1. ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ ZA CZYN
Wspolczesne prawo karne kieruje sie zasada ze odpowiedzialnosc karna jest konsekwencja popelnienia przez czlowieka czynu zabronionego. Podstawa odpowiedzialnosci nie moga byc - mysli , poglady czlowieka, jego wlasciwosci fizyczne i psychiczne oraz stan niebezpieczenstwa. Karannie za mysli lub poglady oznaczalo by nadmierna ingerencje w sfere wew. czlowieka i bylo by sprzeczne z jednym z podstawowych praw- prawem do posiadania wlasnych pogladow. Odpowiedzialnosc moze nastapic gdy poglad uzewnętrzni sie w czynie lub zamiar przestępsta jest realizowany. Odpowiedzialnosc karna moze nastapic tylko wtedy gdy sprawca dopusci sie czynu zabronionego , a wiec czyn jest niezbedną przesłanką odpowiedzialnosci karnej.
2. ZASADA WINY
Prawo karne opiera się na zasadzie winy. Odpowiedzialnosc karna moza poniesc wtedy gdy sprawcy z popelnionego czynu mozna zrobic zarzut. Warunkiem osobistej zarzucalnosci czynu (czyli winy) jest istnienie okreslonej więzi psychicznej między sprawcą a jego czynem, Np. w odniesieniu do przestepstw umyslnych aby istniala więz musi istniec zamiar popelnienia przestępstwa. Jest to okreslane jako strona podmiotowa (subiektywna) przestępsta. Zasade winy w KK opisuje art.1 par1.
3. ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚĆI INDYWIDUALNEJ I OSOBISTEJ
Zasada ta ma swoje odbicie w KK w częsci szczególnej , która opisuje przestępstwo jako czyn własny sprawcy, a takze w przepisach o wspolsprawstwie , podzeganiu i pomocnictwie.
Zasada odpowiedzialnosci karnej powinna miec charakter nie tylko indywidualny ale i osobisty, Tzn, że odpowiedzialnosci za popelniony czyn nie moze przejac na siebie nikt inny jak tylko sprawca przestępstwa.
Osobisty charakter odpowiedzialnosci nie oznacza , ze w praktyce skutki skazania nie dotkna innych osob niz tylko sprawcy przestępstwa, szczegolnie jezeli chodzi o rodzine sprawcy. Jest to jednak uboczny , nie zamierzony przez ustawodawce skutek odpowiedzialnosci.
4. ZASADA HUMANITARYZMU
Prawo karne musi uwzgędniać prawa jednostki i chronic dobra jednostkowe , nie moze im dawac jednak absolutnego priorytetu kosztem ochrony interesow panstwa i jego organow , interesow ogolnospolecznych czy instytucji społ.
Zgodnie z tą zasadą prawo karne powinno byc humanitarne, ludzkie w tym znaczeniu że wymagania przezeń stawiane nie powinny być okrutne , nie powinny wyrządzać zbędnych dolegliwości skazanemu ani go poniżać.
Zasaga hum. wynika m.in z art 3. Konwencji o Ochronie Podstawowych Praw i Wolności z 1950r i z art . 7 Miedzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966r , w ktorych Polska jest stroną.
5. ZASADA NULLUM CRIMEN SINE LEGE - " NIE MA PRZESTEPSTWA BEZ USTAWY"
Jest to jedna z najwazniejszych zasad prawa karnego , jest istotnum skladnikiem idei panstwa prawa. Ma chronic jednostke przed arbitralnym poslugiwaniem sie represja karna przez organy panstwowe. Zasada ta zostala uroczyscie sformulowana w art 8 Deklaracji o Ochronie Praw Czlowieka i Obywatela z 1789r. Uznana zostala za zawierająca jedno z postawowych praw czlowieka
W polskim prawie zasada ta zostala sformulowana w art42 Konstytucji RP (" Odpowiedzialnosci karnej podlega tylko ten kto dopuscil sie czynu zabronionego przez ustawe obowiazująca w czasie jego popelnienia")
Zasada ta sformułowana jest rowniez w bardziej rozbudowanej formie jako Nullum crimen nulla poena sine lege poenali anteriori. Wynikają z niej szczególowe przesłanki :
- prawo karne musi byc prawem pisanym i zwartym w ustawie " nullum crimen sine lege scripta"
- przepisy karne musza opisywac przestepstwo w sposob maksymalnie dokladny "nullum crimen sine lege certa"
- nie dopuszczalne jest stosowanie analogii na niekozysc oskarzonego
- ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialnosc lub ja zaostrzajaca nie moze dzialac wstecz "nullum crimen sine lege praevia - lex retro non agit"
- kara za przestępstwo musi być okreslona we wczeniej przewidzianej i wydanej ustawie "nulla poena sine lege"
Adresatem tych regul jest przede wszyskim sedzia rozpatrujący konkretna sprawe , jak rowniez ustawodawca w szczegolnosci jezeli chodzi o pkt. 1 i 2
6. ZASADA TERYTORIALNOSCI
Terytorium Polski to obszar ziemi (obszar ladowy) wraz z wodami wewnetrznymi oraz morskie wody przybrzezne , a takze slup powietrza nad nimi i wnetrze ziemi pod nimi. Zgodnie z zasadą terytorialnosci odpowiedzialnosci karnej podlega ten kto dopusci sie czynu zabronionego na terytorium polski , chyba ze umowa miedzynarodowa w ktorej polska jest strona stanowi inaczej. Okreslenie "polski statek wodny lub powietrzny" strosuje sie do samolotow i stakow zarejestrowanych w Polsce.O zakresie dzialania zasady terytorialnosci decyduje w stopniu szczegolnym miejsce popelnienia przestepstwa. Wg art 6 par2 KK. przestepstwo uwaza sie za popelnione w miejscu gdzie sprawca dzialal lub zaniechal dzialania lub w miejscu gdzie skutek czynu nastąpil lub mial nastapic.
