Wykład 5(TGS), 31.03.08:

Parę uwag do wykładu wcześniejszego(TGS) odnośnie teorii składni:

Test substytucji- 2 wyrażenia należą do tej samej kategorii syntaktycznej jeżeli mogą się wzajemnie sobą zastąpić.

Np.: Słoń jest ssakiem.

Chcemy teraz sprawdzić czy nazwa karp należy do tej kategorii syntaktycznej. Zatem:

Karp jest ssakiem.

Widać, że co prawda zdanie to nie jest prawdziwe jednak jest poprawne na gruncie kategorii syntaktycznej- jest wiec relewantne w takiej sytuacji.

1. SEMANTYKA NAZW:

Będziemy się przy jej pomocy zajmować badaniem relacji jakie zachodzą pomiędzy nazwami i pozajęzykową rzeczywistością.

1. Pojęcia:

1. Desygnat nazwy- jest to przedmiot, o którym zgodnie z prawdą nazwę można orzec. Np.: nazwa okulary-jest to desygnat(jeśli chodzi o przedmiot jakim są okulary-to są one właśnie desygnatem tej nazwy);

2. Relacja łącząca nazwę z desygnatem to relacja oznaczenia-jest to relacja semantyczna;

3. Zakres nazwy A- jest to zbiór wszystkich desygnatów tej nazwy. Jest to definicja w sensie dystrybutywnym - na gruncie teorii mnogości (teoria zbiorów, „przeciwieństwem” jest zbiór w sensie kolektywnym- czyli całość składająca się z części- merologia- teoria zbiorów w sensie kolektywnym. Należy tu zauważyć jeszcze, że 2 zbiory w sensie dystrybutywnym są identyczne jeżeli każdy element 1 zbioru jest elementem 2 i na odwrót. Np.: zbiór kolektywny-Polska i woj. w niej znajdujące się, zbiór dystrybutywny- zbiór polskich laureatów nagrody Nobla). Zakres nazwy jest zbiorem w sensie dystrybutywnym!;

2. Podziały nazw:

Istnieją nazwy, które mają więcej niż jeden desygnat, np.: student.

1. Można wyróżnić następujące rodzaje takich nazw(jest to podział nazw ze względu na ilość posiadanych desygnatów):

• Nazwy ogólne- są to nazwy, które mają więcej niż jeden desygnat. Np.: wspomniana wyżej nazwa student;

• Nazwy jednostkowe-są to nazwy, które mają dokładnie jeden desygnat. Np.: UJ;

• Nazwy puste- są to nazwy, które nie mają żadnego desygnatu. Np.: nazwa krasnoludek, Gargamel, smerf, elf, ork, gnom(takie postacie bowiem w naszej rzeczywistości nie występują).

Jeżeli chodzi o zakresy tych nazw to prezentują się one następująco: nazwy ogólne-zbiór wieloelementowy; nazwy jednostkowe-zbiór jednoelementowy; nazwy puste-zbiór pusty. Wniosek: każda nazwa ma swój określony zakres.

Przykłady:

Najdłuższa rzeka świata.

Polski laureat pokojowej nagrody Nobla.

Oba te zdania są nazwami jednostkowymi tylko dlaczego tak jest akurat???

Najdłuższa rzeka świata. -Sam język tu użyty wskazuje iż istnieje tylko 1 taka rzeka.

Polski laureat pokojowej nagrody Nobla.-W tym natomiast wypadku nie ma to nic wspólnego z językiem. Tu potrzebna jest nasza wiedza i tak się akurat składa, że po jej

„użyciu” stwierdzamy, iż jest taka 1 osoba, która taką pokojową nagrodę Nobla posiada i jest podobno Polakiem- pan „za a nawet przeciw” czyli pan Wałęsa. ;)

Król polski.

Jest to nazwa pusta, gdyż bierzemy pod uwagę fakt, iż obecnie Polska nie jest bynajmniej monarchią, czyli gdy posłużymy się naszymi wiadomościami z zakresu aktualnego stanu wiedzy wiemy, że dlatego akurat ta nazwa jest nazwą pustą.

Obecny król Francji jest łysy.

Tu nie możemy jednoznacznie nic stwierdzić . Zaprezentować tu bowiem można 2 poglądy:

Pogląd 1: Jest to zdanie fałszywe bo mamy tu doczynienia z koniunkcja 2 zdań(Obecny król Francji i jest łysy.) a jak wiemy żeby koniunkcja miała wartość logiczną 1 muszą jej 2 elementy mieć taką właśnie wartość logiczna równą 1.

