Bolesław Leśmian, Poezje wybrane,
oprac. Jacek Trznadel, wyd. 2, BN I 217, Wrocław 1983.
WSTĘP
Koleje życia poety.
Urodził się w Warszawie, prawdopodobnie 22 stycznia 1877 (1877 - metryka, 1878 - sam poeta, 1879 - płyta nagrobkowa). Józef Lesman i Emma z Sunderlandów - inteligencja pochodzenia żydowskiego. Śmierć matki, drugi ożenek ojca, śmierć ojca w 1912, śmierć brata, Kazimierza i siostry, Aleksandry (1921). Gimnazjum i prawo w Kijowie. Życie artystyczne tamtejszej Polonii. Poezja programowo pozahistoryczna i pozageograficzna - jeden z ostatnich poetów polskich szkoły „ukraińskiej”. Debiut prawdopodobnie w 1895. Od 1897 nazwisko Leśmian. 1901 Warszawa, 1903 podróż do Niemiec i Francji. W Paryżu ślub z Zofią Chylińską, dwie córki, Maria Ludwika i Wanda. Związki z Zenonem Przesmyckim (Miriamem) i „Chimerą” (1901-1907). Zainteresowania słowotwórcze. Pierwszy zbiór poezji „Sad rozstajny” 1912. Twórczość po rosyjsku. 1911 reżyser i współzałożyciel eksperymentalnego i nowatorskiego Teatru Artystycznego w Warszawie. Opracowania bajek i legend wschodnich: Klechdy sezamowe, Przygody Sindbada Żeglarza, przekład Opowieści nadzwyczajnych Poego. 1912-1914 Francja - Klechdy polskie.
Wojna: w Łodzi, kierownik literacki Teatru Polskiego. 1918 notariat w Hrubieszowie (Łąka). 1922 Zamość (Napój cienisty). Drukuje rzadko. 1933 akademik Polskiej Akademii Literatury. Zainteresowanie od początku lat 30. Oszukany przez pomocnika, dependenta w swej kancelarii. Poeta unika procesu, długi. Warszawa 1935. Umiera na serce w Warszawie 7 listopada 1937. Ataki prawicy antysemickiej. Pośmiertnie Dziejba leśna 1938, Klechdy polskie 1956. Szkice literackie, utwory rozproszone i listy w Pismach.
Droga do krystalizacji.
Sad rozstajny -programowe odwrócenie się od historycznie określonej współczesności. Doświadczenia duchowe wybiegające poza kraj i epokę, kult przygody duchowej. Krytyka rzeczywistości (charakterystyczna dla modernistycznego buntu antyfilisterskiego) Kult cygana artystycznego, człowieka z marginesu, wolnego od trywialnych najczęściej zobowiązań społecznych, ale o wzniosłych poglądach i wrażliwej duszy, kult człowieka niezaadoptowanego do płaskiej rzeczywistości. U Leśmiana swoisty aktywizm. Nietzsche. Wzniesienie się ponad zwykłe życie - w Sadzie cykl Oddaleńcy - nieudani, zbłąkani, spóźnieni, nieznani, szaleni. Motyw oddalenia - życiowa zasada, w której realizowała się dynamika życia i rozwoju społecznego. Człowiek twórczy poznaje Zycie w sposób bezpośredni i w dużej mierze intuicyjny (Bergson). Wszystkie cechy, którymi odznacza się jednostka twórcza i wybitna, posiadał wedle Leśmiana człowiek pierwotny. Rozległość powiązań i perspektyw: opozycja do odrealniającego konkret symbolizmu Mallarmeańskiego i wtórnego symbolizmu polskich modernistów, a także do przejmowanej jednocześnie przez modernizm atmosfery parnasistowskiej: kultu dla wytworu kulturowego, opisu dzieł sztuki, zdarzeń historycznych i wybitnych historycznych postaci. Połączenie motywów pierwotności z mitem powrotu do natury, przyrody, jak i do bezpośredniości. Antropologiczny problem dualizmu bytu człowieczego (zwierzęcego i społecznego). Wiersz Topielec - całkowita łączność z naturą prowadzi do odhumanizowania, do śmierci świadomości, wyróżniającej człowieka. Motyw regresu pierwotnego: związek z naturą + niezależna postawa duchowa.
Ludowość.
