Konwencje o zakazie produkcji. magazynowaniu i stosowaniu broni jądrowej, biologicznej i chemicznej.
W zakresie broni nuklearnej i rakietowej nie ma zakazu jej użycia a jedynie są ograniczenia wynikające z zakazu nieproliferacji (nie udostępniania innym) broni nuklearnej natomiast w odniesieniu do broni rakietowej wprowadzono w umowach SALT-I (z 1972 i 1974 r.) i SALT-II(z 1979 r.) między ZSRR i USA ograniczenia, obejmujące niektóre rodzaje strategicznej broni ofensywnej, a w tym głównie broni przeciwrakietowej, z tym że USA odmówiły ratyfikacji ostatniego układu.
Jednym z dokumentów dotyczącym prób z bronią nuklearną jest „Układ o zakazie prób broni nuklearnej w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej i pod wodą” sporządzony w Moskwie dnia 5 sierpnia 1963 r. Układ wszedł w życie 10 października 1963 r. Jego sygnatariuszami jest 115 państw, w tym również Polska. Rządy Państw zwanych „Pierwotnymi uczestnikami” tzn. ZSRR, Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii oraz Stanów zjednoczonych Ameryki dążąc do osiągnięcia zaprzestania na zawsze wszelkich próbnych eksplozji broni nuklearnej uzgodniły, co następuje:
Art. I.
Każdy z uczestników niniejszego Układu zobowiązuje się do zakazu, zapobiegania i niedokonywania jakichkolwiek próbnych eksplozji broni nuklearnej i jakichkolwiek innych eksplozji nuklearnych w jakimkolwiek miejscu znajdującym się pod jego jurysdykcją lub kontrolą:
w atmosferze; poza jej granicami, włącznie z przestrzenią kosmiczną; pod wodą włącznie z wodami terytorialnymi i pełnym morzem;
w jakimkolwiek innym środowisku, jeśli tego rodzaju eksplozja powoduje przedostawanie się opadów radioaktywnych poza zasięg granic terytorialnych państwa, pod którego jurysdykcją lub kontrolą dokonuje się takiej eksplozji. Bierze się przy tym pod uwagę, że postanowienia niniejszego punktu nie powinny stanowić przeszkody do zawarcia traktatu zmierzającego do zakazu na zawsze wszelkich próbnych eksplozji nuklearnych, włącznie z wszystkimi tego rodzaju eksplozjami pod ziemią, do którego zawarcia Uczestnicy będą dążyć, jak oświadczyli we wstępie do niniejszego Układu.
Każdy z Uczestników niniejszego Układu zobowiązuje się następnie do powstrzymywania się od skłaniania, zachęcania lub jakiegokolwiek udziału w dokonywaniu innych eksplozji nuklearnych, gdziekolwiek by to tyło, których dokonywano by w jakimkolwiek ze środowisk wymienionych w ustępie l niniejszego artykułu lub które wywołałyby skutki wymienione w tymże ustępie.
Art. II.
Każdy uczestnik niniejszego Układu może zgłosić poprawki do niego. Tekst każdej zgłoszonej poprawki przedkłada się Rządom - Depozytariuszom, które roześlą go wszystkim Uczestnikom Układu. Następnie jeśli zażąda tego jedna trzecia lub więcej Uczestników Układu, Rządy - Depozytariusze zwołają konferencję, na którą zaproszą wszystkich Uczestników Układu w celu rozpatrzenia takiej poprawki.
Każda poprawka do niniejszego Układu powinna być przyjęta większością głosów wszystkich Uczestników Układu, włączając głosy wszystkich Pierwotnych Uczestników Układu.
Art. III.
Niniejszy Układ podlega ratyfikacji przez państwa, które go podpisały. Dokumenty ratyfikacyjne i dokumenty przystąpienia powinny być zdeponowane u Rządów państw będących Pierwotnymi Uczestnikami Układu /Rządy Depozytariuszy/
Art. IV.
