Co to jest nauka i czym się różni od pseudonauki?
Nauka - jest to szczególnego rodzaju wiedza zobiektywizowana w postaci określonych wytworów.
Czy każde poznanie jest naukowe?
Nie, istnieją różne rodzaje poznania, w tym naukowe (ale nie tylko)
Najważniejsze cechy nauki.
Ogólność, specyficzność i ścisłość, oszczędność i prostota, abstrakcyjność, uniwersalność, pewność poznania naukowego, warunkowy charakter twierdzeń naukowych, bogactwo informacyjne, niebanalność, użyteczność praktyczna
Co to jest fakt naukowy? Czy każdy problem to fakt naukowy?
Fakt naukowy - to pewne uogólnienia, oparte na wielu spostrzeżeniach dokonanych w trakcie pracy badawczej
Nie, dlatego że jest powtarzalny, może występować wielokrotnie (fakt naukowy)
Co to jest demarkacja wiedzy?
Demarkacja wiedzy - (demarkacja - rozgraniczenie) to problem znalezienia kryterium, na mocy którego orzec można, co należy do nauki,a co znajduje się poza jej obszarem; twórcą terminu jest Karl Popper
Falsyfikacja. Potencjalny falsyfikator.
Falsyfikacja - wykazanie fałszywości twierdzenia lub błędności hipotezy w procesie ich sprawdzania.
Potencjalny falsyfikator - logicznie, potencjalnie możliwe zdanie, które zaprzecza teorii
Jakie są społeczne funkcje języka? błędy językowe. wieloznaczność
???
Definicja - o pewna wypowiedź określająca, jakie jest znaczenie terminu. Termin definiowany nazywamy DEFINIENDUM, zwrot określający znaczenie tego terminu DEFINIENSEM
desygnat - log. przedmiot, do którego się dana nazwa stosuje (zgodnie z regułami języka)
denotacja - zakres wybranego terminu, zbiór desygnatów
Metajęzyk - język, w którym i przez który opisuje się i formułuje wyniki analiz i badań prowadzonych nad jakimś innym językiem
paradygmat - zbiór fundamentalnych i naczelnych koncepcji oraz założeń, obowiązujących w określonym czasie w nauce, dotyczących istoty świata, natury i przedmiotu badań danej dziedziny wiedzy; twórcą teorii paradygmatów był Th. S. Kuhn
indukcyjne i dedukcyjne budowanie teorii
indukcyjne:
od konkretów do ogółów
od zestawu szczegółowych obserwacji od odkrycia prawidłowości, która
odzwierciedla pewien stan uporządkowania tych danych
od konkretnych obserwacji do uogólnienia teoretycznego
dedukcja:
od ogół do wzorca
od wzorca którego oczekujemy ---> hipotezy, do obserwacji, które sprawdzają , czy wzorzec się pojawia
z ogólnego teoretycznego wyjaśnienia do obserwacji i sprawdzalnej hipotezy
eksperyment (zbudować klasyczny schemat eksperymentu)
zmienne zależne - zmienna, co do której zakłada się, że jest powodowana przyczynowo lub uzależniona od innej zmiennej (zmiennej niezależnej). Jeśli stwierdzisz, że dochód jest częściowo funkcją osiągniętego formalnie wykształcenia, dochód traktujesz jako zmienną zależną
z.niezależne - zmienna, której wartości w analizie traktuje się jako dane i nie próbuje się tłumaczyć. Zakłada się, że zmienne niezależne determinują wartości zmiennych zależnych lub wpływają na nie.
