Architektura starożytnej Grecji - porządki architektoniczne. Akropol.

Kultura starożytnej Grecji jest poprzedzona kulturą kreteńską i mykeńską , które wywarły dość znaczny wpływ na sztukę grecką. Obie cywilizacje rozwijały się równolegle czasowo, ale według odmiennych zasad i obie zapoczątkowały cywilizacje grecką (z różnym w nią wkładem). Podstawą każdej świątyni greckiej był megaron , który został wykształcony w Mykenach.Charakterystyczny jest tu przedsionek z przedłużonymi ścianami bocznymi zwanych antami oraz dwoma kolumnami podpierającymi konstrukcję dachową. Większe świątynie budowane były jako peripteros. Wielkość świątyni określał stosunek ilości kolumn z przodu do liczby kolumn z boku budynku. Każda świątynia grecka była budowlą wolno stojącą, a charakterystyczną rzeczą dla tych świątyń było budowanie ich na cokole, który wynosił ją ponad ziemię. Architektura była dość ściśle związana z przedstawieniami rzeźbiarskimi. Główne przedstawienia rzeźbiarskie były wystawiane na tympanonach frontalnym i tylnym. To co się do tej pory zachowało sugeruje, że architektura grecka operowała tylko naturalnym kolorem kamienia. Dokładniejsze badania pokazały, że była ona bardzo kolorowa, czasami wręcz w jaskrawych zestawieniach i żywych kolorach. Tym co się wiąże z architekturą grecką jest funkcjonowanie trzech porządków architektonicznych. Porządki te były wprowadzane kolejno a pojawienie się następnego porządku nie wiązało się z zniknięciem starego. Funkcjonowały one obok siebie z tym, że porządek najstarszy zwany doryckim zarezerwowany był dla poważnych bóstw męskich np Zeus lub Posejdon, a kolejne, lżejsze porządki były stosowane do podrzędnych bóstw lub bóstw żeńskich.

Porządek dorycki jest porządkiem najstarszym, najbardziej masywnym i surowym. Na elementy tego porządku składa się podbudowa świątyni zwana stylobatem, z którego wyrastał trzon kolumny(zawsze żłobkowate). Trzon kolumny zakończony jest kapitelem, który składa się w każdym porządku z dwóch części: echinusa i abakusa, z tym że w każdym porządku te elementy wyglądają inaczej. Różnice w wyglądzie kapiteli są znakiem rozpoznawczym dla zidentyfikowania poszczególnych porządków. W porządku doryckim echinus składa się z ukośnie ściętej owalnej płyty i nasadzonej na nią kwadratowej płyty abakusa. Wyżej wznosi się belkowanie, które składa się z dwóch części: poziomej belki architrawu i tryglifu, który w porządku doryckim jest dwuczłonowy - tryglifo - metopowy. Porządek joński jest bardziej smukły niż porządek dorycki. Różni się od doryckiego trzema podstawowymi elementami. Między stylobatem a kolumną została umieszczona baza, tak że kolumna nie wyrasta bezpośrednio z niego. Zmienił się też wygląd kapitelu, gdzie pojawił się hinus w formie zwojów i zmienił się także fryz, który już nie był fryzem figuralnym.Porządek koryncki jest bardziej smukły, wydłużony niż joński. Inne elementy są podobne: między stylobatem a trzonem kolumny jest baza, fryz nadal był ciągły, figuralny. Zmienia się natomiast wygląd kapitelu. Pojawia się kapitel symetryczny, wyglądający tak samo z każdej ze stron, tak że problem narożnika zostaje definitywnie rozwiązany - nie trzeba nic poprawiać. Jest on pokazany w formie kosza oplecionego liśćmi

Dla epoki klasycznej przykładowym dziełem jest Akropol w Atenach. Akropol jest często stosowany jako nazwa własna akropolu ateńskiego. Nazwa akropol dotyczy zespołu świątyń umieszczanych na wzgórzach w pobliżu różnych miast. Akropol w Atenach to było obwarowane skupisko świątyń. Tu najważniejszą świątynią - Partenonem - była świątynia Ateny obok których znajdowały się między innymi Erechtejon.. Partenon jest zbudowany w porządku doryckim ale z pewnymi wpływami stylu jońskiego. Wyraża się to przez bardziej smukłe niż normalnie w porządku doryckim proporcjami oraz umieszczeniem fryzu pod kolumnadą na zewnętrznej ścianie świątyni. Kolejną ważną rzeczą są schody prowadzące do wejścia. Schody te były zamknięte bramą zwaną Propylejami. Stanowią one element trasy procesyjnej organizowanej co roku ku czci Ateny. Erechtenjon jest świątynią najbardziej rozpoznawalną przez zastąpienie kolumn postaciami kobiecymi dźwigającymi belkowanie. Jest to świątynia na nieregularnym planie, ponieważ jest zbudowany z dwóch reliktów kultu Ateny: drzewka oliwnego i pozostałości drewnianej statuy przedstawiającej Atenę.

ARCHITEKTURA RZYMU- BUDOWLE URZYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ, SWIĄTYNIE (Panteon) Architektura starożytnego Rzymu była początkowo związana tylko z Rzymem. Później, co było efektem licznych podbojów, jej zasięg ogarnął prawie całą Europę Zachodnią, Bałkany, Grecję, Azję Mniejszą, Syrię, Palestynę i Afrykę Północną. Okres, w którym trwał stopniowy jej rozwój, rozkwit i okres schyłkowy to czas od VI w. p.n.e. do V w. Architektura rzymska ukształtowała się w znacznej mierze pod wpływem architektury hellenistycznej i architektury etruskiej. Wynalezienie cementu produkowanego z wapna i popiołów wulkanicznych, wody i drobnych kamieni pozwoliło na opanowanie techniki wyroby zapraw, tynków. Opanowana w II w. p.n.e. umiejętność wypalania cegły przyczyniła się do przełomu w sztuce rzymskiej. W tym czasie (przed okresem cesarstwa) zakładane miasta miały siatkę ulic przecinających się pod kątem prostym, brukowane ulice, kanalizacje. Domy budowane były w oparciu o wzory greckie, posiadały atrium i perystyl, budowano też wille, a w miastach powstawały kamienice czynszowe (tzw. insula) mieszczące sklepy i warsztaty na parterze, mieszkania na wyższych kondygnacjach. Rzymianie chętnie zapożyczali koncepcje estetyczne od Greków rozbudowując, przekształcając i zdobiąc na swój sposób wybrane formy. Zgodnie z praktyką grecką stosowano porządek, którego elementem była uproszczona kolumna dorycka ustawiona na bazie przypominającej bazę kolumny jońskiej. Trzon kolumny zakończony jest kapitelem, który składa się w każdym porządku z dwóch części: echinusa i abakusa. W porządku doryckim echinus składa się z ukośnie ściętej owalnej płyty i nasadzonej na nią kwadratowej płyty abakusa. Wyżej wznosi się belkowanie, które składa się z dwóch części; poziomej belki architrawu i tryglifu, który w porządku doryckim jest dwuczłonowy- trryglifo- metolowy. Porządek dorycki- najbardziej masywnym i surowym. Na elementy tego porządku składa się podbudowa świątyni zwana stylobatem, z którego wyrastał trzon kolumny. ŁUKI Rzymianie w pełni potrafili wykorzystać wszystkie możliwości, jakie daje łuk do przesklepiania wnętrz budowli. Łuk jest konstrukcja zbudowaną z kamieni w kształcie klina, ułożonych w taki sposób, że każdy kamień KLINIEC utrzymywany jest we właściwej pozycji przez sąsiednie klińce. Rzymianie wiedzieli w jaki sposób należy podeprzeć krążynę (tymczasowe rusztowanie) opierając ją na wysuniętych blokach przy podstawie łuku. Dzięki temu nie musieli budować drewnianego rusztowania do samej ziemi, potrafili również wykorzystywać te samą krążynę do budowy kolejnych łuków ARKAD. Akwedukt Pont-du-Gard to zachowany w dolinie rzeki Gard odcinek zbudowanego przez Rzymian akweduktu prowadzącego wodę ze źródeł w Uzès do Nîmes. Akwedukt został po wschodniej stronie Masywu Centralnego. Budowla o łącznej długości około 50,0 km i całkowitym spadku 17,0 m składała się z szeregu tuneli i mostów wzniesionych z bloków kamiennych bez użycia zaprawy. Akwedukt został zbudowany w latach 26 p.n.e. - 16 p.n.e. na polecenie Agrypy (na moście zachowała się inskrypcja z 19 p.n.e. poświęcona Agrypie). Jeśli jest to most lub akwedukt (jak powyżej) to łuki na początku i na końcu budowli opierają się o zbocze góry lub masywną podporę. Jeśli jest to budowla to funkcję masywnej zbocza pełnią masywne ściany . Proste sklepienia oparte na łuku, zwane SKLEPIENIEM KOLEBKOWYM musi opierać się na masywnych ścianach, które wytrzymują jego nacisk. Bardziej skomplikowane formy sklepień powstały w wyniku przecięcia pod kątem prostym dwóch sklepień kolebkowych. Tego rodzaju sklepienie zwane KRZYŻOWYM wymaga podparcia jedynie w czterech narożnikach. AMFITEATRY I ŁAŹNIE-Swoje umiejętności Rzymianie wykorzystywali do wznoszenia potężnych amfiteatrów, takie jak słynne Koloseum. Jest to duża eliptyczna budowla o długości 188m. i szer 156 m, obwodzie 524 m, wysokości 48,5 m, z pojemną widownią, która mogła pomieścić od 45 do nawet 90 tysięcy ludzi; z 4 galeriami komunikacyjnymi oraz areną z systemem podziemnych korytarzy. W czterokondygnacyjnym podziale zewnętrznym zastosowano spiętrzenie porządków (najniższa kondygnacja w porządku toskańskim, druga w jońskim, trzecia w korynckim). Do Koloseum prowadziło 80 ponumerowanych wejść (zachowały się oznaczenia wejść od nr XXIII do LIV), które zapewniały szybkie (przez ok. 6 minut) opuszczenie widowni przez widzów. Termy i łaźnie publiczne to kolejny typ budowli wprowadzony w Rzymie , to budowle składające się z wielu pomieszczeń różnej wielkości i kształtu z salą do kąpieli przykrytą kopułą. Zastosowano tutaj system ogrzewania polegający na wypuszczaniu gorącego powietrza ogrzanego w specjalnym pomieszczeniu znajdującym się pod podłogą. Ciepło rozprowadzano kanałami umieszczonymi w ścianach. BAZYLIKA to obszerne wnętrze pełniące funkcje sądownicze, miało centralną przestrzeń zwaną NAWĄ z uwagi na pewne podobieństwa do kadłuba statku, w której gromadzili się ludzie uczestniczący w procesach sądowych, sędzia zasiadał na podwyższeniu w apsydzie, po obu stronach nawy, oddzielone od niej arkadami, znajdowały się nawy boczne. Nawa główna była wyżej niż nawy boczne , toteż w górnej części jej ścian umieszczone były okna. ŚWIĄTYNIE Rzymska świątynia naśladowała świątynię grecką, miała jedno pomieszczenie (cellę) w którym był ustawiony posąg bóstwa, poprzedzone od frontu portykiem kolumnowym w rzymskiej wersji jednego z trzech greckich porządków. Rzymianie woleli własne wersje bardziej dekoracyjnych porządków jońskiego i korynckiego oraz tzw. PORZĄDEK KOMPOZYTOWY łączący elementy jońskie i korynckie. Po bokach i z tyłu celli nie ustawiali kolumn wolno stojących- zwykle pozostawiali gładkie ściany. Cellę rzymskiej świątyni Maison Carre Nimes otaczają korynckie kolumny i półkolumny. Świątynia ma jedno pomieszczenie przykryte kamiennym sklepieniem kolebkowym. Dzięki doskonałej konstrukcji budowla przetrwała w stanie niemal niezmienionym.

