Eksploatacja populacji
Populacja - jest to zespół osobników jednego gatunku żyjących równocześnie w określonym środowisku i wzajemnie na siebie wpływających.
Proces eksploatacji populacji odnosi się głównie do ryb oraz drzew. Aby efektywnie eksploatować daną populacją należy znać mechanizmy powodujące zmiany liczebności (migracje, rozrodczość, śmiertelność). Na ilość osobników w danej populacji mają wpływ: naturalna śmierć oraz wyłów (zmniejszanie ilości osobników) oraz wzrost starych osobników oraz przybywanie nowych (zwiększenie ilości osobników). W przypadku korzystania z populacji bardzo ważna jest ilość zbieranych organizmów wyrażana w kg lub liczbie osobników. Przy zbyt dużych zbiorach populacja może mieć zbyt małą liczbę osobników aby nadrobić straty spowodowane połowami. Zdaniem Grahama (1935) największa produktywność populacji jest przy zagęszczeniu mniejszym od maksymalnego dlatego też w takim przypadku zbiory mogą być największe.
Dobrym przykładem przedstawienia eksploatacji populacji są połowy sardeli peruwiańskiej. Ryba ta żyje w ławicach w strefie przypowierzchniowej wód zimnych i bogatych w składniki pokarmowe. Połowy tego gatunku były największe w latach 1950 - 1970. W roku 1972 nastąpiło załamanie połów z powodu zjawiska ,,El Nino”. Wzrost połowów sardeli nastąpił pod koniec lat 80-tych. Dodatkowym elementem zmniejszającym liczbę ryb są ptaki morskie zjadające ilość ryb podobną do połowów. Konsekwencje ekonomiczne wyeksploatowania tych populacji były ogromne, jednak można było uch uniknąć gdyby wcześniej zaprzestano połowów tych ryb.
Bardzo ważnym elementem przy eksploatacji populacji ryb jest połów osobików młodych (narybku). Zbyt mała liczba tarlaków może nie wystarczyć na odbudowe danej grupy. Zbyt duża liczba osobników młodych także negatywnie pływa na populacje z powodu dużej konkurencji.
Bardzo dobrym przykładem przełowienia zasobów rybnych jest eksploatacja łososi pacyficznych. Ryby te poławiane były od 1800 i stopniowo ich połowy zwiększały się do 1940 kiedy to wzrost cen przestał rekompensować spadek połowów łososi. Dopiero w latach 70-tych XX wieku populacje zaczęły ,,odradzać się” dzięki licznym programom badawczym w USA i Kanadzie oraz ostrym ograniczeniom prawym.
Eksploatacja populacji nie jest procesem łatwym do oszacowania. Każdy gatunek należy szczegółowo i osobno badać aby poznać wszystkie elementy regulujące liczebność populacji.
Tomasz Chotkowski
Karolina Drozd
Ochrona Środowiska rok III
EKSPLOATACJA POPULACJI
Od początku dziejów ludzkości występowały i występują zagrożenia dla różnorodności biologicznej. Wśród nich do najbardziej znaczących zaliczyć należy nadmierną eksploatację populacji wybranych gatunków dziko żyjących (np. grzyby, zioła, ślimaki, niektóre gatunki łowne), co powoduje ograniczenie ich liczebności i zburzenie równowagi ekologicznej (dotyczy zwłaszcza odławiania drapieżników np. ryb). Długa lista populacji zniszczonych przez nieumiejętne postępowanie wynika z braku wiedzy o zasadach jej eksploatacji.
Efektywne sterowanie populacjami wymaga znajomości mechanizmów powodujących zmiany ich liczebności. Głównym problemem jest określenie maksymalnej wielkości zbioru nie powodującej zagrożenia dla źródła ich pozyskiwania. Dotyczy to głównie takich dziedzin jak leśnictwo rybactwo czy gospodarowanie zasobami przyrody.
Populacje różnych gatunków zwierząt wykazują różną odporność na ciągłą eksploatację. Zależy ona od jej wielkości , a także od zdolności do wzrostu. Na podstawie eksperymentów (nad eksploatacja gupików - Sillman i Gutsell) ustalono 4 zasady eksploatacji populacji według nich :
1. im większa eksploatacja tym mniejsza staje się liczebność populacji ,
2. poniżej pewnego poziomu jest ona wstanie kompensować straty nią spowodowane przez wzrost przeżywalności osobników lub ich tempa wzrostu,
3. ale przy wzroście zbioru osiąga się pewien punkt, w którym staje się on przyczyna zaniku populacji
4. gdzieś miedzy brakiem eksploatacji a nadmierna jej intensywnością istnieje taka jej intensywności, która pozawala na ciągłe uzyskiwanie możliwie największych zbiorów
Duży wpływ na eksploatację populacji ma ekonomia, która dąży do doraźnych zysków nie patrząc na skutki w przyszłości. Dodatkowo w przypadku nie uregulowanego rybołówstwa wzrost intensywności zbioru wymusza również presja społeczna. W niektórych sytuacjach społeczeństwo jest gotowe akceptować nie rentowne eksploatacje populacji aż do wyczerpania zasobów. Stałoby się tak z wielorybnictwem, jednak międzynarodowa komisja wielorybnictwa ustala coroczne dopuszczalne wielkości połowów.
