Włoski teatr barokowy
Od Olimpico do La Scali
Ewolucja a w tym wypadku raczej rozwój relacji scenowidowni.
TEATR OLIMPICO W VICENZY - Teatr Olimpico był pierwszym krytym obiektem teatralnym w Europie i ostatnim, noszącym antyczne ślady przed nastaniem okresu Wielkiej Reformy. Obiektu nie zleciły koła arystokratyczne, co wyróżnia go od następnych. Wydawać się by mogło ,że Olimpico nic nie dzieli od antyku. Rzut orchestry i widowni oparty jest na połowie elipsy, a więc jakoby można spektakl zaaranżować na dwóch poziomach i w dwu planach. Punktem zwrotnym w ówczesnym pojmowaniu funkcji sceny okazały się „uliczki” biegnące od porta regalis, i bocznych otworów drzwiowych, a stałe tło przedstawienia znaczeniowo zaczęło przeważać. Według zapisków realizatorom brakowało platform, wózków, Scena - pulpitum, okazała się za płytka, niemożliwe były jakiekolwiek działania techniczne, które przebiegały by niezauważalnie dla widowni. Zresztą stałe tło Olimpico (uliczki) bliskie było idei „uniwersalnej scenografii”. Teatro Olimpico w Vicenzy został zaprojektowany przez Palladia a ukończył go Vincenzo Scamozzi . Mały, elegancki, poważny z kolumnadą, która otacza widownię i jest wyżej ozdobiona posągami. Dla widzów amfiteatralne siedzenia. Na scenie mamy elegancką fasadę wykonaną prawie w 90% z drewna. Zamyka go sufit pokryty freskami z wyobrażeniem nieba symulującymi antyczny teatr na świeżym powietrzu. Scena Teatro Olimpico została przygotowana dla przedstawienia inauguracyjnego i miała naśladować miasto Teby, gdzie się toczyła tragedia grecka. Aż do dziś ta struktura została zachowana. Następnym teatrem jest Sabbionieta . Teatr nawiązuje do teatru Olimpico ale posiada również nowoczesne rozwiązania.
TEATRO SABBIONETA - przyjąwszy, że Scamozzi założył na orchestrze działania teatralne, i poza tymże miała by ona być także przedłużeniem widowni, to teatr ten jedynie fragmentami rzutu nawiązuje do starożytności. Teren gry między właściwą sceną a widownią został wydłużony i przed końcem pulpitum poszerzony poprzez odpowiednio wykształtowaną podkowę widowni. Zróżnicowana w poziomach: - pierwszy rząd widowni - orchestra - scena, został zredukowany do koniecznego minimum ze względu na widoczność. Scamozzi w Teatrze Olipmico założył orchestrę jako miejsce dla widowni stojącej, a w al. Antica jest rozbudowana w głąb scena. Już nie wąska uliczka dostępna przez porta regalis, ale perspektywicznie zbiegające się przedłużenia sceny zakończone dwoma pomieszczeniami po bokach, które mogły być technicznymi. Teatro Olimpico autorstwa Vincenzo Scamozziego uchodzi za dobre rozwiązanie, nie ograniczające artystów teatru. Skłania do takich opinii otwarty teren gry bezpośrednio związany z otaczającą go widownią, Mniejszą uwagę przywiązuje się do znajdującej się w tle sceny. Teatr w Parmie był następnym krokiem w kierunku tworzenia barokowej sceny.
Teatro Farnese w Parmie zaprojektował Giovan Battista Aleotti, specjalista od konstrukcji budynków i mechanizmów teatralnych. Cały z drewna i rozleglejszy niż poprzednie , z olbrzymią sceną dostosowaną do rozbudowanych i skomplikowanych scenografii, przdstawia typ pośredni między szesnastowiecznymi teatrami na wzór antyczny a późniejszymi, mocno już rozbudowanymi, z balkonami, lożami , tymi z siedemnastego wieku.
