Jakie znaki i sygnały wysyłane przez nasze ciało mogą być odczytane przez innych ludzi

 

Powstanie języka i posługiwanie się nim w mowie było bez wątpienia ogromnym osiągnięciem rozwojowym człowieka. Jednak język i mowa nie powstały wraz z pojawieniem się praprzodków człowieka. Wiadomo, że wczesne formy hominidae takie jak Australopithecus, homo habilis, homo erectus, a także prawdopodobnie człowiek neandertalski nie posługiwały się mową. Podstawową przeszkodą ku temu była zbyt nisko osadzona krtań. Tak, więc porozumiewanie się przedstawicieli wczesnych form człowieka ograniczało się - podobnie jak u zwierząt - do środków pozajęzykowych. Należy więc przyjąć, że komunikacja pozajęzykowa stanowiła pierwotną formę porozumiewania się człowieka. Obecnie język nie wyeliminował całkowicie tych naturalnych form komunikacji, które nadal spełniają swoje funkcje w procesie wymiany informacji. I tutaj wkracza właśnie komunikacja niewerbalna, która stała się rodzajem przekazu bezsłownego, doskonale spełniającego funkcję nośnika informacji o emocjach.

Dopiero homo sapiens zaczął posługiwać się mową. Budowa jego narządów artykulacyjnych jest prawie identyczna jak ludzi współczesnych. Pojawienie się homo sapiens datowane jest na około 200 tysięcy do 150 tysięcy lat temu. Prawdopodobnie od tego momentu mowa zaczęła się intensywnie rozwijać i stopniowo zastępowała naturalne środki komunikacji. Przyjmuje się, że wraz z rozwojem systemu językowego rozwijał się także kod niewerbalny.

Przykładem może tu być starożytna Grecja - kolebka demokracji - gdzie wysoko ceniono zdolność przekonywania. Oprócz biegłego władania słowem doceniano także siłę "mowy ciała", która nadawała przemowom pożądaną dramaturgię. Także starożytni kupcy wykorzystywali znajomość prostych zasad komunikacji niewerbalnej. Wiedzieli oni ,że rozszerzone źrenice klienta na widok określonego towaru są oznaką dużego zainteresowania transakcją. Jeśli natomiast źrenice klienta były zwężone był to znak, że szanse ubicia dobrego interesu są raczej małe. Wreszcie teatr grecki był miejscem doskonalenia sztuki aktorskiej. Jak wiadomo aktor gra całym sobą, a więc także ciałem, jako środkiem wyrazu. Można przypuszczać, więc że także starożytni aktorzy pilnie studiowali zachowania niewerbalne, aby zdobytą wiedzę wykorzystywać w celu doskonalenia swego warsztatu.

 

Jak widać we wstępie Podany temat wiąże się ściśle z zagadnieniami komunikacji niewerbalnej, interpersonalnej tak więc na początku przybliżę pojęcia związane z owym zagadnieniem.

 

Komunikacja - termin pochodzi z łaciny (communicato - rozmowa, wymiana, łączność) i jest to proces, podczas którego ludzie dążą do dzielenia się znaczeniami za pośrednictwem symbolicznych informacji. Komunikaty te dzielimy na werbalne (słowa, barwa głosu, ton głosu) i niewerbalne (gesty, mimika twarzy, mowa ciała). Komunikowanie może być jednokierunkowe (nadawca przekazuje informacje i nie oczekuje reakcji czy odpowiedzi) lub dwukierunkowe (nadawca informacji oczekuje odpowiedzi np. na postawione pytanie). Komunikowanie polega na przekazaniu zakodowanej informacji, która zostaje odkodowana przez odbiorcę (przy pomocy słuchu, węchu, wzroku).

