GOSPODARKA ENERGETYCZNA
Gospodarka paliwowo-energetyczna jest to obszar działalności gospodarczej obejmujący całokształt zjawisk i procesów związanych z pozyskiwaniem i wykorzystywaniem nośników energii, zarówno w procesach przetwarzania jednych nośników energii na inne, jak i w procesach końcowego zużywania paliw i energii.
OKREŚLENIA
"Energia pierwotna" jest to suma energii zawartej w pierwotnych nośnikach energii. Do nośników, które pozyskuje się bezpośrednio z natury, należą:
węgiel kamienny energetyczny (łącznie z węglem odzyskanym z hałd)
węgiel kamienny koksowy
węgiel brunatny
ropa naftowa (łącznie z gazoliną)
gaz ziemny wysokometanowy (łącznie z gazem z odmetanowania kopalń węgla kamiennego)
gaz ziemny zaazotowany
torf dla celów opałowych
drewno opałowe
paliwa odpadowe stałe roślinne i zwierzęce
odpady przemysłowe stałe i ciekłe (bez produktów naftowych odzyskanych do powtórnego przerobu)
odpady komunalne
biogaz otrzymywany z wysypisk śmieci oraz oczyszczalni ścieków
inne surowce wykorzystywane do celów energetycznych (metanol, etanol, dodatki uszlachetniające)
energia wody wykorzystywana do produkcji energii elektrycznej
energia wiatru wykorzystywana do produkcji energii elektrycznej
energia promieniowania słonecznego wykorzystywana do produkcji energii elektrycznej lub ciepła
energia geotermalna wykorzystywana do produkcji energii elektrycznej lub ciepła
„Energia pochodna" jest to suma pochodnych nośników energii. Są to nośniki, które uzyskuje się w procesach przemian energetycznych.
Do pochodnych nośników objętych krajowym bilansem energii należą:
brykiety z węgla kamiennego (łącznie z brykietami uzyskanymi z odzysku węgla z hałd )
brykiety z węgla brunatnego
produkty procesów koksowania węgla (koks, półkoks, gaz koksowniczy, smoła, benzol, itp.)
produkty przerobu ropy naftowej w rafineriach (benzyny, paliwa odrzutowe, oleje napędowe, oleje opałowe, półprodukty tj. benzyny i oleje bazowe oraz produkty nieenergetyczne takie jak parafiny, asfalty itp.)
paliwa gazowe z procesów technologicznych (gaz wielkopiecowy, konwertorowy)
paliwa odpadowe gazowe
energia elektryczna
ciepło
„Zużycie globalne" równa się sumie ilości dostarczonych na rynek krajowy poszczególnych nośników energii (pozyskanie + import - eksport - saldo zapasów krajowych).
„Uzysk z przemian" jest to ilość nośników energii oraz produktów nieenergetycznych, wytworzonych w procesach technolo-gicznych objętych bilansem przemian energetycznych.
W przypadku przemiany - „wytwarzanie ciepła” w ciepłowniach niezawodowych i elektrowniach cieplnych przemysłowych za uzysk ciepła uznaje się tylko tę część ciepła, która została sprzedana lub zużyta w przemianach energetycznych w przedsiębior-stwie, w skład którego wchodzi ciepłownia lub elektrownia (tzw. „ciepło komercyjne”). Zużycie paliw na wsad w wymienio-nych przemianach jest równe zużyciu tej części paliwa, która została zużyta na produkcję ciepła komercyjnego. Zużycie paliw na produkcję ciepła zużytego na potrzeby własne przedsiębiorstwa jest rozliczane jako zużycie bezpośrednie.
„Zużycie ogółem" stanowi sumę zużycia bezpośredniego nośników energii i zużycia na wsad przemian powiększoną/pomniej-szoną o straty i różnice bilansowe.
