Wykonanie szczepień drzew leśnych

Szczepienie jest najbardziej kosztownym sposobem rozmnażania roślin. Dlatego stosuje się je tylko w tych przypadkach, gdy rozmnażanie danego gatunku innym tańszym i prostszym sposobem nie daje pożądanych wyników. Nie jest również obojętne, który z rodzajów szczepienia zastosuje się, jeśli dany gatunek można szczepić różnymi sposobami. Powinno się wybierać zawsze tę metodę, która jest najmniej pracochłonna, a jednocześnie daje najlepsze wyniki.

Część rośliny (jest to zazwyczaj kawałek pędu), którą zaszczepia się nazywa się zrazem. Roślinę zaś lub jej część, na której szczepi się zraz, nazywa się podkładką. Po zrośnięciu się tych dwóch komponentów powstaje nowy osobnik, zwany szczepem.

Wyniki szczepienia zależą od następujących czynników:

• fizjologiczne pokrewieństwo między zrazem a podkładką,

• stan rozbudzenia podkładki,

• warunki atmosferyczne w czasie szczepienia,

• jakość cięć na zrazie i podkładce,

• poprawność połączenia miazgi zrazu i podkładki,

• czystość rąk szczepiącego i noża - szczepaka,

• wilgotność powietrza w pierwszych dniach po zaszczepieniu.

Najbliższe pokrewieństwo między zrazem a podkładką zachodzi wówczas, gdy podkładkę wyhoduje się z nasienia tego samego drzewa, z którego pobrano zraz. Wystarczające jest pokrewieństwo, gdy podkładki są z nasion z tych samych drzewostanów, w których pozyskuje się zrazy.

Podkładka w momencie szczepienia wiosennego w szklarni i w szkółce powinna być już rozbudzona. Warunkuje to szybkie wypełnienie przez soki podkładki przestrzeni między nacięciami na zrazie i na podkładce. Należy szczepić tylko w czasie ciepłej pogody przy dużej wilgotności powietrza, co stymuluje wydzielanie soków przez podkładkę. Udatność szczepienia w dni chłodne i suche jest bardzo mała. Nie należy szczepić w czasie deszczu.

Cięcie na zrazie i podkładce powinno być idealnie gładkie co sprawia, że zrośnięcie zrazu z podkładką jest znacznie lepsze i szybsze. Dlatego noże - szczepaki muszą być zawsze ostre jak brzytwa. Co kilka szczepień należy dokładnie oczyszczać z żywicy przez kilkakrotne przetarcie szmatką nasyconą alkoholem.

Prawidłowe zrośnięcie zrazu z podkładką może nastąpić tylko wtedy, kiedy miazgi zrazu i podkładki dokładnie się z sobą zetkną. Gdy zraz zrośnie się z podkładką tylko fragmentami miazgi, to szczep rozwija się słabo i łatwo ulega wyłamaniu lub zamiera. Zabrudzenie powierzchni cięć na zrazie i podkładce utrudnia a niekiedy nawet uniemożliwia zrośniecie się komponentów. Dlatego szczepiarz musi co określony czas czyścić dokładnie palce. Zabrudzenia glebą usuwa się z palców wodą z mydłem a żywicę zmywa się szmatką ze spirytusem. Do dezynfekcji nie używa się denaturatu, ponieważ skaża on żywe tkanki.

Zrastanie się zrazu z podkładką przebiega znacznie lepiej, gdy wilgotność powietrza jest duża. W szklarni lub inspekcie utrzymanie odpowiedniej wilgotności powietrza jest łatwe. W szkółkach można zwiększyć wilgotność przez ustawienie osłon z mat czy cieniówek. W przypadku ich braku można między świeżymi szczepami powtykać gęsto do gleby gałęzie. Osłony muszą być tak ustawione, żeby nie przewracały się i nie uszkadzały szczepów. Osłony nie dopuszczają wiatru do szczepów i zapobiegają wywiewaniu powietrza nasyconego wilgocią.

Szczepienie wykonuje dwuosobowy zespół, w którym jeden pracownik szczepi, a drugi przygotowuje podkładki, wykonując obcinanie bocznych pędów do miejsca szczepienia oraz usuwanie igieł i oczyszczanie strzałki z cząstek gleby.

