Habermas, Technika i nauka jako „ideologia”

SZACKI

równouprawnienie różnych rodzajów nauk pod względem stopnia ich racjonalności.

„naturalna hermeneutyka” świata społecznego - postulat zastąpienia paradygmatu poznawania przedmiotów paradygmatem porozumienia między mówiącymi i działającymi podmiotami.

Wymiary rzeczywistości społecznej: praca, interakcja, władza/technika zapewniająca panowanie, praktyka stosunków międzyludzkich, emancypacja.

Praca - ogół działań intencjonalnych/celoworacjonalnych, dzięki którym ludzie zwiększają panowanie nad przyrodą i osiągają zaspokojenie potrzeb materialnych.

Interakcja - ogół działań komunikacyjnych przebiegających zgodnie ze społecznymi normami zobiektywizowanymi w języku i nastawionych na osiągnięcie porozumienia. Ważność norm społecznym zasadza się wyłącznie na intersubiektywności porozumienia co do zamiarów. wyodrębnienie i względna autonomizacja sfery interakcji.

Rozum emancypacyjny.

Habermasowi chodzi o ZMIANĘ, o ustanowienie stos społecznych zapewniających zaspokojenie potrzeb materialnych i swobodną komunikację.

Celem teorii krytycznej jest ujawnienie rozziewu między ideałem a rzeczywistością i torowanie drogi ludzkiej samowiedzy i wolności.

Habermas krytykuje współczesne społeczeństwo, ukazując skutki dominacji pieniądza i władzy dla stanu stosunków międzyludzkich i wskazując perspektywy ich zmiany dzięki rozwojowi sfery publicznej, swobodnej dyskusji

językowo wytwarzana intersubiektywność

język - podst. fakt społeczny, wyrażający, tworzący, utrwalający związek między jednostkami.

Racjonalność komunikacyjna - paradygmatem stosunek intersubiektywny, w jaki podmioty wchodzą wówczas, gdy się ze sobą co do czegoś porozumieją.

• rozumienie świata społecznego wymaga odwołania się do innego pojęcia racjonalności niż to, które ukształtowało się na wzór i podobieństwo przyrodoznawstwa.

• Ta społeczna racjonalność urzeczywistnia się poprzez działania komunikacyjne, których przebieg przypomina akty mowy

teoria ram społecznych działania komunikacyjnego.

Społeczno-kulturowy świat przeżywany + system społeczny z podsystemami

nacisk na językowe mechanizmy porozumiewania się ze sobą. Uwydatnienie intersubiektywności świata przeżywanego i ujęcie go w relacji do świata społecznego.

Rzeczywistość społeczna: kultura, społeczeństwo, osobowość

reprodukcja kulturowa gwarantuje, że nowo powstałe sytuacje zostaną włączone do zespołu zastanych warunków; zapewnia ciągłość przekazu i spójność wiedzy odp warunkom porozumienia.

Integracja społeczna - gwarantuje ... warunków; zapewnia koordynację działań przez prawnie regulowane relacje międzyosobowe, utwierdza tożsamość grup.

Socjalizacja - gwarantuje... warunków; pozwala dostosowywać indywidualne biografie i formy życia zbiorowego

społeczeństwa muszą być rozważane również z punktu systemu.

TURNER

sfera publiczna - dziedzina wolnej i otwartej dyskusji rozstrzyganej przez racjonalną argumentację

typy wiedzy i odpowiadające im nastawienia ludzkie:

empiryczna/analityczna - n. Techniczne (reprodukcja egzystencji dzięki kontrolowaniu środowiska)

hermeneutyczna/historyczna - praktyczne (rozumienie znaczeń sytuacji)

krytyczna - emancypacyjne (wolność wzrostu i doskonalenia się)

+typy mediów im odpowiadające, realizujące nastawienia : praca, język, autorytet

potrzeby funkcjonalne prowadzą do powstania określonego nastawienia które prowadzi do rozwoju dzięki wiedzy osiąganej poprzez określone medium. Np.

przetrwanie materialne tworzy presję do powstania kontroli technicznej nad otoczeniem, co prowadzi do rozwoju, dzięki wiedzy empirycznej/analitycznej osiąganej poprzez pracę.

w rozwoju historycznym nastawienia kontroli technicznej poprzez pracę zdominowały inne. Nt w dziele tworzenia nauki dyktowało, jaki rodzaj wiedzy jest dopuszczalny.

