Bolesław Leśmian, Poezje wybrane, oprac. Jacek Trznadel, BN I 217:

Wstęp:

I Koleje życia poety:

• Bolesław Leśmian urodził się w Warszawie, prawdopodobnie 22 stycznia 1877r. (jednak płyta

nagrobna sporządzona przez Jana Brzechwę podaje rok 1879)

• Właściwe jego nazwisko brzmiało: Lesman

• Rodzice Leśmiana - Józef Lesman i Emma z Sunderlandów - należeli do inteligencji pochodzenia żydowskiego. Ojciec był wyższym urzędnikiem kolejowym, do rodziny matki należała wytwórnia fajansów w Iłży. Matka umarła, gdy poeta był jeszcze dzieckiem, a ojciec powtórnie ożenił się z Heleną z Dobrowolskich.

• Poezja Leśmiana obfituje w elementy biograficzne, zawiera motywy elegijne odnoszące się do śmierci brata Kazimierza i siostry Aleksandry

• W latach szkolnych poeta przebywał w Kijowie, gdzie ukończył gimnazjum klasyczne i wydział prawa na Uniwersytecie św. Włodzimierza

• Leśmiana zalicza się do jednego z ostatnich niewątpliwie poetów polskich szkoły ,,ukraińskiej”(w romantyzmie Antoni Malczewski, Seweryn Goszczyński, Bohdan Zaleski, Juliusz Słowacki, w wieku XX Jarosław Iwaszkiewicz)

• Leśmian debiutował prawdopodobnie w 1895r., wierszem ogłoszonym w ,,Wędrowcu”. Podpisuje się jeszcze jako Lesman, ale od 1897r. wiersze jego noszą już nazwisko Leśmian. Według legendy nazwisko to miał poddać poecie Franciszek Fiszer, filozof i dowcipniś. Inna wersja mówi o tym, iż nazwisko to podsunął mu kuzyn poety, znany poeta Młodej Polski, Antoni Lange

• W 1901r. Leśmian przebywa w Warszawie, później jedzie do Niemiec, Monachium, Francji, osiedla się w Paryżu, gdzie zawiera małżeństwo z malarką Zofią Chylińską, z którą ma 2 córki: Marię Ludwikę i Wandę

• W tym pierwszym okresie twórczości wiąże się Leśmian z poetą, tłumaczem, propagatorem symbolizmu w Polsce, Zenonem Przesmyckim (Miriamem) i właściwe wystąpienie jego na forum literackim następuje w redagowanym przez Miriada ekskluzywnym piśmie ,,Chimera”

• Jednak już w okresie wydawania ,,Sądu rozstajnego” (1912), pierwszego zbioru poezji, Leśmian odchodzi od programu określonego kręgiem ,,Chimery” i Miriada, przełamuje krąg wartości poezji młodopolskiej, by szukać nowych postaw. W tym okresie swojej twórczości kontaktuje się z poetami rosyjskimi, pisze po rosyjsku

• W 1911r. Leśmian jest także reżyserem i współzałożycielem eksperymentalnego i nowatorskiego Teatru Artystycznego w Warszawie

• W tym okresie poeta pisze oryginalne opracowania bajek i legend wschodnich: ,,Klechdy sezamowe” (1913), ,,Przygody Sindbada Żeglarza” (1913?), tłumaczy ,,Opowieści nadzwyczajne” Edgara Allana Poego, w Cannes pisze oparte na folklorze polskim ,,Klechdy polskie” (1956)

• W czasie wojny poeta mieszka w Łodzi, gdzie jest kierownikiem literackim Teatru Polskiego, później przenosi się do Zamościa

• Leśmian nigdy nie był uznanym czy sztandarowym poetą, nie należy do poetów modnych i znanych

• Mimo adoracji, jaką otacza jego osobę Tuwim, skamandryci otworzą dla Leśmiana łamy swych czasopism dopiero pod koniec jego życia