Przykłady:
Połów krabona królewskiego świadczący o wpływie zbyt gwałtownej eksploatacji populacji i niewłaściwych założeń na liczebność gatunku. Połowy zaczęły się na skale światową w XX wieku kiedy to zaczęto eksportować ich mięso w puszkach do Stanów Zjednoczonych. Stopniowo zwiększano zasięg połowów oraz ich wielkość. Połowy krabona są nie typowe, gdyż odławia się tylko samce - sądzono że nie odławianie samic daje szanse na przetrwanie eksploatowanej populacji. Jednak gatunek ten ma skomplikowany behawior rozrodczy , w którym samiec nie może zapłodnić kilku samic. Odbywa się ono tylko bezpośrednio po okresie linienia samicy. Jeżeli w ciągu 10 dni linienia nie znajdzie odpowiedniego partnera wszystkie złożone jaja w danym roku są tracone. Wobec tego połowy samców doprowadziły do zakłóceń w przebiegu rozrodu tego gatunku. Kolejnym czynnikiem mogącym wpływać na liczebność jest śmiertelność młodych, niedojrzałych osobników, chociaż po złowieniu wypuszczane są do wody to stres i uszkodzenia mechaniczne mogą znacznie przyczynić się do wzrostu ich śmiertelności.
Połów łososia pacyficznego jest przykładem przeławiania „ niewyczerpanych zasobów”. Istota problemu przełowienia tego jak i wielu innych gatunków tkwi w przepisie prawnym traktującym je jako własność wspólna. Wiec połowy mógł prowadzić każdy kto posiadał odpowiedni sprzęt, a jedyną drogą do zmniejszenia intensywności połowów było wprowadzenie ograniczeń dotyczących sprzętu. Ten typ eksploatacji został nazwany „ tragedią wspólności zasobów”. Jeśli gatunki są uznane za wspólne dobro , czyli także niczyje, nikt nie myśli o ograniczaniu intensywność eksploatacji i w końcu staje się ona nadmierna, ponieważ każdy dąży do zwiększenia dochodów. Tragiczne w skutkach zwiększanie eksploatacji można jedynie ograniczyć poprzez : odpowiednie regulacje prawne ograniczające intensywność połowów lub przez zamianę na własność prywatną.
W latach 70. i 80. tematem żywych dyskusji była eksploatacja populacji wielorybów. Obecnie jest ono niemal całkiem zaniechane, a większość gatunków została objęta ochroną. Historia wielorybnictwa charakteryzuje się przechodzeniem z połowów najbardziej wartościowych gatunków do coraz mniej wartościowych w miarę wyczerpywania się zasobów tych pierwszych. Doprowadziło to do spadku liczebności płetwala a następnie finwala. Kiedy więc doprowadzono do załamania liczebności tych gatunków, zaczęto prowadzić połowy wcześniej wręcz nie odławianego sejwala.
Również w czasach na współczesnych problem eksploatacji populacji jest niezwykle aktualny
Polega on na tym, że istnieje zbyt wiele statków rybackich, a za mało ryb. Chociaż wielkość europejskiej floty zmniejszyła się w ostatnich latach. Jednak nie przynosi to znacznych efektów, ponieważ postęp technologiczny sprawia, że statki są coraz bardziej wydajne. Aby odbudować zasoby rybne i zapewnić rentowność sektora, potrzebne są dalsze ograniczenia.
Dlatego też państwa UE organizują wspólne patrole morskie, walcząc w ten sposób z nadmiernymi połowami zagrożonych gatunków ryb. Mają one na celu zwalczania nadmiernej eksploatacji łowisk dorsza - od ryb tych niegdyś roiło się w zimnych wodach morskich, teraz jest to jednak gatunek wymierający.
Obecnie przełowieniem dotknięte jest 88 proc. zasobów rybnych w porównaniu ze światową średnią wynoszącą zaledwie 25 proc. Prawie jedna trzecia ryb nie może rozmnażać się naturalnie, ponieważ istnieje zbyt mało ryb w wieku reprodukcyjnym. Na przykład 93 proc. osobników dorsza w Morzu Północnym jest odławianych przed odbyciem tarła.
Chociaż do określania wielkości eksploatacji stworzono wiele modeli to jednak nie wiele z nich sprawdza się w praktyce, nie ustrzegając przed nadmierną eksploatacja populacji i załamaniem liczebności. Te niekorzystne dziania wpływają nie tylko na daną populacje ,ale również na całe środowisko m.in. poprzez zakłócenie łańcucha troficznego. Dlatego wielkim wyzwaniem dla ekologii jest doprowadzenie do stworzenia naukowych podstaw gospodarowania zasobami przyrody ożywionej.