Niniejszy Układ jest zawarty na czas nieokreślony. Każdy Uczestnik niniejszego Układu ma prawo, w wykonywaniu swej suwerenności państwowej, wystąpić z Układu, jeśli uzna, że związane z treścią mniejszego Układu wyjątkowe okoliczności zagrażają najwyższym interesom jego kraju. O wystąpieniu z Układu powinien on powiadomić wszystkich innych Uczestników Układu na trzy miesiące naprzód.
1 lipca 1968 r. podpisany został dokument międzynarodowy dotyczący ograniczeń w stosowaniu broni jądrowej, jakim był „Układ o nie rozprzestrzenianiu broni jądrowej”
Polska ratyfikowała ten Układ 3 maja 1969 r. Wszedł on w życie 5 marca 1970 r. a jego sygnatariuszami są 133 Państwa.
Państwa zawierające niniejszy Układ, zwane Stronami Układu, biorąc pod uwagę zniszczenia, jakie spowodowałaby dla całej ludzkości wojna jądrowa, i konieczność podjęcia w związku z tym wszelkich wysiłków dla zapobieżenia niebezpieczeństwu takiej wojny oraz kroków dla zapewnienia bezpieczeństwa narodów uzgodniły co następuje:
Art. I
Każde z Państw Stron niniejszego Układu dysponujące bronią jądrową zobowiązuje się do nie przekazywania komukolwiek bezpośrednio lub pośrednio broni jądrowej lub innych jądrowych urządzeń wybuchowych oraz kontroli nad taką bronią lub takimi urządzeniami wybuchowymi, jak również do nieokazywania pomocy, nie zachęcania i nie nakłaniania w jakikolwiek sposób jakiegokolwiek państwa nie dysponującego bronią jądrową do produkowania lub uzyskania inna drogą broni jądrowej lub innych jądrowych urządzeń wybuchowych i kontroli nad taką bronią i urządzeniami wybuchowymi.
Art. II.
Każde z Państw Stron niniejszego Układu nie dysponujących bronią jądrową zobowiązuje się do nie przyjmowania od kogokolwiek, bezpośrednio lub pośrednio, broni jądrowej lub innych jądrowych urządzeń wybuchowych oraz kontroli nad taką bronią lub takimi urządzeniami wybuchowymi, do nie produkowania i nie uzyskiwania inną drogą broni jądrowej lub innych jądrowych urządzeń wybuchowych oraz do nie ubiegania się i nie przyjmowania jakiejkolwiek pomocy w produkowaniu broni jądrowej lub innych jądrowych urządzeń wybuchowych.
Art. III.
Każde z Państw Stron Układu nie dysponujących bronią jądrową zobowiązuje się do przyjęcia środków zabezpieczających ustalonych w porozumieniu, co do którego będą prowadzone rokowania i które będzie zawarte z Międzynarodową Agencją Energii Atomowej, zgodnie z jej Statutem i systemem środków zabezpieczających Agencji, wyłącznie w celu kontroli wykonania jego zobowiązań, przyjętych zgodnie z niniejszym Układem, aby nie dopuścić do przekształcenia energii jądrowej przeznaczonej do celów pokojowych w broń jądrową lub inne jądrowe urządzenia wybuchowe.
Każde z Państw Stron Układu zobowiązuje się nie udostępniać:
wyjściowego lub specjalnego materiału rozszczepialnego lub
urządzenia lub materiału specjalnie przeznaczonego lub przygotowanego do przerabiania, wykorzystania lub produkcji specjalnego materiału rozszczepialnego jakiemukolwiek państwu nie dysponującemu bronią jądrową dla celów pokojowych, jeżeli ten wyjściowy lub specjalny materiał rozszczepialny nie będzie podlegał środkom zabezpieczającym wymaganym na podstawie niniejszego artykułu.