Pozostałości większych świątyń Rzymskich świadczą że ich wnętrza były bardziej ozdobne. Świątynia Wenus i Romy w Rzymie miała dwa pomieszczenia do których prowadziły wejścia z dwóch stron. Ściany każdego pomieszczenia były ozdobione kolumnami i niszami w każdym naprzeciw wejścia znajdowała się APSYDIA zwieńczona półkopułą - w apsydach stały posągi obu bogiń. Rzymska świątynia ma wyraźnie swoisty charakter od przodu szerokie zewnętrzne schody, ujęte we flanki, prowadzą na podium do kolumnowej hali wejściowej Najlepiej znana i dobrze zachowaną rzymską świątynia jest PANTEON w Rzymie Konstrukcja ta to rotunda o średnicy i wysokości wynoszącej 43 metry. Budowla pokryta jest ogromną kopułą odlaną z betonu, przy podstawie której grubość wynosi 7 metrów. Kopuła budowli posiada na szczycie centralny otwór, zwanym "okiem" (oculusem) o średnicy 9 metrów, który jest jedynym otworem oświetlającym wnętrze. Ponieważ otwór nie ma przykrycia, podłoga na środku jest lekko wklęsła z odpływem do zbierania deszczu. Podniebienie kopuły jest ozdobione pięcioma rzędami kasetonów. Przed wejściem do świątyni znajduje się dobudowany trzyrzędowy portyk 16 kolumn w porządku korynckim o wysokości 14 metrów każda. 8 z 16 kolumn jest ustawionych w pierwszym rzędzie. Wieńczy go tympanon, pod którym widnieje inskrypcja. Do wnętrza Panteonu prowadzą potężne, ciężkie 20 tonowe drzwi odlane z brązu. Wyłożoną granitem oraz żółtym marmurem ścianę wewnętrzną przecina siedem równomiernie rozmieszczonych nisz dla siedmiu, odlanych z brązu, bóstw: Jowisza, Marsa, Neptuna, Wenus, Merkurego, Saturna i Plutona. Panteon jest najlepiej zachowanym budynkiem z czasów Starożytnego Rzymu. Niegdyś wewnątrz znajdował się ceremonialny ołtarz, gdzie zwierzęta były poświęcane i palone. Dym w czasie rytuału wydobywał się przez oculus, który nazywany był "wszystko widzącym okiem niebios". Budowlę w około 600 roku n.e. przejęli chrześcijanie, twierdzący że Panteon jest domem demonów. Przekształcili go w kościół.

SZTUKA WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKA Rozwój tej sztuki był bardzo utrudniony i początkowo dokonywał się w ukryciu ponieważ w do roku 313 n.e. chrześcijaństwo było nielegalne. Miejscem pojawienia się pierwszych dzieł były domy prywatne i miejsca pochówku zmarłych(katakumby),Zabytki tej sztuki maja dość często charakter prymitywny, zadaniem tych dzieł było przekazanie motywu (sensu) co dane dzieło przedstawia a nie detali czyli wyglądu człowieka (ignorowanie cielesności). Tematem jaki ta sztuka porusza jest oczywiście religia, przedstawiany był początkowo Chrystus jako młody człowiek ,opiekun wszystkich wiernych, jako dobry pasterz. w późniejszym czasie wizerunek Jezusa uległ zmianie przedstawiano Go jako króla(Władce) siedzącego na tronie panującego nad całym światem, również jako starszego mężczyznę z brodą. Często wykorzystywane były także symbole takie jak chleb i ryba. Architektura W sztuce starochrześcijańskiej pojawiły sie dwa typy kościołów -kościoły centralne np. Hagia Sofia czy inaczej k. mądrości Bożej w Konstantynopolu(Stambule)którego wzorcem był panteon; charakterystyczną cechą jest wielka kopuła umieszczona nad nawą główną, dużym wyzwaniem przy budowie tej budowli odprowadzenie ciężaru kopuły problem rozwiązały 2 półkopuły oraz łuki pod kopułą, pojawia się przedsionek, Drugim typem są kościoły na planie podłużnym w którym główna nawa jest wyższa i szersza od naw bocznych i oświetlona rzędem okien umieszczonych nad nawami bocznymi, pojawiają się empory nad nawami bocznymi. Stylistyka kościołów od zewnątrz jest bardzo surowa w porównaniu do wnętrza. Przykładami są dwa kościoły pod wezwaniem św. Apolinarego w Rawennie (Włochy) gdzie Chrystus został przedstawiony jako starszy mężczyzna .Dzwonnica stojąca obok kościoła-bardzo bogate wnętrze, surowo na zewnątrz Malarstwo katakumbowe Pod koniec II wieku miejscem pochówku stały się wykuwane w podziemiach katakumby.

Kościoły: ukształtowały się dwa typy powszechnie przyjętego budynku kultowego: bazyliki o 3 lub 5 nawach wydzielonych kolumnadą i przykrytych drewnianym stropem lub więźbą dachową, odkrytą od wewnątrz. W najstarszych obiektach nie występują sklepienia. Najwyższa nawa środkowa zakończona była apsydą, w której znajdowało się prezbiterium. Budynki początkowo poprzedzane były dziedzińcem (atrium), z sadzawką (studnią otoczoną krużgankami, początkowo służącą do chrzczenia wiernych). W późniejszych budowlach atrium zanikło, a przedsionek zamknięto drzwiami orazraz budowle na planie centralnym - na rzucie koła lub wieloboku, spotykaną początkowo w mauzoleach a od połowy IV wieku także w baptysteriach. Hagia Sophia - kościół w Stambule (dawny Konstantynopol). Świątynia bizantyjska, ufundowana przez Justyniana I Wielkiego, budowana od 23 lutego 532 do 27 grudnia 537. Po zajęciu Konstantynopola przez Turków w 1453 zamieniona na meczet (wtedy m.in. dobudowano minarety). Świątynię miał przyćmić wybudowany w XVII wieku Błękitny Meczet. Obecnie muzeum. Nazwa kościoła znaczy dosłownie "Boża Mądrość" i odnosi się do Świętej Mądrości, jednego z atrybutów Boga. Mauzoleum Galli Placydii - zabytek architektury bizantyńskiej zdobiony mozaikami, znajdujący się w Rawennie. Jest jedną z ośmiu raweńskich budowli, wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Zdaniem ekspertów UNESCO jest to najwcześniejszy i najlepiej zachowany z wszystkich zabytków mozaik i równocześnie jeden z najdoskonalszych artystycznie^.

SZTUKA ROMAŃSKA Cechy: budowle z kamienia, łuk półkolisty w konstrukcji sklepień, wykroju okien i otworów drzwiowych, częste stosowanie formy rotundy, deformowanie postaci przedstawianych na obrazach i w rzeźbie. Kościół romański to budynek złożony z prostych brył (prostopadłościanów, walców, ostrosłupów) o surowym, ciężkim i monumentalnym charakterze. Grube mury i wąskie otwory okienne i drzwiowe, masywne wieże, podkreślają obronność założeń. Rzeźba i malarstwo są podporządkowane architekturze. Układ poszczególnych pomieszczeń i rozwiązanie kościoła wiązało się z obowiązującą zakonników regułą. Benedyktyni zazwyczaj wzorowali się na opactwie w Cluny, zakony cysterskie o znacznie surowszej regule składały się z szeregu pomieszczeń na planie prostokąta o bardzo surowych wnętrzach.