„Zużycie na wsad przemian" równa się sumie zużycia poszczególnych nośników energii, wykorzystanych jako surowiec wsa-dowy, tzn. poddanych przetwarzaniu na inne nośniki energii w procesach technologicznych uznanych za przemiany energety-czne. Pozycja ta nie obejmuje zużycia nośników energii (zarówno dostarczonych z zewnątrz jak i z własnej produkcji) na po-trzeby energetyczne przemian związanych z obsługą danego procesu technologicznego. Zużycie to zalicza się do zużycia bez-pośredniego.
„Zużycie bezpośrednie" równa się sumie nośników energii, jaka została zużyta w odbiornikach końcowych bez dalszego prze-twarzania (przemiany) na inne nośniki energii, uwzględniane w syntetycznym bilansie energetycznym. Zgodnie z tym określe-niem pozycja ta obejmuje również nośniki energii (paliwa) zużyte jako surowiec technologiczny w procesie produkcji niektó-rych wyrobów (np. gaz ziemny jako surowiec w procesie produkcji amoniaku syntetycznego).
W bilansie syntetycznym ilości te wykazane są w rubryce „zużycie nieenergetyczne" (jako składowa zużycia bezpośrednie-go). Zużycie bezpośrednie obejmuje również straty i ubytki naturalne nośników energii u odbiorców, nie obejmuje zaś strat sieciowych energii elektrycznej i gazu ziemnego.
„Zużycie końcowe (finalne)” to zużycie nośników energii na potrzeby technologiczne, produkcyjne i bytowe bez dalszego przetwarzania na inne nośniki energii. Wsad i potrzeby przemian energetycznych oraz straty powstałe u producentów i dystry-butorów są z zużycia końcowego wyłączone. Uwzględnia się natomiast zużycie paliw na produkcję ciepła, zużywanego w całości przez jego wytwórcę.
„Straty i różnice bilansowe" jest to wielkość obejmująca „straty transportu i magazynowania” oraz „różnice bilansowe”. Powstają one w wyniku porównania krajowej podaży nośników energii z ich zużyciem. W pozycji tej zawarte są także straty z tytułu przewozu (przesyłania) energii elektrycznej i gazu ziemnego. Straty przesyłania i magazynowania powstałe u odbiorców zalicza siędo ich zużycia bezpośredniego. W odniesieniu do ropy naftowej różnice bilansowe wynikają ze sposobu realizacji dostaw z importu (np. dostawy w drodze).
„Przemiana energetyczna" jest to proces technologiczny, w którym jedna postać energii (przeważnie nośniki energii pierwot-nej, np. węgiel) zamienia się na inną, pochodną postać energii (np. energię elektryczną, ciepło, koks, gaz z procesów technolo-gicznych, itp.).
„Bilans przemiany energetycznej":
Dla każdej przemiany energetycznej można sporządzić rozliczenie energii doprowadzonej do przemiany i energii uzyskanej z przemiany. Różnica między tymi wielkościami to straty energii w przemianie energetycznej. Rozliczenie energii doprowadzo-nej do przemiany składa się z dwóch części, a mianowicie:
rozliczenie zużycia nośników energii na wsad przemiany, czyli zużycia tych nośników energii, które stanowią surowiec technologiczny przemiany energetycznej;
rozliczenie zużycia nośników energii na potrzeby energetyczne przemiany czyli zużycie energii przez urządzenia pomoc-nicze (podajniki, napędy pomp i wentylatorów itp.). W rozliczeniu energii uzyskanej (wyprodukowanej) w przemianie energe-tycznej („uzysk z przemian") uwzględnia się wszystkie produkty przemiany, tzn. zarówno nośniki energii jak i produkty nie-energetyczne. Uzysk z przemiany obejmuje również energię nośników zużytych na potrzeby energetyczne przemian.
„Sprawność przemiany energetycznej brutto" jest to stosunek całkowitej ilości energii uzyskanej z przemiany (produkcja brutto) do energii zawartej we wsadzie i energii zużytej na potrzeby energetyczne przemiany (doprowadzonej z zewnątrz przemiany).