kanony Milla - schematy wnioskowania indukcyjnego. Kanony miały pomóc w rozwiązaniu problemu indukcji. Pozwalają ustalić związki przyczynowe między występowaniem różnego rodzaju zjawisk. Mill zdefiniował następujące kanony:
1) kanon jedynej zgodności
2) kanon jedynej różnicy
3) kanon zmian towarzyszących
4) kanon zgodności i różnicy
5) kanon reszty
warunek konieczny - wniosek wypływający z danego faktu; jeżeli fakt ma zaistnieć, to zaistnieć (koniecznie) musi również fakt będący wnioskiem (jeżeli liczba jest podzielna przez 15, to jej ostatnią cyfrą jest 0 lub 5 to, że ostatnią cyfrą liczby jest 0 lub 5 jest warunkiem koniecznym dla podzielności przez 15
w.wystarczający - gwarantuje zajście danego faktu; jeżeli warunek wystarczający zachodzi (wystarczy, by zachodził), wówczas zachodzi dany fakt. Jeżeli liczba jest podzielna przez 10, to jest podzielna przez 5. Fakt podzielności przez 10 jest warunkiem wystarczającym dla podzielności przez 5; fakt podzielności przez 5 jest warunkiem koniecznym dla podzielności przez 10. Warunek wystarczający nie musi być warunkiem koniecznym — liczba nie musi wcale być podzielna przez 10, by była podzielna przez 5.
eksperyment myślowy - to użycie hipotetycznego scenariusza w celu ułatwienia zrozumienia pewnych rzeczy, zjawisk. Eksperymenty takie przeprowadza się najczęściej w przypadku, gdy na pytanie nie można znaleźć odpowiedzi popartej naukowymi faktami lub przeprowadzenie eksperymentu jest możliwe teoretycznie, ale nie praktycznie.
Typy idealne - specyficzna konstrukcja modelowa, na którą składa się zbiór wzajemnie powiązanych, znaczących, typowych i charakterystycznych dla danego zjawiska, obiektu czy procesu cech i elementów;
najczęściej nie ma swojego odpowiednika w rzeczywistości empirycznej;
- służy do testowania,badania konkretnej rzeczywistości empirycznej
- pozwala budować typologie
- umożliwia porównanie dwóch lub więcej konkretnych sytuacji społecznych lub obiektów empirycznych przez ich odniesienie do t. i.
Modele - jeden z instrumentów poznania naukowego (ale także i pozanaukowego), hipotetyczna konstrukcja, która w analizach wyobraża i odzwierciedla określone cechy obiektu, przedmiotu, zjawiska, procesu i stanu rzeczy; jest to układ, który stanowi środek poznania drugiego układu dzięki temu, że jest wobec niego analogiczny pod istotnym względem
indywidualizm (metodologiczny) - stanowisko, w myśl którego wszystkie zbiorowości i zjawiska społeczne są redukowane do uczestniczących w nich jednostek; dlatego też wszystkie wyjaśnienia i analizy powinny koncentrować się na cechach pojedynczych osób, a nie na grupach społecznych ani społeczeństwach
holizm - stanowisko metodologiczne oparte na założeniu, że rzeczywistość i wszelkie zjawiska należy ujmować całościowo i organicznie oraz że całości nie da się zredukować do sumy poszczególnych składników.
W naukach społ. to stanowisko, zgodnie z którym społeczeństwo jest wewnętrznie powiązanym układem całościowym, podlegającym specyficznym prawidłowościom, systemem o specyficznych właściwościach, różnych od cech jego części, i dlatego też punktem wyjścia socjologicznej analizy społeczeństwa ma być badanie nie poszczególnych jednostek, ale grup i instytucji społecznych.
realizm- stan. w teorii poznania przeciwstawne idealizmowi, uznające obiektywne, tzn. niezależne od ludzkiego umysłu, istnienie rzeczywistości oraz możliwość jej poznania za pomocą wrażeń zmysłowych i utworzonych z nich przedstawień (r. epistemologiczny)
nominalizm - pogląd że istnieją tylko jednostki
socjologizm- (Durkheim) nurt metodol.-teoretyczny oparty na założeniu, że zarówno kształt życia psychicznego człowieka, jak i problemy kultury są wyznaczane przez społeczeństwo, socjologia zaś najtrafniej wyjaśnia wszelkie zjawiska społeczne dzięki swoim specyficznym metodom; powstał
jako reakcja na psychologizm
eksplanans - w modelu nomologiczno-dedukcyjnym zdanie logiczne wyjaśniające opisywany fenomen
schemat wyjaśniania dedukcyjnego
Co to znaczy że zdanie jest prawdziwe w sensie logicznym?