Architektura romańska we Włoszech. W architekturze włoskiej tego okresu panuje zastój. Powielane są wzory architektury wczesnego chrześcijaństwa. Największą uwagę przywiązuje się do wystroju wewnętrznego i wyglądu elewacji, która często naśladuje osiągnięcia minionych epok. Nowe kościoły budowane są jako bazyliki z dachem opartym na więźbach dachowych, które niekiedy przesłaniają pułapy. Sklepienia na szerszą skalę zaczęto ponownie stosować dopiero w XII wieku. Do podziału wnętrza na nawy stosowane są zazwyczaj kolumny, wieloboczne filary spotykane są niezmiernie rzadko. Podobnie nieczęsto spotyka się wydłużone nawy poprzeczne i jeszcze rzadziej obejścia (wyjątkiem są kościoły Św. Zofii w Padwie i Św. Stefana w Weronie). Kościoły mają zazwyczaj absydy w osi głównej oraz, zwłaszcza na północy, dodatkowo dwie mniejsze absydy na przedłużeniu naw bocznych. Do pierwszych dzieł z okresu romańskiego należy przebudowa opactwa na Monte Cassino przeprowadzona w latach 1066 - 1071. Na miejscu istniejącego wcześniej kościoła zbudowano od podstaw nowy klasztor wzorowany na zbudowanej w Rzymie bazylice św. Piotra.

W architekturze romańskiej w Niemczech widoczna jest kontynuacja wcześniejszych wzorów architektury karolińskiej. Częściej niż w innych państwach Europy Zachodniej budowane są kościoły o układzie centralnym (np. kaplica w Schwarzrheindorf koło Bonn z 1151 r.), ale i tutaj przeważają budowle bazylikowe, najczęściej kryte drewnianymi, płaskimi stropami, zazwyczaj bogato zdobione polichromią. Wnętrze dzielone jest na nawy przy pomocy kolumn o monolitycznych, kamiennych trzonach ustawionych pomiędzy masywnymi filarami.

bazylika Sankt Michael - Hildesheim, Westfalia - katedra w Soest.

Typy regionalne we Francji Kościół św. Filberta- sklepienie kolebkowe poprowadzone poprzecznie do osi kościoła co daje mu lepsze oświetlenie Kościoły kopułowe k. św. Marka w Wenecji (służył za wzór) na planie krzyża greckiego sklepienie krzyżowe ,wykorzystanie kopuł. Typ kościoła pielgrzymkowego -Saint Germain w Tuluzie ,rozwiązanie przestrzenne, możliwość obejścia kościoła bocznymi nawami, nie przeszkadzając podczas mszy . wprowadzenie empor (drugiej kondygnacji) co dawało dużą przepustowość wśród pielgrzymów. Wyróżniamy tu szkoły: prowansalską, langwedocką, owerniacką, Poitou, burgundzką, normlandzką.

Architektura zakonów była bardzo surowa ponieważ głównymi cechami zakonników były praca ,ubóstwo, modlitwa prezbiterium skierowane było na wschód w kierunku Jerozolimy, sklepienia wzmocniono zaostrzając łuki ,bardzo duża ilość ołtarzy w kościele doprowadziła do wprowadzenia drugiego transeptu.

GOTYK
Rozwinął się w XXII w. we Francji. Cechy stylu gotyckiego: smukłość, strzelistość budowli-sklepienie krzyżowo-żebrowe, witraże w oknach, rozeta, harmonia, proporcjonalność, dobrze oświetlone wnętrza, kościoły na planie bazyliki: 3-nawowe z 1nawą główną i 2 bocznymi lub 5 nawowe z 4 bocznymi. Rzeźba: ścisły związek z kościołem i tematyka religijna, rzeźba kamienna, drewniana, wielobarwnie malowana, występowanie pojedynczych figur i tłumów postaci, uniezależnienie rzeźby od tła, większa swoboda artysty w przedstawianiu postaci w celu uniknięcia deformacji postaci, kapitele i kolumny ozdabiane motywami roślinnymi, postacie ludzkie pełne wdzięku i życia, spokojne, racjonalne, realistyczne. Malarstwo: Obrazy niezależne, przeznaczone do umieszczania na ścianie kościoła, malowane na desce-obraz tablicowy. Tematami były sceny z Nowego Testamentu, zaczęły pojawiać się obrazy o tematyce świeckiej. Najważniejsze budowle: klasyczne katedry francuskie w Chartres, Amiens, :Paryżu, Reims, angielskie w Yorku, Salisbury, Ely, zamek papieski w Awinionie, katedra w Kolonii. Katedra w Chartres, Kamień, drewno. Fundament katedry stanowię grube, mury. Aby mury, składające się z wykutych w skale filarów, mogły unieść ciężar sklepienia, budowano przypory, tak zwane słupy przyporowe połączone z murami za pomocą łuków przyporowych. Jest trójnawowa przecięta trójnawowym transeptem. Półkoliste prezbiterium otacza podwójne obejście, do którego przylegają od wsch. 3 duże kaplice. Boki fasady zamykają 2 masywne wieże. Wewnątrz i na zewnątrz budowli znajduję wiele rzeźbW katedrze znajduje się wiele witraży, wśród nich znaleźć można sławną Błękitną Różę lub Najświętszą Marię Pannę Pięknego Szkła. Katedra w Chartres była jako pierwsza we Francji poświęcona Najświętszej Dziewicy. Katedra Notre Dame, Kamień, fasadę katedry tworzą dwie wieże. Ważnym elementem Notre Dame są witraże i rozety, zwłaszcza olbrzymia rozeta północna mieniąca się tysiącem barw, co ukazuje niezapomnianą grę świateł. Innym bardzo ważnym elementem katedry są dzwony, w północnej wieży są aż cztery wytopione z brązu. Katedra Notre Dame jest prawdopodobnie najbardziej popularną budowlą francuskiego gotyku.

SZTUKA RENESANSU

Renesans , złoty wiek sztuki przypadający na XV stulecie , narodził się we Włoszech w wieku XIV, nawiązywał do antycznych wzorców piękna .We Włoszech tworzyli najwięksi architekci , rzeźbiarze , a przede wszystkim malarze renesansowi. Ich malarstwo wyróżniało się niespotykanym do tej pory realizmem, wyrafinowanymi detalami , mistrzostwem koloru i perspektywy. Perspektywa geometryczna: Istotą jest rzutowanie wszystkich punktów przestrzeni na płaszczyznę lub inną powierzchnię, względem pewnego punktu zwanego środkiem perspektywy. Taki sposób przedstawienia powoduje powstawanie obrazu, w którym (oprócz pewnych specyficznych sytuacji) nie zostają zachowane prawdziwe wymiary i kąty w przestrzeni. Obraz ulega deformacji - charakterystyczne jest "zmniejszanie się" na obrazie przedstawianych elementów wraz z ich oddalaniem się od punktu obserwacji. Linie równoległe do siebie w perspektywie stają się zbieżne i spotykają się w pewnym teoretycznym punkcie. Konstrukcja perspektywy ukazała sposób traktowania ciała ludzkiego jako bryły geometrycznej. Dzięki zasadom perspektywy geometrycznej malarze byli w stanie sporządzić iluzję trzeciego wymiaru. MASSACIO (1401- 1428) :Jako jeden z pierwszych artystów w kręgu kultury zachodniej tworzył przekonywujące, anatomiczne wizerunki nagiego ludzkiego ciała. Razem z architektem Filipem Brunelleschim i rzeźbiarzem Donatellem, Masaccio stał się pionierem renesansu. LEONARDO DA VINCI (1452-1519):

Znany jest przede wszystkim z obrazów olejnych oraz fresków. Jego malarstwo było ściśle powiązane z jego filozofią i postawą życiową. Artysta był także propagatorem techniki malarskiej zwanej sfumato. Mona Lisa" jest obrazem charakteryzującym się raczej ciemnymi i chłodnymi barwami. Dominuje w nim zieleń, zarówno w szacie modelki, jak i w znajdującym się za nią lesie. Kompozycja jest zdecydowanie statyczna, jednakże otwarta.