„Sprawność przemiany energetycznej netto" jest to stosunek całkowitej ilości energii uzyskanej z przemiany, pomniejszonej o zużycie energii na wsad z produkcji własnej oraz o zużycie na potrzeby energetyczne energii pochodzącej z danej przemiany do energii zawartej we wsadzie i energii doprowadzonej z zewnątrz procesu na potrzeby energetyczne przemiany.
Brak określenia „netto" lub „brutto" oznacza sprawność brutto.
„Wskaźnik potrzeb własnych” jest to stosunek sumy energii zużytej na potrzeby energetyczne i wsadu pochodzącego z danej przemiany do całkowitej ilości energii uzyskanej z przemiany. Większość przemian energetycznych jest powszechnie znana. Dodatkowych wyjaśnień wymagają następujące przemiany energetyczne i procesy przetwarzania nośników energii:
jako „mieszanie gazów” traktuje się przesyłanie gazu ziemnego wysokometanowego do sieci gazu ziemnego zaazotowanego oraz gazu ziemnego zaazotowanego do sieci gazu ziemnego wysokometanowego.
„Przemiana energii w elektrowniach wodnych na dopływie naturalnym"
Przemiana energii w przepływowej elektrowni wodnej polega na zamianie energii kinetycznej wody na energię elektryczną, uzyskaną z generatora sprzęgniętego z turbiną wodną. Energia wody, będąca wsadem przemiany, jest przeliczana na jednostki energii przy zastosowaniu przelicznika l GWh = 3,6 TJ. Potrzeby energetyczne przemiany ograniczają się do poboru części energii elektrycznej z własnej produkcji.
„Przemiana energii w elektrowniach wodnych szczytowo-pompowych"
Przemiana energii w szczytowo-pompowej elektrowni wodnej polega na zamianie energii wody górnego zbiornika na energię elektryczną, uzyskaną z generatora sprzęgniętego z turbiną wodną o odwracalnym kierunku pracy. W okresach niskiego poboru energii przez krajowy system elektroenergetyczny turbina pracuje jako pompa przetłaczająca wodę do górnego zbiornika.
Wsadem przemiany jest energia elektryczna zużyta na pompowanie wody z dolnego do górnego zbiornika w godzinach niskie-go zapotrzebowania na energię elektryczną.
„Przemiana energii w elektrociepłowniach na paliwach odnawialnych i odpadowych”
Przemiana energii w elektrociepłowni pracującej na paliwach odnawialnych i odpadowych polega na zamianie energii zawartej w biomasie oraz w biogazie na energię elektryczną, wytwarzaną w zespołach spalinowych agregatów prądotwórczych oraz ciepło odzyskiwane z układów chłodzenia tych agregatów.
„Zużycie energii ogółem" jest równe sumie energii zawartej w zużytych nośnikach paliw stałych, ciekłych i gazowych, ciepła i energii elektrycznej pomniejszone o energię odzyskaną w rozpatrywanym procesie produkcyjnym.
STRUKTURA POZYSKANIA I ZUŻYCIA ENERGII PIERWOTNEJ W POLSCE
Pozyskanie energii pierwotnej w Polsce, po uprzednim wieloletnim spadku zaczęło wzrastać od 2010 r. i wyniosło w 2011 roku 2906,5 PJ. Trend spadkowy wydobycia węgla kamiennego ciągle się utrzymuje, jednakże w 2011 roku zanotowano wzrost po-zyskania węgla brunatnego, gazu ziemnego i pozostałych nośników energii.
Najważniejszym pozyskiwanym nośnikiem energii pozostaje węgiel kamienny, którego udział wyniósł 62% w 2011 r. Drugim pod względem wielkości wydobycia nośnikiem był węgiel brunatny z udziałem osiągającym 18%. Udział gazu ziemnego w po-zyskaniu wyniósł 6%, ropy naftowej 1%, a pozostałych, w znacznej mierze odnawialnych nośników energii, ponad 13%.