 

Język Ciała - jest to specyficzny sposób komunikacji polegający na wyrażaniu swoich postaw, czy emocji za pomocą mimiki i gestów. Podstawowe sygnały i ich interpretacje przedstawia tabela poniżej:

 

Mowa ciała  

SYGNAŁY NIEWERBALNE	=	INTERPRETACJA
Energiczny, wyprostowany chód	=	Pewność siebie
Trzymanie rąk na biodrach	=	Mobilizacja, agresja
Siedzenie z nogą założoną na nogę i kopanie w powietrze	=	Znudzenie
Ramiona skrzyżowane na klatce piersiowej	=	Obronność, wycofanie
Chodzenie z rękami w kieszeniach i ze zgarbionymi ramionami	=	Smutek, nastrój depresyjny
Dłoń na policzku	=	Zastanawianie się, rozmyślanie
Dotykanie i lekkie tarcie nosa	=	Odmowa, wątpliwości, kłamstwo
Przecieranie oczu	=	Wątpliwości, niedowierzanie
Ręce założone za plecami	=	Gniew, frustracja, obawa
Siedzenie ze ściśniętymi nogami	=	Strach, niepewność
Głowa oparta na ręce, oczy spuszczone	=	Nuda
Zacieranie rąk	=	Oczekiwanie
Siedzenie z rękoma założonymi za głową i skrzyżowanymi nogami	=	Pewność siebie, poczucie dominacji
Otwarte dłonie	=	Szczerość, otwartość, niewinność
Szczypanie nasady nosa, oczy zamknięte	=	Negatywna ocena
Bębnienie palcami	=	Zniecierpliwienie
Poprawianie, układanie włosów	=	Brak pewności siebie, brak poczucia bezpieczeństwa
Przechylanie głowy	=	Zainteresowanie
Stukanie się w brodę	=	Próba podjęcia decyzji
Spoglądanie w dół z odwróconą twarzą	=	Niewiara
Obgryzanie paznokci	=	Brak poczucia bezpieczeństwa, zdenerwowanie
Szczypanie, pociąganie ucha	=	Niezdecydowanie

 

 

 

W mojej pracy pragnę się skupić na opisanej powyżej mowie ciała, a szczególnie na mimice twarzy, która jest jednym z najczęściej stosowanych metod wyrażania swoich emocji i stanów.

Nasza twarz jest dla innych ludzi głównym źródłem informacji o emocjach, jakie przeżywamy. Kiedy chcemy odgadnąć czyjeś emocje najczęściej przyglądamy się właśnie twarzy. Prawdopodobnie każdy uważa, że na podstawie czyjejś mimiki doskonale potrafi określać jakie emocje przeżywają osoby, z którymi się kontaktuje . W większości wypadków jest to prawdą, ale nie dostrzegamy przy tym, że na naszą ocenę wpływa także kontekst. Kiedy ktoś płacze niekoniecznie musi być smutny, mogą to być przecież łzy radości; bez uwzględnienia kontekstu trudno odróżnić też mimiczny wyraz zdziwienia od strachu. Mamy sześć głównych rodzajów ekspresji. Są to: radość, smutek, zdziwienie, strach, złość oraz niesmak. Te ekspresje mogą być mylone jeżeli nie uwzględnimy w naszej ocenie kontekstu sytuacji oraz innych znaków niewerbalnych. Stany te występują w każdej kulturze ludzkiej. Można je zaobserwować także u ludzi niewidomych. Przyjęto więc, że są to wrodzone, uniwersalne wyrazy, którymi ludzie posługują się na całym świecie. A co z pozostałymi ekspresjami? Wiadomo przecież, że człowiek jest w stanie wyemitować kilka tysięcy różnych wyrazów twarzy? Tutaj pojawia się problem zależności ekspresji od kultury. Prawdopodobnie pozostałe rodzaje wyrazów mimicznych są wyuczone i tym samym zależne od kultury, w której występują. W innej kulturze mogą być źle lub w ogóle nie być rozumiane. Na przykład Japończycy śmieją się kiedy są zdenerwowani, a Arabowie chodzą po mieście z mężczyzną za rękę. Zaprezentuję teraz kilka podstawowych wyrazów twarzy.