Tło ogólne: folklor polski i słowiański. Na początku dwudziestolecia, brak ludowości w Sadzie rozstajnym. Brak problematyki narodowo-patriotycznej, zainteresowanie mitologiczno-antropologiczne i językowo-filologiczne, studium natury ludzkiej, symboliczność (jako typ realizmu związanego z dziedziną mitów i wierzeń). Wpływ romantyzmu. Leśmian poglądy zawarte w tekstach ludowych traktuje jako pretekst dla ukazania filozoficznych problemów dwudziestowiecznego poety, a motywy ludowe przekształca całkowicie według swoich pomysłów - Wyka: ballady filozoficzne. Ludowy bohater ballad wierszy, motywy ludowych wierzeń i motywy baśni ludowej, stylizacja językowa, liczne dialektyzmy językowe, motywy i realia ludowego życia i ludowego świata.
Ludowy bohater: „oddaleniec”, bohater spoza nawiasu społecznego, fantastyczny. Łąka i Napój cienisty - bohaterowie ballad i poematów to postaci wyjęte a ludowego kosmosu (parobek, Dziad, Świdryga…). Narrator też jest jakby bohaterem ludowym, poeta pierwotny, legendarny śpiewak. Groteska miesza się z powagą, sens odkrywany przez bezsens. Zbiorowy podmiot - dialog między gromadą a ludowym śpiewakiem, czarownikiem-pośrednikiem między naturą a człowiekiem.
Motywy literatury ludowej: konkretne utwory: pieśni ludowe celtyckie, germańskie, romańskie 1909, tłumaczone przez Edwarda Porębowicza.
Stylizacja językowa: dialektyzmy. Zabiegi stylistyczne: porównania przeczące, annominacje (określenia tautologiczne - „roztopolić topolę”), zasada trychotomii (potrójnego powtarzania pewnych czynności), powtarzanie, refrenowość, anafora, rytm i wersyfikacja - wiersz sylabiczny i sylabotoniczny, „bylejakość” (zdaniowe i słowne nonsensy).
Motywy i realia ludowego świata: stereotyp postaci, koło rodzinne, postaci charakterystyczne, jak szewczyk, żołnierz, dziad, imion najczęściej brak. Typowe miejsca akcji: łąka, las, płot, droga, ogród, sad. Drobne realia świata zewnętrznego, np. typowe drzewa, zwierzęta.
Rola ludowego świata: dla Leśmiana pierwotny, ludowy kosmos stał się próbą przedstawienia rozważań i intuicji na temat stosunku natury i człowieka, jednostki i zbiorowości, związku sztuki i zagadnień estetycznych z postawami metafizycznymi. Medium ludowego świata. Opozycja natura-kultura. Norwid i Baudelaire. Poemat Łąka: miłosne spotkanie łąki z człowiekiem, na zasadzie radosnej. Topielec: powrót do natury opatrzony zastrzeżeniami, zwątpieniem, rozpad ciała. Ludowy humor, często rubaszny, groteskowy, posłuży opanowaniu obrazu śmierci - Ballada dziadowska. Tego typu rubaszność jest jednocześnie przełamywaniem kategorii wzniosłości charakterystycznych dla wczesnego symbolizmu i postaw modernistycznych poetyk.
Poezja i boski mit.
Napój cienisty i Dziejba leśna - motyw antropologicznego raju zastąpiony zostanie motywem elegijnym. Przeciwstawienie człowieka i Boga, świata i zaświata, istnienia i nicości. Problem teizmu. W Sadzie rozstajnym nietzscheański bunt, „śmierć Boga” - wyraz woli siły i niezależności. Problem wyboru: natura - Bóg - człowiek. Wątek antropologiczny, nurt myśli egzystencjalnej (Kierkegaard). Bóg przestaje być tylko przedłużeniem człowieka, marzoną możliwością, staje się jego przeciwstawieniem. Dla Leśmiana człowiek sprzeciwia się Bogu, pozbawiającemu go ziemskiego życia. Problematyka absurdu i sensu życia, problematyka humanizmu. Absurd istnienia wyrażony za pomocą tragicznych pytań, ironia i groteska staje się raczej rozeznaniem sytuacji niż postulowaną postawą. Silniej niż dotychczas element serio, powagi. Problem absurdu + pytanie o sens życia. Akceptacja doli ludzkiej tutaj dla niej samej. Pan Błaszczyński: klęska próby stworzenia życia, będącego dziełem samego człowieka. Migoń i Jaworzn: finał walki i gry pozorów, widzialnego i niewidzialnego - stają się martwe ciała, jest to rzeczywista granica skuteczności i możliwości mitu.