7. ZASADA NARODOWOŚCI PODMIOTOWEJ (zasada obywatelstwa)
Zgodnie z tą zasada obywatel polski opowiada za wszelkie czyny popelnione za granice ktore stanowia przestepstwo wg polskiego prawa karnego lub wg. prawa obowiazujacego w miejscu popelnienia czynu. wymagana jest tu podwojna przestepnosc czyny
WYJĄTEK - warunek podwojnej przestepnosci nie musi byc spelniony w dwojakich sytuacjach , np. gdy funkcjonariusz publiczny pelniacy funkcje za granica , dopusci sie przestepstwa , ktore jest wynikiem pelnionych przez niego funkcji, II wyjątek - gdy przestepstwo zostanie popelnione w miejscu nie objętym żadna wladza panstwowa - np Anktarktyda
8. ZASADA NARODOWOSCI PRZEDMIOTOWEJ OCHORONNA OGRANICZONA
Czyny popelnione przez cudzoziemcow , podlegają polskiej ustawie karnej tylko wtedy gdy sa przestepstwami skierowanymi przeciwko interesom RP , obywatela polskiego , polskiej osobie prawnej , polskiej jednostc organizacyjnej bez osobowosci prawnej. Musi byc tu spelniony warunek podwojnej przestepnosci czynu
9. ZASADA NARODOWOSCI PRZEDMIOTOWWEJ OCHRONNA NIEOGRANICZONA
wg tej zasady odpowiedzialnosci karnej podlegają wszyscy bez wzgledu na obywatelstwo , i warunek podwojnej przestepnosci czynu którzy dopuscili sie :
-przestepstwa przeciwko wew. lub zew. bezpieczenstu RP
- przestepstwa przeciwko polskiemu urzedowi lub funkcjonariuszowi publicznemu
- przestepstwa przeciwko istotnym insteresom gospodarczym
- składanie fałszywych zeznan wobec urzedu polskiego
10. ZASADA ODPOWIEDZIALNOSCI ZASTĘPCZEJ
Zasada ta reguluje sytuacje gdy cudzoziemiec dopusci sie przestepstwa za granica nie objętego ani zasada ochronna ograniczona ani zasada ochronna nieograniczona , a wg, polskiej ustawy karnej dane przestepstwo zagrozone jest kara pozbawienia wolnosci powyzej lat 2. Wowczas mozna zastosowac polska ustawe karna , jezeli sprawca przebywa na terytorium Polski i nie postanowiono go wydac. Wynika z tej zasady ze pierszenstwo ma ekstradycja sprawcy na granice
11. ZASADA REPRESJI WSZECHŚWIATOWEJ
Jest to zasada uniwersalna , która przewiduje stosowanie polskiej ustawy karnej do cudzoziemncow i obywateli polskich w razie popelnienia przestepstw ściganych na mocy zobowiazania wynikającego z umow miedzynarodowych. Chodzi tu o przestepstwa w ktorych sciganiu zainteresowana jest cala spolecznosc miedzynarodowa np,
- ludobojstwo
-zbrodnie przeciwko ludzkosci
- zbrodnie wojenne
-handel narkotykami
-falszowanie pieniedzy
-porywanie samolotow , itd.