Kontrola wymagana na podstawie niniejszego artykułu powinna być dokonywana w taki sposób, aby odpowiadała postanowieniom artykułu IV niniejszego Układu.
Państwa Strony Układu nie dysponujące bronią jądrową zawrą, indywidualnie lub wspólnie z innymi Państwami, porozumienia z Międzynarodową Agencją Energii Atomowej mające na celu realizację wymogów niniejszego artykułu, zgodnie ze Statutem Agencji.
Art. VI.
Każda ze Stron niniejszego Układu zobowiązuje się do prowadzenia w dobrej wierze rokowań w sprawie skutecznych kroków mających na celu zaprzestanie w najbliższym czasie wyścigu zbrojeń jądrowych, w sprawie rozbrojenia jądrowego oraz w sprawie Układu o powszechnym i całkowitym rozbrojeniu pod ścisłą i skuteczną kontrolą międzynarodową.
11 lutego 1971 r. podpisano „Układ o zakazie umieszczania broni jądrowej i innych rodzajów broni masowej zagłady na dnie mórz i oceanów oraz w jego podłożu”.
Układ wszedł w życie 18 maja 1972 r. Polska ratyfikowała go 23 września 1971 r. Jego sygnatariuszami jest 86 państw. Państwa Strony tego Układu uzgodniły co następuje:
Art. I.
Państwa Strony niniejszego Układu zobowiązują się do nie instalowania i do nie umieszczania na dnie mórz i oceanów oraz w jego podłożu, poza granicą zewnętrzną strefy dna morskiego, określonej w artykule II, jakiejkolwiek broni jądrowej lub innych rodzajów broni masowej zagłady, jak również konstrukcji, wyrzutni oraz wszelkich innych urządzeń, specjalni przeznaczonych do przechowywania, wypróbowywania lub używania takiej broni.
Zobowiązania przewidziane w ustępie I niniejszego artykułu mają również zastosowanie do strefy dna morskiego wspomnianej w tym ustępie, z zastrzeżeniem, że w obrębie danej strefy nie mają one zastosowania do państwa nadbrzeżnego ani dna morskiego położonego pod jego wodami terytorialnymi.
Państwa Strony niniejszego Układu zobowiązują się do nie pomagania, nie zachęcania i nie nakłaniania jakiegokolwiek państwa do prowadzenia działalności określonej w ustępie I niniejszego artykułu oraz do nie uczestniczenia w jakikolwiek inny sposób w takiej działalności.
Art. II.
Dla celów niniejszego Układu granica zewnętrzna strefy dna morskiego wspomnianej w artykule I pokrywa się z dwunastomilową granicą zewnętrzną strefy określonej w części II Konwencji o morzu terytorialnym i strefie przyległej, podpisanej w Genewie dnia 29 kwietnia 1958 r., i jest mierzona zgodnie z postanowieniami części I rozdziału II tej Konwencji oraz zgodnie z prawem międzynarodowym.
Art. III.
Aby przyczynić się do realizacji celów i zapewnić przestrzeganie postanowień niniejszego Układu, każde Państwo Strona Układu ma prawo kontroli w drodze obserwacji działalności prowadzonej przez inne Państwa strony Układu na dnie mórz i oceanów oraz w jego podłożu, poza granicami strefy wspomnianej w artykule I, pod warunkiem, że obserwacja ta nie będzie przeszkadzała w takiej-działalności.
Zakaz używania broni zatrutej ukształtowano na podstawie zwyczaju międzynarodowego. Potwierdzony on został w deklaracji na I Konferencji pokojowej w Hadze w l899 roku i artykule 23 regulaminu praw i zwyczajów wojny lądowej, stanowiącego załącznik do IV konwencji haskiej z 1907 roku. Zakaz użycia gazów duszących, trujących i substancji podobnych i wraz z nią broni bakteriologicznej znalazł się w protokole genewskim z 17 czerwca 1925 roku. Protokół ten potwierdził istniejący zwyczaj międzynarodowy, zakazujący użycia niektórych rodzajów broni chemicznej i rozciągnął go na środki wojny bakteriologicznej.