W Teatro Farnese, tu widzianym obok godny uwagi jest podwójny portyk wokół widowni i olbrzymia scena za którą była rozległa przestrzeń służąca do manewrowania skomplikowanymi maszyneriami, które obsługiwały ruchomą scenę.
Także przestrzeń w centrum widowni często była wykorzystywana do wspaniałych choreografii dworskich jak balety, wstawki muzyczne (intermezza) w przerwach przedstawień. Teatro Farnese stał się pierwszym stałym teatrem operowym i obiekt ten jako odpowiadał funkcjonalnym jej potrzebom. Dotychczas przedstawienia muzyczne grywano w doraźnie przystosowanych, dworskich przestrzeniach. Parmeński Farnese zapoczątkował erę dużych buynków operowych, w których odbywały się czasem przedstawienia dramatyczne. Już w tym obiekcie okno sceniczne stanowiące 30% powierzchni przekroju całej sali ma swoją, niczym nieuzasadnioną, głębokość. Zachowały się ryciny na których widać , w jaki sposób wykorzystano orchestrę w tym teatrze, było to w początkach jego istnienia. Z opisów wynika, że później cała akcja działa się tylko w pudle scenicznym. Na podkowie widowni Sabbionecie mieściło się około 180 widzów, mających dobrą widoczność. W Farnese podkowa mieści około 1500, z czego 80% widzi w granicach połowy i mniej, atrakcyjnej widowiskowo powierzchni pudła scenicznego.
LA Scala w Mediolanie - Na tle XVII i XVIII - wiecznych dziejów włoskiej sceny barokowej mediolańska La Scala podsumowuje wady i zalety tej formy. Jest jednym z najważniejszych obiektów operowych, jakie zbudowano do końca XVIII wieku w Europie . przy arystokratycznym patronacie opera powstała na zapotrzebowanie społeczne, mieszczańskie . Skumulowały się w niej różne „osiągnięcia”, jakie do tego czasu wdrożono w budynkach z włoską sceną . Widownia liczyła 2300 miejsc, tak przynajmniej zakładano pierwotnie . w rozwiązanych na sześciu poziomach lożach słychać dźwięk zubożony o wysokie częstotliwości, szczególnie w bocznych skrzydłach widowni. Ogółem dla 40% widzów odbiór widowiska muzycznego jest nie satysfakcjonujące, tak ze względów akustycznych, jak i widokowych. Ten ostatni problem potraktowano wyjątkowo niedbale , kosztem w pełni wydzielonych lóż. Pozwalają za to na pełny ogląd widowni. W La Scali podział na dwie strefy, dla widzów i aktorską, doszedł do zenitu. Pierwszy rząd na parterze dzieli od kurtyny 10 metrów, w tym głębokość portalu wynosi 4 metrów. Sama scena słynęła długo z możliwości technologicznych w obsłudze widowisk. W pełni wysokość ramy scenicznej wynosiła 15 metrów. W żadnym miejscu o La Scali nie można powiedzieć, że posiada jakieś elastyczne cechy. Zbudowano ją dla opery. Operę może w komforcie słyszalności i widoczności odbierać tylko 60% widzów. Dramat w tym obiekcie jest niemożliwy ze względu na wydłużony czas pogłosu. Na wzór mediolańskiej opery architekci włoscy, ale i inni narodowości, realizowali obiekty w całej Europie, w początkach XIX wieku już na Świecie. Nie zwolniono wtedy tempa rozwoju „sieci teatralnej” w porównaniu z poprzednim stuleciem, włoska forma opanowała cały świat. Zakłócił ten cykl budynków z salami opartymi na włoskim schemacie teatr Ryszarda Wagnera i Otto Bruckwalda w Bayreuth. Jednym z nowoczesnych teatrów zbudowanym w 1995 roku ale jeszcze nawiązującym do włoskiego teatru barokowego jest GLYNDEBOURNE.