ŹRÓDŁA PRAWA W CZASACH NOWOŻYTNYCH

PRAWO STANOWIONE

1/ Działalność ustawodawcza sejmu

• konstytucje

• wieczyste - na czas nieograniczony

• czasowe - na czas góry określony

• zasadnicze i niezmienne - np. artykuły henrykowskie

• wydawane w imieniu króla

• od 1543 konstytucje spisywano w języku polskim; od 1576

• zbiór Łaskiego 1506 - pierwsza próba uporządkowania konstytucji sejmowych

• poł. XVIII - inicjatywa wydania wszystkich konstytucji (Józef Załuski, Stanisław Konarski) Volumina legum (zbiór ustaw i konstytucji, od XIV do 1736)

• senatu consulta

• zaczęto je spisywać po 1607

• zajmowały się sprawami wojskowymi, zwoływaniem sejmów nadzwyczajnych, wysyłaniem posłów itp.

2/ Działalność ustawodawcza sejmików

• lauda

• instrukcje dla posłów

• mowy marszałków procesowych

3/ Ustawodawstwo królewskie

• edykty, dekrety, ordynacje, uniwersały, artykuły

4/ Ustawodawstwo urzędników ministerialnych

• Artykuły marszałkowskie

• zaczęto ogłaszać na sejmikach od czasów Zygmunta Augusta

• zarząd dworem, sądownictwo nad dworzanami, sprawy ceremonialne itp.

• od 1678 miały charakter stały

• Artykuły hetmańskie

• od poł. XVI

• kwestie sądownictwa nad wojskami oraz organizacji armii

• pierwszy - F. Zebrzydowski w 1561

• Ordynacje podskarbich

• uzupełniały konstytucje w kwestiach skarbowych

• pierwsza wydana w 1539 dot. przepisy o pisarzach skarbowych

• Taksy wojewodzińskie

• cenniki towarów

• ich wydawanie nakazał Statut Warski

• początkowo dotyczyły tylko ściśle określonych towarów

• od 1565 obejmowały wszystkie (wyj. zboże)

• Ordynacje starościńskie

• starostowie od końca XVI w.

• dot. działalności urzędu i sądu grodzkiego

• wpisywało je do ksiąg sądowych

• najstarsze krakowskie - regulowały sprawy odbywania oków sądowych

• Ordynacje urzędów kolegialnych

• druga połowa XVIII

• Rada Nieustająca - uniwersały i rezolucje

• komisje wielkie - ordynacje

• ordynacje sądowe

• wydawały je sądy kolegialne

• określały wewnętrzną strukturę sądów i zasady ich funkcjonowania

• pierwsze pojawiły się dla sądów kapturowych (1632)

6/ Statut Jana Łaskiego

• w języku łacińskim

• składał się z dwóch części:

• prawo polskie: charakter urzędowy

• przywileje szlacheckie

• statuty królewskie

• edykty monarsze

• konstytucje sejmowe z lat 1496-1505

• unie i traktaty międzynarodowe

• dokument założenia sądu wyższego prawa niemieckiego w Krakowie 1444

• zwyczaje ziemi krakowskiej

• spis prawa procesowego i in.

• prawo niemieckie: charakter nieoficjalny

• Zwierciadło saskie

• Weichbild magdeburski

• prawo lubeckie

• traktat o prawie rzymskim z XIV

KODYFIKACJA PRAWA

1/ Formula processus (1523)

• 1520 - sejm bydgoski powołał komisję kodyfikacyjną dla całego prawa sądowego

• opracowano projekt kodyfikacji prawa ziemskiego procesowego

• 1523 - tylko Małopolska przyjęła projekt (inne dzielnice uczyniły to dużo później)

• 111 art. / dwie części:

• przepisy normatywne 1-75

• proces przed sądami ziemskimi i grodzkimi

• postępowanie egzekucyjne

• proces graniczny i in

• formuły procesowe 76 - 111

2/ Korektura Praw (1532)

• 929 art./ 5 ksiąg :

• źródła prawa oraz ustrój państwa i sądów

• prawo procesowe

• prawo rodzinne i spadkowe

• prawo zobowiązaniowe i karne

• zbiory formuł procesowych

• cel - usunięcie powtórzeń i sprzeczności norm, likwidacja partykularyzmów i unifikacja całego systemu prawa

• odrzucono ją na sejmie piotrkowskim w 1534

3/ Zbiór praw sądowych (1778)

• sejm 1776 - powołanie komisji kodyfikacyjnej

• Zamoyski, Wybicki, Szembek, Chreptowicz i In.

• cel - skodyfikowanie całego prawa ziemskiego

• komisja miała uwzględniać - doktrynę prawa natury, prawo rzymskie, dotychczas obowiązujące prawo

• 1778 projekt ogłoszono drukiem

• 115 art. / 3 części (systematyka justyniańska)

• przepisy dotyczące stanów, prawa publicznego i osobowego

• prawo prywatne

• ustrój sądów, procedura, prawo wekslowe

• sejm z 1780 projekt odrzucił

4/ Projekt Kodeksu Stanisława Augusta

• 1791 powołano dwie komisje - koronną i litewską

• miały spisać prawa cywilne i karne

• miało obejmować PC, PK, prawo procesowe i organizację sądów, włączono też materię polityczną

• prac nie dokończono (zabory)

KODYFIKACJE I ZBIORY PRYWATNE

• Zbiór prawa polskiego Jakuba Przyłuskiego (1553)

• Kompendium Jana Sierakowskiego (1554)

• Zbiór prawa polskiego Jana Palczewskiego (1555)

• Zbiór praw Jana Herburta (1563)

• Zbiór prawa koronnego ST. Sarnickego

• Zbiór Jana Januszewskieg

METRYKA

• księgi prowadzone przez kanclerza i podkanclerza

• akty prawne wychodzące z kancelarii monarszej

KSIĘGI SĄDOWE

• od XVI w. odrębne księgi inskrypcji (wpisy przeważnie dot. nieruchomości) i księgi dekretów (wyroki w sprawach cywilnych i karnych)

---