RACHUNKOWOŚĆ

WYKŁAD I

1. POJĘCIE I ISTOTA RACHUNKOWOŚCI.

Różne rozumienie pojęcia „rachunkowość:

Obiegowo pod pojęciem rachunkowość rozumie się czynności prowadzenia ksiąg rachunkowych. Nie jest to pozbawione sensu, ale nie w pełni odpowiada prawdzie naukowej.

Rachunkowość, jako przedmiot wykładowy, jest kategorią historyczną, posiada własną teorię zawartą w rozległej literaturze oraz własne, oryginalne zasady i metody. A prowadzenie ksiąg rachunkowych stanowi jeden z elementów tej użytecznej nauki.

Rachunkowość jako praktyka prowadzenia ksiąg rachunkowych

Stanowi oryginalny sposób rejestracji zdarzeń gospodarczych występujących w przedsiębiorstwie, oparty o regułę podwójnego ujmowania transakcji i operacji księgowych.

Prowadzona według naczelnej zasady, zwanej bilansową.

Jest systemem kontrolnym i informacyjnym, stanowiącym jedyne źródło skwantyfikowanych danych dotyczących stanu majątku i sytuacji finansowej w przedsiębiorstwie.

Rachunkowość jako nauka

• Ma charakter złożony.

• Podlega stałemu rozwojowi i przemianom, adekwatnym do postępu właściwego działalności ludzkiej.

• Na naukę tę składają się:

- teoria rachunkowości,

- polityka rachunkowości,

- praktyka rachunkowości.

2. FUNKCJE RACHUNKOWOŚCI

Funkcje współczesnej rachunkowości:

W literaturze wymienia się wiele funkcji, jakie spełnia rachunkowość.

Do najczęściej wymienianych zalicza się:

• Funkcję informacyjną.

• Funkcję sprawozdawczą.

• Funkcję dowodową.

• Funkcję optymalizacyjną.

• Funkcję kontrolną.

• Funkcję analityczną.

W rozważaniach na ten temat należy przyjąć następujący tok rozumowania

część funkcji zawiera się w systemie rachunkowości i są spełniane przez fakt prowadzenia ksiąg rachunkowych - należą do nich funkcja kontrolna, funkcja informacyjna, a także funkcja dowodowa po spełnieniu dodatkowych warunków;

część funkcji, to takie które polegają na wykorzystywaniu możliwości, jakie stwarza prowadzenie rachunkowości. Są to na przykład funkcja sprawozdawcza, istniejąca dzięki spełnianiu ustawowych obowiązków sprawozdawczych. Należą też do nich funkcje: analityczna, optymalizacyjna lub planistyczna oznaczające, że dane rachunkowości mogą posłużyć do planowania i analizy lub działań optymalizacyjnych

Układ funkcji rachunkowości

F. kontrolna F. dowodowa

F. informacyjna

F. sprawozdawcza

Pozostałe funkcje

Funkcja kontrolna rachunkowości

Funkcja kontrolna rachunkowości realizowana jest głównie dzięki obowiązującej w rachunkowości nadrzędnej metodzie bilansowej, a także poprzez stosowanie zasad polityki rachunkowości i regulacji wewnętrznych podmiotów prowadzących rachunkowość.

Jest ona wynikiem używania kont do rejestracji zdarzeń oraz stosowania metody podwójnego ujmowania operacji gospodarczych na kontach i przestrzegania równości bilansowej zapisów księgowych, które same ze swej istoty mają charakter kontrolny.

Jest też następstwem wprowadzania do rachunkowości określonych obowiązków mających charakter kontrolny

Złożony charakter kontrolnej funkcji rachunkowości

Wg koncepcji wyrażonej w Rachunkowość w praktyce przedsiębiorstw usługowych:

Automatyzm kontrolny Obowiązki kontrolne

Rachunkowości wynikające z przepisów

prawa

Fakultatywne czynności

kontrolne w rachunkowości

Funkcja informacyjna

Funkcja informacyjna rachunkowości, polega na tym, że wszystkie tworzone w jej obrębie zbiory w postaci zbioru dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, sprawozdań i innych opracowań - są nośnikami bardziej lub mniej szczegółowych informacji i mogą być wykorzystane w zarządzaniu przedsiębiorstwem do oceny działalności przedsiębiorstwa oraz do podejmowania decyzji.