Dzieło podziwiane głównie ze względu na zachowane w nim proporcje, oraz symetrię, wyrażoną głębią pomieszczenia, w której wraz z Jezusem ucztują apostołowie, jak również ze względu na naturalizm obrazu i bijącą z niego iluzję rzeczywistości. W naczyniach i szkle pierwotnie odbijały się szaty apostołów, lecz niestety detale te zostały bezpowrotnie utracone. Dzieła: Ostatnia Wieczerza, Dama z gronostajem, Jan Chrzciciel, Madonna w grocie, Pokłon Trzech Króli. RAFAEL SANTI (1483-1520):Był trzecim i najmłodszym z najsławniejszej trójki genialnych artystów włoskiego renesansu - obok Michała Anioła i Leonarda da Vinci. Dzieła: Madonna Sykstyńska, Koronacja Matki Boskiej, Trzy Gracje, Ukrzyżowanie. MICHAŁ ANIOŁ Malarz, rzeźbiarz, poeta i architekt epoki odrodzenia, jeden z najgenialniejszych artystów plastyków świata. Jego działalność związana jest z Bolonią, Florencją, Rzymem. Dzieła: freski w Kaplicy Sykstyńskiej, rzeźby: Amor, Pieta, Dawid, Mojżesz, Rachela, Lea, Dzień, świt, Zmierzch, płaskorzeźby: Madonna na schodach, Bitwa centaurów, Madonna z Chrystusem i św. Janem, obrazy: Leda z łabędziem, Sąd Ostateczny, Święta Rodzina. Głównym tematem rzeźb była postać ludzka, w której artysta upatrywał głęboki sens. Pracował wyłącznie w marmurze, bez pomocy uczniów. Zafascynowany kontrastem powierzchni surowej i wygładzonej dłutem. Pozostawił wiele niedokończonych prac. TYCJAN Włoski malarz, czołowy przedstawiciel szkoły weneckiej włoskiego malarstwa renesansowego. Od jego imienia wywodzi się słowo tycjanowski używane na określenie koloru rudopomarańczowego, często używanego przez niego w obrazach. Uczeń Giovanniego Belliniego i Giorgiona'a, którego wpływ widoczny jest we wczesnych dziełach. Po śmierci Belliniego objął funkcję państwowego malarza Republiki Weneckiej. Dzieła: Madonna, Święci: Marek, Sebastian, Roch, Kosma i Damian, Koncert, Madonna z czereśniami, Grosz czynszowy, Trzy epoki życia, Wniebowzięcie NMP, Męczeństwo św. Wawrzyńca, Wenus, Mężczyzna z rękawiczką, autoportret, Krajobraz z owcami. W jego obrazach widoczny jest charakterystyczny typ piękności kobiecej, pełne nastroju tła krajobrazowe, harmonia barw. Silny światłocień. Tycjan jest niedoścignionym wzorem czystego malarstwa dla każdej epoki i stylu, które po nim nastąpiły. Jego wpływ widoczny jest u Rubensa, Velazqueza. Był kolorysta, operował tonacja ciepłą, zwracając się jednocześnie ku chłodnym zestawieniom błękitów i żółcieni. Tematyką były sceny religijne, mitologiczne, alegorie. Tworzył też portrety, na których przedstawione postacie wyglądają jakby zanurzone w półmroku. TINTORETTO (1518- 1594) Jeden z głównych przedstawicieli szkoły weneckiej XVI wieku.

Najbardziej znanymi płótnami są: Obmywanie nóg ,Raj, Wesele w kanie, Zmartwychwstanie

RENESANS W NIEMCZECH

Humanizm i sztuka renesansowa dotarły do Niemiec bezpośrednio z Włoch, nieco później niż do innych krajów. Było to rezultatem podróży niemieckich uczonych i artystów do Włoch. Niemcy są natomiast kolebką luteranizmu, najstarszego i największego nurtu reformacji, w niektórych aspektach zależnego od humanizmu , ale głównie przeciwstawiającego się włoskiej kulturze humanistycznej. Początek XVI wieku w Niemczech to okres, w którym władzę sprawował Karol V, który władając olbrzymim terytorium jednocześnie prowadził wojny z Francją i Turcją. Walki trwały także na ziemiach niemieckich. Zerwanie Marcina Lutra z kościołem katolickim i powstanie nowego odłamu religii było główną przyczyną wojny domowej, trwającej z przerwami do 1555 r. (pokój augsburski). Nie był to zatem okres sprzyjający rozwojowi architektury. Cechą charakterystyczną architektury świeckiej dzielnic północnych są smukłe budowle o stromych dachach i bogato zdobionych szczytach. Popularnym motywem zdobniczym jest, podobnie jak w Niderlandach, ornament okuciowy, który tu występuje także jako ornament zwijany (niem. Rollwerk). Pomimo wojen w miastach budowano kamienice, ratusze i arsenały. Budowane i rozbudowywane w tym okresie zamki zachowują swój obronny charakter podkreślony przez cylindryczne wieże zlokalizowane na zewnętrznych narożach, w których często umieszczano schody. Obszerne budowle były rozplanowane wokół przestronnego dziedzińca, wokół którego budowano arkadowe krużganki. Przykłady zabytków: skrzydło wschodnie (połowa XVI w.) i północne (początek XVII w.) gotyckiego zamku w Heidelbergukrużganki zamku w Stuttgarcie, zewnętrze schody ratusza w Görlitz, ratusze w: Bremie, Paderborn, Augsburgu, pawilon dobudowany do ratusza w Kolonii, arsenał w Augsburgu (ok. 1600) zaprojektowany przez Eliasa Holla, domy: Funka i Pellera w Norymberdze, dom "Pod Rycerzem" w Heidelbergu. Naddunajska szkoła-styl w malarstwie południowych Niemiec i Austrii około 1500-1530, charakterystyczny dla grupy artystów tworzących na terenach położonych nad Dunajem (Bawaria, Austria).
Jej głównymi postaciami byli: A. Altdorfer (warsztat w Ratyzbonie), L. Cranach starszy (czynny w Wiedniu), W. Huber (tworzący w Pasawie), J. Breu starszy (działający w Krems) Malarstwo szkoły dunajskiej charakteryzuje bezpośredni i spontaniczny stosunek do otaczającej przyrody oraz traktowanie człowieka jako części natury, a krajobrazu jako nośnika ekspresji współbrzmiącego z przedstawianymi zdarzeniami. Pejzaże w obrazach szkoły dunajskiej często dominują nad człowiekiem i cechuje je nowożytny zmysł obserwacji, wyczucie światła i atmosferze. Albrecht Dürer (ur. 21 maja 1471 w Norymberdze; zm. 6 kwietnia 1528 tamże) — niemiecki malarz i grafik, teoretyk sztuki, uważany jest za najwybitniejszego artystę niemieckiego renesansu. Najistotniejszą z zasług Dürera jest jego szczególny wkład w rozwój drzeworytnictwa i miedziorytu. Nadał drzeworytowi rangę samodzielnego dzieła sztuki plastycznej, doprowadzając go do poziomu miedziorytu, w którym udało mu się do perfekcji opanować operowanie światłem. Dürer, nie licząc mniejszych drzeworytów i miedziorytów, trzy większe serie ksylografij świadczące o bogatej inwencji artysty i należące do najwybitniejszych dzieł norymberskiego mistrza. Są to: Mała Pasja (1509-1510), pierwotnie w 37 rycinach; Duża Pasja (1510), istotnie różniąca się od małej, zarówno wyobrażeniami jak i formatem, 11 rycin, Żywot Marii(1510-1511), 20 rycin

ARCHITEKTURS RENESANSU

Renesans w architekturze stanowił odzwierciedlenie poglądów filozoficznych odrodzenia, poszukujących wzorców w świecie antycznym. Renesans otworzył erę nowożytną w sztuce i trwał od schyłku średniowiecza do początków baroku. Ponieważ różnice czasowe rozkwitu renesansu w różnych krajach są ogromne (np. między Włochami i Europą Północną), nie jest możliwe ustalenie jednolitych dat, w których panował, na ogół przyjmuje się, że rozwijał się on w danym kraju od końca epoki średniowiecznej. Charakterystyka stylu : Budynki cechuje zwartość planu, prostota, czytelność i harmonia bryły wyraźnie opartej na ziemi (budynki przestają sprawiać wrażenie odrywania się i wznoszenia ku górze). To związanie budowli z ziemią podkreśla kompozycja, w której przeważają linie poziome. Rytm płaszczyźnie nadają linie schodów, gzymsów, balustrad, które (oglądane z większej odległości) sprawiają wrażenie lekko wygiętych łuków. Dekoracja płaszczyzn zostaje podporządkowana układom konstrukcyjnym. Powrót do detali oraz form stosowanych w architekturze klasycznej nie był jej ślepym naśladowaniem. Architekci korzystali także z osiągnięć swoich poprzedników jakimi byli budowniczowie średniowiecza. Odchodzi się od ostro zarysowanych, gotyckich łuków, które zastępuje się formami półkolistymi. Tak zarysowane łuki odnajdziemy w sklepieniach, arkadach, portykach, a nawet, w początkowej fazie renesansu w obramowaniach okien. Strzeliste wieże kościołów zastępują kopuły, a mury obronne nowy i nieco niższy rodzaj umocnień w formie nasypów ziemnych. Architekci dużo uwagi poświęcają kompozycji swoich dzieł i ich współgraniu z otoczeniem. Bramante, (Donato d'Angelo Lazzari) ur. w pobliżu Turbino w 1444 r. obok Michała Anioła największy architekt włoski renesansu żywot jego można podzielić na 3 okres. W pierwszym kształci się w malarstwie i architekturze architekturze Urbino, gdzie jest uczniem Laurany. W roku 1477 a jest to początkiem nowego etapu udaje si do Lombardii, gdzie spędzi 22 lata. Sprowadzony przez Lodvica II Moro do Mediolanu, buduje i zdobi kościół Santa Maria presjo San Satiro oraz sąsiednie baptysterium, wzniósł chór i kopułę kościoła Santa Maria delle Grazie i współpracuje przy sporządzaniu planów katedry w Pawii. Przeniknięty humanizmem, duchem neoplatonizmu, Bramante chętnie buduje kościoły na planie centralnym, ale nie osiąga jeszcze tej klasyczności i tej prostoty, jakimi charakteryzuje się okres ostatni i najważniejszy w jego karierze 1499 r. przybywa do Rzymu i tworzy klejnot architektury, jakim jest Tempietto przy kościele San Pietro in Montorio pracuje w klasztorze della Paca, na pewno w Palazzo della Cancelleria; Juliusz II powierza mu ogromne prace, w których miał naśladować artystów starożytnych nawet ich prześcignąć: Bramante zamierza połączyć Belvedere z pałacem Watykańskim i zaczyna budowę nowej bazyliki św. Piotra, kiedy umarł w 1514 r. mieszkańcy Rzymu nadali mu przydomek ruinante. Brunelleschi Filippo, ur. we Florencji w 1377 r. był początkowo złotnikiem i rzeźbiarzem i w tym charakterze wziął udział w konkursie na II drzwi baptysterium Florenckiego latach 1404-1415 studiował w Rzymie sztukę antyczna poczym stał się we Florencji największym architektem swojej epoki wznosząc na ośmiobocznym bębnię kopułę kościoła Santa Maria del Fiore oraz kopułę kościoła San Lorenzo ze stara zakrystia, na planie kwadratu. Opracował na nowo technikę budowania kopuł: wznosił je stopniowo usuwając rusztowania przypory i łuki odciążające. Jego dziełem jest także kaplica Pazzich i pałac Pittich. Wrażliwy na perspektywę na harmonie brył i płaszczyzn oraz efekty świetlne we wnętrzach, głęboko oddziałał na architektów następnych stuleci. Umarł we Florencji w 1446 r. Palladio (Andrea di Pietro) ur. w Padwie w 1508 r. zmarł w Vicenzie w 1580 r. Najpierw był kamieniarzem popieranym przez jednego z poetów humanistów, który nadał mu przydomek Pallado rozmiłowany w starożytnych ruinach wydawca Witruwiusza sam teoretyk architektury jest w wieku XVI największym spadkobiercom Albertiego i Bramantego wciela w swoich dziełach puryzm architektoniczny w epoce renesansu jest jednym z twórców klasycyzmu zbudował w Vicenzie wiele pałaców, tzw. Basilica Palladiana, Teatrio Olipico w Wenecji- trzy kościoły a wśród nich San Giorgio Maggiore a na weneckim stałym lądzie wspaniałe wille wzorowane na starożytnej konwencji porządków architektonicznych z frontami, portykami i atriami.