• W plebiscycie ,,Wiadomości Literackich” z 1931r. pt.: ,,Kogo wybralibyśmy do Akademii Literatury Polskiej” - w stosunku do proponowanych 10 członków Akademii Leśmian znalazł się na 46 miejscu, wyprzedził o kilka głosów marszałka Piłsudskiego ;)

• Sytuacja zmienia się po mianowaniu Leśmiana akademikiem w powołanej przez rząd, nowo utworzonej Polskiej Akademii Literatury, w 1933r. Mimo że po wydaniu ,,Łąki” pisali o nim entuzjastycznie krytycy tej miary co Karol Irzykowski i Ostap Ortwin, prawdziwe zainteresowanie poezją Leśmiana rozpoczyna się dopiero od początku lat 30. od wydania ,,Napoju cienistego” (1936)

• Zmienia się sytuacja materialna poety. Zostaje oszukany przez pomocnika, dependenta w swej kancelarii, który defraudował przez dłuższy czas sumy przeznaczone dla skarbu państwa. Przyszli z pomocą przyjaciele (m.in. Dora Lebenthal, lekarka, miłość poety, prawdopodobnie adresatka cyklu ,,W malinowym chruśniaku”). Poeta unika odpowiedzialności karnej i procesu, ale długi zaciążą na całym ostatnim, warszawskim okresie jego życia

• Poeta umiera na serce w Warszawie 7 listopada 1937r.

• Ataki prawicy antysemickiej dzielił Leśmian wraz z Tuwimem

• Leśmian pozostawił po sobie garść rękopisów, z których nie wszystkie ukazały się drukiem. Pośmiertnie ukazały się: ,,Dziejba leśna” i ,,Klechdy polskie”

• Po II wojnie rośnie zainteresowanie Leśmianem, pojawiła się świadomość, że mamy do czynienia z wielkim klasykiem poezji polskiej. Artur Sandauer mówi o ,,geniuszu”, a Jacek Trznadel pisze o Leśmianie jako największym polskim poecie naszego wieku

II Droga do krystalizacji:

• Pierwszy zbiór poety to ,,Sad rozstajny”. Nie jest to zbiór o silnie zarysowanej i ważnej w dorobku autora tendencji twórczej, ale już tu pojawia się tendencja charakterystyczna dla jego późniejszej twórczości. Zbiór ten opisuje doświadczenia duchowe wybiegające poza kraj i epokę, propaguje kult przygody duchowej, odkrywającej pewne ogólnie ważne sprawy dla postawy ludzkiej. Łączyło się to wszakże z określoną krytyką rzeczywistości, tak charakterystyczną dla modernistycznego buntu antyfilisterskiego. Szerzy się kult cygana artystycznego, człowieka z marginesu, wolnego od trywialnych najczęściej zobowiązań społecznych, ale o wzniosłych poglądach i wrażliwej duszy, kult człowieka niezaadoptowanego do płaskiej rzeczywistości. Jeśli jednak w poezji modernizmu bunt ten znaczony jest często programową rozpaczą, żalem, to poezję Leśmiana charakteryzuje swoisty aktywizm. Temu aktywizmowi modernistycznemu patronował także buntowniczy ton książek Fryderyka Nietzschego, zwłaszcza poglądy wyrażone w książce ,,Tako rzecze Zaratustra”

• To wzniesienie się ponad zwykłe życie wyraził Leśmian może najsilniej w ,,Sadzie rozstajnym” tytułem i zawartością cyklu ,,Oddaleńcy”. Nieudani, zbłąkani, spóźnieni, nieznani, szaleni - a jednocześnie wybrani w jakiś sposób - to są ci, za których wznosi się toast w zamykającym cykl ,,Toaście świętokradzkim”. Tym, co wyróżnia ten cykl na tle paralelnych motywów okresu, jest odkrywczość formuł, wielość sytuacji poetyckich, określających motyw ,,oddaleńców”