Funkcja informacyjna uważana jest przez niektórych autorów za nadrzędną i najważniejszą (na przykład M. Gmytrasiewicz. T. Kiziukiewicz).

Struktura informacyjnej funkcji rachunkowości

Logiczny ciąg informacyjny w rachunkowości

Informacje szczegółowe Ogólne informacje o danych

(ewidencja analityczna) przetworzonych

(ewidencja syntetyczna)

Źródłowe nośniki informacji Informacje wyselekcjonowane

(dowody księgowe) (sprawozdanie finansowe)

Funkcja dowodowa

Funkcja dowodowa rachunkowości znajduje wyraz w prowadzeniu rachunkowości w oparciu o źródłowe dowody księgowe i stosowaniu obowiązujących reguł ewidencyjnych, co czyni ją wiarygodną, co do zawartych w niej danych.

Obowiązkowa archiwizacja dowodów i ksiąg rachunkowych umożliwia prezentowanie danych zawartych w urządzeniach księgowych organom kontroli skarbowej oraz sądom jako wiarygodnych dowodów w postępowaniu sądowym i podatkowym

Źródła dowodowej funkcji rachunkowości

1. dokumentowanie transakcji i operacji księgowych (źródłowa dokumentacja księgowa) dowodowa funkcja dowodów księgowych,

2. prowadzenie ksiąg rachunkowych (ewidencja księgowa) dowodowa funkcja ewidencji księgowej,

3. dokonywanie wyceny aktywów i pasywów (dokumentowanie wyceny) dowodowa funkcja wyceny,

4. sprawdzanie stanu rzeczywistego aktywów i pasywów z zapisami księgowymi (dokumentacja inwentaryzacji) dowodowa funkcja inwentaryzacji,

5. sporządzanie sprawozdań finansowych (dokumentacja sprawozdawczości) dowodowa funkcja sprawozdawczości finansowej.

3. RYS HISTORYCZNY RACHUNKOWOŚCI

Historyczny rozwój rachunkowości

• Historycznie najstarszą jest dziedzina praktycznych zastosowań rachunkowości.

• Następnie wyłoniła się cywilizacyjna potrzeba prowadzenia polityki rachunkowości.

• Najmłodszą z omawianych dziedzin jest teoria rachunkowości.

Na podstawie opracowania Janiny Płóciennik-Napierałowej: Mechanizmy kontrolne rachunkowości, Politechnika Koszalińska, Koszalin 2004.

Odległe początki rachunkowości

• Jako ewidencja rachunkowa (kontrolna) - rachunkowość istnieje na Świecie blisko 6000 lat.

• Początki ewidencji zdarzeń gospodarczych sięgają starożytności.

• Dowodów na istnienie zapisów księgowych

dostarczyły wielkie odkrycia archeologiczne dokonywane na terenie dawniejszej Babilonii, w Egipcie, w Grecji, w Rzymie i w innych krajach.

Forma pierwotnej rachunkowości

• Według Ilustrowanej historii Świata najstarsze ślady pisma odnalezione zostały w Mezopotamii; sprzed około 3 200 lat p.n.e. - były to wyryte rysunki na glinianych tabliczkach i zdaniem historyków były to zapisy rachunkowe kupców.

• Według odkryć archeologicznych były to najczęściej :

- spisy inwentarza oraz dóbr należących do władców ówczesnych państw Świata

- zapisy dochodów i wydatków przede wszystkim osób panujących, a także państwa.

Czy była to rachunkowość?

