wzrostu oraz ograniczania bezrobocia i stabilizacji cen, a także do regulowania przez państwo procesów gospodarczych w takich granicach, aby nie wykluczyć działania mechanizmu rynkowego a równocześnie zapewnić ogólny wzrost gospodarczy. Z drugiej strony ich wadą jest mechaniczny charakter reakcji na zmiany popytu, utrudniają przywrócenie równowagi w przypadku jej naruszenia. Ponadto hamują one tendencje wzrostowe w dynamicznie rozwijającej się gospodarce, hamują bowiem każdy wzrost popytu, nie tylko wywołany czynnikami koniunkturalnymi, ale też mieszczący się w normalnym tempie wzrostu gospodarczego.