Pogląd 2: Mamy tu doczynienia z presupozycją(założeniem). Będzie zatem to zdanie prawdziwe tylko jeżeli istnieje król Francji. Jeżeli to założenie zostanie spełnione to mamy w tedy do czynienia ze zdaniem o wartości logicznej równej 1. Jeżeli jednak nie zostanie spełniona ta przesłanka to w takim wypadku to zdanie nie będzie mieć ani wartości logicznej równej 1 ani równej 0.;

2. Dalej możemy rozróżnić następujący podział nazw:

Nazwy konkretne - słoń, mikrofon, krzesło. Są to nazwy, które maja desygnaty i oznaczają przedmioty zbudowane z materii. Mamy tu doczynienia z tkzw. reizmem wg T. Kotarbińskiego. Są to: nazwy pozorne, istnieją tylko przedmioty realne(rzeczy).

Nazwy abstrakcyjne - liczba, miłość, cnota. Są to nazwy puste i są nazwami abstrakcyjnymi, nie oznaczają przedmiotów zbudowanych z materii. Nie są to rzeczy. Znajdzie tu zastosowanie koncepcja Platona i jego świata idei: mają byt realny, dusza ludzka wędruje po tym świecie.

Szczerość przeraża Jana.

n n n


nn

Obie wyżej umieszczone nazwy należą do tej samej kategorii syntaktycznej. Zobaczmy czy działa to w drugą stronę: Jan(nazwa konkretna) przeraża szczerość(nazwa abstrakcyjna). Wg typa co się zwie N. Chomsky te dwie nazwy nie należą do tej samej kategorii syntaktycznej - jest to składnia motywowana ontologicznie;

1. nazwy kolektywne i nazwy niekolektywne:;





Są to nazwy, które oznaczają

zbiory w sensie merologicznym-

czyli oznaczają całość składającą

się z części. Np.: wojsko, biblioteka.

Są to takie nazwy, które nie oznaczają całości

skł. się z części. Np.: student.

2. Nazwy prywatywne i nazwy nieprywatywne:;





W swoim znaczeniu językowym

podkreślają brak jakiejś cechy. Np.:

niepoczytalny.

W swoim znaczeniu językowym nie podkreślają braku jakiejś

cechy. Np.: student.

3. Podział ze względu na znaczenie nazw:

Odwołujemy się tu do treści danej nazwy. Możemy wyróżnić następujące rodzaje treści:

• Pełne-jest to zbiór wszystkich cech przysługujących wszystkim desygnatom pewnej nazwy i tylko desygnaty tej nazwy;

• treść charakterystyczna - zbiór cech t taki, że każdy desygnat nazwy n posiada każdą z cech zbioru t i tylko desygnaty nazwy n posiadają każdą z tych cech (ze zbioru t);

• językowa- jest to taka cecha, przez którą użytkownicy języka rozpoznają desygnaty tej nazwy.

Na znaczenie nazwy składa się treść językowa tej nazwy.

Nazwy puste nie mają desygnatów, ale mają znaczenie wiec i treść.

Są też nazwy o znaczeniu naocznym, czyli polegające na tym, że potrafimy takie rzeczy rozpoznać ale dopiero w tedy gdy dany przedmiot zobaczymy. Np.: krzesło, stół.



Na tym gruncie możemy wyróżnić więc nazwy generalne i indywidualne:

Są to takie nazwy gdzie nie ma znaczenia liczba desygnatów.

Liczy się tu bowiem znajomość języka polskiego. Mają bowiem

one dane znaczenie językowe. Np.: krzesło, słoń, mikrofon.

Są to takie nazwy gdzie umiejętność rozpoznawania desygnatów nie jest związana z umiejętnościami językowymi. Dzieje się tak dlatego bo te nazwy są pozbawione znaczenia językowego. Np.: Lech Kaczyński, Andrzej Lepper, Tomasz Studnicki.

Nazwy indywidualne nie są nigdy nazwami ogólnymi.

Nie można ponadto utożsamiać tego podziału ze względu na ilość desygnatów. Jak widać powyżej są one oparte na zupełnie innych stosunkach.

Np.: Najwyższa góra świata. Jest to nazwa generalna i jednostkowa.

Znaczenie i oznaczenie- mogą dane nazwy znaczyć coś innego a oznaczać to samo.

1. Stosunki pomiędzy zakresami nazw(ważne, bo to kluczowe zagadnienie egzaminacyjne;)):

1. Negacja przynazwowa: np.: A-słoń i B- niesłoń(wszystko co istnieje i nie jest słoniem):

Jest to stosunek sprzeczności- żaden desygnat nazwy A nie jest desygnatem nazwy B i żaden desygnat nazwy B nie jest desygnatem nazwy A a ponadto zakres obu nazw wyczerpuje cały zbiór uniwersalny.




A




B

jest to uniwersum czyli zbiór uniwersalny-

zbiór tego wszystkiego co istnieje.

1

---