• Ewidencję stosowaną w starożytności i we wczesnym średniowieczu tylko umownie nazywamy rachunkowością, gdyż nie spełniała funkcji przypisanych rachunkowości współczesnej.

• Polegała na chronologicznym, jednostronnym i najczęściej „słupkowym” zapisywaniu kolejnych, zdarzeń - operacji gospodarczych - początkowo za pomocą cyfr rzymskich.

Praktyka rachunkowości u schyłku średniowiecza

• Na przełomie wieków XIII i XIV wprowadzono zwyczaj prowadzenia zapisów handlowych przypominających stosowane w dzisiejszej rachunkowości.

Kolebką tych praktyk są państwa - miasta z nad basenu morza Śródziemnego, takie jak GENUA, WENECJA I FLORENCJA

Najważniejsze daty zdarzeń ważnych w początkowej fazie rozwoju rachunkowości

• 1202 r. Leonardo Fibonaci autor dzieła Liber abaci zaproponował stosowanie w rachunkach kupieckich cyfr arabskich.

• 1340 r. w rachunkowości miasta Genui oraz w księgach handlowych kupców Wenecji i Florencji zastosowano konto księgowe oraz zaczęto posługiwać się metodą podwójnego zapisu.

• 1340 r. Francisco di Marco, kupiec włoski, wprowadził do praktyki kalkulację kosztów

• 1418 r. Andrea Barberigo, kupiec wenecki, opisując formy organizacyjne ówczesnych przedsiębiorstw wskazał na sposób księgowania produkcji w toku.

Pierwsze dzieła z zakresu rachunkowości

• 1458 - Benedetto Cotrugli (oprawnik prowadzący księgi rachunkowe kupcom weneckim) napisał manuskrypt pt. O handlu i kupcu doskonałym wł. Della mercatura et del mercante perfetto , wskazując na silne powiązanie rachunkowości z zarządzaniem - wydane w 1573 r. ;

• 1491 - Luca Pacioli (matematyk i zakonnik, także rachunkowość znał z praktyki) opracował pierwszy traktat naukowy z dziedziny rachunkowości pt. Zasady arytmetyki, geometrii, proporcji i proporcjonalności wł. Summa de Arithmetica, Geometria, Proportioni et Proportionallita - wydane drukiem w roku 1494.

Od tych lat do czasów nam współczesnych
w rachunkowości stosuje się

• Konto.

• Metodę podwójnego zapisu.

• Bilansowanie zapisów.

Dalszy rozwój rachunkowości

• jest następstwem rozwoju gospodarczego państw europejskich,

• w związku z tym można wyróżnić kolejno:

- rachunkowość kupiecką i drobnych zakładów rzemieślniczych,

- rachunkowość manufaktur,

- rachunkowość fabryk i wielkich koncernów itd.

W czasach współczesnych

Współcześnie mówimy o jednej rachunkowości rozróżnianej w następujący sposób:

1. Przedmiotowo na:

- rachunkowość finansową,

- rachunkowość zarządczą.

2. Podmiotowo między innymi na:

- rachunkowość bankową,

- rachunkowość ubezpieczycieli,

- rachunkowość jednostek innych niż banki i ubezpieczyciele.

W ostatnich latach kształtuje się nowa, podmiotowo wyróżniana, gałąź rachunkowości rachunkowość małych firm

Początki polityki rachunkowości

Czyli moment od kiedy wprowadzono pierwsze regulacje dotyczące prowadzenia rachunkowości.

Brak na to definitywnych dowodów materialnych, stąd w opinii badaczy źródeł rachunkowości jest to okres Średniowiecza, z którego pochodzą pierwsze informacje na ten temat.

Co to jest polityka rachunkowości?

W dużym uproszczeniu przez politykę rachunkowości rozumie się jednolite reguły prowadzenia rachunkowości:

• w skali przedsiębiorstwa lub grupy przedsiębiorstw,

• w skali kraju,

• w skali międzynarodowej.