Nie oznacza to bezwzglednego obowiazku scigania kazdego z takich przestpstw w Polsce> Istnieje to tylko wtedy gdy sprawcy przebywajacego w Polsce nie postanowiono wydac
RODZAJE PRZESTĘPSTW
I. Podzial ze wzgledu na TRYB SCIGANIA przestepstw
- tryb publiczno - skargowy
a) na wniosek - osoba pokrzywdzona wyraża na wszczęcie i prowadzenie postepowania
b) z urzędu - musi być złożone doniesienie o popełnionym przestępstwie , osoba składająca wniosek musi to udowodnic przed sądem
- tryb prywatno -skargowy
pokrzywdzony - jest oskarżycielem prywatnym , który składa prywany akt oskarzenia i popiera go przed sądem
II. Podzial przestępstw ze względu na PODMIOT ktory ich dokonuje
a) przestępstwo powszechne - kazdy moze byc podmiotem przestępstwa powszechnego
b) przestępstwo indywidulane - dokonane przez ściśle okreslona osobe , np. funkcjonariusz publ. , matka , żołnierz.
Przestępstwa indywidualne dzielą się na :
- własciwe - cecha szczegolna danej osoby decyduje o tym czy jest to czyn karalny
czy nie
-niewlasciwe- cecha szczegolna danej osoby decyduje o tym czy jest to przestepstwo typu kwalifikowanego czy uprzywilejowanego
III. Podział ze względu na WYSOKOŚĆ ZAGROŻENIA sankcją kary (art 7)
- zbrodnia - czyn zabroniony , zagrozony kara pozbawienia wolnosci na okres 3 lat , lub karą surowsza
- występek - czyn zabroniony , zagrozony kara grzywny , kara ograniczenia wolnosci , lub kara pozbawienia wolnosci przekraczająca jeden miesiac
CZYN ZABRONIONY - czyn obiektywnie naryszajacy prawo karne , nie koniecznie bedacy przesteptwem
TYPY PRZESTEPSTW :
- typ podstawowy - zawiera wszystkie cechy czyny danego rodzaju
- typ kwalifikowany - obok cech postawowych zawiera jeszcze cechy ktore wplywaja na zaostrzenie kary i zwiekszenie stopnia spolecznej szkodliwosci
- typ uprzywilejowany - obok cech podstawowych zawiera jeszcze cechy ktore wplywaja na zmniejszenie spolecznej szkodliwosci a tym samym na zlagodzenie kary.
PRZESTĘPSTWO - czyn zabroniony , zagrozony grozba kary przez ustawe obowiazująca w czasie jego popelnienia , zawiniony , ktorego spoleczna szkodliwosc jest wyzsza niz znikoma
SPOŁECZNA SZKODLIWOŚĆ - wskaźnik zagrożenia jakie niesie za soba popelnienie czyny zabronionego dla danego układu stosunków społecznych , określane przez ustawodawce poprzez:
- przypisanie danemu przestępstwu rodzaju i wymiaru kary
- sad dokonuje indywidualizacji stopnia spolecznej szkodliwosci , rozpatrując konkretna sprawe opierając sie o calosztalt , biorąc pod uwage elementy zawarte w art 115 par 2
- rodzaj i charakter naruszonego dobra
- rozmiar wyrzadzonej szkody
- sposob i okolicznosci popelnienia czyny
- motywacje sprawcy
- wage naruszonych przez sprawce obowiazkow
- rodzaj naruszonych regul ostroznosci
STOPNIE SPOŁ. SZKODL:
-znikomy
-znaczny
-nieznaczny
WINA
Zachodzi wtedy gdy z popelnionego czynu mozna zrobic sprawcy zarzut. W prawie karnym materialnym wina jest adresowana do konkretnej osoby.
WINA UMYŚLNA -
a) w zamiarze bezpośrednim - ma miejsce gdy sprawca chce popelnic przestępstwo, ma wolę i swiadomosc popelnienia czynu zabronionego
b) w zamiarze ewentualnym - sprawca przedwiduje mozliwosc popelnienia przestepstwa, godzi sie na to. Wola sprawcy polega na tym , ze godzi sie on na mozliwosc popelnienia przestępstwa
WINA NIEUMYŚLNA-
a) lekkomyslnosc - sprawca naruszając reguly ostrożnosci przewiduje mozliwosc popelnienia czynu zabronionego, lecz przypuszcza, ze go uniknie. Pojawia się tu świadomość sprawcy, nie ma natomiast woli i zamiaru
b) niedbalstwo - sprawca możliwości popełnienia czynu zabronionego nie przewidujewiduje , chociaż mógł przewidzieć. Sprawca nie wykorzystał swoich mozliwosci intelektualnuych i dlatego nie zmienil swego nieostrożnego zachowania co doprowadziło do przestępstwa nieumyślnego
WINA KOMBINOWANA (MIESZANA)
część znamion przestępstwa obięta jest zamiarem sprawcy a druga częśc tylko wina nieumyslna. Przestęptwo popelnione z winy mieszanej - traktuje sie w sumie jako przestepstwo umyslne.