Zraz przygotowuje się w danym dniu rano, przed przystąpieniem do szczepienia. Przygotowuje się tylko tyle zrazów, ile w danym dniu może być zaszczepione. Zrazy długości 5-8 cm wycina się z pędów do szczepień. U iglastych zraz obejmuje przyrost z ostatniego okresu wegetacyjnego, u liściastych i modrzewia może obejmować przyrost z ostatnich dwóch okresów. Zrazy sosny, świerka, jodły i jedlicy muszą mieć pączek szczytowy i pozostawione 10-15 igieł wokół pączka szczytowego. Na zrazach modrzewia i gatunków liściastych powinno być po 3-5 pączków bocznych. Przygotowane zrazy z jednego klonu zawija się w wilgotną szmatkę i zaopatruje w etykietki z numerem klonu (potomstwo jednego osobnika, identyczne pod względem genetycznym, uzyskane przez rozmnażanie wegetatywne). Jedyną etykietkę przywiązuje szczepiarz do pierwszej podkładki, a drugą - do ostatniej podkładki ze zrazem z danego klonu.

Wyposażenie pracownika wykonującego szczepienie stanowią: dwa noże do szczepienia, jeden nóż sierpak, sekator, osełka gruboziarnista, osełka drobnoziarnista (tzw. marmurek), wiadro z wodą (do mycia rąk i zraszania zrazów), spirytus
, szmatka bawełniana lub lignina, taśma plastykowa oraz mała skrzynka na zrazy i część wyposażenia potrzebnego bezpośrednio przy szczepieniu. Poprawnego szczepienia można nauczyć się tylko przez praktykę. Uzyskiwanie dobrych wyników szczepienia wymaga długiego okresu ćwiczenia się w tej sztuce.

Przy szczepieniu drzew leśnych stosuje się następujące sposoby:

• na przystawkę boczną,

• w boczną szparę,

• w klin („w sarnią nóżkę"),

• przez stosowanie,

• kożuchowanie,

• okulizacja.

Szczepienie na przystawkę boczną

Jest to najważniejszy sposób szczepienia silnie rosnących drzew iglastych, zwłaszcza sosny, świerka, jodły i jedlicy oraz modrzewia, jeżeli zraz i podkładka mają tę samą grubość.

Podkładki nie przycina się silnie, co najwyżej nieco ją skraca. Dolną część podkładki należy oczyścić z igieł; następnie ścina się ostrym szczepakiem wąski, możliwie jak najdłuższy pasek kory, przy dolnym końcu nacięcia pozostawia się często mały języczek, na którym może spoczywać nieco klinowato przycięty zraz. Na zrazie wykonuje się boczne płaskie nacięcie, w którym u gatunków iglastych usuwa się tylko korę, przy czym musi ono pasować dokładnie do nacięcia na podkładce.

Obie płaszczyzny cięcia przykłada się tak do siebie, aby kambium podkładki i zrazu stykały się ze sobą, przynajmniej po jednej stronie. Zraz musi być przytwierdzony do podkładki za pomocą taśmy polietylenowej szerokości około 1 cm. Zraz z podkładką okręca się taśmą od dołu ku górze miejsca szczepienia, gdzie zaciska się taśmę, zaciskając jej koniec na węzeł.

Szczepienie w boczną szparę

Korzysta się z niego tylko przy szczepieniu gatunków liściastych i iglastych o cienkich pędach. W szparę boczną warto szczepić gatunki trudno i powoli się zrastające.

Podkładkę przygotowuje się tak, jak do szczepienia na przystawkę boczną. Nie ścina się jednak całego pasma kory, lecz z reguty odchyla tylko ostrożnym cięciem końca ostrza szczepaka z jednej strony pasemko kory, za które wsuwa się klinowato przycięty zraz w taki sposób, aby co najmniej z jednej strony jego kambium stykało się z kambium podkładki. Miejsce szczepienia zrazu z podkładką należy bardzo silnie związać za pomocą taśmy polietylenowej.

Szczepienie w klin („ w sarnią nóżkę”)

Ze sposobu tego korzysta się, gdy podkładka jest znacznie grubsza od zrazu. Grubość zrazu nie może jednak być większa od połowy grubości podkładki, w przeciwnym razie można podkładkę uszkodzić przy nacinaniu. Podkładkę ścina się w miejscu szczepienia skośnym nieco, gładkim cięciem. W najwyższym miejscu robi się w niej szczepakiem lub sierpakiem długie klinowate wycięcie. Zraz przycina się w odpowiednio podobny klin, który musi dokładnie pasować do wycięcia w podkładce. Miejsce szczepienia obwiązuje się taśmą polietylenową i smaruje maścią ogrodniczą.