Zatem polityka rachunkowości:

• jest to sfera normalizacji rachunkowości,

• jest to działalność podejmowana dla określenia ogólnych i szczegółowych zasad rachunkowości,

• jest to tworzenie standardów, dyrektyw metodologicznych, przepisów prawa lub przepisów wewnętrznych przedsiębiorstw, zmierzających do jednolitego rozumienia danych rachunkowości przez różne podmioty.

Politykę rachunkowości prowadzą:

• państwa w stosunku do podmiotów gospodarczych działających na ich terenie,

• parlament Unii Europejskiej w odniesieniu do państw w niej stowarzyszonych,

• Międzynarodowy Komitet Standardów Rachunkowości dla wobec wszystkich państw świata (do fakultatywnego stosowania),

• zarządy przedsiębiorstw dla użytku wewnętrznego.

Historyczny rozwój polityki rachunkowości

• 1277 r. Pierwsze ślady zobowiązania do prowadzenia ksiąg rachunkowych w Dubrowniku.

• 1299 - 1301 r. Zapisy w statutach cechów handlarzy sukna, towarów i weksli zobowiązujące do prowadzenia zapisów w księgach - Florencja.

• 1327 r. Obowiązek prowadzenia ksiąg na wzór bankowy w komunie (gminie) - Genua.

• 1367 - 1410 r. Jednolite wzory inwentarzy - Florencja.

• 1466 i 1521 r. Przepisy miasta Wenecji dotyczące prowadzenia ksiąg miejskich, jak to miało miejsce w Genui w 1327 r.

• Od 1494 r. Wzorowanie się na wydanej drukiem literaturze L. Paciolego, który szczegółowo opisał reguły prowadzenia rachunkowości we Włoszech, Hiszpanii, Holandii, Niemczech, Francji i Anglii .

• 1673 r. Pierwszy w świecie Kodeks handlowy, z regulacjami prawnymi w odniesieniu do obowiązku prowadzenia ksiąg handlowych - we Francji, czasy Ludwika XIV.

Powstanie nauki rachunkowości

Wiązało się:

• z zaistnieniem i dalszym tworzeniem piśmiennictwa naukowego z zakresu rachunkowości,

• z chęcią i koniecznością nauczania „sztuki” rachunkowości,

• z potrzebą doskonalenia sposobów i technik prowadzenia rachunkowości.

Istota współczesnej teorii (nauki) rachunkowości

Rachunkowość jako teoria (nauka) są to procesy polegające na systematyzowaniu i pomnażaniu wiedzy :

• o organizacji efektywnych procesów gromadzenia i przetwarzania informacji do celów zarządzania,

• o zasadach projektowania systemów informacyjnych (informatycznych) rachunkowości.

Teoria rachunkowości ma charakter ponad narodowy.

Zakres teorii rachunkowości

Teoria rachunkowości jest rozległa i między innymi obejmuje :

• Teorię kont (ewidencji księgowej).

• Teorię rachunku przychodów.

• Teorię rachunku kosztów.

• Teorię rachunkowości zarządczej.

• Teorię kontroli finansowo - księgowej i inne

Posumowanie wykładu

• Rachunkowość jest kategorią historyczną, jej początki sięgają odległej przeszłości a rozwój następował w miarę potrzeb rozwijającej się działalności ludzkiej.

• Rachunkowość jest pojęciem złożonym, na które składają się zastosowania praktyczne, prowadzenie stosownej polityki oraz rozległa wiedza.

• Teoria rachunkowości jest następstwem wielowiekowych doświadczeń praktycznych w dziedzinie prowadzenia zapisów zdarzeń gospodarczych.

• Politykę rachunkowości ukształtowało życie gospodarcze. Wynika ona z potrzeb informacyjnych jednostek i ich otoczenia i jest prowadzona na różnych stopniach uogólniania danych.

• Praktyka rachunkowości to użytkowe zastosowanie wiedzy i regulacji prawnych w celu umożliwienia oceny sytuacji majątkowej i finansowej podmiotów gospodarczych.

---