Bazylika San Lorenzo: bazylika jest trójnawowa, została założona na planie krzyża łacińskiego. Nawa główna sklepiona jest drewnianym kasetonem, nawy boczne sklepione są żaglowo na skrzyżowaniu naw umiejscowiona jest kopuła bez bębna, do jednego z ramion krzyża przylega stara zakrystia. Drugą zakrystię tzw. Nowo projektował Michał Anioł. Oddzielenie poszczególnych naw następuje za pomocą dwóch rzędów korynckich kolumn, fasada frontowa jest surowa pozbawiona okien z trzema portalami wejściowymi.

Katedra Santa Maria del Fiore: Fasada bazyliki została zaprojektowana i wykonana w stylu neogotyckim kolorowy kamień ułożony przede wszystkim w geometryczne wzory zdobi wszystkie elewacje katedry nad wejściem w owalnym obramowaniu znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca wniebowzięcie Marii. Rzut bazyliki swoim kształtem przypomina pla krzyża łacińskiego prezbiterium umieszczono ołtarz główny a nad nim wznosi się potężne sklepienie nawy boczne od nawy głównej oddzielają od siebie lekko zaostrzone łuki arkad wspartych na masywnych filarach znane są tez freski pokrywające wnętrze ścian kopuły, przedstawiają one scenę sadu ostatecznego

Kaplica Pazzich: Nawę wybudowano na planie prostokąta jej centralną część przykryto, podzieloną na dwanaście pól kopułą wspartą na bębnie. Do kaplicy przylega prezbiterium zaprojektowane na planie kwadratu wejście poprzedza oparty na sześciu kolumnach podcień. Okna i drzwi są delikatnie zaznaczone, rzeźbiarskie obramowania.

Santa Maria delle Grazie: Świątynia typu bazylikowego korpus trzynawowy w kościele Donato Bramante zastosował swoje ulubione motywy architektoniczne wynikające z zamiłowania do formy dośrodkowej-prezbiterium i transept zakończył półkolami a wokół kopuły umieścił galerię otwartą arkadami na zewnątrz, wnętrze charakteryzuje się lekkością i jasnością w bazylice znajduje się fresk Leonarda da Vinci ostatnia wieczerza, kwadratowa mozaika przedstawiająca Matkę Bożą i grób Ojca Pio.

Bazylika św. Piotra w Watykanie: Z przedsionka do wnętrza bazyliki prowadzi pięcioro drzwi, których środkowe ozdobione płaskorzeźbami ze scenami z życia i śmierci św. Piotra drzwi skraje po prawej stronie to święta brama otwierana z okazji roku świętego. W centralnej części kościoła pod kopułą znajduje się ołtarz główny nad nim wykonane z brązu barokowy baldachim po prawej stronie ołtarza papieskiego znajduje się XIII w. Brązowy posąg błogosławiącego św. Piotra nawę główna bazyliki, przykrywa sklepienie kolebkowe ozdobione kasetonami.

MANIERYZM styl w sztuce występujący w okresie późnego renesansu i wczesnego baroku (XV-XVI wiek), zalecający tworzenie bez wzoru naturalnego, na podstawie wyobraźni. Najpierw pojawił się we Włoszech (Florencja, Rzym, Padwa), potem rozpowszechnił się w Europie (Francja- szkoła Fontainebleau, Praga, Gdańsk, Toledo). Ukształtował się ok. 1520 roku. Malarze okresu manieryzmu wyrzekli się naśladowania natury, rzeczywistych przedmiotów i ludzi, imitując „manierę”, cudzy styl, sposób, w jaki malarze renesansu umieli tę rzeczywistość przedstawić. W przeciwieństwie do sztuki pełnego renesansu, ta antyklasyczna sztuka manierystów była niezrównoważona, nieharmonijna, często dramatyczna aż do brzydoty: widzenie przestrzenne zanikało, brakło często krajobrazu i iluzji głębi; postacie zyskiwały przesadne wydłużenie, przedstawiane bywały w gwałtownym, histerycznie niespokojnym, nieuzasadnionym poruszeniu. Kolorystyka opierała się często na subtelnych, niepokojąco drażniących zestawieniach: żółto-fioletowe, zielono-różowe wibracje dominowały w kolorach szat. Niekiedy kolor w ogóle niknął, obrazy były bezbarwne, linia stawała się znów istotnym elementem konstrukcji obrazu. Malarze odrealnili postać ludzką - albo odbierając jej materialność, albo też nadając jej charakter wygładzonej, kamiennej rzeźby Teoria manierystyczna podkreślała, iż dzieło w swej doskonałej formie musi przejawiać całkowitą swobodę wykonania. Trudne działanie powinno być wykonane w sposób sugerujący łatwość, swobodę, z jaką artysta pracował. Dzieło ma ujawniać potęgę sztuki, dla której wszystko jest łatwe. Ta postawa prowadziła do szczególnego upodobania w rysunku. Malarstwo portretowe miało tendencję do surowego linearnego zarysu, twardego modelunku, który zamieniał portretowaną postać w kamienną, martwą rzeźbę. Widoczne jest to m.in. w dziełach Bronzina. Głowa portretowanego odcina się na obojętnym tle, plastyczna, upodobniona do gipsowego odlewu; przenikliwość spojrzenia zdradza napięcie.

Manieryzm (wł. maniera - 'maniera') narodził się jako delikatny sprzeciw wobec surowych zasad malarskich renesansu. Odrodzenie narzuciło malarzom liczne rygory kompozycyjne i formalne, wśród których najistotniejsza dla dalszych rozważań jest proporcjonalność ludzkiego ciała oraz swoisty renesansowy "zaangażowany" realizm. Malarze renesansowi, postępując zgodnie z ideałami humanizmu, przywiązywali wielką wagę do postaci ludzkich na swoich obrazach. Choć z wnikliwego badania proporcji ludzkiego ciała zasłynął głównie Leonardo da Vinci, w dobrym tonie było, aby malarz w XV i XVI wieku studiował anatomię człowieka. Przywiązanie do dokładnego oddawania rzeźby człowieka doprowadzało niektórych artystów wręcz do przesady, czego świadectwem są choćby freski Michała Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej (1508; potem 1534). Postaci ludzkie na tych freskach mają w wielu przypadkach nienaturalnie naprężone mięśnie, przypominające trochę współczesne zdjęcia kulturystów. Podsumowując, trudno jest tak naprawdę wypunktować cechy tego kierunku w malarstwie, a i granica między obrazem manierystycznym a renesansowym jest umowna. Wśród cech najbardziej charakterystycznych można wymienić: płynności linii, zwiewność postaci, ich wydłużone sylwetki i bogatą kompozycję obrazu ZAMKI NAD LOARĄ: Zamki te są malowniczo położone nad najdłuższą rzeką Francji - Loarą, oraz jej dopływami. Największe skupisko zamków można znaleźć w sześciu francuskich departamentach: Eure-et-Loir, Loiret, Loire-et-Cher, Cher, Indre, Indre-et-Loire. Decydującą przyczyną powstania wspaniałych budowli w dolinie Loary była nowa koncepcja rezydencji i dworu. Pojawiła się ona po powrocie Walezjuszów z wojen w Italii. Okazało się bowiem, że istniejące zamki średniowieczne nie mają już racji bytu, tym bardziej, że zapanował okres pokoju. Karol VIII, Ludwik XII i Franciszek I zaczęli naśladować włoski styl życia, w którym o potędze władzy królewskiej świadczyła kultura, elegancja i przepych.