Humanizm Leśmiana.
„Człowiek -ślad ducha w materii”: pierwiastek ludzki jako opór przeciw rozdrobnieniu, zniknięciu - kreacje kalekich form ludzkich, form niewydarzonych, nędzarzy, włóczęgów. Możemy być łatwo ograbieni, obrani ze wszystkiego, także z ciała.
Człowiek marginesu - „wycieruch niebieski”: wartościowanie człowieka marginesu (od Villona). Motyw poety wyklętego - zatarty motyw socjologiczny, uwydatniony metafizyczny. Bunt demokratyczny. Sprzeciw Leśmiana wobec pewnych programowych haseł poetyckich w dwudziestoleciu międzywojennym. Leśmianowski „człowiek z dołu” nie jest szary, nie wciela typu. Robota jest protestem poety przeciw dehumanizacji stosunków społecznych.
Osobisty wymiar liryki: krąg ludzkich przeżyć (egzystencjalna dola człowieka). W Napoju cienistym ton pamiętnika, czas jednostkowy i psychologiczny. Utracony raj ludzkości = utracony raj jednostkowy (dzieciństwo). Postulowanie prawdziwej więzi międzyludzkiej, solidarności. Los ludzki w antynomii: samotny - solidarny. Humanizm Leśmiana pesymistyczny.
Motyw miłości: solidarność jako wezwanie do miłości. Miłość pojęta jako głęboka postawa duchowa. Miłość wspólnego życia, doli i niedoli, dozgonna i po zgonie, piękno młodości, dojrzałość i złą godzinę. Erotyzm żywiołowy i sublimowany. Głębia psychologiczna, śmiałość realiów i przedstawień. Stylistyczne motywy polskiej tradycji, zwłaszcza barokowej i romantycznej. Miłość franciszkańska, platońska, wątek Tristana i Izoldy, Don Juana. Motyw miłości duchowej, brak motywu przeciwstawienia ducha - ciała. Filozoficzna „nekrofilia”. Paradoksalny kult ciała, jako nieodłącznej formy człowieka, do grobu i za grobem.
Rola poezji i słowa.
Odbicie czy poznanie?: teza: poezja miała być dla poety zwierciadłem, którym odbije się i utrwali obraz życia. Problem poznania: poznanie zakłada znajomość struktury i dynamiki, nie bywa prostym odbijaniem. Rola poezji a życiotwórcza i poznająca rola mitu. Wiedza wynikiem doświadczenia życiowego, gorzka, ostateczna, jak i częściowa, przyczynowo-konstatacyjna. Dramat niewiedzy. Dążenie do wiedzy jawi się jako konieczność, brak wiedzy oprowadzi do klęski.
Poezja i czas: poezja jako element życiotwórczego poznania powinna oswoić i przekazać zasadniczą cechę życia, jaką jest trwanie w czasie. Bogactwo układów, różnorodność, używanie rzadkich miar, zmiany rytmiki w obrębie jednego utworu - odpowiednikiem relatywnego, subiektywnego pojęcia czasu. Poezja jako swoiste poszukiwanie tajemnicy życia, którą byłaby zdolność powtarzania, i jako źródło młodości. Dwaj Macieje: poszukiwanie ziela nieśmiertelności. Bóg jest przedłużeniem przez czyn ludzkiego życia, wyjściem poza ograniczone ramy jednego istnienia - przez sztukę, myśl, ideę, które istnieją jako przekaz dla zbiorowości.
„Symbolizm egzystencjalny”. „Realizm metafizyczny”: sztuka w dużej mierze symboliczna. Symbolizm potwierdził modernistyczną awersję do realizmu w poezji, rozumianego jako ścisły historyzm. Źródła inspiracyjne: symbolizm europejski, antropologia, etnologia i religioznawstwo, językoznawstwo. Wieloznaczność. Symbol jako etap pierwotnego mitotwórstwa (dwuznaczna rola, pozytywna i negatywna) Kult konkretu u Leśmiana. Symbol pozwala na opanowanie i odkrywanie rzeczywistości, jednocześnie jednak fałszuje także rzeczywistość. Symboliczność Leśmiana jest więc jednocześnie krytyką symbolizmu. Za symbolem kryją się tylko formy egzystencji ludzkiej, a jeśli zedrzeć tę ludzką powłokę - nie odkrywamy bytów transcendentnych, lecz nicość. Symbolizm egzystencjalny + realizm poetycki, realizm metafizyczny - poezja osobista, miłosna, wspomnieniowa, elegijna, elementarnych sytuacji i uczuć, psychologii ludzkiej.