• Celność metafor i określeń czyni z wierszy Leśmiana wiersze błyskotliwe, precyzyjne ,,poetyckie eseje”, ukazujące różne postawy i ich konsekwencje. Zostało tu ukazanych wiele postaw polskiej poezji modernistycznej, ocenianej aktywnie

• Jeśli statystyczną postawę społeczeństwa stanowi tzw. człowiek przeciętny, to z jednej strony nie jest on sobą, z drugiej strony - w praktyce opisujemy konwencje, a nie prawdziwych ludzi. ,,Człowiek” podobny streszcza sobą uzyskane już prawdy społeczne. Jest to przecież ta wizja społeczeństwa alienowanego, jaką dzisiaj odczytujemy w dziełach Ericha Fromma. Dostęp do ,,wolności” mają i zapewniają postęp społeczny, tylko ludzie nieprzeciętni, wyjątkowi, ,,odmienni”. Są zresztą całe epoki, które według Leśmiana charakteryzuje owa nieprzeciętność - zalicza do nich epokę odrodzenia. Człowiek przeciętny opiera się na prawdach już uznanych, zastanych i stanowiących swoiste symboliczne abstrakcje, człowiek twórczy poznaje Zycie w sposób bezpośredni i w dużej mierze intuicyjny. Widać tu echa filozofii Henri Bergsona, przeciwstawiającego poznaniu intelektualnemu i pojęciowemu poznanie bezpośrednie, intuicyjne. Anatomia tych postaw wyraża się wedle Leśmiana w innej antynomii: jednostka twórcza - społeczeństwo nowoczesne, w antynomii społecznego ,,muzeum” wiedzy i wartości - i tych, którzy tę wiedzę i wartości dla muzeum społecznego zdobywają. Te 2 stany charakteryzuje Leśmian terminami filozoficznymi Jana Skota Erigeny: natura naturata i natura naturans, jako nazwami dla stanu utrwalonego, nietwórczego i stanu działającego, twórczego

• Wszystkie cechy, którymi odznacza się jednostka twórcza i wybitna, posiada wedle Leśmiana człowiek pierwotny; dzięki nim wyłonił się z natury, traktując wszechświat jako pole dla swej zdobywczej działalności

• Oryginalność ujęcia Leśmiana nie polega na nowości poszczególnych składników jego poglądów. Nie jest nowa teza o skłonnościach człowieka pierwotnego do metafizycznego myślenia - reprezentowali ją już na gruncie filozoficznym, socjologicznym i religioznawczym: Herbert Spencer, Edward Burnett Tylor i James George Frazer. Nie była też nowością sugerowana przez Leśmiana paralela między poeta a człowiekiem pierwotnym

• W ówczesnych poglądach Leśmiana uderza przede wszystkim rozległość powiązań i perspektyw, przeniesienie na teren budowanej przez niego estetyki niektórych poglądów filozofii Bergsona. Budował z nich Leśmian opozycję do odrealniającego konkret symbolizmu Mallarmeańskiego i wtórnego symbolizmu polskich modernistów, a także do przejmowanej jednocześnie przez modernizm atmosfery parnasistowskiej: kultu dla wytworu kulturowego, opisu dzieł sztuki, zdarzeń historycznych i wybitnych historycznych postaci (jakie znajdziemy w dziełach Teofila Gautiera, Josego Marii de Heredia). Miał bowiem budować Leśmian swoją poezję na pozbawionych określonych ram historycznych mitach i wierzeniach kulturowych, baśniach, ludowej fantastyce

• Swoją oryginalność Leśmian zawdzięczał szczególnie rozbudowanej próbie połączenia tych motywów pierwotności z mitem powrotu do natury. Rozumiał go jako powrót do przyrody, a także jako powrót do bezpośredniości. Jednocześnie podkreślał antropologiczny problem dualizmu bytu człowieka, jako tego, który wyszedł z bytowania zwierzęcego i rozpoczął bytowanie świadome i społeczne. Dualizm więc także świadomości ludzkiej i bezświadomego związku z naturą. Stan postulowany natomiast byłby jakby dualizmem niesprzecznym, korzystaniem ze wszystkich możliwości tkwiących w człowieku jeszcze związanym z naturą i już - oderwanym od niej