Większość zamków pochodzi z okresu renesansu i została zaprojektowana dla królów i arystokratów francuskich przez włoskich artystów. Istnieje także kilka zamków pochodzących z okresu wczesnego średniowiecza.

Oto niepełna jeszcze lista zamków zachowanych do dnia dzisiejszego: Zamek w Amboise, Blois, Anet, Brissac, Chambord, Chinon, Chissay, Gien, Gizeux, Lavardin, Loches, Saumur, Serrant, Talcy.

El Greco: W twórczości El Greca dominuje malarstwo religijne. Malował także portrety; najbardziej znany to Dama w Futrze najprawdopodobniej portret ukochanej Jerónimy de las Cuevas, z którą miał syna Jorge Manuela (Jorge także został malarzem; pozostawał pod wpływem ojca, ale nie dorównał mu talentem). Poboczny temat stanowiły sceny mitologiczne Laokoon i pejzaż Widok Toledo. El Greco zajmował się również projektowaniem architektury i rzeźbą (najczęściej związaną z projektowanym obiektem), ale był to zaledwie margines jego działalności malarskiej. Po śmierci jego twórczość uległa zapomnieniu, odkryto ją ponownie dopiero w końcu XIX wieku, kiedy doceniono jego silny indywidualizm i ekspresję. Swobodna forma, rysunek i kolor El Greca wpłynęły na artystów takich, jak Paul Cézanne, Pablo Picasso i Jackson Pollock. Wydłużenie postaci, będące wyrazem artystycznej transformacji, było interpretowane w XIX wieku, przez artystycznych laików, jako wyraz wady wzroku (astygmatyzm), zamiast jako świadomy zabieg artystyczny, indywidualizm i uduchowienie wizji malarskiej. Ważniejsze dzieła: Wniebowzięcie NMP, Obnażenie z szat, Pogrzeb hrabiego Orgaza, Widok Toledo, Laokoon, Zwiastowanie, Ekstaza św. Franciszka, Zesłanie Ducha Świętego.

ARCHITEKTURA WŁOCH Barok został zapoczątkowany w Rzymie i wywodzi się bezpośrednio z odmiany późnego renesansu zwanego stylem dekoracyjnym. Do pierwszych architektów tworzących w tym stylu zalicza się: Giacomo della Porta, Domenico Fontana, Carlo Maderna. Giovanni Lorenzo Bernini zw. Gianlorenzo - włoski rzeźbiarz, architekt, malarz; jeden z najwybitniejszych artystów baroku. Po pierwszym okresie rozwoju stylu następuje tzw. złoty wiek baroku. Architekt i rzeźbiarz Giovanni Lorenzo Bernini otrzymuje zlecenie "naprawy" wizualnego odbioru bazyliki św. Piotra. Bernini w latach 1655 - 1667 poprowadził budowę eliptycznego placu św. Piotra. Plac otacza kolumnada złożona z 284 kolumn ustawionych w czterech rzędach. Wieńczy je attyka ozdobiona posągami świętych. W centralnej części placu Bernini umieścił egipski obelisk. Dwie symetrycznie rozmieszczone fontanny uzupełniają zabudowę i jednocześnie prowokując do zatrzymania się i spojrzenia w kierunku bazyliki z perspektywy, która umożliwia oglądanie prawie całej kopuły. Baldachim nad ołtarzem głównym we wnętrzu bazyliki oraz prowadzące do pałacu papieskiego Schody Królewskie (Scala Regia) to także znane dzieła Berniniego. Do wybitnych architektów tego okresu należy także Francesco Borromini. Jego prace różnią się nieco od dynamicznych, klasycznych w formie dzieł Berniniego. Są bardziej malownicze, niespokojne, o skomplikowanych układach przestrzennych. Początkowo pracował z Carlo Maderną i Berninie m.in. przy budowie bazyliki św. Piotra. Jego samodzielną pracą jest projekt rzymskiego kościoła San Carlo alle Quattro Fonatane (św. Karola u Czterech Źródeł) o giętej w planie fasadzie. Kościół został zbudowany na planie koła wydłużonego dwoma trapezami i przykryty kopułą z latarnią w latach 1638-1641, fasada została ukończona ok. 1667. Kolejne jego dzieła to projekt kościoła San Filippo Neri 1650 (oratorium filipinów) oraz kościół San Ivo alla Sapienza 1660. Kościół San Ivo został zbudowany na planie sześcioboku jako zamknięcie wewnętrznego dziedzińca Uniwersytetu. Nad wklęsłą fasadą kościoła wznosi się kopuła wsparta na bębnie z czterema wypukłymi absydami. Latarnię powyżej wieńczy bogato zdobiony hełm. W połowie XVII wieku jezuici budują w Rzymie kościół świętego Ignacego (San Ignazio) wzorując go na planach kościoła Il Gesù. Budowla została wzniesiona w latach 1626 - 1675. Dekorację ścian i sklepień wykonał pod koniec XVII wieku jezuicki malarz - iluzjonista Andrea Pozzo.

Kościół San Carlo alle Quattro Fontane (św. Karola u Czterech Źródeł) został zaprojektowany przez czołowego przedstawiciela dojrzałego baroku rzymskiego - architekta Francesco Borromini. Kościół San Carlo alle Quattro Fontane jest zbudowany w układzie centralno-podłużnym. Nawę główną, która ma rzut zbliżony do elipsy, okalają nieregularne kaplice i zakrystia. Kopuła (architektura) charakteryzuje się geometrycznym wzorem z oknami otoczonymi fantazyjnymi ornamentami^.Fasada kościoła wychodzi na dość wąską ulicę, co uniemożliwiałoby obejrzenie jej w całości. Borromini znalazł rozwiązanie tego problemu stosując falistą fasadę. W każdym poziomym paśmie fasady jest zachwiany rytm falowania, co pozwala na jej dokładne obejrzenie. Fantazyjny fryz rozdziela fasadę na pół, natomiast pion wyznaczają kolumny. Sant'Ivo alla Sapienza, kościół w Rzymie niedaleko Placu Navona. Uznawany za jedna z perełek architektury barokowej w Rzymie. Wybudowany w latach 1642 - 1665 przez Francesco Borrominiego. Kościół jest nieduży, kształt rzutu jest wynikiem nałożenia się na siebie dwóch trójkątów równobocznych, co daje w efekcie w środku sześciokąt.Zamyka wydłużony prostokątny plac, otoczony arkadowymi logiami. Gwałtownie wygięty, wklęsły łuk fasady, wysoki bęben kopuły z wielkim oknem, smukła latarnia nad kopułą o bogatych zdobieniach rzeźbiarskich. Plan kościoła jest w kształcie gwiazdy sześcioramiennej z zaokrąglonymi kątami. We wnętrzu brak kątów prostych, nudy i monotomi. Barwnie złocone wnętrze. Kompozycja bryły- dynamiczna, zwarta, oparta na przeciwstawnych formach łuków. Dominanta: bęben kopuły. Bazylika św. Jana na Lateranie właściwie Arcybazylika Najświętszego Zbawiciela, św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty na Lateranie - jedna z czterech bazylik papieskich (dawniej zwanych patriarchalnymi, gdyż podlegają bezpośrednio papieżowi) znajdujących się na terenie Rzymu i Watykanu. Katedra biskupa Rzymu. Bazylika była częścią rezydencji kolejnych papieży od roku 313. Po przeniesieniu siedziby przez Benedykta XI do Perugii, a następnie (podczas pontyfikatu Klemensa V do Awinionu) Lateran został spalony (1308) i ograbiony. Dlatego papież Grzegorz XI wracając z Awionionu przeniósł siedzibę na Watykan. Kościół św. Andrzeja na Kwirynale, kościół w Rzymie na wzgórzu Kwirynał zwany "perłą baroku" ze względu na wspaniałe wnętrze zaprojektowane przez Berniniego. W przylegających do kościoła klasztorze znajduje się cela św. Stanisława Kostki