TEKST
Ze zbioru Sad rozstajny 1912
Pieśni mimowolne
Róża.
Usta i oczy: Znam tyle twoich pieszczot! Lecz gdy dzień na zmroczu / Błyśnie gwiazdą, wspominam tę jedną - bez słów, / Co każe ci ustami szukać moich oczu... / Tak mnie zegnasz zazwyczaj, im powrócę znów. // Czemu właśnie w tej chwili, gdy odejść mi pora, / Pieścisz oczy, nim spojrzą w czar lasów i łąk?... / Bywa tak: świt się budzi od strony jeziora, / Nagląc nas do rozplotu snem zagrzanych rąk... // O szyby - jeszcze chłodne - uderza pozłotą / Nagły z nieba na ziemię świateł zlot i spust - / Usta twe - na mych oczach! Co chcesz tą pieszczotą / Powiedzieć? Mów - lecz zmyślnych nie odrywaj ust! / W słońcu.
Nadaremność: W znoju słońca mozolnie razem z ciszą dzwoni / Rozgrzanych płotów chrust. / Pocałunek sam siebie składa mi na skroni. / Sam - bez pomocy ust... // Z rozwalonej stodoły brzmi niebu przez szpary / Jaskółek płacz i śmiech - / Do pokoju, spłowiałe wzdymając kotary, / Wrywa się wiosny dech! // Boże, coś pod mym oknem na czarną godzinę / Wonny rozkwiecił bez, / Przebacz, że wbrew Twej wiedzy i przed czasem ginę / Z woli mych własnych łez!...
* * * [Gdybym spotkał ciebie znowu pierwszy raz]: Gdybym spotkał ciebie znowu pierwszy raz, / Ale w innym sadzie, w innym lesie - / Może by inaczej zaszumiał nam las / Wydłużony mgłami na bezkresie.... // Może innych kwiatów wśród zieleni bruzd / Jęłyby się dłonie dreszczem czynne - / Może by upadły z niedomyślnych ust / Jakieś inne słowa - jakieś inne... // Może by i słońce zniewoliło nas / Do spłynięcia duchem w róż kaskadzie, / Gdybym spotkał ciebie znowu pierwszy raz, / Ale w innym lesie, w innym sadzie...
Las.
Przyjdę jutro, choć nie znam godziny.
Zielona godzina: I - X.
Z księgi przeczuć.
Prolog.
Leżę na wznak na łące…
Kabała: Oto pragnę odgadnąć bieg życia strumieni - / Dni przyszłe, dni wysiłkiem godzin rozszalałe - / W dłoni mam karty zżółkłe jak liście jesieni / Od wichru wróżb trawiących. Układam kabałę... // I gdy duch mój prastarą z życiem strudzon waśnią / W ogniach jasnowidzenia pali snów obiatę. / Pokój się rozezłaca w zamkową komnatę. / Ja - i wszystko poza mną wnet się staje baśnią! // (…) // Zmarłych dawno czarownic widziadlane syny, / W turkusach i topazach, w jedwabiach i złocie, / W stroju sennych, zawiłym - ku mojej tęsknocie / Zwracają martwe oczy i ust koral siny. // I unosząc w swych berłach wieczności promienie, / W kabalistycznym tańcu wirują o sali - / Damy jak tulipany - pazie jak złocienie, / Królowie jak lotosy, które żądza pali! // Do tańca gra im zwiewna, dalsza od miesiąca / Muzyka wywołana ich stóp wirowaniem, / Melodia nie wiadomo skąd wypływająca. / Melodia, co trwa kędyś poza własnym trwaniem. // Trwa i śpiewa o bramach, gdzie w progach u celu / Nic nas jeszcze nie czeka prócz oczekiwania, / O krainach przebrzmiałych, kędy w harf weselu / Sam taniec bez tancerzy upojnie się słania!... // Sam taniec bez tancerzy, sam szał bez przedmiotu - / Trwa i śpiewa, i nagle w oddaleniu kona. / Wraz z nim pierzcha i moja baśń nie dokończona, / Sen wysnuty z niczego albo z gwiazd obrotu! // I znowy dawny pokój widzę pełen cieni, / Co przed chwilą krył zamku zaklętego chwałę - / W dłoni mam karty zżółkłe jak liście jesieni / Od wichru wóżb trawiących. Układam kabałę...