Kryzys uprawomocnienia w społeczeństwie.

Zanikanie sfery publicznej; zwiększenie interwencji państwa w gospodarkę; wzrost dominacji nauki będącej na usługach nastawienia państwa na kontrolę techniczną.

Teza - państwo coraz bardziej ingeruje gospodarkę, jednocześnie próbując przekładać zagadnienia polityczne na język problemów technicznych -> depolityzacja zagadnień praktycznych.

Powstaje nowy rodzaj ideologii - świadomość technokratyczna, z rozumem instrumentalnym jako jądrem.

1^st nauka używana przez państwo do określonych celów, 2^nd aby uzgodnić sprzeczności stosuje kryterium efektywności 3^rd wartości kulturowe itp zostają oszacowane ze względu na efektywność

społeczeństwo kapitalistyczne

podsystemy ekonomiczny, polityczno-administracyjny, kulturowy („świat przeżywany”)

kryzys ekonomiczny, racjonalności, motywacji, uprawomocnienia (ważniejsze w s.k.).

ważniejsze są kryzysy porozumienia i znaczenia, więc teoria kryt musi skupić się na procesach komunikacyjnych i interpretacyjnych.

Znaczenie języka i mowy jest kontekstualne. Proces interakcji jest zapośredniczony przez mowę; akty mowy wymagają zasobów wiedzy, by mogły zostać poddane interpretacji.

Komunikacja zawiera 3 roszczenia do ważności:

związaną z skutecznością, normatywnością, szczerością (podkreśla, że odczucia subiekt są szczere). Przeniesienie rozważań teorii krytycznej na świadomość intersubiektywną i procesy interakcji tworzące intersubiektywność poprzez roszczenia ważności,

integracja społeczeństwa zależy od równowagi między procesami systemowymi a procesami świata przeżywanego (związanymi z wzajemnie podzielanymi znaczeniami, intersubiektywnością. Współcześnie procesy systemowe dominują, co prowadzi do słabej integracji.

Akty interakcji komunikacyjnej zastępowane są odjęzykowionymi mediami (pieniądz, władza) używanymi w celu reprodukcji procesów systemowych. Konieczna ponowna równowaga.

1. działanie teleologiczne/instrumentalne - zogniskowane na środkach do osiągnięcia celu

2. działanie regulowane przez normy - zorientowane na wspólne wartości grupy

3. dramaturgiczne - manipulowanie własnym wizerunkiem

4. komunikacyjne

działania te są zorientowane na:

1. świat obiektywny/zewnętrzny manipulowanych obiektów

2. społeczny norm i wartości

3. subiektywny - doświadczeń

jedynie komunikacyjne odnosi się do wszystkich 3 światów, by wynegocjować wspólne definicje.

Jest więc bardziej racjonalne, bo mogą być podejmowane wszystkie 3 roszczenia do ważności.

W osiąganiu rozumienia przez działanie komunikacyjne świat przeżywany służy jako punkt odniesienia do osądzania roszczeń do ważności obejmujących 3 światy, więc proces interakcji komunikacyjnej zawiera najwięcej racjonalności.

Świat przeżywany - sfera przekazanych i zorganizowanych językowo wzorów interpretacji.

Trzy typy wzorów interpretacji:

dot kultury/systemów symboli; dot. społeczeństwa/instytucji społ; dot jaźni/osobowości

czyli aktorzy mają zasoby wiedzy o tradycjach kulturowych, wzorach interakcji, o człowieku.

Te typy wzorów interpretacji odpowiadają funkcjonalnym potrzebom służącym reprodukcji świata przeżywanego: rozumienie odnawia wiedzę kulturową, integruje społecznie, wytwarza tożsamości.

Im bardziej zróżnicowany porządek społ, tym większy potencjał racjo działania komunikacyjnego

Habermas

rozum techniczny - ideologia; technika - panowanie wyzbyte ucisku i wyzysku (racjonalizacja).

Stosunku produkcji przedstawiają się jako technicznie konieczna forma organizacji społeczeństwa.

Historia techniki - stopniowe uprzedmiotawianie działania celowo-racjonalnego.

Praca <-> wzajemne oddziaływanie

praca/działanie celowo-racjonalne - d. instrumentalne, racjonalny wybór. D.I. kieruje się regułami technicznymi; RW kieruje się strategiami opartymi na analitycznej wiedzy.