 

Uniesione kąciki ust
Możliwe pokazanie zębów
Zmarszczki od skrzydełek nosa do kącików ust
"Kurze łapki" w okolicach oczu

Ten wyraz twarzy przybrany dowolnie wygląda prawie tak samo jak autentyczna ekspresja radości. Są jednak pewne różnice pozwalające ustalić czy ekspresja jest udawana. Otóż udawana ekspresja radości jest asymetryczna. Oznacza to, że jedna połowa twarzy jest minimalnie mniej uśmiechnięta niż druga. Wynika to z właściwości naszego mózgu. Radość autentyczna przejawia się w symetrycznej ekspresji. Oczywiście trudno nam spostrzec takie drobne różnice w napięciu mięśni na twarzy w rozmowie z kimś. Warto więc przeanalizować fotografie i filmy (najlepsze są duże zbliżenia) i poszukać tam asymetrii. Innym wskaźnikiem szczerej radości są oczy, a dokładniej mięśnie wokół nich. Wyraz prawdziwego zadowolenia angażuje mięśnie wokół oczu nadając twarzy ciepły wyraz. Uśmiech udawany łatwo jest rozpoznać po zimnych oczach. Niezwykle trudno uruchomić te mięśnie dowolnie.

 

Uniesione wewnętrzne końce brwi
Trójkątne zmarszczki poniżej powiek
Opadnięte kąciki ust
Możliwe drżenie warg

Smutek jest niezwykle trudną do podrobienia ekspresją. Mięśnie oczu, brwi i obszarów powyżej bardzo trudno poddają się naszej świadomej kontroli. Dlatego tak trudno jest nimi sterować. Są to tzw. wiarygodne mięśnie twarzy.

 

Lekko uniesiona górna warga
Uniesiona i wysunięta dolna warga
Zmarszczony nos
Uniesione policzki
Zmarszczki poniżej dolnych powiek
Brwi uniesione lub zbliżone do siebie

 

Podniesione brwi
Zmarszczki w centrum czoła
Uniesione górne powieki
Otwarte usta
Wargi ściągnięte w tył

 

Uniesione brwi
Długie poziome zmarszczki przez całą szerokość czoła
Szeroko otwarte oczy
Opuszczona żuchwa

 

Bardzo łatwo pomylić tą ekspresję ze strachem. Bez odpowiedniego kontekstu może być bardzo łatwo pomylona z poprzednią.

 

Opuszczone i ściągnięte brwi
Pionowe zmarszczki pomiędzy brwiami
Napięte powieki i przymrużone oczy
Ściągnięte wargi
Rozchylone nozdrza

 

Wyróżniamy różne rodzaje ekspresji. Jedną z najistotniejszych jest mikroekspresja.

Mikroekspresje to krótkotrwałe wyrazy mimiczne pojawiające się na twarzy. Czas ich trwania wynosi zazwyczaj mniej niż jedną sekundę. Tak, więc przez bardzo krótki okres czasu na twarzy może pojawić się układ wyrażający pewien stan emocjonalny. Są to symptomy naszych rzeczywistych emocji. Najczęściej pojawiają się wtedy, gdy chcemy zamaskować nasz stan emocjonalny inną ekspresją. Kiedy spotykamy osobę, którą nie lubimy, a jakieś względy nie pozwalają nam na manifestację tej niechęci, wtedy na twarzy może pojawić się mikroekspresja wyrażająca nasze prawdziwe uczucia. Taki przelotny wyraz twarzy zazwyczaj nie jest świadomie rejestrowany przez odbiorców. Jednak na niższych poziomach przetwarzania zostanie on zarejestrowany i wywoła określoną reakcję emocjonalną. Reakcja ta zwykle ma charakter niejasnego przeczucia. Odbiorca może czasem odnieść wrażenie, że pomimo okazywanej sympatii nie jest on lubiany przez nadawcę.

Z podanych informacji wynika jak istotną sprawą jest zachowanie niewerbalne człowieka oraz jak istotną sprawą jest choćby podstawowa umiejętność interpretacji sygnałów wysyłanych przez spotykane przez nas osoby. Widać, że przywiązywanie wagi do umiejętności rozpoznawania porozumiewania pozasłownego jest bardzo ważnym czynnikiem w  procesie wychowawczym, kierowania ludźmi, doskonalenia samego siebie. Wszystko to leży gdzieś w naszych pierwotnych odruchach i umiejętnościach, które nabyliśmy wiele tysięcy lat temu tak więc dotyczy każdego z nas bez wyjątku. Ucząc się tych rzeczy poznajemy jednocześnie samego siebie. O ile potrafimy zachować świadomość własnej omylności i subiektywności możemy w dużym stopniu przyczynić się do własnych sukcesów.

---