Zdanie poprawnie logiczne to taki któremu przysługuje wartość prawdy lub fałszu, muszą coś stwierdzać jednoznacznie.
Determinizm - wszystkie zjawiska mają swoją przyczynę
Idiografizm - - teoria w metodologii humanistycznej, zwłaszcza w zakresie historii, popularna na przełomie XIX i XX w., w myśl której zadaniem badań naukowych jest ustalanie, opis i interpretacja indywidualnych faktów, a nie wykrywanie i formułowanie ogólnych praw naukowych rządzących rzeczywistością; także: ujmowanie faktów historycznych zgodnie z tą teorią
idiograficzny tryb wyjaśniania - dąży się w nim do wyczerpującego przedstawienia specyficznych przyczyn konkretnego stanu lub zdarzenia (np. wymienienie wszystkich powodów, dla których zdecydowałeś się studiować na tej, a nie innej uczelni)
nomotetyzm - (W. Windelband); orientacja metodologiczno-teoretyczna uznająca, że głównym celem poznania oraz wyjaśniania jest odkrywanie prawidłowości w otaczającym świecie i formułowanie na tej podstawie praw nauki. Odkrywanie tych praw jest zasadniczą cechą dyscyplin przyrodniczych (tzw. nauk o naturze). Stosowanie tego modelu w obszarze nauk społecznych jest jedną z cech orientacji naturalistycznej lub szerzej pozytywistycznej.
kiedy występuje zależność przyczynowa i jakie muszą być warunki, żeby to określić
kontekst historyczny.
czym się różni rozumienie od wyjaśniania przyczynowego?
Rozumienie jest to interpretacja, a przy drugim poszukujemy przyczyn powstania danych zjawisk
Proces konceptualizacji - uściślanie abstrakcyjnych pojęć
operacjonalizacja - krok dalej w stosunku do konceptualizacji - proces tworzenia definicji operacyjnych czy inaczej określania dokładnych procedur pomiaru wartości zmiennej
wskaźniki - wybrana obserwacja, którą traktujemy jako odzwierciedlenie zmiennej, którą chcemy zbadać; na przykład udział w nabożeństwach możemy traktować jako wskaźnik religijności
klasyfikacja - systematyczny podział przedmiotów, zjawisk lub ludzi, charakteryzowanych ze względu na jakąś zmienną (cechę), na poszczególne klasy, podklasy czy kategorie; warunkiem poprawności schematu klasyfikacyjnego jest wyczerpanie przedmiotów danej klasy (żaden przedmiot, zjawisko czy osoba podlegające klasyfikacji nie mogą pozostać poza schematem klasyfikacyjnym) i rozłączność (żaden przedmiot, zjawisko czy osoba nie mogą należeć do więcej niż jednej klasy)
typologie - klasyfikacja (z reguły nominalna) obserwacji na podstawie wartości dwóch lub więcej zmiennych
- schemat klasyfikacyjno-porównawczy lub czynność szeregowania i systematycznej klasyfikacji, która polega na wyodrębnieniu dwu lub więcej typów i podporządkowaniu elementów danego zbioru lub odnoszeniu jednostkowych zjawisk, obiektów i procesów do cech oraz charakterystyk wyróżnionych w ramach konkretnej typologii, tworzących z góry zdefiniowane kategorie
aksjomat - (twierdzenie naczelne, postulat teorii) twierdzenie systemu dedukcyjnego przyjęte bez dowodu, pot. pewnik
potencjalny falsyfikator - logicznie, potencjalnie możliwe zdanie, które zaprzecza teorii
kiedy hipoteza jest falsyfikowana?
Ekwiwokacja - zastosowanie jednego słowa w rożnych kontekstach
wieloznaczność -
zdania nieostre -
nieprecyzyjność -
amfibolie - błąd składni polegający na rozumieniu czegoś w różny sposób (przykład z Panem Patrykiem)
nazwa równo zakresowa -
n. równoznaczna -