• Te właśnie motywy - unii z naturą - ujęte w poetyckie obrazy, zapowiada ,,Zielona godzina”, a realizuje najpełniej zbiór ,,Łąka”. Związek miłosny i niesprzeczny człowieka z naturą - jeszcze nie zrealizowany w ,,Zielonej godzinie” (las i człowiek) - dokonuje się w ,,Łące” (człowiek i łąka)

III Ludowość:

• W wierszach Leśmiana czuje się atmosferę folkloru i stylizacji ludowej (przede wszystkim zbiór ,,Łąka”)

• Nie brakuje w jego poezji nawiązań do twórczości ludowej innych kręgów kulturowych, do mitologii

• Pewne wątki pochodzą z okresu Młodej Polski, ale Leśmian nadaje im nowe znaczenie, często przeciwstawne do wątków modernistycznych

• Motywy ludowe pojawiają się u poty u progu dwudziestolecia. Charakter ludowości młodopolskiej jest bowiem odmienny. Realistyczno-społeczny w prozie Orkana, folklorystyczno-etnograficzny i egzotyczny w prozie poetyckiej Tetmajera, patriotyczno-regionalny w postulatach Witkiewicza-ojca, historyczno-obyczajowy i społeczny, odwołujący się do symboliki patriotycznej w twórczości Wyspiańskiego, realistyczno-patriotyczny w wierszach Konopnickiej, realistyczny w wierszach wczesnych Kasprowicza

• Leśmian traktuje świat twórczości ludowej poza problematyką narodowo-patriotyczną, więc i poza regionalną i społecznikowską. Jest to dla niego zainteresowanie mitologiczno-antropologiczne i językowo-filozoficzne, studium natury ludzkiej - tak jak przejawia się ona w tym, co dziś nazwalibyśmy ludowym archetypem. Ludowość Leśmiana stanowi częściowy przejaw jego zainteresowań symbolizmem

• Leśmian w pierwotności widzi związki - zgodnie jakby z poglądami najnowszymi - z postawa człowieka współczesnego, a bezpośredniość i niepoddanie schematom, przy zdolności do spekulacji logicznej, przypomina raczej koncepcje współczesne strukturalisty francuskiego Claude Levi-Straussa: myśli nieoswojonej

• W odwołaniu swoim do ludowości jest Leśmian natomiast po części uczniem romantyków, spadkobiercą ich ludowych ballad

• Leśmian poglądy zawarte w tekstach ludowych traktuje jako pretekst do ukazania filozoficznych problemów XX-wiecznego poety, a motywy ludowe przekształca całkowicie według swoich pomysłów. Dlatego jego ballady zyskały miano ballad filozoficznych

• Co decyduje o ludowych charakterze wierszy Leśmiana?

• ludowy bohater ballad i wierszy

• wykorzystanie motywów ludowych wierzeń i motywów baśni ludowej

• stylizacja językowa

• motywy i realia ludowego życia i ludowego świata

• W ,,Sadzie rozstajnym” mamy do czynienia z ,,normalnym” bohaterem lirycznym - odpowiednikiem mniej więcej ,,poety”; jeśli zaś mamy do czynienia z bohaterem, którego status zostaje ściśle określony, jest to ,,oddaleniec”, bohater spoza nawiasu społecznego, wreszcie bohater fantastyczny (odmiana ,,oddaleńca”) - np. w poemacie ,,Nieznana podróż Sindbada-Żeglarza”. Jedynym bohaterem lirycznym, od którego możliwe jest przejście do ,,Łąki”, jest bohater liryczny cyklu ,,Zielona godzina”. Zwraca uwagę próba zbliżenia się do natury, ale nie odpowiada to koniecznie pozycji ludowego bohatera