Zużycie (zużycie na wsad przemian plus zużycie bezpośrednie) energii pierwotnej było wyższe od pozyskania o ponad 50% i wyniosło w 2011 r. 4409,9 PJ. Najważniejszym zużywanym nośnikiem jest węgiel kamienny z udziałem wynoszącym 42% w 2011 r. Udział ropy naftowej wyniósł 23%, a gazu ziemnego 13%. Węgiel brunatny stanowił 12% zużytej ener-gii, a pozostałe nośniki 9%.
Struktura zużycia nośników energii pierwotnej ulegała niewielkiej, ale stopniowej zmianie na przestrzeni ostatnich lat. Udział węgla kamiennego spada, natomiast wzrasta udział ropy naftowej oraz odnawialnych źródeł energii.
Zużycie globalne energii ogółem wyniosło w 2011 r. 4304,6 PJ, na które złożyło się zużycie globalne energii pierwotnej w wysokości 4451,9 PJ oraz energii pochodnej w wysokości -147,3 PJ. Wielkość zużycia globalnego energii pochodnej wynika z salda wymiany zagranicznej oraz zmiany zapasów.
W strukturze zużycia globalnego energii ogółem dominuje zużycie bezpośrednie, które wyniosło w 2011 3232,9 PJ, straty przemian wyniosły 957,1 PJ, a straty i różnice bilansowe 114,6 PJ. Sprawność przemian ogółem wyniosła 68,4%.
PRODUKCJA I ZUŻYCIE NAJWAŻNIEJSZYCH PIERWOTNYCH NOŚNIKÓW ENERGII
Wydobycie węgla kamiennego od 2002 roku systematycznie spada, w 2011 r. osiągnęło poziom 76,4 mln ton. W przypadku zużycia zanotowano spadek do poziomu poniżej 80 mln ton, po wzroście w 2010 r. Głównym odbiorcą węgla jest sektor energii z udziałem wynoszącym 54% (w tym 68% w zużyciu węgla energetycznego). 29% zużycia przypadło na przetwórstwo przemysłowe (w tym prawie cały węgiel kamienny koksowy), a 12% na gospodarstwa domowe. W 2011 r. po raz kolejny odnotowano ujemny bilans w handlu zagranicznym węglem.
Wydobycie węgla brunatnego wyniosło w 2011 r. 62,8 mln ton, co stanowiło znaczący wzrost w stosunku do dotychczasowej tendencji. Węgiel brunatny jest prawie w całości zużywany na produkcję energii elektrycznej i ciepła w sąsiadujących z ko-palniami elektrowniach i elektrociepłowniach.
Wydobycie ropy naftowej w Polsce jest niewielkie i pokryło niecałe 3% zużycia w 2011 r., które wzrosło o 5% w stosunku do roku poprzedniego. Ropa naftowa jest prawie w całości zużywana na wsad przemian w rafineriach.
PRODUKCJA I ZUŻYCIE NAJWAŻNIEJSZYCH POCHODNYCH NOŚNIKÓW ENERGII
Produkcja koksu i półkoksu nieznacznie obniżyła się w stosunku do roku 2010 i wyniosła ponad 9 mln ton. Zużycie koksu i półkoksu nieznacznie wzrosło, podobnie jak eksport, który w 2011 r. osiągnął największą wartość w omawianym okresie.
Produkcja i zużycie benzyn silnikowych wyniosło w 2011 roku mniej niż 4 mln ton, co było wartością najniższą od wielu lat. W roku 2011 ponad 98% zużycia benzyn silnikowych przypadło na transport, a ponad 1% zużył sektor przemysłu.