Epilog: Bracie, smutny mój bracie! Ty, co słyszysz wiecznie / Echa własnych odjazdów ku krańcom istnienia, / Ty, co duszę stworzoną od Bożego tchnienia, / Chcesz tchnąć dalej - w głąb marzeń, płonących słonecznie, // Gdy skroń twą melancholii pustelnicza cnota / Przy kuj e do szyb zimnych samotnej komnaty, / Pij truciznę mej pieśni, cenniejszą od złota, / Pieniącą się obłędem wonnym, niby kwiaty! // Dusza twoja w tym życiu, jak księżyc w jeziorze, / Odbiła się, na mgnienie rozjaśniając fale, / Jutro księżyc odpłynie w niewiadome dale, / Jezioro spustoszeje i ciemność je zmoże!... // Odwróć oczy od niego! Spójrz na gwiezdne szlaki, / Którymi iść masz dłużej, niżeli po świecie! / Pij truciznę mej pieśni i w tajemne znaki / Swych przeczuć wglądaj zawsze ufny, jako dziecię! // A oto przykazanie daję ci w żałobie / Z moich marzeń Synaju, gdzie ukryty płonę: / Czyń tak zawsze i dumaj, jak gdyby ku tobie / Oczy wszystkich umarłych były wciąż zwrócone!
Oddaleńcy.
Wobec morza.
Ich oblicza.
Pośpiech.
Klęska.
Dla legendy: Często wróżbiarz, co własnej nie wywróżył doli, / Nagłym skokiem na trwogę i bladością czoła / Skupia widzów, krwi żądnych, i szerzy dokoła / Postrach, nie pozbawiony grozy i swawoli! // Cały w znakach piorunnych i piętnach zagłady / Przed oczyma ciekawych obnaża sam siebie - / I nagi aż do nieba, bezwstydny i blady / Czuje się bohaterem, jak trup na pogrzebie! // Aktor, godny za widza mieć boga w niebiosach, / Choć sam wpada w wytrawne swoich guseł szpony - / Marząc skrycie o rajskich zaciszach i rosach, / Z uśmiechem wyczekuje ostatniej zasłony!... // Bo wie, że gdy na śmierci niebotycznych szczudłach / Przeskoczy ziemskich źródeł zwierciadła i kwiaty, / Pozostawi legendę, odbitą w tych źródłach, / O straszliwym rycerzu, co niegdyś, przed laty... // Tak! - dla niej, dla niepewnej, dla swojej dalekiej, / Że go może przygarnie - wiernego przybłędę - / Nie szczędzi niecnych trudów i dziwnej opieki, / I krew mężnie przelewa - za baśń, za legendę! // Bo ta siostra wieczności, kwiaciarka wspomnienia, / Gdy go w gmachu caklętym na śmierć ukołysze, / Obdarzając istnieniem z dala od istnienia, / Da mu w jednym napoju - i tryumf i ciszę. // A zdzierając zeń ziemską powłokę obłudy / I zdobiąc pierś rycerskim złotem i żelazem, / Na ów cud go pasuje, ażeby zarazem / I był sobą i nie był!... O, cudzie nad cudy! // I kiedyś czyjeś usta, zbudzone ku wiośnie, / Szepną o nim na pamięć choćby jedno słowo / Lub przyśgiew nieodparty, lub gwiezdną przenośnię / Która duszę z wszechświatem spokrewnią na nowo!..
Schadzka.
Uczta: Nieco drwin i objawień i nieco bezczasu / W mroku czujnych podziemi - a uczta gotowa! / Tak się schodzi samotnych ciżba pogrobowa / Na obrzęd wspólnej ciszy, wspólnego hałasu. // (…) // Lecz próżno, gdy ich wabi mgła widzeń słoneczna, / Nasłuchują, azali podwojów ościeże, / Ze snów rdzawych zbudzone - skrzypną swoje: "Wierzę - / Gość nie przyjdzie - a uczta dla smutnych zbyteczna...