Szczepienie przez stosowanie

Poza szczepieniem w klin jest to sposób najczęściej stosowany i najłatwiejszy w wykonaniu. Korzysta się z niego przy szczepieniu wiosennym gatunków roślin zrzucających liście na zimę i przy szczepieniu letnim lub zimowym gatunków roślin o zimozielonych liściach.

Grubość podkładki i zrazu powinna być w przybliżeniu taka sama. Szczepić tym sposobem można zarówno tuż nad ziemią jak i pod koroną, na dowolnej wysokości. W upatrzonym miejscu przecina się podkładkę skośnie ostrym szczepakiem. W taki sam sposób przygotowuje się równie długim cięciem zraz. Obie powierzchnie cięcia przykłada się do siebie tak, aby przynajmniej po jednej stronie kambium zrazu i podkładki stykało się ze sobą. Całość obwiązuje się i smaruje maścią ogrodniczą.

Szczepienie za korę (kożuchowanie)

Za korę szczepi się tylko wtedy, gdy soki w podkładce już ruszyły i korę można łatwo oddzielić od drewna. Sposób ten stosowany jest rzadko i głównie wtedy, gdy zrazy są bardzo cienkie. Wykonanie jest bardzo łatwe.

Podkładkę przycina się poziomo lub nieco skośnie w miejscu, w którym chce się wykonać szczepienie. Następnie na wyższym boku podkładki robi się podłużne cięcie długości 2-3 cm i odchyla się brzegi kory. Zraz przygotowuje się tak, jak do szczepienia przez stosowanie i ostrożnie wciska się go pod korę podkładki. Miejsce szczepienia mocno związuje się taśmą, a następnie zasmarowuje maścią ogrodniczą.

Kożuchowanie jest jednym z najłatwiejszych sposobów szczepienia. Obecnie jednak szkółkarze rzadko posługują się tą metodą rozmnażania, zraz bowiem zrasta się zazwyczaj słabo z podkładką i łatwo się wyłamuje.

Okulizacja (oczkowanie)

We wszystkich dotąd sposobach szczepienia komponentem naszczepianym był zraz, a więc odcinek pędu z jednym lub kilkoma pączkami. Okulizacja polega na naszczepianiu pojedynczych oczek. Wykonuje się ją latem, dopóki soki krążą jeszcze w podkładce, a kora odchodzi łatwo od drewna.

Rozróżnia się dwa sposoby okulizacji:

• żywym oczkiem,

• śpiącym oczkiem.

Pierwszy stosuje się w maju-czerwcu, drugi od lipca do września. Różnica pomiędzy nimi polega na tym, że okulizacji oczkiem (pączek z małym kawałkiem kory) żywym założony pąk wyrasta jeszcze w tym samym sezonie, podczas gdy oczko śpiące przyrasta tylko do podkładki, a pęd wyrasta z niego dopiero na następną wiosnę.

Pędy na oczka (zrazy) ścina się bezpośrednio przed okulizacją, po czym usuwa się blaszki liściowe, pozostawiając na zrazie jedynie dolną część każdego ogonka liściowego, a same zrazy należy chronić przed wysychaniem.

Pracownik, który okulizuje, zdejmuje najpierw oczko z warstewką drewna. Jego długość powinna wynosić około 2,5-3 cm. Następnie na podkładce robi nacięcie w kształcie litery „T” i po odsunięciu kory w powstałą szparę wkłada się zdjęte oczko. Wystającą część kory oczka z nacięcia podkładki obcina się. Miejsce okulizacji zawiązuje się szczelnie i mocno taśmą. Gdy pączki na zrazie są bardzo grube, wsunięcie tarczki w nacięcie kory w kształcie litery „T” może być utrudnione. W takim wypadku korę nacina się na podkładce na kształt krzyża, a tarczkę wkłada tak, aby pączek znajdował się w miejscu skrzyżowania się obydwu nacięć.

Najczęściej okulizuje się pączkiem śpiącym, tzn. uformowanym jeszcze w tym roku, w którym wykonuje się zabieg.

Nie okulizuje się gatunków iglastych.

Źródło: Otwarta Encyklopedia leśna

---