SZTUKA XVII I XVIII WE FRANCJI-WERSAL: ZAŁOZENIE PAŁACOWO-OGRODOWE

Pałac w Wersalu to jedna z najznakomitszych budowli klasycyzmu barokowego, która była inspiracją dla architektów i artystów późniejszych lat. Przed pałacem znajduje się obszerny, półkolisty plac (Place d`Armes). Ponadto budowla ta posiada trzy dziedzińce: Cour des Ministres (Dziedziniec Ministrów) z konnym posągiem Ludwika XIV, Cour Royale (Dziedziniec Królewski) i Cour de Marbre (Dziedziniec Marmurowy) z częścią zabudowań stanowiących zaczątek Pałacyku Ludwika XIII z białego kamienia, przeplatanego czerwoną cegłą. Najsłynniejsza i najpiękniejsza wśród pałacowych fasad ma 560 m długości i wychodzi na przepięknie rozplanowany ogród. Wysunięta część środkowa pałacu jest dziełem Le Vau`a, natomiast dwa cofnięte skrzydła powstały według Hardouin-Mansarta.Pałac składa się z dwóch kondygnacji, dolnej zakończonej łukami i górnej z pasem filarów, pilastrów i wysokich okien. Całość wieńczy balustradowa attyka, w której znajdowały się mieszkania członków ogromnego dworu królewskiego. Król i książęta zamieszkiwali część środkową i skrzydła pałacu.Z Cour Royale poprzez Skrzydło Ludwika XIV, dochodzi się do wnętrza pałacu, gdzie mieści się Muzeum Historyczne, którego jedenaście komnat prezentuje epokę Ludwika XIII i Ludwika XIV. Z Muzeum można przejść do Opery zaprojektowanej przez Gabriela w 1770 r. z okazji zaślubin Ludwika XVI z Marią Antoniną. Sala jest udekorowana rzeźbionymi w drzewie i pozłacanymi ornamentami na błękitnym tle.Na piętrze pałacu znajduje się kaplica zbudowana w latach 1698-1710 według projektu Hardouin-Mansarta. Posiada ona trzy nawy i czworoboczne filary podtrzymujące łuki zwieńczone galerią ze żłobionymi kolumnami. Na tym samym, piętrze można podziwiać sześć wielkich komnat Grand Appartement, gdzie władca przyjmował swych dworzan trzy razy w tygodniu, między szóstą a dziesiątą wieczorem. Najświetniejszym pomieszczeniem pałacu jest Galeria Zwierciadlana, do której wchodzi się przez Salon Wojny. Galeria zbudowana w 1678 r. pod nadzorem Hardouina-Mansarta ma 74 m długości i 10 m szerokości. Jej sklepienie zdobią malowidła Le Bruna, przedstawiające wielkie francuskie zwycięstwa. Swą sławę zawdzięcza Galeria siedemnastu ogromnym oknom wychodzącym na park i odbijającym się w takiej samej liczbie luster na przeciwległej ścianie. Całe pomieszczenie tonące w powodzi światła i łagodnej zieleni ogrodu przenika do wnętrza pałacu. Pałac wersalski, który służył za wzór dla architektów projektujących rezydencje królewskie w innych krajach (np. Pałac Zimowy w Sankt Petersburgu). Stanowi on niepodważalne świadectwo wielkiej dojrzałości artystycznej epoki, w której powstał. Ogród wersalski jest uważany za pierwowzór ogrodu w stylu francuskim, ze względu na swe eleganckie rozplanowanie i dekoracje, które nie są ani przesadne ani ubogie. Ogród zaprojektowany przez Le Notre`a zajmuje obszar o powierzchni 250 akrów. Stanowi on nie tylko integralną część pałacu, ale i jego dopełnienie. Ogród powstał na geometrycznym planie, jednak nie można mówić a jego monotonii. U stóp centralnego tarasu w basenie Latony (Leto) znajduje się arcydzieło Mary`ego ukazujące boginię z synem i córką, Apollonem i Dianą. Rzeźba góruje nad koncentrycznymi basenami w kształcie piramidy. Za basenem Latony rozciąga się długa Aleja Tapis-Vert (zielonych dywanów), która prowadzi do basenu Apollina. Rydwan ciągniony przez cztery konie wynurza się władczo z wody, zaś Trytony dmuchają w muszle oznajmiając nadejście boga. Ta dynamiczna i równocześnie majestatyczna grupa dłuta Turby`ego stanowi niejako symbol okresu największej świetności Wersalu. Za basenem Apollina rozciąga się obszar zieleni z wielkim kanałem, którego bieg przecina w połowie mały kanał. Klasycyzm- styl w muzyce, sztuce, literaturze oraz architekturze odwołujący się do osiągnięć starożytnych Greków i Rzymian. W Europie tzw. "powrót do źródeł" (klasycznych) pojawił się już w renesansie, a następnie występował równolegle do baroku, czyli od XVII wieku do końca wieku XVIII. Styl ten szczególnie nawiązywał do antyku. Klasycyzm jako styl panował w epoce oświecenia. Najpełniejszy rozkwit klasycyzmu nastąpił pod koniec XVIII wieku. i w I kwadransie wieku XIX.

W architekturze był duży wpływ budowli greckiej, rzymskiej i renesan-sowej. Stosowano klasyczne porządki architektury i detali, portyki, frontony, łuki triumfalne. Powstawały nowe typy budowli (szkoły, teatry, kamienice, domy bankowe i handlowe) i rozwiązania urbanizacji (zespoły architektów o wielkich placach i szerokich arteriach). Cechy architektury klasycystycznej: symetria, harmonia, rytm powtarzających się elementów, stosowanie porządków architektury antycznej, wzorowanie się na starożytnych budowlach greckich i rzymskich oraz na niektórych budowlach odrodzenia, kopiowanie elementów architektury starożytnej, budowle wznoszone na planie zwartym, koła lub prostokąta, stosowanie kolumnad i kolumnowych portyków ze zwieńczeniem w kształcie tympanonu; pilastrów, dużych okien; tympanon przeważnie dekorowany płaskorzeźbą, dążenie do uzyskania efektu harmonii, zrównoważonej kompozycji, stosowanie symetrii, w opozycji do baroku przeważają fasady o liniach prostych bez wygięć i skrętów, oszczędne stosowanie zdobnictwa; jeżeli się pojawiają, są to uskrzydlone postacie lwów z ludzkimi głowami, orły, wieńce, wazony, girlandy z róż, kokardy, hełmy, tarcze, skrzyżowane sztandary nawiązujące do tradycji cesarstwa rzymskiego, rozwój budownictwa użyteczności publicznej, takiego jak: urzędy, teatry, szpitale, szkoły, zakładane wówczas muzea, pałace - duże, niskie, wydłużone, na planie prostokąta z wysuniętą częścią środkową ozdobioną portykiem, we wnętrzach wielkie, podłużne, jasne sale, chętnie malowane na biało, płaskie sufity; okna duże, kwadratowe, kościoły - często na planie koła, przykryte kopułą

Claude Nicolas Ledoux - architekt francuski. członek Królewskiej Akademii Architektury i architekt królewski.

Reprezentant surowego klasycyzmu nawiązującego bezpośrednio do form antycznych pod wpływem dzieł A. Palladia i G.B. Piranesiego. Radykalnie upraszczał bryłę architektoniczną, eliminował detal, sprowadzał kształt budowli do prostych form geometrycznych, np. kuli, ostrosłupa. Był jednym z najbardziej oryginalnych i samodzielnych twórców architektury, uchodzi za jednego z prekursorów architektury nowoczesnej.

Prace m.in.: pałace miejskie w Paryżu: d'Hallwyl, pawilon w Louveciennes dla pani du Barry, budynki zarządu salin w Arc-et-Senans 57 rogatek paryskich - zachowane 4, teatr w Besançon. Petit Trianon - pałacyk w ogrodach Wersalu.Powstawał w latach 1762-1768. Zaprojektował go Jacques-Ange Gabriel z rozkazu Ludwika XV, króla Francji. Budynek był przeznaczony dla metresy władcy, Madame de Pompadour. Zmarła ona jednak cztery lata przed ukończeniem pałacyku, więc dostał się on kolejnej kochance króla, Madame du Barry. W 1774 r. przyszły Ludwik XVI podarował go swej żonie, Marii Antoninie, która lubiła ukrywać się tam nie tylko przed rygorystyczną dworską etykietą, ale i przed własnymi obowiązkami. W 1789 Petit Trianon został zdobyty przez rewolucjonistów wraz z resztą Wersalu. Petit Trianon to pierwsza budowla klasycystyczna; był bodźcem do rozwoju architektury tego stylu. Cechuje go symetria, harmonia, rytm, powściągliwość w formie. Architekt zastosował tzw. wielki porządek - pilastry biegną przed więcej niż jedną kondygnację w celu zrównoważenia gzymsu wieńczącego dach. Palladianizm - styl w architekturze zapoczątkowany przez Andrea Palladio. Budowle wzniesione przez tego architekta i jego naśladowców cechuje konsekwentność układów konstrukcyjnych, umiarkowanie w dekoracji, stosowanie wielkiego porządku obejmującego całą wysokość budynku. Palladio był zwolennikiem funkcjonalności, klasycznego monumentalizmu. Jego dzieła nawiązują do porządków antycznych. W latach późniejszych palladianizm rozwinął się w krajach protestanckich, zwłaszcza w Holandii i Anglii był postrzegany jako styl przeciwstawny barokowi, uznawanemu za styl papiestwa.Palladiański typ założenia pałacowego był bardzo popularny w Polsce pod koniec XVIII wieku i uważany jest za charakterystyczny dla architektury klasycyzmu polskiego, szczególnie częsty na Kresach Wschodnich I Rzeczypospolitej. Do popularności rezydencji typu palladiańskiego przyczyniły się zarówno względy reprezentacyjne i funkcjonalność rozwiązań. Jacques-Louis David - francuski malarz klasycystyczny.Uważany za filar sztuki oświecenia, oficjalny artysta rewolucji francuskiej, stworzył czytelny i nośny symbol rewolucyjny, a mianowicie kronika Tytusa Liwiusza - trzej bracia Horacjusze uwiązani śmiertelną przysięgą w dramatycznej walce z Kuriacjuszami. Studiował w pracowniach Bouchera i Viena, udał się z nim razem do Rzymu i tam pod wpływem antyku odsunął się zupełnie od rokokowego rodzaju malarstwa. W roku 1774 otrzymał Prix de Rome. Wykonał portret konny Stanisława Kostki Potockiego oraz Belizeriusza. Po powrocie do Paryża przyjęty do Akademii, za obraz: "La douleur d'Andromaque". Burzę zachwytu wywołał jego obraz wykonany na polecenie króla Francji Ludwika XVI: "Przysięga Horacjuszy", doskonale odpowiadający nastrojom epoki Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Napoleon mianował go nadwornym malarzem i z tego okresu pochodzą główne dzieła Davida: "Portret konny Napoleona na górze św. Bernarda" , "Le sacre" (Koronacja Napoleona) portret Napoleona w stroju koronacyjnym i "Rozdział orłów w 1810 r.". Doskonałym był też David portrecistą, sławnym jest portret Madame Recamier, siedzącej na szezlongu. Po upadku Napoleona musi uchodzić wygnany z Francji jako „królobójca”, osiada w Brukseli (1816) i tam maluje, wiek jednak sprawia, że dzieła te nie dorównują już poprzednim. Jacques Louis David pozostawił ponad 400 uczniów, z których najwybitniejszymi byli: Gros, Gèrard, Drouais, Girodet, Ingres, Rude, Isabey, Granet im., z Polaków m.in. Antoni Brodowski. Wywarł też decydujący wpływ na malarstwo francuskie i belgijskie XIX. w.