Naruszenie zakazu użycia broni chemicznej miały miejsce w latach 1935 - 1936 w Etiopii przez Włochy; w 1939 roku przez Japonię; w 1952 roku przez Stany Zjednoczone w Korei użyta była broń bakteriologiczna i w latach sześćdziesiątych w Wietnamie - broń chemiczna. Próby obejścia zakazu użycia chemicznych substancji trujących lub podobnych stanowiło stosowanie przez Stany Zjednoczone w Wietnamie środków obezwładniających typu LSD 25 i LSD 50.
Istotny postęp stanowiła więc „Konwencja o zakazie prowadzenia badań, produkcji i gromadzenia zapasów brani bakteriologicznej (biologicznej), i toksycznej oraz o ich zniszczeniu” uchwalona 10 kwietnia 1972 roku. W konwencji tej wprowadzono nakaz całkowitego wyeliminowania z arsenałów wojennych i zniszczenia broni bakteriologicznej i toksyn (trucizn).
Uznając duże znaczenie Protokołu dotyczącego zakazu używania na wojnie gazów duszących, trujących lub podobnych oraz środków bakteriologicznych, podpisanego w Genewie dnia 17 czerwca 1925 roku, a także świadome wkładu, jaki powyższy Protokół już wniósł i nadal wnosi w dzieło zmniejszenia okropności wojny, Państwa - Strony tej Konwencji uzgodniły co następuje:
Art. I.
Każde Państwo - Strona niniejszej Konwencji zobowiązuje się, że nigdy w żadnych okolicznościach nie będzie prowadzić badań, produkować, gromadzić, nabywać w jakikolwiek inny sposób lub przechowywać:
mikrobiologicznych lub innych biologicznych środków czy toksyn, bez względu na pochodzenie lub sposób produkcji, takich rodzajów i w takich ilościach, które nie są przeznaczone do wykorzystania w celach profilaktycznych, ochronnych lub winnych celach pokojowych;
broni, urządzeń lub środków przenoszenia mających służyć wykorzystaniu takich środków lub toksyn we wrogich zamiarach lub w konfliktach zbrojnych.
Art. II.
Każde Państwo - Strona niniejszej Konwencji zobowiązuje się zniszczyć lub przekształcić na cele pokojowe, możliwie jak najwcześniej, lecz nie później niż w terminie 9 miesięcy od wejścia w życie Konwencji wszystkie środki, toksyny, broń,, urządzenia i środki przenoszenia wymienione w artykule I Konwencji, a będące w jego posiadaniu lub znajdujące się pod jego jurysdykcją czy kontrolą. Wykonując postanowienia niniejszego artykułu należy zachować wszelkie niezbędne środki ostrożności w celu ochrony ludności i środowiska.
Art. III.
Każde Państwo - Strona niniejszej Konwencji zobowiązuje się nie przekazywać nikomu, bezpośrednio czy pośrednio, jak również w żaden sposób nic pomagać, nie zachęcać i nie skłaniać żadnego państwa, grupy państw czy organizacji międzynarodowych do produkcji bądź do nabywania w inny sposób jakichkolwiek środków, toksyn, broni, urządzeń lub środków przenoszenia, wymienionych w artykule I Konwencji.
Art. IV.
Każde Państwo - Strona niniejszej Konwencji zobowiązuje się poczynić nieodzowne kroki, zgodnie ze swoją procedurą konstytucyjną, aby zakazać i zapobiec prowadzeniu badań, produkcji, gromadzeniu, nabywaniu lub przechowywaniu środków, toksyn, broni, urządzeń i środków przenoszenia wymienionych w artykule I Konwencji, a znajdujących się na terytorium tego państwa, pod jego jurysdykcją lub kontrolą w innym dowolnym miejscu.