• Inaczej wygląda sytuacja w ,,Łące” i ,,Napoju cienistym”: bohaterowie ballad i poematów to postaci wyjęte z ludowego kosmosu. Już to parobek, kochający się w pile, Żołnierz-inwalida, Dziad, Świdryga, Midryga, Migoń, Jaworzn, czy dwaj Macieje - to wszystko postaci ludowe

• Kim jest narrator wierszy? Utwory są stylizowane tak, jakby mowa pochodziła z ust samego narratora, sam poeta jest jakby bohaterem ludowym

• Leśmian uważał, iż artysta jest jednostką wyjątkową zarówno na tle współczesnego, jak i dawnego, pierwotnego społeczeństwa

• Narratorem poezji Leśmiana jest gaduła, gawędziarz, bajarz ludowy, śpiewak, bajdała, brat-opowiadacz, pleciuga

• Poeta nawiązuje do motywów literatury ludowej i konkretnych jej utworów

• W twórczości Leśmiana występują liczne dialektyzmy

• Zabiegi stylistyczne, charakteryzujące dawną literaturę i pieśń ludową:

• porównania przeczące (składają się zwykle z 2 członów: twierdzenia lub pytania i zaprzeczenia; często spotykane w folklorze słowiańskim, w bylinach rosyjskich)

• annominacje (określenia tautologiczne. Składają się one najczęściej z rzeczownika i czasownika o identycznym temacie: ,,roztopolić topolę”, ,,stodolin stodołę”, ,,niewolą niewolić”)

• zasada trychotomii (potrójne powtarzanie pewnych czynności, dzielenie się akcji, tekstu na 3 wyraźne człony)

• powtarzanie (jedno z najważniejszych elementów stylistycznych pieśni ludowej) - refrenowość, rozbudowana anafora, regularna stroficzność i zachowanie regularnej rytmiki wiersza

• rytm i wersyfikacja (utrzymanie rygorów wiersza sylabicznego i sylabotonicznego, mieniące się bogactwem miar. Pieśń ludową cechuje meliczność, czyli przeznaczenie dla śpiewu

• bylejakość (naginanie słów i zdań do wymagań rytmu recytowanego czy śpiewanego utworu, upodobanie do zdaniowych i słownych nonsensów)

• Typowe miejsca akcji: łąka, las, przy płocie, , na drodze, w ogrodzie, sadzie

• Spotykamy zwierzęta typowe dla pieśni ludowej: koń, wół, pszczoły

• Jeśli w polskim romantyzmie, dla Mickiewicza, mit archaicznej słowiańskiej wspólnoty chłopskiej był swoistym odwołaniem polityczno-społecznym, dla Leśmiana pierwotny ludowy kosmos stał się próbą rozważań i intuicji na temat stosunku natury i człowieka, jednostki i zbiorowości, związku sztuki i zagadnień estetycznych z postawami metafizycznymi. Te sprawy wyraża poeta między innymi poprzez medium ludowego świata

• Poemat ,,Łąka” to miłosne spotkanie łąki z człowiekiem, na zasadzie radosnej unii. Jest to alegoryczne misterium nowego odkupienia ludzkości przez odzyskanie łączności z naturą, zmazanie grzechu pierworodnego cywilizacji

• Równocześnie jednak ten powrót do natury zostaje przez Leśmiana opatrzony zastrzeżeniami, zwątpieniem. Mówi o tym nie tylko w studium dehumanizacji w ,,Topielcu”, traktującym o jedności - ale poprzez śmierć, mówią także ballady dziejące się między życiem a śmiercią - jak ,,Świdryga i Midryga”, ,,Ballada dziadowska”, ,,Piła”. Zmory i południce uosabiają ciemne siły natury, przynoszące rozpad ciała, powtarzają znany motyw danses macabres

IV Poezja i boski mit:

• W poezji Leśmiana pojawia się problem teizmu. Motyw przeciwstawienia człowieka i Boga nie jest obcy już wcześniejszym zbiorom Leśmiana. W ,,Sadzie rozstajnym” ma charakter jakby nietzscheańskiego buntu, głoszącego ,,śmierć Boga”. ,,Ballada o rycerzu”, ,,Pantera”, ,,Toast świętokradzki” - to wyraz woli siły niezależności człowieka. W ,,Łące” pojawiają się akcenty, które za Erichem Frommem można by nazwać religią humanistyczną, to jest odnosząca wiarę do spraw i problematyki łączącej się przede wszystkim z człowiekiem (,,Żołnierz”)

• Poezja Leśmiana nawiązuje do wątku antropologicznego (ukazuje problematykę mitu religijnego, oraz nurt myśli egzystencjalistycznej, zapoczątkowany przez duńskiego filozofa XIX w. Sorena Kierkegaarda). Problematykę antropologiczną teizmu poruszał Leśmian w swoich esejach filozoficznych, uwydatniając znaczenie pierwotnego antropomorfizmu, który wszędzie widzi tylko ,,prawa ludzkie i bogów, co są do ludzi podobni”. W myśl podobnego antropomorfizmu określa wiarę w Boga jako ,,kult przodków w zacisznym cieniu wielkiego drzewa genealogicznego całej ludzkości”. Mitotwórstwo byłoby więc czynnością kulturową i poznawczą, próbą oswojenia i strukturalizowania wszechświata w odniesieniu do poznającego podmiotu, czyli człowieka. Mitotwórstwo spełniałoby tu więc rolę poznawczą i wyrażałoby sytuację ludzką, jak wszystkie historyczne mitologie pierwotne

• Wątek antropomorficzny i antropologiczny w poezji Leśmiana ulega zmąceniu i przedstawia się kontrowersyjnie w skrzyżowaniu z problematyką teizmu w tym wątku jego poezji, który zdradza cechy myślenia egzystencjalistycznego. Podaje się tu w wątpliwość takie mitotwórstwo, w którym symbole traktowane są jako ,,rzeczywistość”, a nie ,,możliwość”. Bóg przestaje tu być przedłużeniem człowieka, marzoną możliwością, staje się także jego przeciwieństwem. Życiu ,,tutaj” przeciwstawia życie ,,tam”

• Urszula Kochanowska (z wiersza o tym samym tytule) marzy o odbudowaniu w zaświecie Czarnolasu, pragnie spotkać rodziców - nie Boga. W wierszach Leśmiana ,,nagrobnych” odbudowuje się i wspomina nikłe szczątki bytowania ziemskiego

• Rodzaj pytań dotyczących egzystencji ludzkiej wobec wszechświata i Boga stawia twórczość Leśmiana w nie poświadczonym wpływami, ale paralelnym układzie w stosunku do XX-wiecznych tendencji egzystencjalizmu filozoficznego i literackiego.

• Słowa takie jak: nicość, pustka, próżnica, próżnia - pojawiają się natrętnie, przeciwstawione bytowi

• Postawienie problemu absurdu łączy się u Leśmiana z pytaniem o sens życia. Leśmian (podobnie jak bohaterowie esejów Camusa) będzie szukał tego sensu w heroicznej postawie dążenia do sensu, w akceptacji doli ludzkiej tutaj, dla niej samej

V Humanizm Leśmiana:

• Podobną funkcję jak człowiek pierwotny spełniają w wierszach Leśmiana ludzie żyjący na marginesie społecznym. Szczególne wartościowanie człowieka marginesu ma swoją tradycję w literaturze europejskiej. Od wieków tego typu bohater przeciwstawia unormowanemu społeczeństwu swoje niezależne zasady etyczne, wolność swoich przeżyć. Taki jest bohater liryczny miłosnej poezji trubadurów prowansalskich, bohater powieści łotrzykowskiej, bohater poematów XV-wiecznego poety Francis Villona, w klasycyzmie niemieckim jest to motyw ,,zbójcy” (Fryderyk Schiller), w romantyzmie polskim świat ludowych dziadów, obłąkanych (Adam Mickiewicz). Nędzarzy, będących niejako odpadkami nowoczesnych, kapitalistycznych miast, przedstawia francuski poeta Charles Baudelaire