Ich szatan: Ich szatan, utraciwszy święty zapał grzechu, / Lekceważy swe ognie trawiące i czary. / Niespodziane wybuchy nadziei lub wiary / Psują mu doskonałość szatańskiego śmiechu. // Marząc nowe kuszenia i nowe chichoty, / Wlóczy się, jak bez celu, ten łotr zadumany - / I jakoby księżyca niezmienne odmiany, / Trapi go myśl, krążąca dokoła tęsknoty... // Próżno szuka płomienia dla swojej pochodni / I barwy dość piekielnej dla świetnych sztandarów: / Chwiejność grzechu samego, trudny wybór zbrodni / Igra mieczem, wiszącym u boku zamiarów! // (…).
Nieznanemu Bogu: Jednym - jarzmo kochania, drugim - nędzy brzemię, / A im - tylko modlitwa dumne zgina karki! / Szept, z piersi wyzwolony, ulata nad ziemię, / Jak motyl, co pamięta, że wyszedł z poczwarki. // Lecz by z tłumem we wspólnym nie spotkać się niebie / I modlitwie samotnej ująć tego sromu, / Wyciągają rąk sploty daleko przed siebie, / Do boga, nie znanego - zaiste! - nikomu. // Najwyższy a pozornie najuboższy z bogów / Wzgardził tym, co widzialne, dostępne dla czasów - / I nie stworzył pól szumnych, ni jezior, ni lasów, / I nie spoczął na złocie ołtarznych barłogów! // Hufy konnych aniołów snu jego nie strzegą / Ni go poją kadzideł wonności i żary! / Nikt się nigdy - zaprawdę! - nie modlił do niego, / Nikt mu za nic dziękczynnej nie składał ofiary! // Tylko oni w modlitwie od wieków naipierwszei / Wzywają, aby zwolił w w peześladowaań święto / Zginąć śmiercią, co gałąź żywota zwichniętą / Krwawym kwieciem męczeństwa dostojnie zawierszy // Trwożni nasłuchiwacze szmerów i półgłosów / Darmo się pochylają nad brzegiem otchłani! / Męczennicy, nadzieją ostatnią chłostani, / Nie mogą się doczekać należnych im stosów!... // Ale ów bóg, przed którym nie wszyscy są równi, / Widząc ich w całej bólów brzydocie i pięknie, / Pamięta, jak mu tęczą bywali wysnuwni - / I jeżeli ma serce - ono dla nich pęknie!
Metafizyka: Kraina, gdzie żyć łatwiej i konać mniej trudno - / Gdzie wieczność już nie tajnie wystawa na straży / Trosk doczesnych - gdzie bardziej jest bosko niż ludno - / I gdzie każdy za wszystkich nie cierpi - lecz marzy! // Są tu sady bez wyjścia i groble, nad szybą / Owej rzeki wyśnione, co kiedyś wytryśnie - / I niejeden tu pałac w zagąszczu ci błyśnie, / Godny tego, by nie był niczyją siedzibą! // Są tu w lasach mrowiska wzniesione nad drogą, / Gdzie wre praca snów rojnych - odwieczna i bratnia - / I jest tu owa cisza błękitna, ostatnia / Z tych, co jeszcze na uśmiech zdobywać się mogą. // Tylko czasem na polu jakiś krzyż skrzydlaty / Wiatraka mielącego mgły marzeń i ciernie, / Brakiem Boga na sobie zlękniony niezmiernie, / Szaleje i skrzydłami uderza w zaświaty! // Bywalec tych uroczysk, powabnych swym tronem, / Umie błysków najmniejszą wyśledzić nieznaczność / I w szczelinie pomiędzy istnieniem a zgonem / Dojrzeć gwiazdę niezgorszą, lub niezłą opatrzność... // Lecz się nigdy nie strwoży, rozumnie zbłąkany, / Bezkrólewiem w niebiosach lub własnego cienia / Zgubą w jarach - lub zbytnią łatwością zamiany / Jednych cudów na drugie... Niech cud się też zmienia! // Jego tylko tu nęci nie zwiedzona grota / Lub kwiat jeszcze nie znany, lub muszla co rzadsza - / I na wszelki przypadek wtórego żywota / Duszę swoją w te dziwy chętnie zaopatrzą... // On tu przyszedł sam przez się, by własne szaleństwo / Karmić strawą najlepszą na ziemi i niebie - / I nad brzegiem przepaści wytańczyć dla siebie / Jeden lęk drogocenny lub niebezpieczeństwo!...