Ostateczny tekst „Konwencji o zakazie broni chemicznej” nad którą prowadzone były prace od 1983 r. na Konferencji Rozbrojeniowej w Genewie został przedstawiony na forum 47 Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Uroczystość podpisania odbyła się w Paryżu w dniach 13-15 stycznia1993 r.
Każde państwo - uczestnik Konwencji zobowiązało się:
nigdy i pod żadnym pozorem nie używać broni chemicznej przeciw komukolwiek oraz zlikwidować wszelkie posiadane zapasy - zgodnie z ustalonymi procedurami - w ciągu 10 lat od momentu wejścia Konwencji w życie (w wyjątkowych przypadkach okres ten może być przedłużony do 15 lat);
nie prowadzić prac badawczych, nie produkować, nie nabywać, nie gromadzić i nie składować broni chemicznej, a także nikomu jej nie przekazywać.
Postanowienia dotyczące zniszczenia broni chemicznej oraz zakładów do jej produkcji dzielą państwa członkowskie pod kątem zadań wynikających z postanowień Konwencji. Posiadacze takiej broni będą ponosić dodatkowe obciążenia wynikające z konieczności zniszczenia broni chemicznej i zakładów do jej produkcji oraz przyjęcia stałej międzynarodowej kontroli procesu niszczenia. Polska nigdy nie produkowała, nie nabywała i nie posiadała tego rodzaju broni. Z tego względu postanowienia Konwencji w odniesieniu do naszego kraju dotyczą w głównej mierze zakładów przemysłu chemicznego.
Przyczyną takiego stanu rzeczy jest stosunkowa łatwość podejmowania produkcji broni chemicznej oraz fakt, iż wiele związków chemicznych, które mogłyby znaleźć zastosowanie jako broń chemiczna lub jej prekursor, jest szeroko stosowanych przez-przemysł chemiczny przy produkcji np. środków ochrony roślin, lekarstw, kosmetyków, barwników, mas plastycznych, nawozów sztucznych itp. Konwencja nie zabrania tego typu działalności. Tak więc zagwarantowanie sprawnego i efektywnego reżimu weryfikacyjnego i tym samym zapewnienie ochrony interesów bezpieczeństwa państw - stron Konwencji wymagało-objęcia sferą weryfikacji tej części przemysłu chemicznego, która mimo iż prowadzi działalność nie zabronioną przez Konwencję, z racji stosowanych w produkcji środków chemicznych lub posiadanych urządzeń czy też technologii, mogłaby produkować broń chemiczną.
Przyjęty w Konwencji drobiazgowy i nieraz dotkliwy system weryfikacji -czyni ją bezprecedensowym porozumieniem rozbrojeniowym.
Po podpisaniu Konwencji Sekretarz Generalny ONZ powołał Komisję Przygotowawczą grupującą państwa - sygnatariuszy, której zadaniem jest prowadzenie niezbędnych przygotowań w celu sprawnego wejścia Konwencji w życie. Komisja przygotowawcza miała również stanowić zalążek przyszłej Organizacji ds. Realizacji Postanowień i Celów Konwencji, w tym międzynarodowej kontroli przestrzegania ustalonych zakazów i ograniczeń. Miała ona być też forum konsultacji i współpracy państw - stron Konwencji. Siedzibą jej jest Haga.
Najważniejszym forum Organizacji jest Konferencja Państw - Stron grupująca wszystkie państwa, które ratyfikowały Konwencję.
Wejście Konwencji w życie postawiło przed jej uczestnikami wymóg zrealizowania ściśle określonych przedsięwzięć, których zakres uzależniony jest od posiadania broni chemicznej i potencjału przemysłu chemicznego.
LITERATURA:
„Międzynarodowe prawo konfliktów zbrojnych - zbiór dokumentów" Marian Flemming - Agencja Artekon Warszawa 1991 r.
„Wybrane problemy bezpieczeństwa europejskiego i Polski” - MON Warszawa 1991 r.
5