• Leśmian przedstawia motyw poety wyklętego, pojawiający się w wierszach Baudelaire'a czy Verlaine'a, jednocześnie przekształca i wzbogaca ten motyw. Uwydatnia motyw metafizyczny. Leśmian ściąga swoich bohaterów w dół, na margines nędzy i upadku. Jest to bunt demokratyczny

• Leśmian sprzeciwiał się pewnym programowym hasłom poetyckim w dwudziestoleciu, m.in. wobec haseł związanych z programem skamandrytów (zwłaszcza Tuwima i Wierzyńskiego)- miał się zarysować typ ,,szarego człowieka”. Leśmian obawiał się zjawiska ,,depersonifikacji”. Podobnie Witkacy ukazuje w swoich dramatach grożącą zmorę człowieka-tłumu

• Stale jest obecny w twórczości Leśmiana nurt liryki osobistej, ukazującej bezpośrednio krąg ludzkich przeżyć

• Jego poezja zawsze wychodzi z wymiaru osobistego w wymiar interpersonalny

• Humanizm poety można określić jako pesymistyczny

• Leśmian stoi po stronie miłości głębokiej i duchowej. Jest to miłość pełna sensualizmu. Erotyzm Leśmiana jest żywiołowy i sublimowany, a nie rubaszny i ,,pieprzny”. Głębia psychologiczna, śmiałość realiów, czyni z Leśmiana mistrza polskiej poezji miłosnej. Jest to miłość franciszkańska i platońska. Ta miłość platońska zjawia się u Leśmiana w charakterystycznym zestawieniu i uzupełnieniu z biblijną ,,Pieśnią nad pieśniami”, będącą prototypem wzniosłego sensualizmu w poezji europejskiej. W poezji Leśmiana znalazły się również: wątek Tristana i Izoldy, miłości wyłącznej - i wątek Don Juana. Cała skala: od orgiastycznego biologizmu do miłości personalistycznej, łączącej sensualizm z uduchowieniem

VI Rola poezji i słowa:

• Poezja miała być dla poety zwierciadłem, w którym odbije się i utrwali obraz życia

• Leśmian krytykował powierzchowne myślenie wyłącznie przyczynowe, pozytywistyczne i pragmatyczne, tak z powodu społecznego konserwatyzmu, jak i negowania roli kreacyjnej, nieprzewidzianej aktu poznawczego i twórczego

• Poezja to dynamiczna struktura poznająca

• Zachowanie rygorów regularnej rytmiki wiersza sylabicznego i sylabotonicznego w poezji Leśmiana związane jest z jego filozoficzno-estetycznymi przemyśleniami

• Poezja jawi się jako swoiste poszukiwanie tajemnicy życia, którą byłaby zdolność powtarzania, jak i źródło młodości, w którym cykl życia rozpoczynałby się na nowo

• Sztuka Leśmiana jest symboliczna. Symbolizm potwierdził w poecie jego modernistyczną awersję do realizmu w poezji, rozumianego jako ścisły historyzm, i wyczulił go na symbolikę tradycji literatury europejskiej

• Kult konkretu

• U Leśmiana symbol staje się wartością odmienną i dwuznaczną, pozytywną i negatywną. Symbol pozwala na opanowanie i odkrywanie rzeczywistości. Jednocześnie także fałszuje rzeczywistość, staje się strukturą autonomiczną, oderwaną, odmienną od rzeczy, które symbolizuje

• Symbolizm egzystencjonalny tworzy tylko jedno skrzydło poezji Leśmiana. Drugim jest realizm poetycki, realizm metafizyczny. To poezja osobista, miłosna, wspomnieniowa, elegijna, poezja elementarnych sytuacji i uczuć, psychologii ludzkiej