Ingres Jean Auguste Dominique (1780-1867), malarz francuski, uczeń J.L. Davida, czołowy przedstawiciel dziewiętnastowiecznego klasycyzmu, jeden z głównych twórców francuskiego malarstwa oficjalnego, długoletni dyrektor filii paryskiej Szkoły Sztuk Pięknych w Rzymie (1834-1841), przywódca klasyków w sporach estetycznych z romantykami. Określał piękno natury jako wielbiciel sztuki antyku oraz dzieł Rafaela. Podejmował tematykę średniowieczną i orientalną (orientalizm). Głównym elementem formalnym był doskonały imponujący precyzją rysunek, ponadto statyczna kompozycja, wyrafinowany koloryt i gładka faktura.

ROMANTYZM NIEMIECKI: Friedrich-Od 1797 wykonywał gł. rysunki i sepie pozniej uprawiał malarstwo olejne. Był przede wszystkim pejzarzystą, piewsa surowego piekna krajobrazu nadmorskiego jak i roznorodnosc i bogactwo widoków górskich. Wnikliwy obserwator, umiał oddać subtelne zjawiska świetlne świtów i zachodów słońca, gry chmur i mgieł. Postacie ludzkie wtapiają się w przestrzeń uczestniczą na równi z malarzem w kontemplacji natury( charakterystyczny motyw człowieka odwróconego tułem do widza) Runge-Wpływy klasycyzmu oddziałały na jego portrety grupowe" My Troj" w których ujawniało się silne wyczucie rzeczywistości prowadzące do realizmu . Dzieła te przenikał nastrój elegancji, zadumy i ciszy. charakterystyczna ich cechą guły tła pejzażowe.

AKADEMIZM XIX Wieczny

Akademizm dziewiętnastego wieku to przede wszystkim malarstwo o warsztatowej poprawności wyniesionej z akademii, charakterystyczne dla tzw. nurtów oficjalnych. Zadaniem sztuki akademickiej jest przekazywanie idei. Dlatego o wartości dzieła przesądza przede wszystkim jego treść (akademicka hierarchia tematów). Zdaniem akademików sztuka jest naśladowaniem natury, lecz natury wyidealizowanej, oczyszczonej z niedoskonałości. Łączność akademizmu z klasycyzmem nie budzi więc raczej wątpliwości. Znaczny wpływ na rozwój akademizmu wywarła Akademia Carraccich, a także Accademia di San Luca. Sztuka akademicka spełniała bardzo ważną rolę społeczną. Poprzez swoje nieświadome odrywanie umysłu widza od rzeczywistości i ta sztuka miała bowiem sprawiać przyjemność widzowi. I chyba jej się to udało. Jednym z najsłynniejszych malarzy akademickich był Paul Delaroche (1797-1856) bardzo ceniony przez sobie współczesnych. Jego kompozycje przedstawiają głownie sceny realistyczne z historii Francji lub Anglii Dzieci Edwarda IV, Egzekucja Jane Grey w londyńskiej Tower. Obrazy te odznaczają się teatralnym patosem i ... ikonograficzną wiernością doskonałością, a także niezwykle precyzyjnym rysunkiem. Delaroche wywarł wielki wpływ na malarzy europejskich. Stylistycznie balansował między klasycyzmem a romantyzmem. Uczniem Delaroche'a był Thomas Couture (1815-1879) nadworny malarz Napoleona III. Tworzył teatralnie upozowane kompozycje historyczne jak np. Rzymianie okresu upadku. Jego obrazy odznaczają się niezwykle nasyconym kolorytem wzorowanym na twórczości mistrzów weneckich. Najsłynniejszym austriackim akademikiem był bez wątpienia Hans Makart (1840-1884). Makart tworzył dzieła o tematyce historycznej Lavoisier w więzieniu, Zaraza we Florencji czy najsłynniejszy i pochodzący z ostatnich lat życia Wjazd Karola V do Antwerpii. Makart wpłynął w istotny sposób na kształtowanie się gustów zamożnego mieszczaństwa. Oddziaływał na modę, dekorację wnętrz. Makart malował swe obrazy na wzór scen teatralnych. Jego styl wahał się między neorenesansem a neobarokiem. Do wybitnych malarzy akademickich należeli również m.in.: P.-J.-A. Baudry, A. Cabanel, P. von Cornelius, H. Siemiradzki. Baudry był przedstawicielem europejskiego akademizmu, ceniącym elegancję i wdzięk kompozycji, kosztem oryginalności. P. von Cornelius działał pod wpływem Rafaela, Michała Anioła i tradycyjnego malarstwa niemieckiego. Henryk Siemiradzki (1843-1902), twórca efektownych akademickich obrazów z życia antycznej Grecji, Rzymu i pierwszych chrześcijan (m.in. POCHODNI NERONA, DIRCE CHRZEŚCIJAŃSKIEJ, RZYMSKIEJ SIELANKI).

Historyzm, kierunek w architekturze i sztukach plastycznych końca XIX i początku XX w., którego cechą było naśladowanie wielkich stylów epok minionych wynikające z szacunku dla przeszłości i oznaczające rezygnację z poszukiwań stylotwórczych. Dominowały dwie tendencje:1) konsekwentne naśladownictwo jednego stylu, (neorenesans, neobarok);2) dowolne, eklektyczne (eklektyzm) łączenie form zapożyczonych z różnych epok artystycznych. Cechą historyzmu było dążenie do okazałości i pogląd, że architektura ma wyrażać określone treści.Henri Labrouste - francuski architekt. W swoich projektach używał w bardzo nowatorski sposób elementów konstrukcyjnych z żeliwa. Jego główne dzieła to: a)Gmach Biblioteki św. Genowefy w Paryżu (Bibliothèque Sainte-Geneviève), zbudowana w latach 1843 - 1850 . Sala czytelni oprócz w dwóch ścianach otrzymuje oświetlenie górne przez dwa sklepienia kolebkowe ze szkła. Sklepienia te spoczywają na styku na silnym podciągu stalowym podpartym szeregiem łęków stalowych, rozpiętych na stosunkowo cienkich słupach żeliwnych. Sala jest więc dwunawowa. Cześć murowana utrzymana jest w naśladownictwie skromnego renesansu francuskiego. Dla zaspokojenia estetycznych wymagań publiczności cześć metalowa konstrukcji jest w miarę możności ozdobna: łęki jarzmowe wykonane są w rodzaju kratownicy o krzyżulcach krzywolinijnych. Słupy mają żeliwne głowice zbliżone do korynckich, bazy zaś przypominają bazy słupów perskich. Harmonia między lekką konstrukcją metalową a renesansowymi proporcjami całości nie została zupełnie osiągnięta, niemniej jednak jest to dzieło pionierskie wielkiej wagi.b) w latach 1858-1868 buduje spore lektorium w gmachu Biblioteki Narodowej w Paryżu (Bibliothèque Nationale). Czytelnia jest tu podzielona na kwadraty. Na żeliwnych postumentach w kształcie amfor spoczywają słupy żeliwne . Każdy kwadrat nakryty jest sklepieniem żeglastym, w podniebieniu oszklonym. Kratownice stalowych łęków stanowią ornament gwiazdowy. To wnętrze ma charakter bardziej jednolity w porównaniu z poprzednio opisanym. Karl Friedrich Schinkel- niemiecki architekt i malarz. Reprezentował kierunek romantyczny w architekturze (nurt nawiązujący do klasycyzmu i gotyku). Uważał, że antyk i średniowiecze to 2 równorzędne style, a architektura gotycka , jako przeciwieństwo starożytności, stanowi symbol zwycięstwa ducha nad materią. Projektował także architekturę przemysłową. Jego dzieła to:a) Zamek w Kamieńcu Ząbkowickim- w pierwszym projekcie architekt zastosował formy renesansu i gotyku, w drugim ograniczył się do neogotyku. Ważnym elementem okazało się zastosowanie nietynkowanej cegły, co -prócz nawiązania do architektury średniowiecznej- wydobyło barwe budowli.b) wg projektu S. powstał też Kościół w Krzeszowicach- architekt dał nową fasadę o trzech arkadach ostrołukowych w przyziemiu , z posągami 4 ewangelistów powyżej, rozetowym oknem, trójkątnym szczytem z ażurową galeryjką i wysmukłymi wieżyczkami po bokach.

c) Zamek w Zawadzie k. Dębicy- twórca zastosował elementy romanizmu (półkoliste, potrójne okna) i gotyku (krenelaże, filary i szkarpy przyścienne).d) wykonał też cztery rysunki dot. odbudowy zamku w Kórniku.e) Pałacyk myśliwski w Antoninie- drewniany, szkieletowy, na cokole z cegły i kamieni. Centralna część mieści wielką, zał. na ośmioboku sale recepcyjną , przykrytą dachem namiotowym wspartym na filarze mieszczącym komin; salę obiegają galerie komunikacyjne. Do części centralnej dostawiono 4 kwadratowe pawilony.

---