FORMY POPEŁNIENIA PRZESTEPSTWA
I. Formy stadialne - sa to kolejne etapy ktore skladaja sie na popelnienie przestpepstwa
- zamiar popelnienia przestępstwa - rodzi sie w psychice sprawcy
- przygotowanie
a) przygotowanie w sensie ścisłym - podjecie czynnosci mających stworzyc warunki do dokonania czynu zabronionego przez zbieranie informacji , sporzadzanie planu dzialania , uzyskiwanie srodków. Opisane czynnosci aby mogly byc uznane za przygotowanie musza byc podjete w celu popelnienia czynu zabronionego.
b) wejscie w porozumienie - moze byc to porozumienie dwóch lub wiecej osob, polegajace na uzgodnieniu zamiaru popelnienia konkretnego czynu
- odstąpienie od przygotowania - sprawca musi dobrowolnie odstąpic od przygotowania przestepstwa wtedy nie ponosi odpowiedzialnosci karnej. Rowniez nie poniesie odpowiedzialnosci w przypadku skutecznego czynnego żalu.
- czynny żal - nie podlega karze za usiłowanie , kto dobrowolnie odstapił lub zapobiegl skutkowi stanowiącemu znamie czynu zabronionego. Czynny żal musi byc dobrowolny, jezeli jest wymuszony przez okolicznosci lub dzialanie innych osob wowczas sprawca nie korzysta z bezkarnosci
- usiłowanie udolne - sprawca ma świadomosc i wole popelnienia przestępstwa, dziala z winy umyslnej w obu postaciach zamiaru bezposredniego, zmierza do dokonania , ktore jednak nie nastepuje. Ponosi odpowiedzialnosc karna jak za dokonanie
- usilowanie nieudolne - sprawca nie ma swiadomosci co do tego ze nie istnieje odpowiedni przedmiot na ktorym ma byc dokonane przestepstwo lub jest w błedzie co do srodka ktorym ma byc dokonane przestępstwo. Sprawca ponosi odpowiedzialnosc jak za dokonanie , sąd moze zastosowac nadzwyczajne zlagodzenie kary, lub odstapic od jej wymierzenia.
FORMY ZJAWISKOWE POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA
1) sprawstwo- osoba sama dokonuje przestepstwa na wszystkich jego etapach
2) współsprawstwo - dzialanie co najmniej dwóch osob , osoby te musza sobie zakomunikowac wole popelnienia przestepstwa i zawrzec porozumienie (pisemne lub ustne). dzialanie musi byc wspolne
3) sprawstwo kierownicze - od woli osoby kierujacej zalezy to czy dane dzialanie zostanie wszczęte , prowadzone i zakonczone. Taka osoba ma wpływ na dzialanie innych osob ktorymi sie posługuje
4) podżeganie - nakłanianie innej osoby do popelnienia czynu zabronionego. Podżegacz musi dzialac w zamiarze bezpośrednim , musi chciec nakłonic podżeganego
5) pomocnistwo - ułatwia dokonanie przestępstwa innej osobie . moze miec charakter fizyczny (narzędzia , przewóz) lub psychiczny (udzielanie rady, informacji) Sprawa musi dzialac w sposob umyslny jak i ewentualny. Pomocnictwo musi nastąpic przed albo w trakcie dokonania czynu zabronionego
6) prowokacja - polega na nakłanianiu innej osoby do dokonania czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko niej postepowania karnego
WIEK SPRAWCY
wg polskiego prawa karnego podmiotem przestępstwa moze byc tylko osoba fizyczna ktora w chwili popelnienia czynu ukonczyla lat 17 (art 10 par 1 KK) Czynów popelnionych przez osoby nieletnie , a wiec takie ktore nie ukonczylu 17 lat nie nazywa sie przestępstwami. Nieletni nie podlegaja odpowiedzialnosci karnej , sa stosowane wobec nich srodki przewidziane w ustawie z 1982r o postepowaniu w sprawie nieletnich. Od zasady , ze granica odpowiedzialnosci jest ukonczenie lat 17 , przewidziano dwa wyjątki
1. Odpowiedzialnosc karna moze poniesc nieletni , ktory ukonczyl lat 15. Katalog przestępstw ktorych popelnienie uzasadnia skorzystanie z tej mozliwosci przewiduje art 10 par2 KK
2. Potraktowanie doroslego sprawcy w wieku od 17 do 18 lat jak nieletniego , przewiduje art 10 par 4 KK. Dot to tylko sprawcy wystepku