Produkcja i zużycie olejów napędowych dynamicznie wzrasta. Nadwyżka importu nad eksportem zaspokoiła w 2011 r. 15% zapotrzebowania na ten nośnik. Udział transportu w zużyciu wyniósł 78%, a rolnictwa 13%. Ponadto oleje napędowe zużywane są przez przemysł (7%) oraz budownictwo (1%).
Produkcja olejów opałowych wyniosła w 2011 r. 4,2 mln ton, co oznacza spadek o 0,2 mln ton w stosunku do roku poprzednie-go. Ponad 48% produkcji przeznaczone zostało na eksport. W przypadku zużycia tendencja spadkowa została utrzymana. Naj-większy udział w zużyciu przypadł w 2011 r. na sektor przemysłu (63%), na co wpłynął ciężki olej opałowy, gdzie wskaźnik ten osiągnął 94%. W przypadku lekkiego oleju opałowego wysokim zużyciem wykazał się przemysł (26%), gospodarstwa do-mowe (10%) i pozostali odbiorcy (50%).
Zapotrzebowanie na gaz ciekły, które w 2011 r. wyniosło 2367 tys. ton, jest w przeważającej części pokrywane przez import. Pomimo znaczącego wzrostu produkcja pokryła w 2011 r. niecałe 19% zużycia. 67% zużycia gazu ciekłego przypadło na trans-port, natomiast 21% na gospodarstwa domowe.
Zużycie energii elektrycznej wzrosło w 2011 r. do 147,7 TWh. Produkcja osiągnęła poziom 163,5 TWh. Saldo wymiany zagra-nicznej pozostało dodatnie, a straty sieciowe wyniosły 10,6 TWh. Prawie połowa energii elektrycznej zużywana jest przez prze-mysł, udział gospodarstw domowych wyniósł w 2011 r. 19%, a pozostałych odbiorców 27%. Produkcja energii elektrycznej oparta jest głównie na węglu kamiennym i brunatnym (86% w 2011 r.). Niewielkie ilości energii elektrycznej pochodzą z elek-trowni wodnych, a udział innych odnawialnych źródeł energii (biomasy, wiatru oraz biogazu) pomimo dynamicznego rozwoju jest nadal niewielki.
Zużycie ciepła spadło w 2011 r. o 7%. Największymi odbiorcami były gospodarstwa domowe (52%) oraz przemysł (42%).
POLSKA NA TLE INNYCH PAŃSTW UNII EUROPEJSKIEJ
Polska jest jednym z największych producentów energii pierwotnej w Unii Europejskiej (8,1% w 2010 r.). Wśród państw członkowskich UE wyższe pozyskanie wykazuje Wielka Brytania, Francja i Niemcy.
Udział Polski w zużyciu jest niższy i wyniósł 5,8% w 2010 r.
W przypadku energii ze źródeł odnawialnych, udział tej energii w zużyciu energii pierwotnej systematycznie wzrasta zarówno
w Polsce, jak i w całej Unii Europejskiej. W Polsce wzrasta pozyskanie energii odnawialnej z biomasy oraz wiatru, natomiast wykorzystanie energii wody oraz geotermalnej nie wykazuje tendencji wzrostowej.
Struktura produkcji energii elektrycznej wg miejsc wytwarzania w % (2010 r.) - elektrownie: cieplne 88,02 % , wodne 1,86 % ,
olejowe 1,84 % , gazowe 3,05 % , niekonwencjonalne 5,23 % .
Y |
1024 |
d |
10−1 |
||
Z |
1021 |
c |
10−2 |
||
E |
1018 |
m |
10−3 |
||
P |
1015 |
µ |
10−6 |
||
T |
1012 |
n |
10−9 |
||
G |
109 |
p |
10−12 |
||
M |
106 |
f |
10−15 |
||
k |
103 |
a |
10−18 |
||
h |
102 |
zepto (gr. septem - siedem) |
z |
10−21 |
|
da |
101 |
y |
10−24 |