Ta oto godzina: Zamarły róż okrzyki ku słońcu w wyżynie, / I lasów rozechwianych śpiew - o samym śpiewie - / Szmer przykazań miłosnych w płomienistym krzewie - / Wszystko nagle zamarło w tej oto godzinie! // A życie wśród zamarłych tak łatwo się płoszy, / Że samochcąc przelana domyślnym strumieniem / Krew własna - purpurowym jest tylko stwierdzeniem / Tego, co już się stało ! ... - O, stwierdzeń rozkoszy! ... // Twój wybraniec, dbający o cześć swej korony, / Na miecz ją w swoich ogniach przetopił samotnie, / I miecz, ostrzem ku światu tak długo zwrócony, / Zwróci teraz ku sobie natychmiast, bezpowrotnie! ... // Lecz jarzma wyczekiwań nie wdzieje na szyję, / Nikomu nie zawdzięczy przepychu swej męki! / Choć życie przyjął z ręki jakiegoś : "Niech żyje! " - / Śmierć - ów pokarm ostatni - przyjmie z własnej ręki! // Śmiało w ślepie zaziera szalonej ochocie / On, co więcej zdobywa, aniżeli traci! / Niech mu dusza nie będzie leniwą w odlocie! / Niech się serce o jeden miecz jeszcze wzbogaci! // Bo może w tej godzinie, w tej najmniej zwodniczej, / Znajdzie w sobie godnego swej napaści wroga, / I rażąc siebie mieczem, spragnionym zdobyczy, / W piersi własnej własnego dorąbie się boga!
Toast świętokradzki: Żem nieraz wchodził z wami w złośliwość zażyłą, / Mistrze zgrzytów i chrzęstów, z których pieśń się czyni, / Więc mi dano się o was zadumać w świątyni, / Gdzie Już nic się nie staje, prócz tego, co było... // Tu - wybucha z witrażów tak tęczowy płomień, / Że ty - bogu, a tobie - bóg wyda się tęczą, / I obydwaj, zarówno pełni oszołomień. / Posłyszycie, jak wasze westchnienia współdzwięczą. // Lecz ja dłoń świętokradzką wyciągam w rozblaski / Aż po kielich, drzwi złotą dwutarczą strzeżony!... / Na dnie jego krwi Pańskiej koral zaczajony / Ustom, skorym do wina, nie poskąpi łaski! // Więc gdy mi takie wino uderza do głowy / Mocą nieba całego aż do nieboskłonu - / Czyż nie jestem - o, bracia, nieufni do zgonu - / Opojem znad lazurów i sam - lazurowy? // Czyliż teraz mój okręt, szalony beztroską, / Dość się hardo na zdradnej nie załamie rafie? / I czyż - bóstwem pijany - do was nie potrafię, / Znawcy znawstwa samego, przemówić dość bosko?... // Za wszystkich, których słońca promienista rózga / Chłoszcze za żądz natręctwo i skrzydeł bezbożność, / Aż ich kiedyś - złocących swej kary wielmożność - /Grom, zawistny o złoto, w proch cenny rozdruzga! // Za skazanych na znoje czatów i wywiadów - / Gdziekolwiek się wałęsa ich płonna tęsknota! /
Za tych, co mając żądła, poszukują jadów - / Gdziekolwiek Ich przydybie ta żądeł zgryzota!... / I za tych, którym nagle, na wiosnę czy jesień. / By pogardzić kwiatami - nie dostało chwastu!... / I za tamtych, co z wszelkich uniesień lub wzniesień / Warci jeszcze takiego wzniesienia toastu! // Za tę całą drużynę zgiełkliwą i rojną, / Co otuchę donośnym wezwałaby rogiem - / Za ich żywot pokrętny i śmierć niespokojną / Wznoszę kielich, po brzegi pieniący się bogiem!...
Poematy zazdrosne.
Pantera.
Sidi-Numan.
Nieznana podróż Sindbada-Żeglarza [fragment] V
1