Urzeczywistnia w danych warunkach określone cele; DI organizuje środki wg kryteriów kontroli rzeczywistości.

Działanie komunikacyjne - zapośredniczone przez symbole oddziaływanie ludzi na siebie przebiegające zgodnie z obowiązującymi normami. Ważnosć norm oparta na intersubiektywnym porozumieniu co do zamiarów.

Następstwa naruszenia reguł:

DZR - postępowanie niekompetentne -> odrzucenie. Wyuczenie reguł-> umiejętności

DK - postępowanie nieprawidłowe -> sankcje. Uwewnętrznienie norm -> struktura osobowości.

Systemy społeczne:

1. instytucjonalne ramy społeczeństwa (środowisko społ-kult). Zachowanie kierowane normami społecznymi

2. podsystemy działania cel-racjon wbudowane w te ramy. Zach kierowane wzorcami reguł technicznych, funkcją działania rozwiązywanie zagadnień.

Społeczeństwo tradycyjne

centralizacja władzy, podział na klasy, centralny obraz świata służący uprawomocnieniu panowania.

Rozwój podsystemów działania c-r utrzymuje się w granicach oddziaływania przekazów kulturowych jako podstawy prawomocności panowania; 'kryterium wyższości' ri. RI tożsame z systemem panowania politycznego

Rozwój techniki -> nadwyżka dóbr -> regulacja wzrostu -> instytucjonalizacja nowości

kapitalizm oferuje uprawomocnienie panowania wynikające ze społecznej pracy, z rynku. Porządek własności staje się stosunkiem produkcji.

Racjonalizacja oddolna

nowy sposób produkcji -> tradycyjne związki podporządkowane działaniom c-r -> urbanizacja form życia (ćwiczenie przestawiania się na system C-R)

Racjonalizacja odgórna

nauka produkuje formy wiedzy technicznie użytecznej.

Tendencje rozwojowe końca XIX wieku:

1. wzrost interwencjonizmu państwowego:

instytucjonalne ramy społeczeństwa zostały na nowo upolitycznione; okazało się, że system wymiany rynkowej nie daje rady, państwo musiało pomóc przez politykę społ-gosp.

Miejsce ideologii wolnej wymiany zajmuje programowanie kompensacyjne odnoszące się do państwowej działalności wyrównującej dysfunkcjonalność wolnej wymiany.

Polityka przybiera negatywny charakter (usuwanie dysfunkcjonalności), a więc nie do urzeczywistniania praktycznych celów, ale do rozwiązywania technicznych zagadnień. Treści praktyczne są eliminowane

2. współzależ. badań naukowych i techniki -> nauka (a nie praca) główną siłą wytwórczą

technika i nauka przyjmują rolę ideologii; badania przemysłowe łączą naukę i technikę i sposób ich wykorzystywania w 1 system + często są prowadzone na zlecenie państwa

instytucjonalizacja postępu -> zacieranie się dualizmu pracy i wzaj oddziaływania w świadomości. Rozwój systemu społ wydaje się podporządkowany logice postępu naukowo technicznego; na miejsce kult określonego samorozumienia wkracza samourzeczowienie w kat działania c-r.

Zanika różnica między działaniem C-R a wzajemnym oddziaływaniem.

Źródłem konfliktów staje się upośledzenie pewnych dziedzin życia społecznego. Już nie klas. Upośledzeni nie mogą obalić systemu, bo ich ubóstwo/brak uprawnień nie zbiega się już z wyzyskiem, bo system nie żyje z ich pracy.

Ideologia świadomości technokratycznej godzi w emancypacyjny interes gatunku

różni się od poprzednich tym, że odrywa kryteria usprawiedliwienia od org współżycia, natomiast sprzęga je z funkcjami podporządkowanego systemu działania C-R. Stłumienie etyczności.

Eliminacja różnicy między praktyką a techniką

działanie cel - racjonalne stanowi formę czynnego przystosowania (kontrola warunków życia itp.

Zmiany ram instytucjonalnych stanowią formę przyst. biernego (wynika ze spontaniczne rozwoju).

Racjonalizacja na poziomie ram instytucjonalnych, może dokonać się wyłącznie przez odblokowanie komunikacji, uogólnienie refleksji.

Racjonalizacja norm społecznych -> mniej represyjności, sztywności; elastyczność w stos norm.

Konieczność refleksji nad tym JAK chcemy żyć, a nie CZEGO chcemy OD ŻYCIA

---